තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > ඛුද්දසික්ඛා-මූලසික්ඛා

(ක) එත්ථාහ – කිමත්ථමාදිතොවායං ගාථා නික්ඛිත්තා, නනු යථාධිප්පෙතමෙව පකරණමාරභනීයන්ති? වුච්චතෙ – සප්පයොජනත්තා ¶ . සප්පයොජනඤ්හි තංදස්සනං තාය රතනත්තයප්පණාමාභිධෙය්යකරණප්පකාරප්පයොජනාභිධානසන්දස්සනතො. තානි ච පන සප්පයොජනානි අනන්තරායෙන ගන්ථපරිසමාපනාදිප්පයොජනානමභිනිප්ඵාදනතො. තථා හි සොතූනමත්තනො ච යථාධිප්පෙතත්ථනිප්ඵාදනං රතනත්තයප්පණාමකරණප්පයොජනං. විදිතාභිධෙය්යස්ස ගන්ථස්ස විඤ්ඤූනමාදරණීයතා අභිධෙය්යකථනප්පයොජනං. සොතුජනසමුස්සාහජනනං කරණප්පකාරප්පයොජනකථනප්පයොජනං. වොහාරසුඛතා පන අභිධානකථනප්පයොජනං.

තත්ථ වන්දිත්වා රතනත්තයන්ති ඉමිනා රතනත්තයප්පණාමො දස්සිතො, ඛුද්දසික්ඛන්ති ඉමිනා ඛුද්දභූතානං සික්ඛානං ඉධ පටිපාදෙතබ්බතාදීපනෙන අභිධෙය්යං, අභිධෙය්යො ච නාමෙස සමුදිතෙන සත්ථෙන වචනීයත්ථොති. අභිධානඤ්ච පන ඉමිනාව දස්සිතං තෙන අත්ථානුගතසමඤ්ඤාපරිදීපනතො. සමාතිකන්ති ඉමිනා කරණප්පකාරො, ඛුද්දසික්ඛන්ති ඉමිනා ච, තෙන ඛුද්දභූතානං සික්ඛානං ඉධ දස්සෙතබ්බභාවප්පකාසනතො. ආදිතො උපසම්පන්න සික්ඛිතබ්බන්ති ඉමිනා පයොජනපයොජනං පන ඉමිනාව සාමත්ථියතො දස්සිතමෙව, තාසං සික්ඛිතබ්බප්පකාසනෙන හි සික්ඛනෙ සති තම්මූලිකාය දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකත්ථනිප්ඵත්තියා සංසිජ්ඣනතො. පකරණප්පයොජනානං සාධනසාධියලක්ඛණො සම්බන්ධො තන්නිස්සයදස්සනෙනෙව දස්සිතොයෙවාති අයමෙත්ථ සමුදායත්ථො.

අයං පනෙත්ථාවයවත්ථො – රතනත්තයං වන්දිත්වා ඛුද්දසික්ඛං පවක්ඛාමීති සම්බන්ධො. රතිජනනට්ඨෙන ¶ රතනානි, බුද්ධධම්මසඞ්ඝානමෙතං අධිවචනං. අථ වා චිත්තීකතාදිනා කාරණෙන රතනානි, බුද්ධාදයොව රතනානි. තථා ච වුත්තං –

‘‘චිත්තීකතං ¶ මහග්ඝඤ්ච, අතුලං දුල්ලභදස්සනං;

අනොමසත්තපරිභොගං, රතනං තෙන වුච්චතී’’ති. (දී. නි. අට්ඨ. 2.33; සං. නි. අට්ඨ. 3.5.223; ඛු. පා. අට්ඨ. 3; සු. නි. අට්ඨ. 1.226; උදා. අට්ඨ. 45; මහානි. අට්ඨ. 50);

තයො අවයවා අස්සාති තයං, සමුදායාපෙක්ඛං එකවචනං, අවයවවිනිමුත්තස්ස පන සමුදායස්ස අභාවතො තීණි එව රතනානි වුච්චන්ති. රතනානං තයං රතනත්තයං. වන්දිත්වාති තීහි ද්වාරෙහි නමස්සිත්වා. ‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, වන්දනා කායෙන වන්දති, වචසා වන්දති, මනසා වන්දතී’’ති (අ. නි. 3.155) හි වුත්තං. තත්ථ විඤ්ඤත්තිං අනුප්පාදෙත්වා කෙවලං රතනත්තයගුණානුස්සරණවසෙන මනොද්වාරෙ බහුලප්පවත්තා කුසලචෙතනා මනොද්වාරවන්දනා. තං තං විඤ්ඤත්තිං උප්පාදෙත්වා පන පවත්තා කායවචීද්වාරවන්දනා. සික්ඛිතබ්බාති සික්ඛා, අධිසීලඅධිචිත්තඅධිපඤ්ඤාවසෙන තිස්සො සික්ඛා. සික්ඛනඤ්චෙත්ථ යථාක්කමං සීලාදිධම්මානං සංවරණවසෙන, එකාරම්මණෙ චිත්තචෙතසිකානං සමාධානවසෙන, ආරම්මණජානනලක්ඛණප්පටිවෙධමග්ගපාතුභාවපාපනවසෙන ච ආසෙවනං දට්ඨබ්බං. අඤ්ඤත්ථ බහුවිධා සික්ඛා, ඉධ තු සඞ්ඛෙපනයත්තා අප්පකාදිඅනෙකත්ථසම්භවෙපි ඛුද්ද-සද්දස්ස අප්පකත්ථොවෙත්ථ යුත්තතරොති ඛුද්දා අප්පකා සික්ඛාති ඛුද්දසික්ඛා. ඉධ පන ඛුද්දසික්ඛාප්පකාසකො ගන්ථො තබ්බොහාරූපචාරතො ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන ‘‘ඛුද්දසික්ඛා’’ති වුච්චති යථා ‘‘වරුණානගර’’න්ති. තං ඛුද්දසික්ඛං. පවක්ඛාමීති කථෙස්සාමි.

කීදිසන්ති ආහ ‘‘ආදිතො උපසම්පන්නසික්ඛිතබ්බ’’න්තිආදි. ආදි-සද්දොයමත්ථි අවයවවචනො යථා ‘‘සබ්බාදීනි සබ්බනාමානී’’ති. අත්ථි අපාදානවචනො යථා ‘‘පබ්බතාදීනි ඛෙත්තානී’’ති. තත්ථාවයවවාචී කම්මසාධනො ‘‘ආදියතීත්යාදී’’ති. ඉතරො අපාදානසාධනො ‘‘ආදියති එතස්මාත්යාදී’’ති ¶ . තත්ථ යො අවයවවචනො, තස්සෙදං ගහණං, තස්මා උපසම්පන්නක්ඛණම්පි අන්තො කත්වා ආදිභූතා උපසම්පන්නක්ඛණතොයෙව පට්ඨායාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එව-සද්දො පනෙත්ථ සබ්බවාක්යානං අවධාරණඵලත්තා ලබ්භති. තො-පච්චයො අවධිම්හියෙව ¶ , න ආධාරෙ. තත්ථ හි තොපච්චයෙ ආධාරෙ වත්තමානෙ ආදිම්හියෙව මජ්ඣඅන්තානං අවයවභූතෙ උපසම්පන්නක්ඛණෙයෙවාති අත්ථො භවෙය්ය, තථා සති අවධාරණනිච්ඡයො නියමොති අත්ථන්තරත්තා ආදික්ඛණනියමෙන මජ්ඣාදයො නිවත්තියෙය්යුං. අපාදානවචනස්සාපි ගහණෙ අවධිභූතො උපසම්පන්නක්ඛණො නිවත්තියෙය්ය ‘‘පබ්බතාදීනි ඛෙත්තානී’’ති එත්ථ ආදිභූතපබ්බතපරිච්චාගෙන ඛෙත්තග්ගහණං වියාති දට්ඨබ්බං. ටීකායං පන ආධාරත්ථොපි වුත්තො, සො යථාවුත්තදොසං නාතිගච්ඡති. සබ්බත්ථ ‘‘ටීකාය’’න්ති ච වුත්තෙ එත්ථෙව පුරාණටීකායන්ති ගහෙතබ්බං. ආදිතොති ඉමිනා ඉදං දීපෙති – අතිදුල්ලභං ඛණසමවායං ලභිත්වා ආලසියදොසෙන අප්පටිපජ්ජන්තෙහි ච අඤ්ඤාණදොසෙන අඤ්ඤථා පටිපජ්ජන්තෙහි ච අහුත්වා ආදිතො පට්ඨාය නිරන්තරමෙව තීසු සික්ඛාසු සම්මාපටිපජ්ජනවසෙන ආදරො ජනෙතබ්බොති.

උපසම්පන්නෙන උපසම්පන්නාය ච සික්ඛිතබ්බං ආසෙවිතබ්බන්ති උපසම්පන්නසික්ඛිතබ්බං, එකසෙසනයෙන උපසම්පන්නතාසාමඤ්ඤෙන වා උපසම්පන්නායපි එත්ථෙවාවිරොධොති උපසම්පන්නෙන සික්ඛිතබ්බන්ති සමාසො. නනු අධිසීලාදයොව සික්ඛිතබ්බා, එවං සති කථං පකරණං සික්ඛිතබ්බත්තෙන වුත්තන්ති? නායං දොසො, සික්ඛාය සික්ඛිතබ්බත්තෙ සති තද්දීපකගන්ථස්සාපි ආසෙවිතබ්බතා ආපජ්ජතීති. සුඛග්ගහණත්ථං වත්තබ්බවිනිච්ඡයං සකලම්පි සඞ්ගහෙත්වා මාතිකාය ඨපනතො සහ මාතිකායාති සමාතිකං. තග්ගුණසංවිඤ්ඤාණොයං බහුබ්බීහි තස්ස ඛුද්දසික්ඛාසඞ්ඛාතස්ස ¶ අඤ්ඤපදත්ථස්ස යො ගුණො මාතිකාසඞ්ඛාතං විසෙසනං, තස්ස ඉධ විඤ්ඤායමානත්තා. සුඛෙනෙව හි ගහණං සියා මාතිකානුසාරෙන තං තං විනිච්ඡයං ඔලොකෙන්තානං සංසයාපගමතො.

(ඛ-ජ) ඉදානි ¶ ‘‘සමාතික’’න්ති වුත්තත්තා මාතිකාපදානි තාව උද්දිසිතුං ‘‘පාරාජිකා ච චත්තාරො’’තිආදි ආරද්ධං. එත්ථාහ – තීසු සික්ඛාසු අධිසීලසික්ඛාව කස්මා පඨමං වුත්තාති? සබ්බසික්ඛානං මූලභූතත්තා. ‘‘සීලෙ පතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො, චිත්තං පඤ්ඤඤ්ච භාවය’’න්ති (සං. නි. 1.23; පෙටකො. 22; මි. ප. 2.1.9) හි වුත්තං. තත්රාපි මහාසාවජ්ජත්තා මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන පවත්තනතො සබ්බපඨමං ජානිතබ්බාති පාරාජිකාව පඨමං වුත්තාති වෙදිතබ්බං. මාතිකාපදානං පන අත්ථො තස්ස තස්ස මාතිකාපදස්ස නිද්දෙසවසෙනෙව විඤ්ඤායතීති න ඉධ විසුං දස්සයිස්සාම. අවිඤ්ඤායමානං පන තත්ථ තත්ථෙව පකාසයිස්සාම.

ඉදානි උද්දිට්ඨපදානුක්කමෙන නිද්දෙසං ආරභන්තො ‘‘පාරාජිකා ච චත්තාරො’’ති පඨමං මාතිකාපදං උද්ධරි. එවමුපරිපි. ඉදානි පාරාජිකායො උද්දිසිත්වා උද්දිට්ඨපදානුක්කමෙන නිද්දෙසං ආරභන්තො ‘‘ගරුකා නවා’’ති දුතියං පදං උද්ධරීතිආදිනා යථායොගං වත්තබ්බං. තත්ථ සික්ඛාපදං අතික්කමිත්වා ආපත්තිං ආපන්නා පුග්ගලා තාය පරාජයන්තීති පරාජියා. තෙයෙව පාරාජිකා උපසග්ගස්ස වුද්ධිං කත්වා ය-කාරස්ස ක-කාරකරණෙන. තෙ පන ගණනපරිච්ඡෙදවසෙන චත්තාරොති අත්ථො.

1-2. ඉදානි තෙ දස්සෙතුං ‘‘මග්ගත්තයෙ’’තිආදි ආරද්ධං. එවමුපරිපි යථායොගං යොජෙතබ්බං. තත්ථ මග්ගත්තයෙති එත්ථ ¶ මග්ගා ච නාම තිංස මග්ගා. මනුස්සාමනුස්සතිරච්ඡානගතවසෙන හි තිස්සො ඉත්ථියො. තත්ථ තිරච්ඡානගතාය අයං පරිච්ඡෙදො –

‘‘අපදානං අහී මච්ඡා, ද්විපදානඤ්ච කුක්කුටී;

චතුප්පදානං මජ්ජාරී, වත්ථු පාරාජිකස්සිමා’’ති. (පාරා. අට්ඨ. 1.55);

තාසං වච්චපස්සාවමුඛමග්ගවසෙන තයො තයො කත්වා නව මග්ගා, තථා උභතොබ්යඤ්ජනකානං, පුරිසානං පන වච්චමුඛමග්ගවසෙන ද්වෙ ද්වෙ කත්වා ඡ, තථා පණ්ඩකානන්ති තිංස. තෙසං තයෙ. කීදිසෙති ආහ ‘‘සන්ථතසන්ථතෙ’’ති. සන්ථතෙ අසන්ථතෙති පදච්ඡෙදො. න සන්ථතං අසන්ථතං. තස්මිං අසන්ථතෙ. න-කාරො එත්ථ ‘‘අබ්රාහ්මණො’’තිආදීසු විය පයිරුදාසෙ, තං කිරියායුත්තස්ස තාදිසස්ස අඤ්ඤස්ස වත්ථුනො විධානෙන සන්ථතස්ස වත්ථුනො පයිරුදාසනං පරිච්චජනං පයිරුදාසොති. න පසජ්ජප්පටිසෙධෙ, සන්ථතං පසජ්ජ පත්වා තස්ස ‘‘බ්රාහ්මණො න භවිස්සතී’’තිආදීසු විය න නිසෙධොති. වා-සද්දො පනෙත්ථ වචනයුත්තිබලෙනෙව ලබ්භති, තස්ස පලිවෙඨෙත්වා, අන්තො වා පවෙසෙත්වා වත්ථාදිනා කෙනචි පටිච්ඡන්නෙ වා අප්පටිච්ඡන්නෙ වාති අත්ථො. තථාභූතෙ අල්ලොකාසෙ පකතිවාතෙන අසම්ඵුට්ඨෙ තින්තප්පදෙසෙ. නිමිත්තන්ති අඞ්ගජාතං. සන්තිආදි තබ්බිසෙසනං. සන්ති අත්තනියං. සං-සද්දො හි අත්තනි අත්තනියෙ ච වත්තති. සන්ථතං අසන්ථතන්ති යථාවුත්තනයෙන පටිච්ඡන්නං වා අප්පටිච්ඡන්නං වා. උපාදිණ්ණන්ති අනට්ඨකායප්පසාදං. කිත්තකන්ති ආහ ‘‘තිලමත්තම්පී’’ති. තිලස්ස මත්තං සාකල්ලං යස්ස තං තිලමත්තං ¶ . ‘‘මත්තං සාකල්ලං නිච්ඡයෙ’’ති හි නිඝණ්ඩු. එත්ථාපි අවයවෙන විග්ගහො සමුදායො සමාසත්ථො, තිලබීජප්පමාණම්පීති වුත්තං හොති. කිං තං? නිමිත්තං, පවෙසනං වා. අපි-සද්දො සම්භාවනෙ, ‘‘තිලබීජමත්තම්පී’’ති සම්භාවීයති, අධිකෙ කා ¶ නාම කථාති ඉදමෙත්ථ සම්භාවනං, එවංභූතං සං අඞ්ගජාතං යථාවුත්තෙ මග්ගත්තයෙ තිලමත්තම්පි පවෙසන්තො භික්ඛු චුතො පරිභට්ඨො, පාරාජිකො නාම හොති සාසනතොති විඤ්ඤායති ගම්මමානත්ථස්ස සද්දස්ස පයොගං පති කාමාචාරත්තා. කීදිසොති ආහ ‘‘අනික්ඛිත්තසික්ඛො’’ති. නික්ඛිත්තසික්ඛො පන අභික්ඛුකත්තා පරිච්චත්තො. තත්ථ නික්ඛිත්තා ඔහිතා පරිච්චත්තා පච්චක්ඛාතා සික්ඛා එතෙනාති විග්ගහො. යථාලක්ඛණං න නික්ඛිත්තසික්ඛො අනික්ඛිත්තසික්ඛො. තත්ථ චිත්තඛෙත්තකාලප්පයොගපුග්ගලවිජානනවසෙන සික්ඛාපච්චක්ඛානං ඤත්වා තදභාවෙන අපච්චක්ඛානං වෙදිතබ්බං.

තත්ථ උපසම්පන්නභාවතො චවිතුකාමතාචිත්තං චිත්තං නාම. ‘‘බුද්ධං පච්චක්ඛාමී’’තිආදීනි ‘‘ගිහීති මං ධාරෙහි, උපාසකො, ආරාමිකො, සාමණෙරොති මං ධාරෙහී’’ති ‘‘අලං මෙ බුද්ධෙනා’’තිආදීනි ඡ ඛෙත්තපදානි ඛෙත්තං නාම. ‘‘පච්චක්ඛාමී’’තිආදිනා වුත්තො වත්තමානකාලොයෙව කාලො නාම. යාය කායචි භාසාය වසෙන වාචසිකප්පයොගොව පයොගො නාම. අනුම්මත්තාදිකො පච්චක්ඛාතො ච මනුස්සජාතිකො සොව පුග්ගලො නාම. පච්චක්ඛාතකස්ස වචනසමනන්තරමෙව ‘‘අයං උක්කණ්ඨිතො’’ති වා ‘‘ගිහිභාවං පත්ථයතී’’ති වා සොතුනො ජානනං විජානනං නාමාති වෙදිතබ්බං.

තත්ථ නට්ඨකායප්පසාදං පන පිළකං වා චම්මඛිලං වා ලොමං වා පවෙසන්තස්ස දුක්කටං. අක්ඛිනාසකණ්ණච්ඡිද්දවත්ථිකොසෙසු, සත්ථකාදීහි කතවණෙ වා මෙථුනරාගෙන නිමිත්තං පවෙසන්තස්ස ථුල්ලච්චයං. අවසෙසසරීරෙසු උපකච්ඡකාදීසු දුක්කටං. තිරච්ඡානගතානං හත්ථිඅස්සගොගද්රභඔට්ඨමහිංසාදීනං නාසාය ථුල්ලච්චයං, වත්ථිකොසෙ ථුල්ලච්චයමෙව. සබ්බෙසම්පි තිරච්ඡානගතානං අක්ඛිකණ්ණවණෙසු දුක්කටං. තථා අවසෙසසරීරෙ ¶ කායසංසග්ගරාගෙන, මෙථුනරාගෙන වා ජීවමානකපුරිසස්ස වත්ථිකොසං අප්පවෙසන්තො නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඡුපති, දුක්කටං. බහි නික්ඛන්තදන්තෙසු වායමන්තස්ස පන ථුල්ලච්චයන්ති අයමෙත්ථ සවිනිච්ඡයො අත්ථවණ්ණනක්කමො.

ඉදානි පවෙසනං නාම න කෙවලං අත්තුපක්කමෙනෙව, පරූපක්කමෙනාපි හොති, තත්රාපි සාදියන්තොව ¶ චුතො හොතීති දස්සෙතුං ‘‘අථ වා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ අථ වාති අයං නිපාතො, නිපාතසමුදායො වා පක්ඛන්තරාරම්භෙ. පවෙසනඤ්ච ඨිතඤ්ච උද්ධාරො ච පවිට්ඨඤ්ච පවෙසන…පෙ… පවිට්ඨානි, ඉතරීතරයොගද්වන්දො. ඉතරීතරයොගො නාම අඤ්ඤමඤ්ඤත්ථොපාදානතාති පවෙසනාදීනි ඨිතාදිඅත්ථානිපි හොන්තීති පවිට්ඨ-සද්දොපි පවෙසනාදිඅත්ථො හොති, තතොයෙවෙත්ථ තස්මා බහුවචනසම්භවො. අඤ්ඤථා ද්වන්දෙ අවයවත්ථපධානත්තා එකත්ථවාචකාපි පවිට්ඨ-සද්දා කථං බහුවචනප්පසඞ්ගො. සමාහාරෙ වා ද්වන්දො. ඛණොති කාලවිසෙසො. සො ච යොගවන්තානං ඛණන්තරවිනිමුත්තො නත්ථීති පවෙසන…පෙ…පවිට්ඨානියෙව ඛණොති කම්මධාරයො, අභෙදෙ භෙදපරිකප්පනාය වා පවෙසන…පෙ… පවිට්ඨානං ඛණොති ඡට්ඨීතප්පුරිසො. තස්ස සාදකො, තස්මිං වා සාදකො පවෙසන…පෙ… සාදකො. ඛණ-සද්දො පනෙත්ථ පච්චෙකං යොජෙතබ්බො ද්වන්දසමාසත්තා, පවෙසනකාලං ඨිතකාලං උද්ධාරකාලං පවිට්ඨකාලං, තස්මිං වා සාදියන්තොති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එවං සෙවනචිත්තපච්චුපට්ඨානෙන සාදකො භික්ඛු චුතොති යොජෙතබ්බං. තත්ථ යථාවුත්තප්පදෙසස්ස අන්තොකරණං පවෙසනං නාම. යාව උද්ධරණාරම්භා නිවත්තං ඨිතං නාම. අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 1.58) පන මාතුගාමස්ස සුක්කවිස්සට්ඨිං පත්වා සබ්බථා වායමතො ඔරමිත්වා ඨිතකාලං සන්ධාය ‘‘සුක්කවිස්සට්ඨිසමයෙ’’ති ¶ වුත්තං. යාව අග්ගා නීහරණං උද්ධාරො නාම. යාව පවෙසනාරහට්ඨානා අන්තොකතං පවිට්ඨං නාම.

3-4. ඉදානි දුතියං දස්සෙතුං ‘‘ආදියෙය්යා’’තිආදිමාහ. තත්ථ අදින්නං ථෙය්යචිත්තෙන ආදියෙය්ය…පෙ… සඞ්කෙතං වීතිනාමයෙ, පාරාජිකො භවෙති සම්බන්ධො. අදින්නන්ති මනුස්සසාමිකෙහි කායවාචාහි න දින්නං. ථෙය්යචිත්තෙනාති ථෙනොති චොරො, තස්ස භාවො ථෙය්යං න-කාරස්ස ය-කාරං කත්වා ද්විත්තෙන. භවන්ති එතස්මා අභිධානබුද්ධීති භාවො, සද්දප්පවත්තිනිමිත්තං ජාතිගුණාදි. ඉධ පන අවහරණචිත්තසඞ්ඛාතං දබ්බං ථෙය්යං. ථෙය්යඤ්ච තං චිත්තඤ්චාති ථෙය්යචිත්තං, තෙන. ආදියෙය්යාති ආරාමාදිං අභියුඤ්ජිත්වා ගණ්හෙය්ය. හරෙය්යාති හරන්තො ගණ්හෙය්ය. අවහරෙය්යාති උපනික්ඛිත්තං භණ්ඩං ‘‘දෙහි මෙ භණ්ඩ’’න්ති වුච්චමානො ‘‘න මයා ගහිත’’න්තිආදීනි වදන්තො ගණ්හෙය්ය. ඉරියාපථං කොපෙය්යාති භණ්ඩහාරකස්ස ගමනාදිඉරියාපථං විච්ඡින්දිත්වා ගණ්හෙය්ය. කොපං කත්වා ගණ්හාතීති හි එතස්මිං අත්ථෙ ‘‘කොපී’’ති ¶ නාමධාතු. ඨානා චාවෙය්යාති ඨපිතට්ඨානතො චාවෙය්ය. සඞ්කෙතං වීතිනාමයෙති පරිකප්පිතට්ඨානං වා සුඞ්කඝාතං වා අතික්කාමෙය්ය.

එත්ථ ච ආරාමාදිඅභියුඤ්ජනෙ, සාමිකස්ස විමතුප්පාදනධුරනික්ඛෙපෙ, භණ්ඩහාරකස්ස සීසභාරාමසනඵන්දාපනඛන්ධොරොපනෙ, උපනික්ඛිත්තෙ ‘‘දෙහි මෙ භණ්ඩ’’න්ති චොදියමානස්ස ‘‘නාහං ගණ්හාමී’’ති භණනවිමතුප්පාදනධුරනික්ඛෙපෙ, ථලට්ඨස්ස ථෙය්යචිත්තෙනාමසනඵන්දාපනඨානාචාවනෙ චාති චතූසු පච්චෙකං යථාක්කමං දුක්කටථුල්ලච්චයපාරාජිකායො වෙදිතබ්බා. ‘‘සහභණ්ඩහාරකං නෙස්සාමී’’ති ¶ පඨමදුතියපාදසඞ්කාමනෙ, පරිකප්පිතසුඞ්කඝාතට්ඨානතො පඨමදුතියපාදාතික්කාමෙ චාති ද්වීසු පච්චෙකං කමෙන ථුල්ලච්චයපාරාජිකායො වෙදිතබ්බා. අයමෙත්ථ සවිඤ්ඤාණකාවිඤ්ඤාණකමිස්සකත්තා නානාභණ්ඩවසෙන යොජනා. එකභණ්ඩවසෙන පන සස්සාමිකස්ස දාසස්ස වා තිරච්ඡානගතස්ස වා යථාවුත්තෙන අභියොගාදිනා නයෙන ආදියනහරණාදිවසෙන යොජනා දට්ඨබ්බා.

අපිච ඉමානි ඡ පදානි වණ්ණයන්තෙන නානාභණ්ඩඑකභණ්ඩසාහත්ථිකපුබ්බප්පයොගථෙය්යාවහාරසඞ්ඛාතෙ පඤ්චපඤ්චකෙ සමොධානෙත්වා පඤ්චවීසති අවහාරා දස්සෙතබ්බා ඡප්පදන්තොගධත්තා සබ්බෙසම්පි අවහාරානං. තෙ පන අවහාරා යෙන කෙනචි අභියොගාදිආකාරනානත්තමත්තෙන භින්නාති තංවසෙන පඤ්චපඤ්චකං නාම ජාතං. එවං සංවණ්ණිතඤ්හි ඉදං අදින්නාදානපාරාජිකං සුවණ්ණිතං නාම හොතීති දට්ඨබ්බං. තත්ථ පුරිමානි ද්වෙ පඤ්චකානි ‘‘ආදියෙය්යා’’තිආදීනං පඤ්චන්නං පදානං වසෙන ලබ්භන්ති. යං පනෙතං ‘‘සඞ්කෙතං වීතිනාමයෙ’’ති ඡට්ඨං පදං, තං තතියපඤ්චමෙසු පඤ්චකෙසු නිස්සග්ගියපරිකප්පාවහාරවසෙන යොජෙතබ්බං.

තත්ථ සාහත්ථික-සද්දෙන උපචාරතො තංසහචරිතපඤ්චකං ගහෙත්වා ‘‘සාහත්ථිකඤ්ච තං පඤ්චකඤ්චා’’ති වා ‘‘සාහත්ථිකාදි පඤ්චක’’න්ති මජ්ඣෙපදලොපවසෙන වා සාහත්ථිකපඤ්චකං. එවමුපරිපි. තං පන සාහත්ථිකො ආණත්තිකො නිස්සග්ගියො අත්ථසාධකො ධුරනික්ඛෙපො චාති. තත්ථ සකො හත්ථො සහත්ථො, සහත්ථෙන නිබ්බත්තො සාහත්ථිකො. එවං ආණත්තිකො. සුඞ්කඝාතපරිකප්පිතොකාසානං අන්තො ඨත්වා බහි නිස්සජ්ජනං නිස්සග්ගො, සො එව නිස්සග්ගියො. කාලං අනියමෙත්වා ආණත්තස්ස භණ්ඩග්ගහණතො ¶ ච පරස්ස තෙලකුම්භියා පාදග්ඝනකං තෙලං අවස්සං පිවනකානං උපාහනාදීනං නික්ඛිත්තානං තෙලපාතනතො ච පුරෙතරමෙව පාරාජිකසඞ්ඛාතං අත්ථං ¶ සාධෙතීති අත්ථසාධකො. සො පන ආණාපනප්පයොගො, උපාහනාදීනං නික්ඛෙපප්පයොගො ච. ආරාමාභියොගෙ ච උපනික්ඛිත්තභණ්ඩෙ ච තාවකාලිකභණ්ඩදෙය්යානමදානෙ ච ධුරස්ස නික්ඛෙපො ධුරනික්ඛෙපො.

පුබ්බප්පයොගපඤ්චකං නාම පුබ්බප්පයොගො සහප්පයොගො සංවිධාවහාරො සඞ්කෙතකම්මං නිමිත්තකම්මන්ති. තත්ථ ආණාපනං භණ්ඩග්ගහණතො පුබ්බත්තා පුබ්බප්පයොගො නාම. ඨානාචාවනඛිලසඞ්කාමනප්පයොගෙන සහ වත්තමානො සහප්පයොගො. සංවිධාය සම්මන්තයිත්වා ගතෙසු එකෙනාපි භණ්ඩෙ ඨානා චාවිතෙ සබ්බෙසං අවහාරො සංවිධාවහාරො. සඞ්කෙතකම්මන්ති පුබ්බණ්හාදිකාලපරිච්ඡෙදවසෙන සඤ්ජානනකරණං. නිමිත්තකම්මං නාම සඤ්ඤුප්පාදනත්ථං අක්ඛිනිඛණනාදිකරණං.

ථෙය්යාවහාරපඤ්චකං පන සයමෙව දස්සෙතුං ‘‘අථ වා’’තිආදිමාහ. නනු ච ඡප්පදන්තොගධත්තා ‘‘සබ්බෙසම්පි අවහාරාන’’න්ති වුත්තං, එවං සති ‘‘අථ වා’’ති පක්ඛන්තරවසෙන විසුං විය ඉදං පඤ්චකං කස්මා වුත්තන්ති? නනු අවොචුම්හා ‘‘යෙන කෙනචි අභියොගාදිආකාරනානත්තමත්තෙන භින්නා’’ති, එතාදිසස්ස භෙදස්ස සම්භවතො පක්ඛන්තරවසෙනාපි යුජ්ජතීති එවං වුත්තං. ඉමස්ස පඤ්චකස්ස විසුං උද්ධරිත්වා වචනං පන පසිද්ධිවසෙනාති දට්ඨබ්බං, කුස-සද්දෙන කුසසඞ්කාමනමධිප්පෙතං අභෙදොපචාරෙන. ථෙය්යඤ්ච බලඤ්ච කුසො ච ඡන්නඤ්ච පරිකප්පො ච ථෙය්යා…පෙ… පරිකප්පං, දීඝො සන්ධිවසෙන. තෙන අවහාරකො පාරාජිකො භවෙති සම්බන්ධො. යො පන පටිච්ඡන්නෙන අවහාරකො, සො අත්ථතො ¶ පටිච්ඡන්නස්ස අවහාරකො හොතීති ද්වන්දසමාසන්තොගධත්තෙපිචස්ස විරොධාභාවොභාවසාධනො චායං ඡන්න-සද්දො දට්ඨබ්බො. තත්ථ සන්ධිච්ඡෙදනාදීනි කත්වා වා තුලාකූටමානකූටකහාපණකූටාදීහි වඤ්චෙත්වා වා ගණ්හන්තො ථෙය්යාවහාරකො. බලක්කාරෙන පරසන්තකං ගණ්හන්තො බලාවහාරකො. කුසං සඞ්කාමෙත්වා ගණ්හන්තො කුසාවහාරකො. තිණපණ්ණාදීහි යං කිඤ්චි පටිච්ඡාදෙත්වා පච්ඡා කස්ස පටිච්ඡන්නස්ස අවහාරකො පටිච්ඡන්නාවහාරකො. සාටකාදිභණ්ඩවසෙන, ගබ්භද්වාරාදිඔකාසවසෙන වා පරිකප්පෙත්වා ගණ්හන්තො පරිකප්පාවහාරකො. එත්ථ පන පරිකප්පිතභණ්ඩග්ගහණෙ පරිකප්පිතපරිච්ඡෙදාතික්කමෙ ච පාරාජිකං වෙදිතබ්බං.

ඉදානි පනෙත්ථ විනිච්ඡයං දස්සෙතුං ‘‘භණ්ඩකාලග්ඝදෙසෙහී’’තිආදි වුත්තං. එත්ථ අදින්නාදානෙ භණ්ඩඤ්ච කාලො ච අග්ඝො ච දෙසො ච තෙහි ච පරිභොගෙන ච විනිච්ඡයො කාතබ්බොති අත්ථො ¶ . තත්ථ අවහටභණ්ඩස්ස සස්සාමිකස්සාමිකභාවං සස්සාමිකෙපි සාමිකානං සාලයනිරාලයභාවඤ්ච උපපරික්ඛිත්වා සාලයකාලෙ චෙ අවහටං, භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාතබ්බො විනිච්ඡයො භණ්ඩෙන විනිච්ඡයො. නිරාලයකාලෙ චෙ අවහටං, පාරාජිකං නත්ථි, සාමිකෙසු පුන ආහරාපෙන්තෙසු දාතබ්බං. තදෙව හි භණ්ඩං කදාචි මහග්ඝං, කදාචි අප්පග්ඝං, තස්මා යස්මිං කාලෙ භණ්ඩං අවහටං, තස්මිංයෙව කාලෙ යො තස්ස අග්ඝො, තෙන කාතබ්බො විනිච්ඡයො කාලෙන විනිච්ඡයො. නවභණ්ඩස්ස යො අග්ඝො, සො පච්ඡා පරිහායති, තස්මා සබ්බදා පකතිඅග්ඝවසෙන අකත්වා කාතබ්බො විනිච්ඡයො අග්ඝෙන විනිච්ඡයො. භණ්ඩුට්ඨානදෙසෙ භණ්ඩං අප්පග්ඝං හොති, අඤ්ඤත්ථ මහග්ඝං, තස්මා යස්මිං දෙසෙ භණ්ඩං අවහටං, තස්මිංයෙව දෙසෙ අග්ඝෙන කාතබ්බො විනිච්ඡයො දෙසෙන විනිච්ඡයො. පරිභොගෙන ¶ සාටකාදිනො භණ්ඩස්ස අග්ඝො පරිහායති, තස්මා තස්ස පරිභොගවසෙන පරිහීනාපරිහීනභාවං උපපරික්ඛිත්වා කාතබ්බො විනිච්ඡයො පරිභොගෙන විනිච්ඡයො.

5-7. ඉදානි තතියං දස්සෙතුං ‘‘මනුස්සවිග්ගහ’’න්තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ මනුස්සවිග්ගහං කලලතො පට්ඨාය ජීවමානකමනුස්සජාතිකානං සරීරං. චිච්ච පාණොති සඤ්ඤාය සද්ධිංයෙව ‘‘වධාමි න’’න්ති වධකචෙතනාය චෙතෙත්වා පකප්පෙත්වා. ජීවිතා වා වියොජයෙති යො භික්ඛු ජාතිඋණ්ණංසුනා සමුද්ධටතෙලබින්දුමත්තං කලලරූපකාලෙ තාපනාදීහි වා තතො වා උද්ධමපි තදනුරූපෙන උපක්කමෙන රූපජීවිතින්ද්රියොපක්කමෙ සති තදායත්තවුත්තිනො අරූපජීවිතස්සාපි වොරොපනසම්භවතො උභයජීවිතා වොරොපෙය්ය. වා-සද්දො විකප්පෙ. මරණචෙතනොති මරණෙ චෙතනා යස්ස සො මරණාධිප්පායො. සත්ථහාරකන්ති ජීවිතං හරතීති හාරකං, සත්ථඤ්ච තං හාරකඤ්චාති සත්ථහාරකං, තං. අස්ස මනුස්සවිග්ගහස්ස. උපනික්ඛිපෙති සමීපෙ නික්ඛිපෙය්ය වා. එතෙන ථාවරප්පයොගං දස්සෙති. ගාහෙය්ය මරණූපායන්ති ‘‘සත්ථං වා ආහර, විසං වා ඛාදා’’තිආදිනා නයෙන මරණත්ථාය උපායං ගාහාපෙය්ය වා. එතෙන ආණත්තිප්පයොගො දස්සිතො. වදෙය්ය මරණෙ ගුණන්ති කායවාචාදූතලෙඛාහි ‘‘යො එවං මරති, සො ධනං වා ලභතී’’තිආදිනා නයෙන මරණෙ ගුණං පකාසෙය්ය වා. උභයත්ථ අධිකාරවසෙන වා-සද්දො ආහරිතබ්බො. සො භික්ඛු චුතොති සම්බන්ධො, සාසනතොති විඤ්ඤායති.

ඉදානි පනස්ස ඡබ්බිධෙ පයොගෙදස්සෙතුං ‘‘පයොගා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සාහත්ථි…පෙ… ඉද්ධිවිජ්ජාමයා ¶ පයොගාති ඉමෙ ¶ ඡ පයොගාති සම්බන්ධො. ක-කාරලොපෙන පනෙත්ථ ‘‘සාහත්ථී’’ති වුත්තං. අථ වා අනෙකත්ථෙ අනෙකතද්ධිතසම්භවෙන සහත්ථස්සායං පයොගො සාහත්ථීති පදසිද්ධි වෙදිතබ්බා. සාහත්ථි ච නිස්සග්ගො ච ආණත්ති ච ථාවරො චාති ද්වන්දො. ඉද්ධි ච විජ්ජා ච, තාසමිමෙති ඉද්ධිවිජ්ජාමයා, ඉද්ධිමයො විජ්ජාමයොති වුත්තං හොති. පයොගාති ඉමෙ ඡප්පයොගා නාම හොන්තීති අත්ථො. තත්ථ සයං මාරෙන්තස්ස කායෙන වා කායප්පටිබද්ධෙන වා පහරණං සාහත්ථිකො පයොගො. දූරෙ ඨිතං මාරෙතුකාමස්ස කායාදීහි උසුසත්තිආදීනං නිස්සජ්ජනං නිස්සග්ගො. ‘‘අසුකං නාම මාරෙහී’’තිආදිනා ආණාපෙන්තස්ස ආණාපනං ආණත්ති, ඔපාතඛණනං අපස්සෙනසංවිධානං අසිආදීනං උපනික්ඛිපනාදි ථාවරො. මාරණත්ථං කම්මවිපාකජාය ඉද්ධියා පයොජනං ඉද්ධිමයො. කම්මවිපාකජිද්ධි ච නාමෙසා රාජාදීනං රාජිද්ධිආදයො. තත්ථ පිතුරඤ්ඤො සීහළින්දස්ස දාඨාකොටනෙන චූළසුමනකුටුම්බියමාරණෙ රාජිද්ධි දට්ඨබ්බා, තදත්ථමෙව අථබ්බණාදිවිජ්ජාය පරිජප්පනං විජ්ජාමයො පයොගො.

එවං ඡප්පයොගෙ දස්සෙත්වා තෙසු ආණත්තිප්පයොගස්ස නියාමකෙ දස්සෙතුං ‘‘කාලා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යථාවුත්තං ආණත්තිං නියමෙන්ති සඞ්කෙතවිසඞ්කෙතතාවසෙන පරිච්ඡින්දන්තීති ආණත්තිනියාමකා. තෙ පන කාලො ච වත්ථු ච ආවුධඤ්ච ඉරියාපථො චාති චත්තාරො, තථා කිරියාවිසෙසො ඔකාසොති ගණනපරිච්ඡෙදවසෙන ඡ හොන්තීති අත්ථො. තත්ථ කාලො පුබ්බණ්හාදි යොබ්බනාදි ච. වත්ථු මාරෙතබ්බො සත්තො. ආවුධං අසිආදි. ඉරියාපථො මාරෙතබ්බස්ස ගමනාදි. කිරියාවිසෙසො විජ්ඣනාදි. ඔකාසො ගාමාදි. යො හි ‘‘අජ්ජ, ස්වෙ’’ති අනියමෙත්වා ‘‘පුබ්බණ්හෙ මාරෙහී’’ති වුත්තො යදා කදාචි පුබ්බණ්හෙ මාරෙති, නත්ථි විසඞ්කෙතො. යො පන ‘‘පුබ්බණ්හෙ’’ති ¶ වුත්තො මජ්ඣන්හාදීසු මාරෙති, විසඞ්කෙතො හොති, ආණාපකස්ස අනාපත්ති. එවං කාලස්ස සඞ්කෙතවිසඞ්කෙතතාවසෙන නියාමකතා වෙදිතබ්බා. ඉමිනාව නයෙන වත්ථුආදීසුපි විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බොති.

8-9. ඉදානි චතුත්ථං දස්සෙතුං ‘‘ඣානාදිභෙද’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ අත්තනි නොසන්තං අත්තුපනායිකඤ්ච පච්චුප්පන්නභවස්සිතඤ්ච අඤ්ඤාපදෙසරහිතඤ්ච ඣානාදිභෙදං කොට්ඨාසං කත්වා වා එකෙකං කත්වා වා කායෙන වා වාචාය වා විඤ්ඤත්තිපථෙ දීපෙන්තො නාධිමානිකො ඤාතෙ චුතො භවෙති ¶ සම්බන්ධො. තත්ථ අත්තනි සකසන්තානෙ නොසන්තං අනුප්පන්නත්තායෙව අවිජ්ජමානං, එත්ථ නොසන්තොති අත්ථෙ තප්පුරිසො. ඣානාදිභෙදන්ති ඣානං ආදි යස්ස ‘‘විමොක්ඛසමාධි සමාපත්ති ඤාණදස්සන මග්ගභාවනා ඵලසච්ඡි කිරියාකිලෙසප්පහානවිනීවරණතාචිත්තස්ස සුඤ්ඤාගාරෙ අභිරතී’’ති (පාරා. 198) වුත්තස්ස සො ඣානාදි, සොව භෙදො විසෙසොති සමාසො. තං ඣානාදිභෙදං උත්තරිමනුස්සධම්මං. අත්තුපනායිකන්ති ‘‘අයං මයි අත්ථී’’ති ආරොචනවසෙන අත්තනි උපනීයති, ‘‘අහං වා එත්ථ සන්දිස්සාමී’’ති අත්තා උපනීයති එත්ථ ධම්මෙති වා අත්තුපනායිකො, ඣානාදිභෙදො, තං. පච්චුප්පන්නභවස්සිතන්ති පච්චුප්පන්නභවො නාම ඉදානි වත්තමානො අත්තභාවො, තන්නිස්සිතොති සමාසො, සො ච ඣානාදිභෙදොයෙව, තං.

අඤ්ඤාපදෙසරහිතන්ති ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසි, සො භික්ඛු පඨමං ඣානං සමාපජ්ජී’’තිආදිනා (පාරා. 220) නයෙන අඤ්ඤස්ස අපදෙසො, තෙන රහිතො චත්තොති තප්පුරිසසමාසො, සො රහිතො තෙනාති වා බහුබ්බීහි, ඣානාදිභෙදොව ¶ , තං. කොට්ඨාසං කත්වා වාති ‘‘පඨමං ඣානං දුතියං ඣානං සමාපජ්ජිං, පඨමං ඣානං තතියං ඣානං සමාපජ්ජි’’න්තිආදිනා නයෙන කොට්ඨාසං කත්වා වා. එකෙකං කත්වා වාති ‘‘පඨමං ඣානං සමාපජ්ජිං, දුතියං ඣානං සමාපජ්ජි’’න්තිආදිනා නයෙන එකෙකං කත්වා වා. එත්ථ ච එකන්ති ඨිතෙ විච්ඡායං ද්විත්තං. එත්ථ පන කත්වාති කරණකිරියාය එකෙකවසෙන භින්නස්ස ඣානාදිනො අත්ථස්ස සම්බන්ධනිච්ඡා විච්ඡාති වෙදිතබ්බා. ටීකායං පන ‘‘කොට්ඨාසං වාති එත්ථ ‘ඣානලාභී, විමොක්ඛලාභී, සමාධිලාභී, සමාපත්තිලාභීම්හී’ති එවමාදිනා නයෙන කොට්ඨාසතො වාති අත්ථො’’ති ච ‘‘එකෙකං වාති ‘පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභී, දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභීම්හී’ති එවමාදිනා නයෙන එකෙකං වාති අත්ථො’’ති ච වුත්තං. සො පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච අවුත්තක්කමොති වෙදිතබ්බො. කායෙන වාති හත්ථමුද්දාදිවසෙන කායෙන වා. වාචාති එත්ථ ය-කාරො ලුත්තනිද්දිට්ඨො ‘‘අලජ්ජිතා’’තිආදීසු විය. විඤ්ඤත්තිපථෙති කායවචීවිඤ්ඤත්තීනං ගහණයොග්යෙ පදෙසෙ ඨත්වාති අජ්ඣාහරිතබ්බං. දීපෙන්තොති ‘‘ඉමිනා ච ඉමිනා ච කාරණෙන අයං ධම්මො මයි අත්ථී’’ති පකාසෙන්තො. නාධිමානිකොති අප්පත්තෙ පත්තසඤ්ඤිතාසඞ්ඛාතො අධිකො මානො, සො නත්ථි එතස්සාති නාධිමානිකො, භික්ඛු. ඤාතෙති විඤ්ඤුනා මනුස්සජාතිකෙන සික්ඛාපච්චක්ඛානෙ වුත්තනයෙන විඤ්ඤාතෙ සති චුතො භවෙ සාසනතොති විඤ්ඤායති. අඤ්ඤාපදෙසෙන දීපයතො පන ථුල්ලච්චයං. එත්ථ ච –

දුක්කටං ¶ පඨමස්සෙව, සාමන්තමිති වණ්ණිතං;

සෙසානං පන තිණ්ණම්පි, ථුල්ලච්චයමුදීරිතන්ති.

10. ඉදානි ¶ චතුන්නම්පි චෙතෙසමසංවාසතං අභබ්බතඤ්ච දීපෙතුං ‘‘පාරාජිකෙතෙ’’තිආදි ආරද්ධං. එතෙ චත්තාරො පාරාජිකා පුග්ගලා යථා පුරෙ පුබ්බෙ ගිහිකාලෙ, අනුපසම්පන්නකාලෙ ච විය අසංවාසාති සම්බන්ධො. සහ වසන්ති යස්මා සබ්බෙපි ලජ්ජිනො එතෙසු කම්මාදීසු න එකොපි තතො බහිද්ධා සන්දිස්සතීති එකකම්මං එකුද්දෙසො සමසික්ඛතාති ඉමෙ තයො සංවාසා නාම. තත්ථ අපලොකනාදිකං චතුබ්බිධම්පි සඞ්ඝකම්මං සීමාපරිච්ඡින්නෙහි පකතත්තෙහි භික්ඛූහි එකතො කත්තබ්බතා එකකම්මං නාම. තථා පඤ්චවිධොපි පාතිමොක්ඛුද්දෙසො එකතො උද්දිසිතබ්බත්තා එකුද්දෙසො නාම. පඤ්ඤත්තං පන සික්ඛාපදං සබ්බෙහිපි ලජ්ජීපුග්ගලෙහි සමං සික්ඛිතබ්බභාවතො සමසික්ඛතා නාම. නත්ථි තෙ සංවාසා එතෙසන්ති අසංවාසා. ‘‘අභබ්බා’’තිආදීසු භික්ඛුභාවායාති තුමත්ථෙ සම්පදානවචනං, තස්මා යථා සීසච්ඡින්නො ජීවිතුං අභබ්බො, එවං චත්තාරොමෙ පුග්ගලා භික්ඛුභාවාය භික්ඛූ භවිතුං අභබ්බාති අත්ථො.

11. ඉදානි පරියායාණත්තීහි සම්භවන්තෙ දස්සෙතුං ‘‘පරියායො චා’’තිආදිමාහ. පරියායො ච ආණත්ති ච තතියෙ මනුස්සවිග්ගහෙ ලබ්භතීති සම්බන්ධො. තත්ථ කායාදීහි යථාවුත්තෙහි ‘‘යො එවං මරති, සො ධනං වා ලභතී’’ති එවමාදිවිඤ්ඤාපකො බ්යඤ්ජනභූතො කායවචීපයොගො පරියායො. ඉමිනා ඉදං දීපෙති – යථා අදින්නාදානෙ ‘‘ආදියෙය්යා’’ති (පාරා. 92) වුත්තත්තා පාරියායකථාය මුච්චති, න ඉධ එවං. ‘‘සංවණ්ණෙය්යා’’ති (පාරා. 172) පරියායකයායපි න මුච්චතීති. ‘‘දුතියෙ පනා’’තිආදීසු අත්ථො පාකටොයෙව. එවමුපරිපි පාකටමුපෙක්ඛිස්සාම.

12. ඉදානි මෙථුනධම්මාදීනං අඞ්ගානි දස්සෙතුං ‘‘සෙවෙතූ’’තිආදිමාහ. සෙවෙතුකාමතාචිත්තන්ති මෙථුනං සෙවෙතුං ¶ කාමෙතීති සෙවෙතුකාමො, තස්ස භාවො නාම තණ්හා, තාය සෙවෙතුකාමතාය සම්පයුත්තං චිත්තන්ති තප්පුරිසො. මෙථුනධම්මස්සාති මිථුනානං ඉත්ථිපුරිසානං ඉදන්ති මෙථුනං, තමෙව ධම්මොති මෙථුනධම්මො. ඉධ පන උපචාරවසෙන පාරාජිකාපත්ති මෙථුනධම්මො නාම. අථ ¶ වා මෙථුනෙන ජාතො ධම්මො පාරාජිකාපත්ති මෙථුනධම්මො, තස්ස මෙථුනධම්මස්ස මෙථුනධම්මපාරාජිකාපත්තියා. අඞ්ගද්වයන්ති අඞ්ගානං කාරණානං ද්වයං. බුධාති විනයධරා විඤ්ඤුනො.

13. මනුස්සසන්ති මනුස්සානං සං මනුස්සසං, තදායත්තවත්ථුකා ච. එතෙන පෙතතිරච්ඡානගතායත්තං නිවත්තෙති. තථාසඤ්ඤීති තථා තාදිසා සඤ්ඤා තථාසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති තථාසඤ්ඤී. පරායත්තසඤ්ඤිතා චාති අත්ථො. භාවප්පධානා ඉමෙ නිද්දෙසා, භාවපච්චයලොපො වා ‘‘බුද්ධෙ රතන’’න්තිආදීසු (ඛු. පා. 6.3) විය. එවමුපරිපි ඊදිසෙසු. ථෙය්යචිත්තන්ති ථෙනභාවසඞ්ඛාතං චිත්තඤ්ච. වත්ථුනො ගරුතාති භණ්ඩස්ස පාදඅතිරෙකපාදාරහභාවෙන ගරුතා ච. ඌනපඤ්චමාසකෙ වා අතිරෙකමාසකෙ වා ථුල්ලච්චයං. මාසකෙ වා ඌනමාසකෙ වා දුක්කටං. අවහාරොති පඤ්චවීසතියා අවහාරානං අඤ්ඤතරෙන අවහරණඤ්චාති ඉමෙ පඤ්ච අදින්නාදානහෙතුයො අදින්නාදානපාරාජිකාපත්තියා අඞ්ගානි.

14. පාණො මානුස්සකොති මනුස්සජාතිසම්බන්ධො පාණො ච, පාණොති හි වොහාරතො සත්තො, පරමත්ථතො පන ජීවිතින්ද්රියං වුච්චති. පාණසඤ්ඤිතාති පාණොති සඤ්ඤිතා ච, ඝාතනං ඝාතො, සො එව චෙතනා ඝාතචෙතනා, ‘‘වධාමි න’’න්ති එවං පවත්තා සා ච, තංසමුට්ඨිතො සාහත්ථිකාදීනං ඡන්නමඤ්ඤතරො පයොගො ච, තෙන පයොගෙන මරණඤ්චාති එතෙ යථාවුත්තා පඤ්ච වධහෙතුයො පාණඝාතාපජ්ජිතබ්බආපත්තියා අඞ්ගානීති අත්ථො.

15. අත්තනි ¶ අසන්තතාති උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස සන්තානෙ අවිජ්ජමානතා ච. පාපමිච්ඡතායාරොචනාති යා සා ‘‘ඉධෙකච්චො දුස්සීලො සමානො ‘සීලවාති මං ජනො ජානාතූ’’තිආදිනා (විභ. 851) නයෙන වුත්තා පාපඉච්ඡතාය සමන්නාගතා, තාය උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස ආරොචනා ච. තස්සාති යස්ස ආරොචෙති, තස්ස. මනුස්සජාතිතාති මනුස්සානං ජාති යස්ස, තස්ස භාවො මනුස්සජාතිතා, සා ච, නඤ්ඤාපදෙසොති න අඤ්ඤාපදෙසො අඤ්ඤාපදෙසාභාවො ච, තදෙව ජානනන්ති තඞ්ඛණංයෙව විජානනඤ්චාති ඉමානි පඤ්ච එත්ථ අසන්තදීපනෙ අස්මිං සන්තානෙ අවිජ්ජමානඋත්තරිමනුස්සධම්මප්පකාසනනිමිත්තෙ පාරාජිකෙ අඞ්ගානි හෙතුයොති අත්ථො.

16. එවං තෙසමසංවාසතාභබ්බතාදීනි දස්සෙත්වා ඉදානි න තෙ චත්තාරොව, අථ ඛො සන්තඤ්ඤෙපීති ¶ තෙ සබ්බෙපි සමොධානෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘අසාධාරණා’’තිආදිමාහ. තත්ථ අසාධාරණාති පාරාජිකා ධම්මා අධිප්පෙතා. තෙනෙව චෙත්ථ පුල්ලිඞ්ගනිද්දෙසො. තස්මා භික්ඛුනීනං භික්ඛූහි අසාධාරණා පාරාජිකා ධම්මා චත්තාරො චාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. උපචාරවසෙන තු උබ්භජාණුමණ්ඩලිකාදිකා පාරාජිකාපන්නා පරිග්ගය්හන්ති. තාසු යා අවස්සුතා අවස්සුතස්ස මනුස්සපුරිසස්ස අක්ඛකානං අධො ජාණුමණ්ඩලානං කප්පරානඤ්ච උපරි කායසංසග්ගං සාදියති, අයං උබ්භජාණුමණ්ඩලිකා. යා පන අඤ්ඤිස්සා භික්ඛුනියා පාරාජිකං පටිච්ඡාදෙති, සා වජ්ජප්පටිච්ඡාදිකා. යා උක්ඛිත්තකං භික්ඛුං තස්සා දිට්ඨියා ගහණවසෙන අනුවත්තති, සා උක්ඛිත්තානුවත්තිකා. කායසංසග්ගරාගෙන තින්තස්ස හත්ථග්ගහණං සඞ්ඝාටිකණ්ණග්ගහණං කායසංසග්ගත්ථාය පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨානං ඨත්වා සල්ලපනං සඞ්කෙතගමනං පුරිසස්සාගමනසාදියනං ¶ පටිච්ඡන්නොකාසවවිසනං හත්ථපාසෙ ඨත්වා කායොපසංහරණන්ති ඉමානි අට්ඨ වත්ථූනි යස්සා අවස්සුතාය, සා අට්ඨවත්ථුකා නාම.

අභබ්බකා එකාදස චාති එත්ථ පණ්ඩකො ථෙය්යසංවාසකො තිත්ථියපක්කන්තකො තිරච්ඡානගතො මාතුඝාතකො පිතුඝාතකො අරහන්තඝාතකො භික්ඛුනිදූසකො සඞ්ඝභෙදකො ලොහිතුප්පාදකො උභතොබ්යඤ්ජනකොති ඉමෙ අභබ්බා එකාදස ච. තෙසු පණ්ඩකොති ඔපක්කමිකනපුංසකපණ්ඩකා ච පණ්ඩකභාවපක්ඛෙ පක්ඛපණ්ඩකො ච ඉධ අධිප්පෙතා. ආසිත්තඋසූයපණ්ඩකානං පන පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න වාරිතා. ථෙය්යසංවාසකො පන ලිඞ්ගත්ථෙනකාදිවසෙන තිවිධො. තත්ථ සයං පබ්බජිතත්තා ලිඞ්ගමත්තං ථෙනෙතීති ලිඞ්ගත්ථෙනකො. භික්ඛුවස්සගණනාදිකං සංවාසං ථෙනෙතීති සංවාසත්ථෙනකො. සික්ඛං පච්චක්ඛාය එවං පටිපජ්ජන්තෙපි එසෙව නයො. යථාවුත්තමුභයං ථෙනෙතීති උභයත්ථෙනකො. ඨපෙත්වා පන ඉමං තිවිධං –

රාජදුබ්භික්ඛකන්තාර-රොගවෙරිභයෙන වා;

චීවරාහරණත්ථං වා, ලිඞ්ගං ආදියතීධ යො.

සංවාසං නාධිවාසෙති, යාව සො සුද්ධමානසො;

ථෙය්යසංවාසකො නාම, තාව එස න වුච්චතීති. (මහාව. අට්ඨ. 110; කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා);

තිත්ථියපක්කන්තකාදයො ¶ තු තංතංවචනත්ථානුසාරෙන වෙදිතබ්බා. තිරච්ඡානගතො පන ඨපෙත්වා මනුස්සජාතිකං අවසෙසො සබ්බො වෙදිතබ්බො. ඉමෙ එකාදස පුග්ගලා භික්ඛුභාවාය අභබ්බත්තා පාරාජිකාපන්නසදිසතාය ‘‘පාරාජිකා’’ති වුච්චන්ති. විබ්භන්තා භික්ඛුනීති ගිහිනිවාසනනිවත්ථා භික්ඛුනී ච. සා හි එත්තාවතා පාරාජිකා. මුදුකා පිට්ඨි යස්ස, සො ච. සො හි අනභිරතියා පීළිතො යදා අත්තනො ¶ අඞ්ගජාතං අත්තනො වච්චමුඛමග්ගෙසු පවෙසෙති, තදා පාරාජිකො හොති.

17-18. ලම්බමානමඞ්ගජාතමෙතස්සාති ලම්බී. සො යථාවුත්තෙසු පවෙසිතො පාරාජිකො. මුඛෙන ගණ්හන්තො අඞ්ගජාතං පරස්ස චාති යො අනභිරතියා පීළිතො පරස්ස සුත්තස්ස වා මතස්ස වා අඞ්ගජාතං මුඛෙන ගණ්හාති, සො පරස්ස අඞ්ගජාතං මුඛෙන ගණ්හන්තො ච. තත්ථෙවාභිනිසීදන්තොති යො අනභිරතියා පීළිතො තත්ථෙව පරස්ස අඞ්ගජාතෙ වච්චමග්ගෙන අභිනිසීදති, සො චාති එතෙ ද්වයංද්වයසමාපත්තියා අභාවෙපි මග්ගෙ මග්ගප්පවෙසනහෙතු මෙථුනස්ස අනුලොමිකා චත්තාරො ච. ඉධාගතා චත්තාරොති ඉධ ඛුද්දසික්ඛායං යථාවුත්තා මෙථුනධම්මා පාරාජිකාදයො චත්තාරො චාති සමොධානා පිණ්ඩීකරණවසෙන චතුවීසති පාරාජිකා භවන්තීති සෙසො. එත්ථ ච ගාථාබන්ධවසෙන රස්සං කත්වා ‘‘පරාජිකා’’ති වුත්තං. එත්ථාහ – මාතුඝාතකාදයො තතියං පාරාජිකං ආපන්නා, භික්ඛුනිදූසකො, මුදුපිට්ඨිකාදයො චත්තාරො ච පඨමපාරාජිකං ආපන්නා එවාති කුතො චතුවීසතීති? වුච්චතෙ – මාතුඝාතකාදයො හි චත්තාරො ඉධ අනුපසම්පන්නා එව අධිප්පෙතා. මුදුපිට්ඨිකාදයො චත්තාරො කිඤ්චාපි පඨමපාරාජිකෙන සඞ්ගහිතා, යස්මා පන එකෙන පරියායෙන මෙථුනධම්මං අප්පටිසෙවිනො හොන්ති, තස්මා විසුං වුත්තාති.

පාරාජිකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

19. වුට්ඨානස්ස ගරුකත්තා ගරුකාති සඞ්ඝාදිසෙසා වුච්චන්ති. නවාති තෙසං ගණනපරිච්ඡෙදො. නනු ‘‘නවා’’ති කස්මා වුත්තං, ‘‘තෙරසා’’ති වත්තබ්බන්ති? නායං දොසො, චිරෙනාපජ්ජිතබ්බෙ ¶ ¶ චත්තාරො යාවතතියකෙ ඨපෙත්වා වීතික්කමක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජිතබ්බා පඨමාපත්තිකා වුච්චන්තීති. ඉදානි තෙ දස්සෙතුං ‘‘මොචෙතුකාමතා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ සුක්කස්සාති ආසයධාතුනානත්තතො නීලාදිවසෙන දසවිධෙ සුක්කෙ යස්ස කස්සචි සුක්කස්ස. මොචෙතුකාමතාති මොචෙතුකාමතාය, ය-කාරො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. ඉමිනා පන වචනෙන මොචනස්සාද මුච්චනස්සාද මුත්තස්සාදමෙථුනස්සාද ඵස්සස්සාද කණ්ඩුවනස්සාද දස්සනස්සාද නිසජ්ජනස්සාද වාචස්සාද ගෙහසිතපෙම වනභඞ්ගිය සඞ්ඛාතෙසු එකාදසස්සාදෙසු එකංයෙව මොචනස්සාදං දස්සෙති.

තත්ථ මොචනාය අස්සාදො සුඛවෙදනා මොචනස්සාදො. මුච්චනෙ අත්තනො ධම්මතාය මුච්චනෙ අස්සාදො මුච්චනස්සාදො. එවං සබ්බත්ථ සත්තමීතප්පුරිසෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො. ඉමෙහි පන නවහි පදෙහි සම්පයුත්තඅස්සාදසීසෙන රාගො වුත්තො. ගෙහනිස්සිතෙසු මාතාදීසු පෙමං ගෙහෙ සිතං පෙමන්ති ගෙහසිතපෙමං, ඉමිනා සරූපෙනෙව රාගො වුත්තො. සන්ථවකරණත්ථාය ඉත්ථියා පෙසිතපුප්ඵාදි වනභඞ්ගියං, ඉමිනා ච වත්ථුවසෙන රාගො වුත්තො. මෙථුනස්සාදොපි ඉත්ථියා ගහණප්පයොගෙන වෙදිතබ්බො. සබ්බත්ථෙව ච පන චෙතනානිමිත්තුපක්කමමොචනෙ සති විසඞ්කෙතාභාවො වෙදිතබ්බො. උපක්කම්ම හත්ථාදිනා නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා. අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තෙනාති සුපිනොයෙව සුපිනන්තො ‘‘කම්මමෙව කම්මන්තො’’තිආදීසු විය අන්ත-සද්දස්ස තබ්භාවවුත්තිත්තා. තං සුපිනන්තං විනා විමොචයං සුක්කං විමොචෙන්තො සමණො යො කොචි භික්ඛු ගරුකං ගරුකාපත්තිසඞ්ඛාතං සඞ්ඝාදිසෙසං ඵුසෙ ඵුසෙය්ය, ආපජ්ජෙය්යාති වුත්තං හොති. එත්ථ ච අජ්ඣත්තරූපබහිද්ධාරූපඋභයරූපආකාසෙකටිකම්පනසඞ්ඛාතෙසු චතූසු උපායෙසු සති රාගූපත්ථම්භාදීසු ¶ ච කාලෙසු යෙන කෙනචි අඞ්ගජාතෙ කම්මඤ්ඤතං පත්තෙ ‘‘ආරොග්යත්ථායා’’තිආදීසු යෙන කෙනචි අධිප්පායෙන අධිප්පායවත්ථුභූතං යං කිඤ්චි සුක්කං මොචනස්සාදචෙතනාය එව නිමිත්තෙ උපක්කම්ම මොචෙන්තො සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජතීති සබ්බථා අධිප්පායො දට්ඨබ්බො.

20. කායසංසග්ගරාගවාති කායෙ සංසග්ගො, තස්මිං රාගො, සො අස්ස අත්ථීති වන්තු, කායසංසග්ගරාගසමඞ්ගීති අත්ථො. සමණො ඉත්ථිසඤ්ඤීති සම්බන්ධො. උපක්කම්මාති කායෙන වායමිත්වා. මනුස්සිත්ථිං සම්ඵුසන්තොති අන්තමසො ලොමෙනපි පරාමසන්තො ගරුකං ඵුසෙති යොජනා. මනුස්සභූතා අමතා ඉත්ථී මනුස්සිත්ථී. තත්ථ ‘‘කායසංසග්ගරාගවා’’ති ඉමිනා මාතුපෙමාදිං ¶ , ඉත්ථියා ගහිතමොක්ඛාධිප්පායඤ්ච පටික්ඛිපති. ඉත්ථියා වෙමතිකස්ස, පණ්ඩකපුරිසතිරච්ඡානගතසඤ්ඤිස්ස ච ථුල්ලච්චයං. ඉත්ථියා පන කායෙන කායප්පටිබද්ධාමසනෙ, කායප්පටිබද්ධෙන කායාමසනෙ ච යක්ඛීපෙතීපණ්ඩකානං කායෙන කායාමසනෙ ච පුරිසතිරච්ඡානගතිත්ථීනං කායෙන කායාමසනෙපි දුක්කටං, තථායක්ඛීආදීනං කායෙන කායප්පටිබද්ධාදීසු ච. මතිත්ථියා පන ථුල්ලච්චයං. ඉත්ථියා පන ඵුසියමානො සෙවනාධිප්පායොපි සචෙ කායෙන න වායමති, අනාපත්ති.

21. තථාති ඉත්ථිසඤ්ඤී. සුණන්තින්ති විඤ්ඤත්තිපථෙ ඨත්වා අත්තනො වචනං සුණන්තිඤ්ච. විඤ්ඤුඤ්චාති දුට්ඨුල්ලාදුට්ඨුල්ලසල්ලක්ඛණසමත්ථඤ්ච මනුස්සිත්ථිං. මග්ගං වාති වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගානං වසෙන මග්ගං වා මෙථුනං වා ආරබ්භාති සම්බන්ධො. දුට්ඨුල්ලවාචාරාගෙනාති ¶ දුට්ඨා ච සා අසද්ධම්මප්පටිසංයුත්තතාය ථූලා ච ලාමකජනසාධාරණතායාති දුට්ඨුල්ලා. සාව පුන වාචා දුට්ඨුල්ලවාචා. තස්සං අස්සාදසම්පයුත්තො රාගොති සමාසො, තෙන. ඔභාසිත්වාති වණ්ණාවණ්ණයාචනාදිවසෙන අසද්ධම්මවචනං වත්වා. අසුණන්තියා පන දූතෙන වා පණ්ණෙන වා ආරොචිතෙ අනාපත්ති. තත්ථ ද්වින්නං මග්ගානං වසෙන වණ්ණාවණ්ණෙහි, මෙථුනයාචනාදීහි වා ‘‘සිඛරණීසි, සම්භින්නාසි, උභතොබ්යඤ්ජනකාසී’’ති ඉමෙසු තීසු අඤ්ඤතරෙන අක්කොසවචනෙන වා ඔභාසන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො, අධක්ඛකඋබ්භජාණුමණ්ඩලං ආදිස්ස වණ්ණාදිභණනෙ ථුල්ලච්චයං, තථා යක්ඛීපෙතීපණ්ඩකානං වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගෙ ආදිස්ස වණ්ණාදිභණනෙ මෙථුනයාචනාදීසුපි. තෙසං පන අධක්ඛකාදිකෙ දුක්කටං, තථා මනුස්සිත්ථීනං උබ්භක්ඛකෙ අධොජාණුමණ්ඩලෙ කායප්පටිබද්ධෙ ච.

22. අත්තකාමුපට්ඨානන්ති මෙථුනධම්මසඞ්ඛාතෙන කාමෙන උපට්ඨානං කාමුපට්ඨානං. අත්තනො අත්ථාය කාමුපට්ඨානං අත්තකාමුපට්ඨානං. අථ වා කාමීයතීති කාමං, අත්තනො කාමං අත්තකාමං, සයං මෙථුනරාගවසෙන පත්ථිතන්ති අත්ථො. අත්තකාමඤ්ච තං උපට්ඨානඤ්චාති අත්තකාමුපට්ඨානං. තස්ස වණ්ණො ගුණො, තං. වත්වාති ‘‘යදිදං කාමුපට්ඨානං නාම, එතදග්ගං උපට්ඨානාන’’න්ති කාමුපට්ඨානෙ වණ්ණං ¶ අන්තමසො හත්ථමුද්දායපි ඉත්ථීති සඤ්ඤී පකාසෙත්වාති අත්ථො. වාචාති වාචාය යකාරලොපවසෙන. මෙථුනයුත්තෙනාති මෙථුනයුත්තාය, ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන තාය ‘‘අරහසි ත්වං මය්හං මෙථුනං ධම්මං දාතු’’න්තිආදිකාය මෙථුනධම්මප්පටිසංයුත්තාය වාචාය මෙථුනයාචනෙ මෙථුනරාගිනොති සම්බන්ධො. මෙථුනෙරාගො, සො අස්ස අත්ථීති මෙථුනරාගී, තස්ස. ගරු හොතීති ගරුකාපත්ති හොතීති අත්ථො. ම-කාරො පදසන්ධිකරො. එත්ථ ¶ පන පණ්ඩකෙ පණ්ඩකසඤ්ඤිනො ථුල්ලච්චයං, තස්මිංයෙව ඉත්ථිසඤ්ඤිනො දුක්කටං.

23. ඉත්ථියා වා පුරිසස්ස වා සන්දෙසං පටිග්ගහෙත්වාති සම්බන්ධො. ඉත්ථියා වාති ‘‘දස ඉත්ථියො මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා’’තිආදිනා (පාරා. 303) ච ‘‘දස භරියායො ධනක්කීතා ඡන්දවාසිනී’’තිආදිනා (පාරා. 303) ච වුත්තාය වීසතිවිධාය ඉත්ථියා වා පුරිසස්ස වා තංසම්බන්ධවසෙන තෙසං මාතාදීනං වා. සන්දෙසන්ති ඉත්ථියා වා පුරිසෙන වා උභින්නං මාතාදීහි වා ‘‘එහි, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං ඉත්ථිං වා පුරිසං වා එවං භණාහී’’ති වුත්තං ජායම්පතිභාවසන්නිස්සිතං සන්දෙසවචනං. පටිග්ගහෙත්වාති ‘‘සාධූ’’ති කායෙන වා වාචාය වා සම්පටිච්ඡිත්වා. වීමංසිත්වාති යත්ථ පෙසිතො, තෙසං අධිප්පායං උපපරික්ඛිත්වා වා උපපරික්ඛාපෙත්වා වා. හරං පච්චාති ඉත්ථී වා පුරිසො වා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡතු වා, මා වා, යෙහි පෙසිතො, තෙසං පච්චාහරන්තො වා හරාපෙන්තො වා, ජායම්පතිභාවො හොතු වා, මා වා, අකාරණමෙතං. ඉමාය තිවඞ්ගසම්පත්තියා සඞ්ඝාදිසෙසො ච, ද්වීහි අඞ්ගෙහි පණ්ඩකෙ ච අඞ්ගත්තයෙනාපි ථුල්ලච්චයං, එකෙන දුක්කටං. කෙචි පන ‘‘හරං පච්ඡා’’ති විපාඨං පරිකප්පෙත්වා ‘‘පච්ඡා හර’’න්ති යොජෙන්ති, තං න සුන්දරං පච්චාති උපසග්ගත්තා. පදස්ස උපරි අත්ථෙ සජ්ජෙන්තො පකාසෙන්තො ගච්ඡතීති හි උපසග්ගො නාම, තස්මා ‘‘පති ආ’’ති උපසග්ගානං ‘‘හර’’න්තිමස්ස පදස්ස උපරි භවිතබ්බන්ති.

24. සංයාචිතපරික්ඛාරන්ති සං අත්තනා යාචිතො වාසිආදිකො පරික්ඛාරො යස්සා, තං. අදෙසිතවත්ථුකන්ති උත්තිදුතියකම්මෙන අදෙසිතං වත්ථු කුටිකරණප්පදෙසො යස්සාති ¶ විග්ගහො, තං. පමාණාතික්කන්තන්ති ¶ ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො විදත්ථියො සුගතවිදත්ථි නාම, තාය ‘‘දීඝසො ද්වාදස විදත්ථියො සුගතස්ස විදත්ථියා තිරියං සත්තන්තරා’’ති (පාරා. 348) එවං වුත්තප්පමාණං එකතොභාගෙනාපි අතික්කන්තා පමාණාතික්කන්තාති තං තිරියං චතුහත්ථසඞ්ඛාතහෙට්ඨිමප්පමාණෙ සති දීඝතො වුත්තප්පමාණතො කෙසග්ගමත්තම්පි වඩ්ඪෙතුං න වට්ටති. තතො ඌනකෙ, දීඝතො ච වඩ්ඪිතෙ අයං කුටිසඞ්ඛං න ගච්ඡතීති. ‘‘මය්හං වාසාගාරං එත’’න්ති එවං අත්තා උද්දෙසො එතිස්සාති අත්තුද්දෙසා. කුටින්ති උල්ලිත්තාදිකං කුටිං කත්වාති සම්බන්ධො. තත්ථ උල්ලිත්තා නාම අන්තො උද්ධංමුඛං ලිත්තා. අවලිත්තා නාම බහි අධොමුඛං ලිත්තා. උභයථා උල්ලිත්තාවලිත්තා. කත්වාති අන්තොභූතකාරිතත්ථවසෙන කාරාපෙත්වා වා.

තත්ථායං වත්ථුදෙසනක්කමො – තෙන කුටිකාරකෙන භික්ඛුනා කුටිවත්ථුං සොධෙත්වා සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පණාමෙත්වා පදභාජනෙ (පාරා. 349) වුත්තනයෙන සඞ්ඝං තික්ඛත්තුං යාචිත්වා සබ්බෙ වා සඞ්ඝපරියාපන්නා, සඞ්ඝෙන වා සම්මතා ද්වෙ තයො භික්ඛූ තත්ථ නෙතබ්බා. තෙහි ච කිපිල්ලිකාදීහි සොළසහි උපද්දවෙහි විරහිතත්තා අනාරම්භං අනුපද්දවං ද්වීහි චතූහි වා බලිබද්දෙහි යුත්තෙන සකටෙන එකචක්කං නිබ්බොදකපතනට්ඨානෙ එකං බහි කත්වා ආවිඤ්ඡිතුං සක්කුණෙය්යතාය ‘‘සපරික්කමන’’න්ති සල්ලක්ඛෙත්වා සචෙපි සඞ්ඝප්පහොනකා හොන්ති, තත්ථෙව, නො චෙ, සඞ්ඝමජ්ඣං ගන්ත්වා තෙන භික්ඛුනා යාචිතෙහි පදභාජනෙ (පාරා. 50, 51) වුත්තාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය වත්ථු දෙසෙතබ්බන්ති. අදෙසිතවත්ථුකං පමාණාතික්කන්තං කුටිං කරිස්සාමීති සබ්බප්පයොගෙ දුක්කටං, ඉදානි ද්වීහි පිණ්ඩෙහි නිට්ඨානං ගමිස්සතීති පඨමපිණ්ඩදානෙ ¶ ථුල්ලච්චයං, දුතියදානෙන ලෙපෙ සඞ්ඝටිතෙ සචෙ අදෙසිතවත්ථුකා එව වා හොති, පමාණාතික්කන්තා එව වා, එකො සඞ්ඝාදිසෙසො, සාරම්භඅපරික්කමනතාය ද්වෙ ච දුක්කටානීති සචෙ උභයවිපන්නා, ද්වෙ ච සඞ්ඝාදිසෙසා ද්වෙ ච දුක්කටානීති සබ්බං ඤෙය්යං.

25. මහල්ලකන්ති සස්සාමිකභාවෙන සංයාචිතකුටිතො මහන්තභාවෙන, වත්ථුං දෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කමෙනාපි කාතබ්බභාවෙන ච මහන්තතාය මහත්තං ලාති ආදදාතීති මහල්ලකො. මහත්තලක ඉති ඨිතෙ ත්තස්ස ලොපො ලස්ස ච ද්විත්තං, තං. වසනං අත්ථො පයොජනං වසනත්ථො, තාය ¶ . එත්ථ පන අදෙසිතවත්ථුභාවෙ එකො සඞ්ඝාදිසෙසො. සෙසං අනන්තරසදිසමෙව. ඉධ ච තත්ථ ච ලෙණගුහාතිණකුටිපණ්ණච්ඡදනගෙහෙසු අඤ්ඤතරං කාරෙන්තස්ස ච කුටිම්පි අඤ්ඤස්ස වාසත්ථාය වාසාගාරං වා ඨපෙත්වා උපොසථාගාරාදීසු අඤ්ඤතරත්ථාය කරොන්තස්ස ච අනාපත්ති.

26. අමූලකෙන අන්තිමෙන වත්ථුනාති සම්බන්ධො. අමූලකෙනාති දස්සනසඞ්ඛාතස්ස, සවනසඞ්ඛාතස්ස, දිට්ඨසුතමුතවසෙන පවත්තපරිසඞ්කාසඞ්ඛාතස්ස ච මූලස්ස අභාවෙන නත්ථි මූලමෙතස්සාති අමූලකං, තෙන. තං පන සො ආපන්නො වා හොතු, නො වා, එතං ඉධ අප්පමාණං. තත්ථ භික්ඛුඤ්ච මාතුගාමඤ්ච තථාරූපෙ ඨානෙ දිස්වා පරිසඞ්කති, අයං දිට්ඨපරිසඞ්කා. අන්ධකාරෙ වා පටිච්ඡන්නෙ වා භික්ඛුස්ස ච මාතුගාමස්ස ච වචනං සුත්වා අඤ්ඤස්ස අත්ථිභාවං අජානන්තො පරිසඞ්කති, අයං සුතපරිසඞ්කා. ධුත්තානං ඉත්ථීහි සද්ධිං ¶ පච්චන්තවිහාරෙසු පුප්ඵගන්ධසුරාදීහි අනුභවිත්වා ගතට්ඨානං දිස්වා ‘‘කෙන නු ඛො ඉදං කත’’න්ති වීමංසන්තො තත්ථ කෙනචි භික්ඛුනා ගන්ධාදීහි පූජා කතා හොති, භෙසජ්ජත්ථාය අරිට්ඨං වා පීතං, සො තස්ස ගන්ධං ඝායිත්වා ‘‘අයං සො භවිස්සතී’’ති පරිසඞ්කති. අයං මුතපරිසඞ්කා නාම. අන්තිමෙන චාති තතො පරං වජ්ජාභාවෙන අන්තෙ භවත්තා අන්තිමෙනෙව. වත්ථුනාති භික්ඛුනො අනුරූපෙසු එකූනවීසතියා පාරාජිකෙසු ධම්මෙසු අඤ්ඤතරෙන පාරාජිකෙන ධම්මෙන. ච-කාරො පනෙත්ථ අවධාරණෙ, තෙන සඞ්ඝාදිසෙසාදිං නිවත්තෙති. අථ වා ච-කාරො අට්ඨානප්පයුත්තො.

චොදෙන්තො වා චොදාපෙන්තොවාචාති යොජෙතබ්බො. චාවෙතුන්ති බ්රහ්මචරියා චාවනත්ථාය. එතෙන එකං චාවනාධිප්පායං ගහෙත්වා අවසෙසෙ අක්කොසාධිප්පායවුට්ඨාපනාධිප්පායාදිකෙ සත්තාධිප්පායෙ පටික්ඛිපති. සුණමානන්ති ඉදං ‘‘චොදෙන්තො’’තිආදීනං කම්මපදං, ඉමිනා පරම්මුඛා චොදනං පටික්ඛිපති. පරම්මුඛා පන සත්තහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි වදන්තස්ස දුක්කටං. චොදෙන්තොති ‘‘වත්ථුසන්දස්සනා ආපත්තිසන්දස්සනා සංවාසප්පටික්ඛෙපො සාමීචිප්පටික්ඛෙපො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.385-386) සඞ්ඛෙපතො වුත්තානං චතුන්නං චොදනානං වසෙන සයං චොදෙන්තො වා. චොදාපෙන්තො වාති පරෙන යෙන කෙනචි චොදාපෙන්තො වා. තස්මා යො භික්ඛුස්ස සමීපෙ ඨත්වා ‘‘ත්වං මෙථුනං ධම්මං සෙවි, අස්සමණොසී’’තිආදිනා වත්ථුසන්දස්සනවසෙන වා ‘‘ත්වං මෙථුනධම්මාපත්තිං ආපන්නොසී’’තිආදිනා ආපත්තිසන්දස්සනවසෙන වා ‘‘අස්සමණොසි, නත්ථි තයා සද්ධිං උපොසථො වා ¶ පවාරණා වා සඞ්ඝකම්මං වා, අස්සමණොසී’’තිආදිනා සංවාසප්පටික්ඛෙපවසෙන වා අභිවාදනාදිසංවාසෙ පටික්ඛිත්තෙ අස්සමණොති කස්මාති පුට්ඨස්ස ‘‘අස්සමණොසී’’තිආදිවචනෙහි සාමීචිප්පටික්ඛෙපවසෙන වා අන්තමසො ¶ හත්ථමුද්දාය එව වාපි එතමත්ථං දීපයතො ‘‘කරොතු මෙ ආයස්මා ඔකාසං, අහං තං වත්තුකාමො’’ති එවං ඔකාසෙ අකාරිතෙ වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො චෙව දුක්කටඤ්ච, ඔකාසං කාරෙත්වා චොදෙන්තස්ස පන සඞ්ඝාදිසෙසොව දට්ඨබ්බො.

27. අඤ්ඤස්සාති ඛත්තියාදිජාතිකස්ස පරස්ස. කිරියන්ති මෙථුනවීතික්කමසඞ්ඛාතං කිරියං. තෙනාති අඤ්ඤස්ස වීතික්කමසඞ්ඛාතස්ස මෙථුනවීතික්කමසන්දස්සනෙන කරණභූතෙන. ලෙසෙනාති යස්ස ජාතිආදයො තතො අඤ්ඤම්පි වත්ථුං ලිස්සති උද්දිට්ඨෙ විත්ථාරං සිලිස්සති වොහාරමත්තෙනෙවාති ජාතිආදයොව ‘‘ලෙසා’’ති වුච්චන්ති, තෙන ජාතිලෙසනාමලෙසාදිනා ලෙසෙන. අඤ්ඤන්ති යො වීතික්කමන්තො දිට්ඨො, තතො අපරම්පි භික්ඛුං චාවෙතුං අන්තිමෙන වත්ථුනා චොදයන්ති සම්බන්ධො. කථං? කොචි ඛත්තියජාතියො වීතික්කමන්තො දිට්ඨො, තතො අඤ්ඤං අත්තනො වෙරිං ඛත්තියජාතිකං භික්ඛුං පස්සිත්වා තං ඛත්තියං ජාතිලෙසං ගහෙත්වා ‘‘ඛත්තියො මයා දිට්ඨො වීතික්කමන්තො, ත්වං ඛත්තියො පාරාජිකං ධම්මං ආපන්නොසී’’ති චොදෙති චොදාපෙති වා. එවං නාමලෙසාදයොපි වෙදිතබ්බා. සෙසා විනිච්ඡයකථා අට්ඨමෙ වුත්තසදිසායෙව.

28. එත්තාවතා ‘‘ගරුකා නවා’’ති උද්දිට්ඨෙ විත්ථාරතො දස්සෙත්වා ඉදානි තෙසු ආපන්නෙසු පටිපජ්ජිතබ්බාකාරං දස්සෙතුං ‘‘ඡාදෙති ජානමාපන්න’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ යො භික්ඛු අත්තනා ආපන්නං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං ආපත්තිවසෙන වා වත්ථුවසෙන වා ජානං ජානන්තො යාවතා ¶ යත්තකානි අහානි ඡාදෙති පටිච්ඡාදෙති, තාවතා තත්තකානි අහානි තස්ස පරිවාසො හොතීති එවං පදසන්ධිවසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. තත්ථ පටිච්ඡන්නපරිවාසො සුද්ධන්තපරිවාසො සමොධානපරිවාසොති තිවිධො පරිවාසො. තෙසං පන අතිසඞ්ඛෙපනයෙන මුඛමත්තෙපි දස්සිතෙ විත්ථාරවිනිච්ඡයපවෙසොපායසම්භවො සියාති මුඛමත්තං දස්සයිස්සාම.

තත්ථ ¶ පටිච්ඡන්නපරිවාසො නාම යථාපටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා දාතබ්බො, තස්මා පටිච්ඡන්නදිවසෙ ච ආපත්තියො ච සල්ලක්ඛෙත්වා සචෙ එකාහප්පටිච්ඡන්නා හොති, ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකාහප්පටිච්ඡන්නායො’’තිආදිනා ඛන්ධකෙ (චූළව. 98-99) ආගතනයෙන යාචාපෙත්වා ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු සම්බහුලා ආපත්තියො ආපජ්ජි එකාහප්පටිච්ඡන්නායො’’තිආදිනා ඛන්ධකෙ ආගතනයෙනෙව කම්මවාචං වත්වා පරිවාසො දාතබ්බො. එකං ආපජ්ජිත්වා ‘‘සම්බහුලා’’ති විනයකම්මං කරොන්තස්සාපි වුට්ඨාතීති ‘‘සම්බහුලා’’ති වුත්තං. නානාවත්ථුකාසුපි එසෙව නයො. අථ ද්වීහාදිප්පටිච්ඡන්නා හොන්ති, පක්ඛඅතිරෙකපක්ඛමාසඅතිරෙකමාසසංවච්ඡරඅතිරෙකසංවච්ඡරප්පටිච්ඡන්නා වා, ‘‘ද්වීහප්පටිච්ඡන්නායො වා’’තිආදිනා වත්වා යො යො ආපන්නො හොති, තස්ස තස්ස නාමඤ්ච ගහෙත්වා යොජනා කාතබ්බා.

කම්මවාචාපරියොසානෙ ච සචෙ අප්පභික්ඛුකො ආවාසො හොති, සක්කා රත්තිච්ඡෙදං අනාපජ්ජන්තෙන වසිතුං, තත්ථෙව ‘‘පරිවාසං සමාදියාමි, වත්තං සමාදියාමී’ති වත්තං සමාදාය තත්ථෙව සඞ්ඝස්ස ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකාහප්පටිච්ඡන්නායො’’තිආදිනා ආරොචෙත්වා පුන ආගතාගතානං භික්ඛූනං ¶ ආරොචෙන්තෙන පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ සහවාසො, තෙන ච විනාවාසො, ආගන්තුකාදීනං උපචාරගතානං අනාරොචනාති එතෙසු එකෙනාපි රත්තිච්ඡෙදඤ්ච වත්තභෙදඤ්ච අකත්වා පරිවත්ථබ්බං.

සචෙ න සක්කා හොති පරිවාසං සොධෙතුං, නික්ඛිත්තවත්තෙන වසිතුකාමො හොති, තත්ථෙව සඞ්ඝමජ්ඣෙ වා එකස්ස පුග්ගලස්ස වා සන්තිකෙ ‘‘පරිවාසං නික්ඛිපාමි, වත්තං නික්ඛිපාමී’’ති පරිවාසො නික්ඛිපිතබ්බො. නික්ඛිත්තකාලතො පට්ඨාය පකතත්තට්ඨානෙ තිට්ඨති. අථානෙන පච්චූසසමයෙ එකෙන භික්ඛුනා සද්ධිං පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපතො, අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා මහාමග්ගතො ඔක්කම්ම පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නිසීදිත්වා අන්තොඅරුණෙයෙව වත්තං සමාදියිත්වා ආරොචෙතබ්බං. සචෙ බහි ඨිතානම්පි සද්දං සුණාති, පස්සති වා, දූරං ගන්ත්වාපි ආරොචෙතබ්බං, අනාරොචෙන්තෙ රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච. සචෙ අජානන්තස්සෙව උපචාරසීමං පවිසිත්වා ගච්ඡන්ති, රත්තිච්ඡෙදොව හොති, න වත්තභෙදො. අරුණෙ උට්ඨිතෙ තස්ස සන්තිකෙ වත්තං නික්ඛිපිත්වා විහාරං ගන්තබ්බං. එවං යාව රත්තියො පූරෙන්ති, තාව පරිවත්ථබ්බං. අයං තාව පටිච්ඡන්නපරිවාසො.

සුද්ධන්තො ¶ දුවිධො චූළසුද්ධන්තො මහාසුද්ධන්තොති. තත්ථ යො ‘‘උපසම්පදතො පට්ඨාය යත්තකං නාම කාලං අහං සුද්ධො’’ති ජානාති, තත්තකං අපනෙත්වා තතො අවසෙසෙ රත්තිපරිච්ඡෙදෙ එකතො කත්වා දාතබ්බපරිවාසො චූළසුද්ධන්තො. යො පන සබ්බසො රත්තිපරියන්තං න ජානාති නස්සරති, තත්ථ ච වෙමතිකො, තස්ස දාතබ්බො මහාසුද්ධන්තො. ආපත්තිපරියන්තං ජානාතු වා, මා වා, අකාරණමෙතං.

සමොධානපරිවාසො ¶ නාම තිවිධො ඔධානසමොධානො අග්ඝසමොධානො මිස්සකසමොධානොති. තත්ථ යො නිට්ඨිතපරිවාසොපි වා නිට්ඨිතමානත්තොපි වා අනික්ඛිත්තවත්තො අඤ්ඤං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පුරිමාපත්තියා සමා වා ඌනතරා වා රත්තියො පටිච්ඡාදෙති, තස්ස මූලාය පටිකස්සනෙන තෙ පරිවුත්ථදිවසෙ ච මානත්තචිණ්ණදිවසෙ ච ඔධුනිත්වා මක්ඛෙත්වා පුරිමාය ආපත්තියා මූලදිවසපරිච්ඡෙදෙ පච්ඡා ආපන්නං ආපත්තිං සමොදහිත්වා පුන ආදිතො පට්ඨාය දාතබ්බපරිවාසො ඔධානසමොධානො නාම. සචෙ කස්සචි එකාපත්ති එකාහප්පටිච්ඡන්නා, ද්වීහප්පටිච්ඡන්නා, එවං යාව දසාහප්පටිච්ඡන්නා, තාසං අග්ඝෙන සමොධාය තාසං දසාහප්පටිච්ඡන්නවසෙන අවසෙසානං එකාහප්පටිච්ඡන්නාදීනම්පි දාතබ්බපරිවාසො අග්ඝසමොධානො නාම. යො පන නානාවත්ථුකා ආපත්තියො එකතො කත්වා දාතබ්බපරිවාසො මිස්සකසමොධානො නාම. දානවිධි පන සබ්බත්ථ ඛන්ධකෙ (චූළව. 134 ආදයො) ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

එවං පරිවුත්ථපරිවාසො භික්ඛු මානත්තං භික්ඛූනං මානනභාවං ඡ රත්තියො අඛණ්ඩං කත්වා චරෙය්ය කරෙය්ය, සම්පාදෙය්යාති වුත්තං හොති. තත්ථ සඞ්ඝෙන ගණෙන පුග්ගලෙන කතං තෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝමජ්ඣෙ වත්තං සමාදාපෙත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා ආපත්තියො ආපජ්ජි’’න්තිආදිනා ඛන්ධකෙ වුත්තනයෙන යාචාපෙත්වා තත්ථෙව වුත්තනයෙන මානත්තදානාදයොපි වෙදිතබ්බා. ඉමිනාපි වත්තං නික්ඛිපිතුකාමෙන චෙ වත්තං නික්ඛිපිත්වා චතූහි පඤ්චහි සද්ධිං පරිවාසෙ වුත්තප්පකාරං පදෙසං ගන්ත්වා පුරිමනයෙනෙව හෙට්ඨා වුත්තං සහවාසාදිං අන්තමසො චතූහි ඌනත්තා ඌනෙ ගණෙ චරණදොසඤ්ච වජ්ජෙත්වා පටිපජ්ජිතබ්බං. අප්පටිච්ඡන්නාපත්තිකස්ස පන පරිවාසං අදත්වා මානත්තමෙව දාතබ්බං. එවං චිණ්ණං කතං පරිනිට්ඨාපිතං මානත්තං යෙන ¶ , තං භික්ඛුං. වීසති සඞ්ඝො ගණො අස්සාති වීසතීගණො දීඝං කත්වා, සො සඞ්ඝො අබ්භෙය්ය සම්පටිච්ඡෙය්ය, අබ්භානකම්මවසෙන ඔසාරෙය්යාති වුත්තං හොති, අව්හෙය්යාති වා අත්ථො. එත්ථාපි සමාදානආරොචනයාචනානි, කම්මවාචා ච ඛන්ධකෙ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා.

29. එවං ¶ තෙසු පටිපජ්ජිතබ්බාකාරං දස්සෙත්වා ඉදානි ඡාදනස්ස අඞ්ගානි දස්සෙතුං ‘‘ආපත්තී’’තිආදිමාහ. තත්ථ න උක්ඛිත්තො අනුක්ඛිත්තො, නත්ථි අන්තරායො අස්සාති අනන්තරායො. සකත්ථෙ ත්තපච්චයවසෙන වා, පහුනො භාවො පහුත්තං, තං අස්සත්ථීති සද්ධාදිවසෙන වා පහුත්තො. අනුක්ඛිත්තො ච අනන්තරායො ච පහුත්තො චාති ද්වන්දො, තෙසං භාවො අනුක්ඛිත්තාදිගුණො අනුක්ඛිත්ත…පෙ… පහුත්තතා. ආපත්ති ච අනුක්ඛිත්ත…පෙ… පහුත්තතා ච ආපත්ති…පෙ… පහුත්තතායො. ම-කාරො පදසන්ධිජො. තථා තෙන පකාරෙන ආපත්තිආදීසු චතූසු ආපත්තාදිපකාරෙන සඤ්ඤී තථසඤ්ඤී රස්සවසෙන. තස්ස භාවො තථසඤ්ඤිතා, යථාවුත්තආපත්තාදිසඤ්ඤිතාති වුත්තං හොති. ච-කාරො වුත්තසමුච්චයත්ථො. කමනං පත්ථනං කාමො, ඡාදෙතුං කාමො ඡාදෙතුකාමො. ඉති යථාවුත්තා නව, අථ ඡාදනා චාති එවං දස ච තානි අඞ්ගානි චාති, තෙහි. අරුණුග්ගමම්හි අරුණසඞ්ඛාතස්ස පඨමබාලසූරියරංසිනො උග්ගමනෙ සති ඡන්නා හොති, ආපත්තීති සෙසො.

තත්ථායමධිප්පායො – යො භික්ඛු රාජචොරඅග්ගිඋදකමනුස්සඅමනුස්සවාළසරීසපජීවිතබ්රහ්මචරියන්තරායානං දසන්නමෙකස්සාපි නත්ථිතාය අනන්තරායිකො සමානො අනන්තරායිකසඤ්ඤී හුත්වා භික්ඛුනො සන්තිකං ගන්තුඤ්චෙව ආරොචෙතුඤ්ච සක්කුණෙය්යතාය ¶ පහු සමානො පහුසඤ්ඤී හුත්වා තිවිධඋක්ඛෙපනීයකම්මාකරණෙන අනුක්ඛිත්තො සමානො අනුක්ඛිත්තසඤ්ඤී හුත්වා ගරුකාපත්තීති සඤ්ඤී ගරුකංයෙව ආපත්තිං ඡාදෙතුකාමො හුත්වා ඡාදෙති, තස්සායං ආපත්ති ච ඡන්නා හොතීති. සචෙ පනෙත්ථ අනාපත්තිසඤ්ඤී වා හොති අඤ්ඤාපත්තික්ඛන්ධසඤ්ඤී වා වෙමතිකො වා, අච්ඡන්නා හොන්ති. ආරොචෙන්තෙන පන ‘‘මම එකාපත්තිං ආපන්නභාවං ජානාහී’’තිආදිනා නයෙන ආරොචෙතබ්බං. සචෙ පන වත්ථුසභාගාපත්තිකස්ස ආරොචෙති, තාව තප්පච්චයා දුක්කටං ආපජ්ජති.

සඞ්ඝාදිසෙසනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

30. ‘‘ඛොමඤ්ච ¶ කොසෙය්යඤ්චා’’තිආදිනා නපුංසකවිග්ගහෙන ද්වන්දෙ කතෙ ඛොම…පෙ… භඞ්ගානි. තත්ථ ඛොමන්ති ගච්ඡජාති. උපචාරතො පන ඛොමෙන ඛොමසුත්තෙන වායිතන්ති තද්ධිතෙන උපචාරෙන වා ඛොමං ඛොමපටචීවරං, තථා අවසෙසානි. සාණං සාණවාකසුත්තෙහි වායිතං චීවරං. භඞ්ගං ඛොමසුත්තාදීනි සබ්බානි එකච්චානි වා වොමිස්සෙත්වා වායිතචීවරං. වාකමයමෙව වාති කෙචි. කම්බලන්ති මනුස්සලොමං වාළලොමඤ්ච ඨපෙත්වා සෙසලොමෙහි වායිතං. එතානීති ඛොමාදීනි යථාවුත්තානි. සහ අනුලොමෙහීති සානුලොමානි. ජාතිතො කප්පියානි ඡ චීවරානි භවන්ති.

31. ඉදානි ‘‘දුකූල’’න්තිආදිනා තෙසං අනුලොමානි දස්සෙති. තත්ථ දුකූලන්ති දුකූලසඞ්ඛාතෙන කෙනචි වාකවිසෙසෙන වායිතං චීවරං. චෙවාති සමුච්චයෙ, සො උපරි ආකඩ්ඪිතබ්බො. පට්ටුණ්ණන්ති පට්ටුණ්ණෙසු ජාතං පට්ටුණ්ණං. දෙසවාචිනො ¶ බහුවචනන්තාති බහුවචනෙන විග්ගහො. තථා සොමාරා ච චීනා ච, තෙසු ජාතං සොමාරචීනජං. ඉමානි තීණි පාණකෙහි කතසුත්තමයානි. එහිභික්ඛූනං පුඤ්ඤිද්ධියා ජාතං ඉද්ධිජං, තං පන ඛොමාදීනං අඤ්ඤතරං. දෙවදින්නන්ති දෙවෙහි දින්නං කප්පරුක්ඛෙ නිබ්බත්තං චීවරං. තදෙතං දුකූලාදි තස්ස තස්ස යථාවුත්තස්ස ඛොමාදිනො අනුලොමිකං හොති. තත්ථ ලොමානි අනුගතං අනුලොමං, යථා සෙසලොමානි අනුගතං ලොමං තදනුකූලත්තා ‘‘අනුලොම’’න්ති වුච්චති, තථා තංජාතියකං යෙසං කෙසඤ්චි අනුකූලං සබ්බම්පි රුළ්හීවසෙන ‘‘අනුලොම’’න්ති වුච්චති. තමෙව අනුලොමිකං, අනුකූලන්ති අත්ථො. කථං? දුකූලං සාණස්ස අනුලොමං, පට්ටුණ්ණාදීනි තීණි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි, ඉද්ධිජං දෙවදින්නඤ්ච ඛොමාදීනමනුලොමන්ති.

32-3. එවං සානුලොමානි චීවරානි දස්සෙත්වා ඉදානි අධිට්ඨානාදිකං දස්සෙතුං ‘‘තිචීවර’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ අවුත්තෙපි අවස්සං වත්තබ්බතාය සබ්බත්ථ ච-සද්දො අජ්ඣාහරිතබ්බො, තිචීවරඤ්ච…පෙ… කණ්ඩුච්ඡාදිඤ්ච අධිට්ඨෙය්ය න විකප්පෙය්යාති සම්බන්ධො. තත්ථ තිණ්ණං චීවරානං සමාහාරො තිචීවරං. පරික්ඛාරඤ්ච තං චොළඤ්චාති පරික්ඛාරචොළං. වස්සස්ස යොග්ගා වස්සිකා, සාව සාටිකා වස්සිකසාටිකා. පුඤ්ඡති අනෙනාති පුඤ්ඡනං, මුඛස්ස පුඤ්ඡනං මුඛපුඤ්ඡනං. නිසීදන්ති එත්ථාති නිසීදනං, මුඛපුඤ්ඡනඤ්ච නිසීදනඤ්ච මුඛපුඤ්ඡනනිසීදනං ¶ . සයනසුඛාදිං පටිච්ච අත්ථරීයතීති පච්චත්ථරණං, තදෙව පච්චත්ථරණකං. කණ්ඩුං ඡාදෙතීති කණ්ඩුච්ඡාදි. අධිට්ඨහෙති ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා නවන්නං නාමං ගහෙත්වා අධිට්ඨෙය්ය. න විකප්පෙය්යාති තස්ස තස්ස නාමං ගහෙත්වා න විකප්පෙය්ය, තස්ස තස්ස පන නාමං අග්ගහෙත්වා ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පෙමී’’ති විකප්පෙය්යාති අධිප්පායො. එත්ථාති ඉමෙසු නවසු ¶ චීවරෙසු. තිචීවරන්ති තිචීවරනාමෙන අධිට්ඨිතං. තථා හි අධිට්ඨානතො පුබ්බෙ විසුං තිචීවරං නාම නත්ථි සඞ්ඝාටිආදිප්පහොනකස්ස පච්චත්ථරණාදිවසෙනාපි අධිට්ඨාතුං අනුඤ්ඤාතත්තා. තං විනා එකාහං එකදිවසම්පි. න වසෙය්යාති අලද්ධසම්මුතිකො භික්ඛු අවිප්පවාසසීමතො අඤ්ඤත්ථ වාසං න කරෙය්යාති අත්ථො. එවං සති තිචීවරඤ්ච නිස්සජ්ජිතබ්බං හොති, පාචිත්තියඤ්ච ආපත්තිං ආපජ්ජතීති දීපෙති. නිසීදනං විනා චාතුමාසං න වසෙය්යාති සම්බන්ධො. චතුන්නං මාසානං සමාහාරො චතුමාසං, තමෙව චාතුමාසං. තං අච්චන්තසංයොගවසෙන.

34. ඉදානි ‘‘ඉම’’න්තිආදිනා ‘‘අධිට්ඨෙය්යා’’ති වුත්තමධිට්ඨානං දස්සෙති. සඞ්ඝාටිං ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨහෙති සම්බන්ධො. තත්ථ අධිට්ඨහෙති හත්ථපාසෙ ඨිතං එවං අධිට්ඨෙය්ය. අහත්ථපාසන්ති හත්ථස්ස පාසො සමීපො හත්ථපාසො, අඩ්ඪතෙය්යහත්ථබ්භන්තරො. ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරොතිපි වදන්ති. නත්ථි හත්ථපාසො එතිස්සාති අහත්ථපාසා, තං එතන්ති අධිට්ඨහෙති සම්බන්ධො. කිං වුත්තං හොති? අන්තොගබ්භෙ වා උපරිපාසාදෙ වා තදහෙව ගන්ත්වා නිවත්තනයොග්ගෙ පදෙසෙ වා ඨිතං චීවරං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨෙය්යාති වුත්තං හොති. තතො දූරෙ ඨිතම්පි අධිට්ඨාතබ්බන්තිපි වදන්ති. සෙසෙසුපීති උත්තරාසඞ්ගාදිකණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිපරියන්තෙසුපි අවසෙසචීවරෙසු. අයං නයොති අයමෙව නයො. යථා සඞ්ඝාටියා, එවං ‘‘ඉමං උත්තරාසඞ්ගං අධිට්ඨාමී’’තිආදි වුත්තනයොවාති වුත්තං හොති. අධිට්ඨහන්තෙන පන හත්ථෙන ගහෙත්වා කායවිකාරං කරොන්තෙන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති චිත්තෙන ආභොගං කත්වා කායෙන වා අධිට්ඨාතබ්බං, වචීභෙදමත්තං කත්වා වාචාය වා. පරික්ඛාරචොළං නාම පාටෙක්කං නිධානමුඛන්ති තිචීවරං පරික්ඛාරචොළම්පි අධිට්ඨාතුං වට්ටතීති.

35. ඉදානි ¶ එවං අධිට්ඨහතො අඤ්ඤං ලද්ධා අධිට්ඨාතුකාමෙන පච්චුද්ධරිත්වා අධිට්ඨාතබ්බන්ති දස්සෙතුං ‘‘අධිට්ඨහන්තො’’තිආදිමාහ. තත්ථ සඞ්ඝාටි පභුති ආදි යස්ස තං සඞ්ඝාටිප්පභුති. එතං ‘‘අධිට්ඨහන්තො’’ති එත්ථාපි ‘‘අධිට්ඨෙය්යා’’ති එත්ථාපි කම්මපදං, ‘‘පුබ්බචීවර’’න්ති ¶ එත්ථ පන විසෙසනං හුත්වා තිට්ඨති. පච්චුද්ධරිත්වාති පරිච්චජිත්වා. පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහි සඞ්ඝාටිආදීනි කරොති, නිට්ඨිතෙ රජනෙ ච කප්පෙ ච ඉමං පරික්ඛාරචොළං පච්චුද්ධරිත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බානි. පත්තාධිට්ඨහනෙති පත්තස්ස අධිට්ඨානෙ. තථාති ච යථා චීවරෙ, තථා පත්තෙපි අධිට්ඨානාදිකං සබ්බන්ති අත්ථො. එත්ථ පන ‘‘ඉමං පත්තං, එතං පත්ත’’න්ති වා විසෙසො.

36. ඉදානි පච්චුද්ධාරවිධිං දස්සෙතුං ‘‘එත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ ඉමං ව ඉති වා-සද්දො රස්සං කත්වා නිද්දිට්ඨො, සො ඉති-සද්දතො පරං යොජෙතබ්බො, තස්මා ‘‘එතං සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරාමී’’ති වා ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරාමී’’ති වා සංසෙති සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. සංසෙති වදෙය්ය. එවන්ති යථා නාමෙන සඞ්ඝාටි පච්චුද්ධරිතබ්බා, තථා උත්තරාසඞ්ගාදීනීති අත්ථො. විදූති පච්චුද්ධරෙතිමස්ස කත්තුපදං, පඤ්ඤවාති අත්ථො. සබ්බත්ථාපි දූරාසන්නතාදී වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා.

37-8. ඉදානි සඞ්ඝාටිආදීනං ඡන්නං පමාණපරිච්ඡෙදං දස්සෙති ‘‘සඞ්ඝාටී’’තිආදිනා. පච්ඡිමො අන්තො පච්ඡිමන්තො, තෙන, පච්ඡිමකොටියාති අත්ථො. දීඝසොති දීඝතො. මුට්ඨියා සහිතං පඤ්චකං යස්සා සා මුට්ඨිපඤ්චකා, ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන පන මුට්ඨිපඤ්චකො. මුට්ඨි-සද්දෙනෙත්ථ උපචාරවසෙන කතමුට්ඨිකො හත්ථොව වුත්තො. සුගතස්ස චීවරතො ඌනාති සමාසො. අපීති වුත්තසමුච්චයෙ, තෙන ¶ යථාවුත්තපච්ඡිමප්පමාණා ච අයඤ්ච උත්තමප්පමාණාති අත්ථො. ‘‘පච්ඡිමන්තෙනා’’ති ඉදං මුට්ඨිත්තිකඤ්ච තිරියන්ති එත්ථාපි අනුවත්තෙත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො. ච-සද්දො ‘‘උත්තමන්තෙන සුගතචීවරූනාපි වට්ටතී’’ති ඉදං සමුච්චිනොති. තත්ථ ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො විදත්ථියො එකා සුගතවිදත්ථි, තාය විදත්ථියා නව විදත්ථියො දීඝතො සුගතචීවරප්පමාණං, තිරියං ඡ විදත්ථියො, තං පන වඩ්ඪකිහත්ථෙන දීඝතො තෙරස හත්ථා එකා ච විදත්ථි, තිරියතො නව හත්ථා හොන්ති. තංවසෙන උභයත්ථ ඌනතා විඤ්ඤාතබ්බා.

උත්තරාසඞ්ගොපි තත්තකොවාති දස්සෙතුං ‘‘තථා එකංසිකස්සපී’’ති ආහ. එකො අංසො එකංසො, තත්ථ කාතබ්බන්ති තද්ධිතෙ එකංසිකං. ‘‘අන්තරවාසකො’’ච්චාදිනා නිවාසනං දස්සෙති. තත්ථ අන්තරං මජ්ඣපදෙසො, අන්තරෙ මජ්ඣෙ කටිප්පදෙසෙ වාසො වත්ථං අන්තරවාසො, සොයෙව අන්තරවාසකො. චාපීති සමුදායො, එකො වා සමුච්චයො. අඩ්ඪෙන තතියො භාගො අඩ්ඪතෙය්යො. එත්ථ ද්වින්නං හත්ථකොට්ඨාසානං සම්පුණ්ණානං තතියකොට්ඨාසසංසිජ්ඣනෙ කරණභූතා අඩ්ඪ-සද්දනිද්දිට්ඨා යා විදත්ථි ¶ , සාව තතියොති නිද්දිට්ඨොති උපඩ්ඪහත්ථසඞ්ඛාතො තතියො භාගො අඩ්ඪතෙය්යො. සො ච නානන්තරෙන ද්විහත්ථතතියතා ලබ්භතීති ද්වෙ හත්ථා, එකා ච විදත්ථි අඩ්ඪතෙය්යො. තංසන්නියොගෙන පනෙත්ථ අන්තරවාසකොව අඩ්ඪතෙය්යොති වෙදිතබ්බො. ද්වෙ හත්ථා යස්සාති බාහිරත්ථසමාසො. පාරුපනෙනාපි සක්කා නාභිං පටිච්ඡාදෙතුන්ති ‘‘ද්විහත්ථො’’ති වුත්තං. වා-සද්දො අඩ්ඪතෙය්යං විකප්පෙති. තිරියස්ස අන්තොති ඡට්ඨීතප්පුරිසො, තිරියමෙව අන්තොති වා කම්මධාරයො ‘‘ගාමන්තො’’තිආදීසු විය.

39. ‘‘නිසීදනස්සා’’තිආදිනා ¶ නිසීදනචීවරං දස්සෙති. එත්ථ නිසීදනං නාම සමෙ භූමිභාගෙ එළකලොමානි උපරූපරි සන්ථරිත්වා කඤ්ජිකාදීහි සිඤ්චිත්වා කතො ද්වීසු ඨානෙසු ඵාලිතත්තා තීහි දසාහි යුත්තො පරික්ඛාරවිසෙසො. විදත්ථී ද්වෙති ද්වෙ විදත්ථී. විසාලතො පුථුලතො.

40. ‘‘කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදී’’තිආදිනා කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිං දස්සෙති. තත්ථ කණ්ඩූති හි න අත්ථතො නානං, තග්ගහණෙන පනෙත්ථ පිළකස්සාවථුල්ලකච්ඡාබාධං ගය්හති. කණ්ඩුං යථාවුත්තං පිළකාදිං පටිච්ඡාදෙතීති කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි. පටිච්ඡදනං වා පටිච්ඡාදො, යථාවුත්තකණ්ඩුයා පටිච්ඡාදො කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදො, සො අස්ස අත්ථීති කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදී, තස්ස. තිරියන්ති තිරියතො.

41. ‘‘වස්සිකා’’තිආදිනා වස්සිකසාටිකං දස්සෙති, තං සුවිඤ්ඤෙය්යං.

42. එවං පමාණවන්තානං පමාණං දස්සෙත්වා වුත්තප්පමාණාතික්කමෙ දොසං, කෙසඤ්චි පමාණාභාවගණනාභාවඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘එත්ථා’’තිආදිමාහ. තත්ථ එත්ථාති වුත්තප්පමාණවන්තෙසු චීවරෙසු. තදුත්තරි තතො වුත්තප්පමාණතො උත්තරි නිපාතෙන උත්තරි-සද්දෙන තප්පුරිසො. කරොන්තස්ස සම්පාදෙන්තස්ස. ඡෙදනපාචිත්තීති ඡෙදනෙන සහිතා පාචිත්ති, අතිරෙකං ඡින්දිත්වා පාචිත්තියං දෙසෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති. වුත්තප්පමාණතො පන අතිරෙකඤ්ච ඌනකඤ්ච ‘‘පරික්ඛාරචොළ’’න්ති අධිට්ඨාතබ්බං. යෙන මුඛං පුඤ්ඡන්ති, තං මුඛසම්බන්ධීති මුඛස්ස චොළන්ති සමාසෙ ද්වන්දො. ආකඞ්ඛිතං ඉච්ඡිතං පමාණන්ති කම්මධාරයො. තමෙතෙසමත්ථීති ආකඞ්ඛිතප්පමාණිකා. එත්ථ ච තිචීවරාදීසු අවුත්තෙපි ගණනවිභාගෙ පච්චත්ථරණමුඛපුඤ්ඡනපරික්ඛාරචොළෙ ඨපෙත්වා ආදිතො පට්ඨාය ¶ ¶ ඡක්කමෙකෙකමෙව වට්ටති. මුඛපුඤ්ඡනචොළානි පච්චත්ථරණානි ච බහූනිපීති විඤ්ඤාතබ්බං.

43. ගණනාති එත්ථ නපුංසකස්ස ඉත්ථිවචනෙන යොගාභාවා ‘‘න දීපිතා’’ති ලිඞ්ගං විපරිණාමෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං, අට්ඨකථායං න පකාසිතාති අත්ථො. තිණ්ණං පනෙතෙසං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදවසෙනෙව වුත්තං, විකප්පනූපගපච්ඡිමෙන පච්ඡිමප්පමාණං අත්ථියෙව. ඉදානි යස්මා තත්ථ තං සබ්බං න දීපිතං, තස්මා විකප්පනූපගථවිකාදි සබ්බං එකං ‘‘පරික්ඛාරචොළ’’න්ති, බහූනි එකතො කත්වා ‘‘පරික්ඛාරචොළානී’’තිපි වත්වා අධිට්ඨාතබ්බන්ති දස්සෙන්තො ‘‘තථා’’තිආදිමාහ. ඉමිනා පරික්ඛාරචොළං නාම පාටෙක්කං නිධානමුඛන්ති දස්සෙති. ථවිකාදිං ථවිකා ආදි යස්ස පරිස්සාවනාදිනොති සමාසො. විකප්පස්ස උපගං විකප්පියං, තඤ්ච උපරි වක්ඛති.

44. ඉදානි තිණ්ණං චීවරානං පටිභාගං දස්සෙතුං ‘‘අහතා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ අහතෙන නවෙන අධොතෙන කප්පං සදිසං අහතකප්පං, එකවාරධොතං. අහතඤ්ච අහතකප්පඤ්ච අහතාහතකප්පානි, වත්ථානි, තෙසං. ද්වෙ ගුණා පටලානි යස්ස සාති දුගුණා. ‘‘ගුණො පටලරාසීසූ’’ති හි අභිධානප්පදීපිකා. දුගුණා දුපට්ටා, උත්තරස්මිං දෙහභාගෙ ආසඤ්ජීයතීති උක්කරාසඞ්ගො. එකච්චං එකපට්ටං අස්ස අත්ථීති එකච්චී, එකපට්ටොති අත්ථො. නිපාතො වා එකච්චීති. තථාති සමුච්චයෙ, අන්තරවාසකො චාති වුත්තං හොති. උපමායං වා, යථා උත්තරාසඞ්ගො එකච්චියො, එවං අන්තරවාසකොති අත්ථො.

45. ‘‘උතූ’’ති අනෙකඋතු ගහිතාති උතුතො දීඝකාලතො උද්ධටා උතුද්ධටා, තෙසං පිලොතිකානන්ති අත්ථො. සෙසාති උත්තරාසඞ්ගඅන්තරවාසකා. පංසු විය කුච්ඡිතං ¶ උලති පවත්තතීති පංසුකූලං, රථිකාසුසානසඞ්කාරකූටාදීනං යත්ථ කත්ථචි ඨිතං චොළඛණ්ඩං, තස්මිං. යා යා රුචීති අබ්යයීභාවෙ යථාරුචි, යාවදත්ථං සතපට්ටම්පි වට්ටතීති අධිප්පායො.

46. ඉදානි තීසු ඡින්දිත්වා කාතුං අප්පහොන්තෙසු කාතබ්බවිධිං දස්සෙතුං ‘‘තීසූ’’තිආදිමාහ. තත්ථ තිචීවරසමුදායතො එකදෙසභූතානං ද්වින්නමෙකස්ස ච සඞ්ඛාගුණෙන නිද්ධාරියමානත්තා තීසූති නිද්ධාරණෙ භුම්මං. එකවචනස්ස බහ්වත්ථෙන යොගාභාවතො ද්විචීවරසඞ්ඛාතබහ්වත්ථවසෙන ¶ වචනං විපරිණාමෙත්වා යානි පහොන්ති, තානි ද්වෙ වාපි ඡින්දිතබ්බානි, යං පහොති, තං එකං වා ඡින්දිතබ්බන්ති යොජෙතබ්බං. පහොන්තීති පච්ඡිමචීවරප්පමාණඡින්නකානි පහොන්ති. අපීති සම්භාවනෙ, තීසු කා කථාති අත්ථො. අන්වාධින්ති ආගන්තුකපත්තං. අනු පච්ඡා ආධීයතීති අන්වාධි, යං චීවරස්සොපරි සඞ්ඝාටිආකාරෙන ආරොපෙතබ්බං. අනාදිණ්ණන්ති අනාරොපිතං අන්වාධිකං. න ධාරෙය්යාති ඉමිනා යදි ධාරෙය්ය, දුක්කටන්ති දීපෙති.

47-8. ඉදානි ‘‘තිචීවරං න වසෙය්ය විනෙකාහ’’න්ති වුත්තානං තිණ්ණං අවිප්පවාසලක්ඛණං දස්සෙතුං ‘‘ගාමෙ’’තිආදිනා උදොසිතසික්ඛාපදෙ (පාරා. 471 ආදයො) වුත්තපරිහාරමාහ. තත්ථ ගාමෙ වා…පෙ… විහාරෙ වා තිචීවරං නික්ඛිපිත්වාති සම්බන්ධො. තත්ථ ‘‘පටො දඩ්ඪො’’තිආදීසු විය අවයවෙපි සමුදායවොහාරවසෙන තීසු එකම්පි ‘‘තිචීවර’’න්ති වුත්තං. භික්ඛුසම්මුතියඤ්ඤත්රාති සඞ්ඝෙන ගිලානස්ස භික්ඛුනො දීයමානං චීවරෙන විප්පවාසසම්මුතිං විනා. විප්පවත්ථුන්ති එකූපචාරනානූපචාරගාමාදිතො බහි, අථ වා නිවෙසනාදීනං, තත්ථ ච ගබ්භොවරකානං චීවරස්ස වා හත්ථපාසං අතික්කම්ම චීවරෙන විප්පයුත්තො ¶ හුත්වා වසිතුං. එත්ථ ච ගාමාදීනං එකූපචාරනානූපචාරතා එකකුලනානාකුලසන්තකස්ස ගාමාදිනො පරික්ඛෙපස්ස, පරික්ඛෙපොකාසස්ස ච වසෙන සත්ථඅබ්භොකාසානං සත්තබ්භන්තරවසෙන ච වෙදිතබ්බා. තත්ථ එකො අබ්භන්තරො අට්ඨවීසතිහත්ථො හොති. එත්ථ ච නිවෙසනාදීනි ගාමතො බහි සන්නිවිට්ඨානීති දට්ඨබ්බං විසුං ගාමස්ස ගහිතත්තා, තථා උදොසිතාදීහි අඤ්ඤං නිවෙසනං.

තත්ථ උදොසිතො නාම යානාදීනං භණ්ඩානං සාලා. පාසාදො දීඝපාසාදො. හම්මියං මුණ්ඩච්ඡදනපාසාදො. නාවා ච අට්ටො ච මාළො ච ආරාමො ච නාවා…පෙ… ආරාමං, තස්මිං. අට්ටො නාම පටිරාජාදීනං පටිබාහනත්ථං ඉට්ඨකාහි කතො බහලභිත්තිකො චතුපඤ්චභූමිකො පතිස්සයවිසෙසො. මාළො එකකූටසඞ්ගහිතො චතුරස්සපාසාදො. ආරාමො පුප්ඵාරාමො වා ඵලාරාමො වා. සත්ථො ච ඛෙත්තඤ්ච ඛලඤ්චාති ද්වන්දො. සත්ථො නාම ජඞ්ඝසත්ථො වා සකටසත්ථො වා. ඛලං වුච්චති ධඤ්ඤකරණං. දුමො නාම දුමමූලං ඡායාය ඵුට්ඨොකාසො උපචාරවසෙන. අබ්භොකාසො පන අගාමකෙ අරඤ්ඤෙව අධිප්පෙතො.

49. ඉදානි ‘‘එතං…පෙ… සඞ්ඝාටි’’න්තිආදිනා නවන්නමෙව පච්චුද්ධාරො වුත්තො, න පන තෙසං ¶ කාලපරිච්ඡෙදොති තං දස්සෙතුං ‘‘රොගා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ දෙවදත්තො දත්තොති නාමෙකදෙසෙනාපි නාමවොහාරතො වස්සිකසාටිකාව ‘‘සාටිකා’’ති පකරණවසෙන ගම්මමානත්ථත්තා වුත්තා. කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිකා ච රොගවස්සානපරියන්තා. රොගා ච වස්සානා ච මාසා රොගවස්සානා, තෙ තදතික්කමෙන පච්චුද්ධරිතබ්බතාය පරියන්තා යාසන්ති විග්ගහො.

කිං වුත්තං හොති? වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙ කත්තිකපුණ්ණමාය එව පච්චුද්ධරිතබ්බා. තථා කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිකා ¶ ආබාධෙසු වූපසන්තෙසූති වුත්තං හොති. ‘‘පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා’’ති හි අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.469) වුත්තං. එත්ථ පන කෙචි ආචරියා ‘‘පච්චුද්ධරිත්වාති වස්සිකසාටිකභාවතො අපනෙත්වා’’ති වදිංසු, තං න යුජ්ජති. පච්චුද්ධාරවිනයකම්මවිසයෙයෙව පච්චුද්ධාර-සද්දස්ස දිට්ඨත්තා, ‘‘චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) පාළිවචනතො ච. ‘‘චාතුමාසං අධිට්ඨාතු’’න්ති ච චතුන්නං මාසානං අධිට්ඨානෙන සහ අච්චන්තසංයොගො දස්සිතොති න තෙන අධිට්ඨානභෙදො විඤ්ඤායති. තෙනෙව කුරුන්දට්ඨකථායම්පි ‘‘වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං, තතො පරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) වචනතො කත්තිකපුණ්ණමාය එව පච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තෙ විකප්පෙතබ්බාති වුත්තං. තස්මා ‘‘වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙනාපි කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි ආබාධවූපසමෙනාපි අධිට්ඨානං විජහතී’’ති (කඞ්කා. අට්ඨ. කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං. මාතිකාට්ඨකථායම්පි පච්චුද්ධාරවසෙනාපි අධිට්ඨානං විජහතීති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. එවඤ්හි සති සබ්බට්ඨකථායො සමෙන්ති, යුත්ති ච අවිරුද්ධා හොන්තීති. තතො පරන්ති පච්චුද්ධාරතො උපරි. විකප්පෙය්යාති කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙය්ය. වස්සිකසාටිකං කත්තිකපුණ්ණමායං පච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තස්ස පඨමදිවසෙ විකප්පෙය්ය, එවං අසති දුක්කටන්ති අධිප්පායො. සෙසාති අපරෙ සත්ත චීවරානි සෙසා. නත්ථි පරියන්තං වුත්තසදිසො කාලපරිච්ඡෙදො එතෙසන්ති අපරියන්තිකා.

50. ඉදානි පච්චත්ථරණාදිකං චීවරචතුක්කං සදසාදිකං වට්ටති, නාපරන්ති දස්සෙතුං ‘‘පච්චත්ථරණා’’තිආදිමාහ. තත්ථ පරික්ඛාරො ච මුඛපුඤ්ඡනඤ්චාති ද්වන්දො. පරික්ඛාරමුඛපුඤ්ඡනමෙව චොළකන්ති කම්මධාරයො. ද්වන්දසමාසන්තෙ සුය්යමානත්තා පන චොළක-සද්දො පරික්ඛාර-සද්දතො ච පරං දට්ඨබ්බො ¶ ‘‘පරික්ඛාරචොළක’’න්ති. තං පන සාමඤ්ඤජොතනාය විසෙසෙපි අවට්ඨානතො ඨපෙත්වා පඤ්ච චීවරානි පරික්ඛාරචොළනාමෙනාධිට්ඨිතානි අවසෙසං ¶ දට්ඨබ්බං. පච්චත්ථරණඤ්ච පරික්ඛාරමුඛපුඤ්ඡනචොළකඤ්ච පච්චත්ථරණ…පෙ… චොළකඤ්ච නිසීදනඤ්චාති එතං චීවරචතුක්කං සදසම්පි අරත්තම්පි අනාදිණ්ණකප්පම්පි ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. සදසන්ති සහ යාහි කාහිචි දසාහීති සදසං. සදසකෙ ලබ්භමානෙ අදසම්පි ලබ්භතෙවාති සදසම්පි අදසම්පි පුප්ඵදසම්පීති එත්ථ අත්ථො. පි-සද්දො වුත්තාවුත්තසම්පිණ්ඩනත්ථො. අරත්තන්ති නීලපීතාදිරජනෙන අරඤ්ජිතම්පි. පි-සද්දෙන රඤ්ජිතනීලපීතාදිකම්පි අනාදිණ්ණකප්පම්පීති. ආදිණ්ණො කප්පො යස්ස නත්ථීති තං අනාදිණ්ණකප්පම්පි. පි-සද්දෙන ආදිණ්ණකප්පම්පි.

නනු ච ‘‘න භික්ඛවෙ සබ්බනීලකානි චීවරානි ධාරෙතබ්බානී’’තිආදිනා (මහාව. 372) සබ්බනීලකසබ්බපීතකසබ්බලොහිතකචීවරානි සාමඤ්ඤෙන පටික්ඛිත්තානීති කථමිදං චීවරචතුක්කං සදසාදිකං වට්ටති, කථඤ්ච අනාදිණ්ණකප්පම්පි වට්ටතීති? වුච්චතෙ – ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරො භික්ඛු කුසචීරං නිවාසෙත්වා’’තිආදිනා උප්පන්නවත්ථූසු (මහාව. 371) ‘‘න භික්ඛවෙ කුසචීරං…පෙ… තිත්ථියද්ධජො ධාරෙතබ්බො. යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’තිආදිනා (මහාව. 371) උප්පන්නවත්ථුවසෙනෙව නිවාසනපාරුපනසඞ්ඛාතධාරණස්ස පටික්ඛිත්තත්තා ච තත්ථෙව අට්ඨකථායඤ්ච (මහාව. අට්ඨ. 372) ‘‘සබ්බනීලකාදීනි රජනං ධොවිත්වා පුන රජිත්වා ධාරෙතබ්බානි, න සක්කා චෙ හොන්ති ධොවිතුං, පච්චත්ථරණානි වා කාතබ්බානි, දුපට්ටචීවරස්ස වා මජ්ඣෙ දාතබ්බානි, අච්ඡින්නදසදීඝදසානි දසා ඡින්දිත්වා ධාරෙතබ්බානි, කඤ්චුකං ලභිත්වා ඵාලෙත්වා රජිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, වෙඨනෙපි එසෙව නයො’’ති නිවාසනපාරුපනවසෙනෙව ධාරණපරිභොගානං ¶ වුත්තත්තා ච දුබ්බණ්ණකරණසික්ඛාපදෙ (පාචි. අට්ඨ. 368) ‘‘යං නිවාසෙතුං වා පාරුපිතුං වා සක්කා හොති, තදෙව චීවරන්ති වෙදිතබ්බ’’න්ති පඤ්චන්නංයෙව කප්පබින්දුනො අනුඤ්ඤාතත්තා ච තිචීවරකණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිවස්සිකසාටිකසඞ්ඛාතානි පඤ්ච චීවරානි කායපරිහාරියානෙව අදසානි අසබ්බනීලකාදීනි කප්පියරජනරජිතානි ආදිණ්ණකප්පානියෙව හොන්ති, න නියමෙන නිවත්තිතානි පරානි චත්තාරීති චීවරචතුක්කමෙව සදසාදිකං අනාදිණ්ණකප්පම්පි වට්ටතීති.

51. සෙසචීවරපඤ්චකං අදසංයෙව රජිතංයෙව ආදිණ්ණකප්පංව කප්පතීති යොජනා. රජිතන්ති කප්පියරජනෙන රජිතං. නිසීදනස්ස යථාවුත්තෙනත්ථෙන සබ්බත්ථ අදසත්ථං නිසෙධෙතුං ‘‘සදසංව නිසීදන’’න්ති වුත්තං. සති හි සම්භවෙ බ්යභිචාරෙ ච විසෙසනං සාත්ථකං හොති.

52. ඉදානි ¶ අනධිට්ඨිතෙ අනිස්සට්ඨෙ ච කා පවත්තීති තං දස්සෙතුං ‘‘අනධිට්ඨිත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ අනධිට්ඨිතන්ති තිචීවරාදිවසෙන අනධිට්ඨිතං. අනිස්සට්ඨන්ති යස්ස කස්සචි දානලක්ඛණෙන අදින්නං. විකප්පෙත්වා පරිභුඤ්ජයෙති වක්ඛමානනයෙන එකබහුභාවං, සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා විකප්පෙත්වා පච්චුද්ධරිත්වා පරිභුඤ්ජෙය්ය. වක්ඛමානනයෙන පන විඤ්ඤායතීති ‘‘පච්චුද්ධරිත්වා’’ති න වුත්තං.

ඉදානි ‘‘විකප්පෙත්වා’’ති වුත්තං කීදිසං තං හෙට්ඨිමන්තෙන විකප්පියන්ති ආහ ‘‘හත්ථා’’තිආදි. තත්ථ හත්ථො දීඝෙන යස්ස තං හත්ථදීඝං. තතොති තස්මා හත්ථතො. උපඩ්ඪො හත්ථස්ස දුතියො භාගො විදත්ථිසඞ්ඛාතො විත්ථාරෙන යස්ස තං උපඩ්ඪවිත්ථාරං.

53. ඉදානි යථාවුත්තවිධානං තෙචීවරිකස්සෙව වසෙන, අපරො පන අඤ්ඤථා පටිපජ්ජතීති තං දස්සෙතුං ‘‘තිචීවරස්සා’’තිආදිමාහ ¶ . තත්ථ නාමෙනාධිට්ඨිතානි තීණි චීවරානි එතස්සාති තිචීවරො. තස්ස විනයතෙචීවරිකස්සාති අත්ථො, න පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨිතචීවරස්ස. විනයතෙචීවරිකස්ස පන උදොසිතසික්ඛාපදෙ වුත්තපරිහාරො නත්ථි. පරික්ඛාරචොළියොති පරික්ඛාරචොළමස්ස අත්ථීති ණිකෙන ය-කාරො. සබ්බන්ති සකලං නවවිධම්පි චීවරං. තථා වත්වාති එකබහුභාවං, සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා වත්වා. අධිට්ඨතීති අධිට්ඨාති.

54. අධිට්ඨිතචීවරං පන පරිභුඤ්ජතො කථං අධිට්ඨානං විජහතීති තං දස්සෙන්තො ‘‘අච්ඡෙදා’’තිආදිමාහ. තත්ථ අච්ඡෙදො ච විස්සජ්ජනඤ්ච ගාහො ච විබ්භමො චාති ද්වන්දො. අච්ඡෙදො නාම චොරාදීහි අච්ඡින්දිත්වා ගහණං. විස්සජ්ජනං පරෙසං දානං. ගාහො විස්සාසෙන ගහණං. විබ්භමො සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය ගිහිභාවූපගමනං. තදාපි තස්ස අඤ්ඤස්ස දානෙ විය චීවරස්ස නිරාලයභාවෙන පන පරිච්චාගොති. ටීකායං පන භාදිසො භික්ඛුයෙවාති අධිට්ඨානං න විජහතීති අත්ථං විකප්පෙත්වා භික්ඛුනියා ගිහිභාවූපගමනං වුත්තං, තං න ගහෙතබ්බං, කාරණං පනෙත්ථ අම්හාකං ගරූහියෙව සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.469) ‘‘භික්ඛුනියා ‘හීනායාවත්තනෙනා’ති විසෙසෙත්වා අවුත්තත්තා භික්ඛුනියා හි ගිහිභාවූපගමනෙ අධිට්ඨානවිජහනං විසුං වත්තබ්බං නත්ථි තස්සා විබ්භමනෙනෙව අස්සමණීභාවතො’’ති වුත්තං. නනු ච භික්ඛුනො අප්පච්චක්ඛාතසික්ඛස්ස ගිහිභාවූපගමනෙන අධිට්ඨානවිජහනෙන නිරාලයභාවො කාරණභාවෙන ¶ වුත්තො, එවං සති පරිවත්තලිඞ්ගස්ස නත්ථි නිරාලයභාවොති කථමස්ස අධිට්ඨානං විජහතීති? සච්චමෙතං, තථාපි බුද්ධමතඤ්ඤූහි අට්ඨකථාචරියෙහි අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 1.69) ‘‘යං පනස්ස භික්ඛුභාවෙ ¶ අධිට්ඨිතං තිචීවරඤ්ච පත්තො ච, තං අධිට්ඨානං විජහති, පුන අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති වුත්තත්තා නත්ථෙත්ථ දොසොති.

මාරණලිඞ්ගසික්ඛාති උත්තරපදලොපෙන උපචාරෙන වා ලිඞ්ගපරිවත්තනං සික්ඛාපච්චක්ඛානඤ්ච ‘‘ලිඞ්ගසික්ඛා’’ති ච වුත්තං. ඉති එතෙ අට්ඨ සබ්බෙසු නවසු චීවරෙසු අධිට්ඨානස්ස වියොගො විප්පවාසො, තස්ස කාරණා හොන්තීති පාඨසෙසො. තිචීවරස්ස පන න කෙවලං ඉමෙයෙව අට්ඨ, විනිවිද්ධඡිද්දඤ්ච අධිට්ඨානවියොගකාරණන්ති ලිඞ්ගවචනඤ්ච පරිවත්තෙත්වා යොජෙතබ්බං. තත්ථ අබ්භන්තරෙ එකස්සපි තන්තුනො අභාවෙන විනිවිද්ධං විනිවිජ්ඣිත්වා ගතඡිද්දංකනිට්ඨඞ්ගුලිනඛපිට්ඨිප්පමාණං විනිවිද්ධඡිද්දං. තත්ථ සඞ්ඝාටියා ච උත්තරාසඞ්ගස්ස ච දීඝන්තතො විදත්ථිප්පමාණස්ස, තිරියන්තතො අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණස්ස, අන්තරවාසකස්ස පන දීඝන්තතො විදත්ථිප්පමාණස්සෙව තිරියන්තතො චතුරඞ්ගුලප්පමාණස්ස පදෙසස්ස ඔරතො ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, සූචිකම්මං කත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බං. සූචිකම්මං කරොන්තෙන ච ඡින්දිත්වා දුබ්බලට්ඨානාපනයනෙන ඡිද්දං අදස්සෙත්වා කාතබ්බං.

55. ඉදානි අකප්පියානි දස්සෙතුං ‘‘කුසා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ කුසා ච වාකා ච ඵලකානි ච, තෙසං චීරානි කුස…පෙ… චීරානි. තත්ථ කුසෙන ගන්ථෙත්වා කතං කුසචීරං. තථා වාකෙන ගන්ථෙත්වා කතං වාකචීරං, තාපසානං වක්කලං. ඵලකසණ්ඨානානි ඵලකානි සිබ්බිත්වා කතං ඵලකචීරං. කෙසවාලජන්ති කෙසෙහි ච වාලෙහි ච ජාතං වායිතං කම්බලන්ති සම්බන්ධො. උලූකපක්ඛාජිනක්ඛිපෙති උලූකානං කොසියසකුණානං පක්ඛං පක්ඛෙන කතං නිවාසනඤ්ච අජිනක්ඛිපං සලොමං සඛුරං අජිනමිගානං චම්මඤ්ච ධාරයතො ථුල්ලච්චයන්ති සම්බන්ධො.

56. කදලෙරකක්කදුස්සෙසූති කදලියො ච එරකො ච අක්කො ච, තෙසං දුස්සානි වත්ථානි, තෙසු චෙව මකචිවාකෙහි ¶ කතෙ පොත්ථකෙ චාපි දුක්කටං. නිමිත්තත්ථෙ චෙතං භුම්මං. කදලිදුස්සාදිසද්දෙන තංධාරණමධිප්පෙතං, තස්මා තංධාරණනිමිත්තං දුක්කටං හොතීති අත්ථො. එවං සබ්බත්ථ. ‘‘නීලකො චා’’තිආදිනා ද්වන්දො. සබ්බා නීලක…පෙ… කණ්හකාති කම්මධාරයො. නීලාදිවණ්ණයොගෙන ¶ වත්ථං නීලාදි. නීලකං උමාපුප්ඵවණ්ණං. මඤ්ජෙට්ඨං මඤ්ජෙට්ඨිකවණ්ණං. පීතං කණිකාරපුප්ඵවණ්ණං. ලොහිතං ජයසුමනපුප්ඵවණ්ණං. කණ්හකං අද්දාරිට්ඨකවණ්ණං. සබ්බ-සද්දො පනෙත්ථ පච්චෙකං යොජෙතබ්බො.

57. මහා…පෙ… රත්තෙති මහාරඞ්ගො ච මහානාමරඞ්ගො ච, තෙහි රත්තෙ. එත්ථාපි පුන සුය්යමානං සබ්බසද්දමනුවත්තියං, ‘‘සබ්බමහාරඞ්ගරත්තෙ’’තිආදිනා අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉමිනා ච අසබ්බනීලකාදි කප්පියරජනරජිතං පරිභුඤ්ජන්තස්ස නත්ථි දොසොති දීපෙති. තත්ථ මහාරඞ්ගො සතපදිපිට්ඨිවණ්ණො. මහානාමරඞ්ගො සම්භින්නවණ්ණො, සො පන පණ්ඩුපලාසවණ්ණො හොති, පදුමවණ්ණොතිපි වදන්ති. තිරීටකෙති තං නාමක රුක්ඛතචෙ. අච්ඡින්නදීඝදසකෙති සබ්බසො අච්ඡින්නත්තා අච්ඡින්නා ච මජ්ඣෙ ඡින්නත්තා දීඝා ච සා දසා ච වත්ථකොටි යස්සාති අඤ්ඤපදත්ථසමාසො. ඵලපුප්ඵදසෙති අඤ්ඤමඤ්ඤං සංසිබ්බිත්වා කතා ඵලසදිසා දසා ‘‘ඵලා’’ති වුච්චන්ති, කෙතකාදි පුප්ඵසදිසානි ‘‘පුප්ඵානී’’ති ච, ඵලා ච පුප්ඵා ච දසා යස්ස, ඵලසදිසෙ දසෙ, පුප්ඵසදිසෙ දසෙ චාති අත්ථො. වෙඨනෙති සීසවෙඨනෙ. තථාති ඉමිනා සබ්බනීලකාදීසු දුක්කටං අතිදිසති. සබ්බන්ති කුසචීරාදිකං සකලං. අච්ඡින්නං චීවරං යස්ස සො ලභතීති සම්බන්ධො.

58. මූලඤ්ච ¶ ඛන්ධො ච තචො ච පත්තඤ්ච ඵලඤ්ච පුප්ඵඤ්ච, තෙසං පභෙදොති ඡට්ඨීතප්පුරිසො. අථ වා පභෙද-සද්දස්ස කම්මසාධනත්තෙ තානියෙව පභෙදොති කම්මධාරයො, තතො. රජන්ති එතෙහීති රජනානි, මූලාදීනි. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඡ රජනානි මූලරජන’’න්තිආදිනා (මහාව. 344) භගවතා අනුඤ්ඤාතත්තා වුත්තං ‘‘රජනා ඡප්පකාරානි, අනුඤ්ඤාතානි සත්ථුනා’’ති.

59. මූලෙති ¶ මූලරජනෙ හලිද්දිං විවජ්ජිය සබ්බං ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. එවං සබ්බත්ථ. මඤ්ජෙට්ඨි ච තුඞ්ගහාරකො චාති ද්වන්දො. අල්ලි-සද්දෙන නීලි-සද්දෙන ච තෙසං ගච්ඡජාතීනං පත්තානි ගහිතානි උපචාරෙන, තථා ලොද්ද-සද්දෙන කණ්ඩුල-සද්දෙන ච තචො, කුසුම්භ-සද්දෙන කිං සුක-සද්දෙන ච පුප්ඵානි. තෙනෙව ච තානි නපුංසකානි. තුඞ්ගහාරකො නාම එකො කණ්ටකරුක්ඛො, තස්ස හරිතාලවණ්ණං ඛන්ධරජනං හොති. අල්ලිපත්තෙන එකවාරං ගිහිපරිභුත්තං රජිතුං වට්ටති. ඵලරජනෙ සබ්බම්පි වට්ටති.

60. අයොපත්තො නාම අයසා කාළලොහෙන නිබ්බත්තො පත්තො. ජාතියා උක්කට්ඨාදීනං සාමඤ්ඤවසෙන. පමාණතොති පරිච්ඡෙදතො. තයො පත්තාති පාඨසෙසො.

61. ‘‘මගධෙසූ’’ති වත්තබ්බෙ මගධෙති වචනවිපල්ලාසෙන වා ‘‘පච්චාසා සතී’’තිආදීසු විය සු-සද්දලොපෙන වා ¶ වුත්තං. නාළිද්වයතණ්ඩුලසාධිතන්ති එත්ථ මගධාපෙක්ඛොපි නාළි-සද්දො ද්වය-සද්දෙන සමාසො හොති ගම්මකත්තාති නාළියා ද්වයං නාළිද්වයං. තත්ථ මගධනාළි නාම අඩ්ඪතෙරසපලා හොති. එත්ථ ච අඩ්ඪතෙරසපලානි මාසානන්ති වදන්ති. නාළිද්වයෙන පමිතා තණ්ඩුලා සුකොට්ටිතපරිසුද්ධා අනුපහතපුරාණසාලිතණ්ඩුලා නාළිද්වයතණ්ඩුලා, තෙහි සාධිතං පචිතන්ති අත්ථො. ඔදනන්ති සම්මා සම්පාදිතං අවස්සාවිතොදනං. සූපන්ති ඔදනස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණං නාතිඝනං නාතිතනුකං හත්ථහාරියං සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතං මුග්ගසුපං. බ්යඤ්ජනඤ්ච තදූපියන්ති තස්ස ඔදනස්ස උපියං අනුරූපං යාව චරිමාලොපප්පහොනකං මච්ඡමංසාදිබ්යඤ්ජනඤ්ච උක්කට්ඨො ගණ්හාතීති සම්බන්ධො.

62. තස්සාති යථාවුත්තඔදනාදිනො. උපඩ්ඪොති උපඩ්ඪං නාළිකොදනාදි අස්ස අත්ථීති උපඩ්ඪො. එව-කාරෙන අතිරෙකං නිවත්තෙති. තතොති යථාවුත්තනාළිකොදනාදිතො. උක්කට්ඨතො උක්කට්ඨො ¶ ච ඔමකොමකො ච අපත්තොති යොජනා. ඔමකතො ඔමකො ඔමකොමකො. ඉමිනා පුන පත්තද්වයදස්සනෙන පමාණතො තයොපි පත්තා විභාගතො නව හොන්තීති දීපෙති. තත්ථ යස්මිං මගධනාළිද්වයතණ්ඩුලොදනාදිකං සබ්බම්පි වඩ්ඪනපක්ඛෙ ඨිතං පක්ඛිත්තං සචෙ පත්තස්ස මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, සුත්තෙන වා හීරෙන වා ඡින්දන්තස්ස සුත්තස්ස වා හීරස්ස වා හෙට්ඨිමන්තං ඵුසති, අයං උක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං උක්කට්ඨොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති අන්තොගතමෙව, අයං උක්කට්ඨුක්කට්ඨො නාම පත්තො. ‘‘එකං නාළිකොදනාදි සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං වුත්තනයෙනෙව හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, අයං මජ්ඣිමො නාම පත්තො’’තිආදිනා මජ්ඣිමමජ්ඣිමොමකමජ්ඣිමුක්කට්ඨා ච ‘‘යත්ථ උපඩ්ඪනාළිකොදනාදි සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති ¶ , අයං ඔමකො නාම පත්තො’’තිආදිනා ඔමකඔමකොමකඔමකුක්කට්ඨා ච පත්තා උක්කට්ඨෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. තෙසු ද්වෙ අපත්තා භාජනපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බා, නාධිට්ඨානූපගා, න විකප්පනූපගා.

63. කප්පො සකො අතිරෙකපත්තො දසාහපරමං ධාරෙය්යාති යොජනා. තත්ථ කප්පොති කප්පියො. සකොති අත්තනො සන්තකො. කප්පියත්තා පන අත්තසන්තකත්තා ච සත්තන්නම්පි අධිට්ඨානවිකප්පනූපගතා වෙදිතබ්බා. තත්ථ අයොපත්තො පඤ්චහි පාකෙහි, මත්තිකාපත්තො ද්වීහි පාකෙහි පක්කො අධිට්ඨානූපගො ච විකප්පනූපගො ච, තථා උභොපි කාකණිකමත්තස්සාපි මූලස්ස අනවසෙසෙත්වා දින්නෙ, සබ්බසො අත්තසන්තකත්තෙ විඤ්ඤාතෙ ච අධිට්ඨානවිකප්පනූපගාති දට්ඨබ්බං. අතිරෙකපත්තොති අනධිට්ඨිතාවිකප්පිතතාය අතිරෙකපත්තො. අධිට්ඨානපච්චුද්ධාරා පනෙත්ථ චීවරෙ වුත්තාව. විකප්පෙන්තෙන පන පත්තානං එකබහුභාවං, සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං පත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ පත්තෙ’’ති වා ‘‘එතං පත්ත’’න්ති වා ‘‘එතෙ පත්තෙ’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පෙමී’’ති වත්තබ්බං. සම්මුඛාදිභෙදො පනෙත්ථ චීවරෙ වක්ඛමානනයෙන වෙදිතබ්බො. දසාහපරමන්ති දස අහානි පරමො පරිච්ඡෙදො අස්සාති දහාහපරමො, කාලො, තං. අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. ධාරෙය්යොති පරිභොගවසෙන ධාරෙතබ්බො. තස්මිංකාලෙ අතිනාමිතෙ පත්තො නිස්සග්ගියො හොතීති යොජනා. අතිනාමිතෙති අතික්කාමිතෙ නිස්සග්ගියො හොති, එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පදභාජනීයෙ (පාරා. 602) වුත්තනයෙන පත්තො නිස්සජ්ජිතබ්බො හොති, තථා සති පාචිත්තියාපත්ති චස්ස හොතීති අධිප්පායො.

64. ‘‘අච්ඡෙදා’’තිආදි ¶ චීවරෙ වුත්තනයත්තා උත්තානමෙව. අයං පන විසෙසො – මරණුද්ධටාති ¶ උද්ධරණං උද්ධළං, පච්චුද්ධාරො. මරණඤ්ච උද්ධටඤ්ච මරණුද්ධටා, තස්මා. ඡිද්දෙනාති යෙන කඞ්ගුසිත්ථං නික්ඛමති චෙව පවිසති ච, තෙන මුඛවට්ටිතො හෙට්ඨා ද්වඞ්ගුලඡිද්දෙන. පත්තාධිට්ඨානමුජ්ඣතීති පත්තො අධිට්ඨානං උජ්ඣති විස්සජ්ජති.

65. ඉදානි ‘‘පත්ත’’න්තිආදිනා අඤ්ඤථා පරිහරණෙ දුක්කටං දස්සෙති. තත්ථ සොදකං පත්තං න පටිසාමෙය්යාති යොජනා. න පටිසාමෙය්යාති ගුත්තට්ඨානෙ න නික්ඛිපෙය්ය, ‘‘සොදකං පත්තං උණ්හෙ න ච ඔතපෙ’’තිආදිනා ච යොජනීයං. න ච ඔතපෙති නෙව ඊසකං තාපෙය්ය. න නිදහෙති නිරුදකං කත්වාපි භුසං න නිදහෙය්ය, වොදකං කත්වා ඊසකං තාපෙය්යාතිපි බ්යතිරෙකත්ථො. භූම්යා න ඨපෙති ඛරාය භූමියා න ඨපෙය්ය. යත්ථ පන වණ්ණො න දුස්සති, එවරූපාය මත්තිකාය පරිභණ්ඩකතාය භූමියා වා තථාරූපාය එව වාලිකාය වා නික්කුජ්ජිත්වා උක්කුජ්ජිත්වා ඨපෙතුං වට්ටති. නො ච ලග්ගයෙති භිත්තිඛිලාදීසු න ඔලම්බෙය්ය.

66. ‘‘මිඩ්ඪන්තෙ වා’’තිආදිනා වත්වා පත්තං ඨපෙතුං න ච කප්පතීති යොජෙතබ්බං. මිඩ්ඪන්තෙති ආළින්දකමිඩ්ඪිකාදීනං මිඩ්ඪීනං අන්තෙ. සචෙ පන පරිවත්තෙත්වා තත්ථෙව පතිට්ඨාති, එවරූපාය විත්ථිණ්ණාය මිඩ්ඪියා ඨපෙතුං වට්ටති. පරිභණ්ඩන්තෙ වාති බාහිරපස්සෙ කතාය තනුකාය මිඩ්ඪිකාය අන්තෙ වා. එත්ථ වා-සද්දො සමුච්චයෙ, සො ච පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. අඞ්කෙ පන අංසබද්ධකෙන අංසකූටෙ ලග්ගෙත්වා ඨපෙතුඤ්ච වට්ටති. ඡත්තෙපි භණ්ඩකෙන සද්ධිං බන්ධිත්වා වා අට්ටං කත්වා වා ඨපෙතුං වට්ටති. මඤ්චෙපි අඤ්ඤෙන සද්ධිං බන්ධිත්වා ඨපෙතුං, අටනියං බන්ධිත්වා ඔලම්බෙතුං වට්ටති.

67. පත්තෙන උච්ඡිට්ඨොදකඤ්ච චලකට්ඨිකඤ්ච න නීහරෙය්යාති සම්බන්ධො. උච්ඡිට්ඨොදකන්ති මුඛවික්ඛාලනොදකං. චලකානි ච ¶ චබ්බෙත්වා අපවිද්ධාමිසානි අට්ඨිකානි මච්ඡමංසඅට්ඨිකානි ච චලකට්ඨිකං. පත්තං පටිග්ගහං කත්වා හත්ථං ධොවිතුම්පි හත්ථධොතාදි උදකම්පි පත්තෙ ආකිරිත්වා නීහරිතුම්පි අනුච්ඡිට්ඨං සුද්ධපත්තං උච්ඡිට්ඨහත්ථෙන ගණ්හිතුම්පි න වට්ටති. මච්ඡමංසඵලාඵලාදීනි ඛාදන්තො යං තත්ථ අට්ඨිං වා චලකං වා ඡඩ්ඩෙතුකාමො හොති, තං පත්තෙ ඨපෙතුං න ලභති. මුඛතො නීහටං පන යං කිඤ්චි පුන අඛාදිතුකාමො පත්තෙ ඨපෙතුං න ලභති. සිඞ්ගිවෙරාදීනි ඩංසිත්වා පුන ඨපෙතුං ලභති. පත්තහත්ථොති පත්තො හත්ථෙ යස්සාති විග්ගහො. ‘‘පත්තහත්ථො, කවාට’’න්ති ච උපලක්ඛණමෙතං. යත්ථ කත්ථචි සරීරාවයවෙ පන පත්තස්මිං ¶ සති යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන කවාටං පණාමෙතුං, ඝටිකං වා උක්ඛිපිතුං, සූචිං වා කුඤ්චිකාය අවාපුරිතුං න ලභති. අංසකූටෙ පන පත්තං ලග්ගෙත්වා යථාසුඛං අවාපුරිතුං ලභති.

68. භූමියා භූමිසම්බන්ධී ආධාරකො, තස්මිං දන්තවල්ලිවෙත්තාදීහි කතෙ වලයාධාරකෙ ච එකදාරුනා කතෙ දාරුආධාරකෙ ච බහූහි දණ්ඩෙහි කතෙ දණ්ඩාධාරකෙ ච යත්ථ ඨපිතො පත්තො යථා පරිවත්තිත්වා න පරිපතති, තථා සුට්ඨු සජ්ජිතෙ තස්මිං පත්තස්සුපරි පත්තොති එවරූපෙ දුවෙ පත්තෙ ඨපෙය්යාති පදත්ථයොජනා. භමකොටිසදිසො පන දාරුආධාරකො තීහි දණ්ඩකෙහි බද්ධො දණ්ඩාධාරකො ච එකස්සපි පත්තස්ස අනොකාසො, තත්ථ ඨපෙත්වාපි හත්ථෙන ගහෙත්වා නිසීදිතබ්බං. භූමියන්ති කටසාරකාදිනා අත්ථතාය භූමියා පන නික්කුජ්ජිත්වා වා පටිකුජ්ජිත්වා වා එකං පත්තං ඨපෙය්යාති යොජනා.

69. ඉදානි අකප්පියපත්තෙ දස්සෙති ‘‘දාරූ’’තිආදිනා. තත්ථ සුවණ්ණමෙව සොවණ්ණං. දාරු ච රූපියඤ්ච සොවණ්ණඤ්ච මණි ච වෙළුරියඤ්ච දාරු…පෙ… වෙළුරියානි, තෙහි නිබ්බත්තා දාරු…පෙ… මයා ¶ . දීඝො පන ‘‘වෙළුරියාමයා’’ති ගාථාබන්ධසුඛත්ථං කතො. එවමුපරිපි තාදිසං විඤ්ඤෙය්යං. තත්ථ ඉන්දනීලාදි මණි නාම. කංසො ච කාචො ච තිපු ච සීසඤ්ච ඵලිකා ච තම්බලොහො චාති ද්වන්දො, තෙහි ජාතා කංස…පෙ… ජා. තත්ථ කංස-සද්දෙන වට්ටලොහොපි සඞ්ගහිතො. සෙතං තිපු, කණ්හං සීසං.

70. ඡවසීසමයොති ඡවස්ස මතමනුස්සස්ස සීසං සීසකපාලං, තෙන නිබ්බත්තො ඡවසීසමයො. ඝටි ච තුම්බඤ්ච, තෙසං කටාහො, තෙහි ජාතාති ඝටිතුම්බකටාහජා. තත්ථ ඝටීති ඝටොයෙව. තුම්බං අලාබු. ඉති ඉමෙ සබ්බෙ පත්තා අකප්පියා වුත්තා, දුක්කටවත්ථුකා ච වුත්තාති යොජනා. තත්ථ රූපියාදීසු චතූසු සචෙ ගිහී භත්තග්ගෙසු සුවණ්ණතට්ටකාදීසු බ්යඤ්ජනං කත්වා උපනාමෙන්ති, ආමසිතුං න වට්ටති. කංසකාචඵලිකජානි පන තට්ටකාදීනි භාජනානි පුග්ගලිකපරිභොගෙනෙව න වට්ටන්ති, සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා ගිහිවිකටානි වා වට්ටන්ති. ඝටිතුම්බකටාහජා පන ලභිත්වා පරිහරිතුං න වට්ටන්ති, තාවකාලිකං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටන්ති.

71-2. දාරු ¶ …පෙ… වෙළුරියාමයා අකප්පියා, ඵලිකාකාචකංසජා ථාලකා ගිහිසන්තකා සඞ්ඝිකා ච කප්පියා, තුම්බඝටිජා තාවකාලිකා කප්පියාති සම්බන්ධො. කප්පන්ති පරිකප්පන්ති අවිරොධිභාවෙනෙවාති කප්පා, තථා කප්පියා. න කප්පා අකප්පා. සඞ්ඝස්ස ඉමෙ සඞ්ඝිකා. තාව-සද්දො අවධිම්හි. තාව භොජනාවධිභූතො කාලො එතාසන්ති තාවකාලිකා ¶ , භුඤ්ජිත්වා ඡඩ්ඩෙතබ්බා, න පරිහරිතබ්බාති අධිප්පායො.

73. යෙන ඉරියාපථෙන උපලක්ඛිතො පඤ්චන්නං භොජනානං යං කිඤ්චි භොජනං භුඤ්ජමානො අයං භික්ඛු කප්පියානං පඤ්චන්නං භොජනානං හත්ථපාසොපනීතානං පවාරිතො, තතො ඉරියාපථතො අඤ්ඤෙන ඉරියාපථෙන අනතිරිත්තකං යාවකාලිකං භුඤ්ජෙය්ය චෙ, ඉමස්ස පාචිත්ති හොතීති පදත්ථයොජනා. භුඤ්ජනත්ථාය පටිග්ගහණෙ පන දුක්කටං. තත්ථ ඉරියාය කායිකකිරියාය පථො පවත්තනූපායො ඉරියාපථො, ඨානගමනනිසජ්ජනසයනානි. පවාරෙති පටික්ඛිපතීති පවාරිතො, අථ වා පවාරණං පටික්ඛිපනං පවාරිතං, තමස්ස අත්ථීති පවාරිතො, කතප්පවාරණො කතප්පටික්ඛෙපොති අත්ථො, අථ වා පරිවෙසකෙන වාරීයතීති පවාරිතො පටික්ඛෙපිතො. අනතිරිත්තකන්ති යං පවාරෙත්වා ආසනා වුට්ඨහන්තස්ස ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති එවං අතිරිත්තකරණාදීහි සත්තහි විනයකම්මාකාරෙහි කප්පියං කතං, තඤ්ච ‘‘අජ්ජ වා යදා වා ඉච්ඡති, තදා ඛාදිස්සතී’’ති ආහටං, ගිලානාතිරිත්තඤ්ච අතිරිත්තං අධිකන්ති වුච්චති, තතො අඤ්ඤං අනතිරිත්තකං අනධිකන්ති අත්ථො. කුසලං චිත්තං පාතෙතීති පාචිත්ති, තස්මා ඉත්ථියං තිම්හි ත-කාරස්ස ච-කාරෙ, ද්විත්තෙ ච පාචිත්ති. යාමකාලිකං සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකං ආහාරත්ථාය පටිග්ගණ්හතො ආපත්ති දුක්කටස්ස, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ ආපත්ති දුක්කටස්ස.

74. ඉදානි ¶ ¶ යාය පවාරිතා, සා පඤ්චඞ්ගසම්පන්නායෙව පවාරණා නාම හොතීති දස්සෙතුං ‘‘අසන’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ අසනන්ති භුඤ්ජමානස්ස භුඤ්ජනං. ඉමිනා යං විප්පකතං භොජනං, තං දස්සෙති. භොජනඤ්චෙවාති පවාරණප්පහොනකං භොජනඤ්චෙව හොතීති. අභිහාරොති දායකස්ස කායෙන පවාරණප්පහොනකස්ස අභිහරණං, න වාචාය. සමීපතාති අඩ්ඪතෙය්යහත්ථප්පමාණසඞ්ඛාතා සමීපතා ච. එත්ථ පන සචෙ භික්ඛු නිසින්නො හොති, ආසනස්ස පච්ඡිමන්තතො පට්ඨාය, සචෙ ඨිතො, පණ්හිඅන්තතො පට්ඨාය, සචෙ නිපන්නො, යෙන පස්සෙන නිපන්නො, තස්ස පාරිමන්තතො පට්ඨාය දායකස්ස ඨිතස්ස වා නිසින්නස්ස වා නිපන්නස්ස වා ඨපෙත්වා පසාරිතහත්ථං යං ආසන්නතරං අඞ්ගං, තස්ස ඔරිමන්තෙන පරිච්ඡින්දිත්වා අඩ්ඪතෙය්යහත්ථපාසො වෙදිතබ්බො. කායවාචාපටික්ඛෙපොති තස්ස අභිහටභොජනස්ස අඞ්ගුලිචලනාදිකායවිකාරෙන වා ‘‘අල’’න්තිආදිනා වචීවිකාරෙන වා පටික්ඛිපනං. ඉති ඉමෙහි පඤ්චහඞ්ගෙහි පවාරණා පකාරයුත්තවාරණා පඤ්චඅඞ්ගාති සම්බන්ධො. පඤ්ච අඞ්ගානි යස්සා සා පඤ්චඅඞ්ගා.

75. ඉදානි එතෙසු ඔදනාදිපඤ්චවිධං භොජනං දස්සෙත්වා තානි ච පුන විභජිත්වා දස්සෙතුං ‘‘ඔදනො’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ සාලීති රත්තසාලිආදිකා සබ්බාපි සාලිජාති. වීහීති සබ්බාපි වීහිනාමිකා වීහිජාති. කඞ්ගූති සෙතරත්තකාළභෙදා සබ්බාපි කඞ්ගුජාති. කුද්රූසො නාම කාළකොද්රවො. වරකො නාම සෙතවණ්ණො කොද්රවො. යවගොධුමෙසු පන භෙදො නත්ථි. එවං යථාවුත්තානං සානුලොමානං සත්තන්නං ධඤ්ඤානං භොජ්ජයාගු චාති සම්බන්ධො. භොජ්ජයාගු චාති උණ්හං වා සීතලං වා භුඤ්ජන්තානං භොජනකාලෙ ගහිතට්ඨානෙ ඔධි පඤ්ඤායති, සා භොජ්ජයාගු. ච-සද්දෙන ඔදනො චාති සම්බන්ධො ¶ , ඔදනො නාමාති අත්ථො. සචෙ පන භත්තෙ උදකකඤ්ජිකඛීරාදීනි ආකිරිත්වා ‘‘යාගුං ගණ්හථා’’ති දෙන්ති, කිඤ්චාපි තනුකා හොති, පවාරණං ජනෙති. සචෙ පන උදකාදීසු පක්ඛිපිත්වා පචිත්වා දෙන්ති, යාගුසඞ්ගහමෙව ගච්ඡති. සචෙ පන තනුකායපි යාගුයා සාසපමත්තම්පි මච්ඡමංසඛණ්ඩං වා න්හාරු වා පක්ඛිත්තං හොති, පවාරණං ජනෙති.

76. සාමාකාදිතිණං කුද්රූසකෙ සඞ්ගහං ගතං, වරකචොරකො වරකෙ සඞ්ගහං ගතො, නීවාරො චෙව සාලියං සඞ්ගහං ගතොති යොජනා. සාමාකාදිතිණන්ති සාමාකො ආදි යස්ස, තමෙව තිණං තිණධඤ්ඤන්ති සමාසො.

77. භට්ඨධඤ්ඤමයොති ¶ ඛරපාකභජ්ජිතෙහි සත්තවිධෙහි ධඤ්ඤෙහි කොට්ටෙත්වා කතො, අන්තමසො චුණ්ණම්පි කුණ්ඩකම්පි සත්තු නාමාති අත්ථො. සමපාකභජ්ජිතානං පන ආතපසුක්ඛානං වා තණ්ඩුලානං සත්තු වා කුණ්ඩකානි එව වා න පවාරෙන්ති. යවෙන සම්භවො උප්පත්ති අස්සාති යවසම්භවො, කුම්මාසො කුම්මාසො නාම. මුග්ගාදීහි කතො පන පවාරණං න ජනෙති. කප්පියො චාති කප්පියොයෙව මංසො ‘‘මංසො’’ති වුත්තොති යොජනා. චාති අවධාරණෙ. අකප්පියො පන පටික්ඛිපිතබ්බොව. පටික්ඛිත්තොපි න පවාරෙති. උදකෙ සම්භවො යස්ස සො මච්ඡො නාම. ද්වීසු පනෙතෙසු සචෙ යාගුං පිවන්තස්ස යාගුසිත්ථමත්තෙසුපි මච්ඡඛණ්ඩෙසු වා මංසඛණ්ඩෙසු වා එකං ඛාදිතං එකං හත්ථෙ වා පත්තෙ වා හොති, සො චෙ අඤ්ඤං පටික්ඛිපති, පවාරෙති. ද්වෙපි ඛාදිතානි හොන්ති, මුඛෙ සාසපමත්තම්පි අවසිට්ඨං නත්ථි, සචෙපි අඤ්ඤං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති.

78. ඉදානි ‘‘කීදිසං භුඤ්ජන්තො කින්ති වත්වා උපනීතං කිං නාම නිසෙධෙන්තො පවාරෙති නාමා’’ති චොදනං මනසි නිධායාහ ‘‘භුඤ්ජන්තො’’තිආදි ¶ . තත්ථ කප්පං වා අකප්පං වා පඤ්චසු භොජනෙසු යං කිඤ්චි භොජනං භුඤ්ජන්තො භික්ඛු තන්නාමෙන තෙසං පවාරණාජනකභොජනානං නාමෙන වා ‘‘ඉම’’න්ති සාමඤ්ඤෙන වා වත්වා අභිහටං හත්ථපාසොපනීතං කප්පං කප්පියං යථාවුත්තභොජනං නිසෙධයං නිසෙධයන්තො පවාරෙය්යාති පදත්ථසම්බන්ධො. අයමෙත්ථ අධිප්පායො – යෙන චෙ අකප්පියමංසඤ්ච කුලදූසනවෙජ්ජකම්මඋත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනසාදිතරූපියාදීහි නිබ්බත්තං අකප්පියභොජනඤ්ච තථා අඤ්ඤඤ්ච කප්පියං වා අකප්පියං වා එකසිත්ථමත්තම්පි අජ්ඣොහටං හොති, සො සචෙ පත්තමුඛහත්ථෙසු යත්ථ කත්ථචි භොජනෙ සති සාපෙක්ඛොව අඤ්ඤං හත්ථපාසෙ ඨිතෙන ‘‘ඔදනං ගණ්හථා’’තිආදිනා පවාරණප්පහොනකස්සෙව නාමෙන වා ‘‘ඉම’’න්ති සාමඤ්ඤවසෙනෙව වා කායෙනෙව අභිහටං වුත්තලක්ඛණං කප්පියමෙව භොජනං කෙවලං වා මිස්සං වා කායෙන වා වාචාය වා පටික්ඛිපති පවාරෙතීති. ‘‘ආකිර ආකිර, කොට්ටෙත්වා කොට්ටෙත්වා පූරෙහී’’ති පන වත්තුං වට්ටති.

79-80. ඉදානි යෙ පවාරණං න ජනෙන්ති, තෙ දස්සෙතුං ‘‘ලාජා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ලාජා…පෙ… ඵලාදීනි පවාරණං න ජනෙන්තීති සම්බන්ධො. ලාජාති සාලිආදීහි කතා ලාජා. තංසත්තුභත්තානීති තෙහි ලාජෙහි කතා සත්තු චෙව භත්තානි ච. ගොරසොති ගුන්නං රසො ඛීරාදි. සුද්ධඛජ්ජකොති මච්ඡමංසෙහි අසම්මිස්සතාය සුද්ධඛජ්ජකො. සත්තුයො පිණ්ඩෙත්වා කතො අපක්කො සත්තුගුළො පන සත්තුමොදකසඞ්ඛාතො පවාරෙති. තණ්ඩුලාති සමපාකභජ්ජිතානං සාලිආදීනං ¶ තණ්ඩුලා, භජ්ජිතතණ්ඩුලා එව වා. භට්ඨපිට්ඨන්ති සුද්ධං යං කිඤ්චි භජ්ජිතං පිට්ඨං. පුථුකාති සාලිආදීනං පුථුකා. පුථුකා හි තන්තිආගමයුත්තියා විසුම්පි ගය්හති, එකතොපි, තස්මා වුත්තාවසෙසානං පුථුකාවෙළුආදීනං භත්තන්ති ච සම්බන්ධො. වෙළූති තෙසං ¶ තණ්ඩුලා වුච්චන්ති. පුථුකා ච වෙළු ච, තෙ ආදයො යෙසන්ති සමාසො. ච-සද්දො පනෙත්ථ සබ්බත්ථාපි යොජෙතබ්බො. ආදි-සද්දෙන කන්දමූලඵලානිපි ගය්හන්ති. වුත්තාවසෙසානන්ති වුත්තෙහි සත්තවිධෙහි ධඤ්ඤෙහි අවසෙසානං. රසයාගූති රසෙහි පක්කමංසාදීහි සම්මිස්සා යාගු. රසොපි තාදිසොව. සුද්ධයාගූති මංසාදීහි අමිස්සා සුද්ධයාගු. ඵලාදීනීති ආදි-සද්දෙන කන්දාදීනම්පි ගහණං. අපි චාති නිපාතො, නිපාතසමුදායො වා සමුච්චයෙ, සො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො.

81. ඉදානි යස්මා සත්තහි විනයකම්මාකාරෙහි යං අතිරිත්තං අකතං, තත්ථ පාචිත්තියං වුත්තං, බ්යතිරෙකතො අතිරිත්තකතෙ නත්ථි, තස්මා අතිරිත්තං කරොන්තෙන එවං කාතබ්බන්ති දස්සෙන්තො ‘‘පවාරිතෙනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ පවාරිතෙන වුට්ඨාය අතිරිත්තං න කාතබ්බං, භොජනං අභුත්තෙන ච අතිරිත්තං න කාතබ්බන්ති සම්බන්ධො. භොජනන්ති පවාරණප්පහොනකභොජනං. අභුත්තෙනාති එකසිත්ථමත්තම්පි අභුත්තාවිනා. යෙන යංවා පුරෙ කතන්ති එත්ථ ච එව-සද්දො දීඝං කත්වා නිද්දිට්ඨො, සො ච අජ්ඣාහටෙන තං-සද්දෙන සම්බන්ධීයති, තස්මා යෙන භික්ඛුනා යං භොජනං පුරෙ පුබ්බෙ අතිරිත්තං කතං, තෙනෙව තමෙව අතිරිත්තං න කාතබ්බන්ති යොජෙත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො. තස්මා කප්පියං කාරෙත්වා භුඤ්ජන්තස්ස අඤ්ඤං ආමිසං ආකිරන්ති, තං සො පුන කාතුං න ලභති, තස්මිං භොජනෙ කරියමානෙ පඨමකතෙන සද්ධිං කතං හොතීති. අඤ්ඤස්මිං පන තෙන වා අඤ්ඤෙන වා කාතුං වට්ටති.

82. ‘‘කප්පිය’’න්තිආදීනි ‘‘කරොන්තො’’ති එතස්ස කම්මපදානි. කප්පියඤ්චෙව ගහිතඤ්චෙව උච්චාරිතඤ්චෙව හත්ථපාසගඤ්චෙව යාවකාලිකං අතිරිත්තං කරොන්තො ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති එවං භාසතූති ¶ යොජනා. තත්ථයං ඵලං වා කන්දමූලාදි වා පඤ්චහි සමණකප්පෙහි කප්පියං කතං, යඤ්ච කප්පියමංසං වා කප්පියභොජනං වා, එතං කප්පියං නාම. ගහිතන්ති භික්ඛුනා පටිග්ගහිතං. උච්චාරිතන්ති කප්පියං කාරෙතුං ආගතෙන භික්ඛුනා ඊසකම්පි උක්ඛිත්තං වා අපනාමිතං වා, තං පන අතිරිත්තකාරකෙන ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති වුත්තෙන කාතබ්බං. හත්ථපාසගන්ති කප්පියං කාරෙතුං ආගතෙන හත්ථපාසං ගතං. අතිරිත්තං කරොන්තොති ඊදිසං චතුබ්බිධාකාරසම්පන්නං භොජනං අතිරිත්තං කරොන්තො පවාරෙත්වා ආසනා අවුට්ඨිතො වා අප්පවාරෙත්වාපි ¶ සබ්බථා භුත්තො වාති එවං දුවිධවිනයකම්මාකාරසම්පන්නො භික්ඛු. අලමෙතං සබ්බන්ති එවං භාසතූති අලමෙතං සබ්බං ඉති එවං භාසතු. එවං සත්තවිධං විනයකම්මාකාරං සම්පාදෙන්තො වචීභෙදං කත්වා සකිම්පි එවං වදෙය්යාති අත්ථො.

83. කප්පියං කරොන්තෙන පන අනුපසම්පන්නස්ස හත්ථෙ ඨිතං න කාතබ්බං. තෙනාහ ‘‘න කරෙ…පෙ… හත්ථග’’න්ති. උපසම්පන්නතො අඤ්ඤො අනුපසම්පන්නො, තස්ස හත්ථෙ ගතං අනුපසම්පන්නහත්ථගං. පෙසයිත්වාපීති සචෙ තත්ථ අඤ්ඤො බ්යත්තො භික්ඛු නත්ථි, යත්ථ අත්ථි, තත්ථ පෙසයිත්වාපි. තං අතිරිත්තකතං අකාරකො අතිරිත්තකාරකතො අඤ්ඤො සබ්බො පවාරිතොපි අප්පවාරිතොපි භුඤ්ජිතුං ලබ්භතෙති සම්බන්ධනීයං. පවාරිතෙන පන මුඛඤ්ච හත්ථඤ්ච සොධෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං.

පවාරණානිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

84. කාලිකාති මජ්ඣන්හිකපච්ඡිමයාමසත්තාහයාවජීවප්පවත්තිසඞ්ඛාතො කාලො එතෙසමත්ථීති කාලිකා, සබ්බෙපි ¶ ඛජ්ජභොජ්ජලෙය්යපෙය්යසඞ්ඛාතා අත්ථා. තෙ පන ගණනපරිච්ඡෙදතො චත්තාරො හොන්ති. කිං තෙ අප්පටිග්ගහිතාපි සභාවෙනෙව කාලිකවොහාරං ලභන්ති, උදාහු අඤ්ඤථාපීති ආහ ‘‘පටිග්ගහිතා’’ති, පටිග්ගහිතායෙව තෙ යාවකාලිකාදි කාලිකවොහාරලාභිනො, නො අඤ්ඤථාති අධිප්පායො. ඉදානි තෙ දස්සෙති ‘‘යාවකාලික’’න්තිආදිනා. තත්ථ අරුණුග්ගමනතො යාව ඨිතමජ්ඣන්හිකො, තාව පරිභුඤ්ජිතබ්බත්තා යාව මජ්ඣන්හිකසඞ්ඛාතො කාලො අස්සාති යාවකාලිකං, පිට්ඨඛාදනීයාදිකං වත්ථු, ඨිතමජ්ඣන්හිකතො පට්ඨාය තං පරිභුඤ්ජිතුං න සක්කා, කාලපරිච්ඡෙදජානනත්ථං කාලත්ථම්භො වා යොජෙතබ්බො, කාලන්තරෙ වා භත්තකිච්චං කාතබ්බං. යාව රත්තියා පච්ඡිමසඞ්ඛාතො යාමො, තාව පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාමො කාලො අස්සාති යාමකාලිකං. පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං නිධෙතබ්බතො සත්තාහො කාලො අස්සාති සත්තාහකාලිකං. ඨපෙත්වා උදකං අවසෙසං සබ්බම්පි පටිග්ගහිතං යාවජීවං ¶ පරිහරිත්වා සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතබ්බතො ජීවස්ස යත්තකො පරිච්ඡෙදො යාවජීවං, තං අස්ස අත්ථීති යාවජීවිකං.

නනු ච අඤ්ඤත්ථ විය ‘‘යාවජීවික’’න්ති එත්ථ කාලසුතියා අභාවෙ කථං ‘‘චත්තාරො කාලිකා’’ති යුජ්ජතීති? යුජ්ජති, සොගතානං ඛන්ධවිනිමුත්තස්සෙව කාලස්සාභාවතො ජීවසඞ්ඛාතස්ස ජීවිතින්ද්රියස්ස ඛන්ධසඞ්ගහිතත්තා සොපි කාලොයෙවාති. නනු චෙත්ථ ‘‘යාවකාලික’’න්තිආදිනා නිද්දිට්ඨානෙව ‘‘කාලිකා’’ති වුත්තානි, ‘‘කාලිකානී’’ති වත්තබ්බං සියාති? නෙදමෙවං විඤ්ඤෙය්යං, ‘‘කාලික’’න්තිආදීනි වත්ථුසම්බන්ධෙන වුත්තානි, ‘‘කාලිකා’’ති පන සාමඤ්ඤන්තරවසෙන අත්ථසද්දසම්බන්ධෙන වුත්තන්ති නත්ථි විරොධොති.

85. ඉදානි තෙසු ‘‘පිට්ඨ’’න්තිආදිනා යාවකාලිකං දස්සෙති. තත්ථ පිට්ඨං මූලං ඵලන්ති පිට්ඨඛාදනීයං මූලඛාදනීයං ඵලඛාදනීයඤ්ච ¶ . තත්ථ සත්තන්නං තාව ධඤ්ඤානං ධඤ්ඤානුලොමානං අපරණ්ණානඤ්ච පිට්ඨං පනසලබුජඅම්බාටකධොතතාලපිට්ඨාදිකඤ්චෙති තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන 03 මනුස්සානං ඛාදනීයභොජනීයකිච්චසාධකං පිට්ඨං පිට්ඨඛාදනීයං. ‘‘අධොතං තාලපිට්ඨං ඛීරවල්ලිපිට්ඨ’’න්තිආදිනා ගණියමානානං ගණනාය අන්තො නත්ථි, ඛාදනීයභොජනීයකිච්චසාධකභාවොයෙව පනෙතෙසං ලක්ඛණං, සුබහුං වත්වාපි ඉමස්මිංයෙව ලක්ඛණෙ ඨාතබ්බන්ති න විත්ථාරයාම. එවං සබ්බත්ථ. තම්බකතණ්ඩුලෙය්යාදිමූලං මූලඛාදනීයං. පනසලබුජනාළිකෙරාදිඵලං ඵලඛාදනීයං. ඛජ්ජන්ති සක්ඛලිමොදකාදිපුබ්බණ්ණාපරණ්ණමයං ඛාදනීයඤ්ච. ගොරසොති ඛීරදධිතක්කසඞ්ඛාතො ගුන්නං රසො ච. ධඤ්ඤභොජනන්ති සානුලොමානං ධඤ්ඤානං ඔදනසත්තුකුම්මාසසඞ්ඛාතභොජනඤ්ච. ටීකායං පන ‘‘සානුලොමානි සත්තධඤ්ඤානි ච පඤ්චවිධභොජනඤ්චා’’ති වුත්තං, තං න යුත්තං, ධඤ්ඤානං විසුං ගහණෙ පයොජනාභාවා, පයොජනසම්භවෙ ච ඵලග්ගහණෙනෙව තෙසං ගහණසම්භවතො.

යාගුසූපප්පභුතයොති යාගු ච සූපඤ්ච, තං පභුති යෙසං තෙති එතෙ යාවකාලිකා හොන්තීති සම්බන්ධො. එත්ථ ච පභුති-සද්දෙන මච්ඡමංසසඞ්ඛාතං ධඤ්ඤභොජනතො අවසිට්ඨං භොජනඤ්ච පිට්ඨමූලඵලඛාදනීයතො අවසිට්ඨං කන්දඛාදනීයං, මුළාලඛාදනීයාදිඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. තෙසු දීඝො ච භිසකන්දාදි වට්ටො ච උප්පලකණ්ඩාදි කන්දඛාදනීයං, පදුමමූලාදි ච තංසදිසං එරකමූලාදි ච මුළාලඛාදනීයං, තාලාදීනං කළීරසඞ්ඛාතා මත්ථකා මත්ථකඛාදනීයං, උච්ඡුක්ඛන්ධාදයො ¶ නීලුප්පලාදීනං දණ්ඩක්ඛන්ධකාදි ඛන්ධඛාදනීයං, තම්බකතණ්ඩුලෙය්යාදීනං පණ්ණං පත්තඛාදනීයං, උච්ඡුතචොව එකො සරසො තචඛාදනීයං, තම්බකසිග්ගුපුප්ඵාදි පුප්ඵඛාදනීයං, ලබුජට්ඨිපනසට්ඨිආදිකං අට්ඨිඛාදනීයං.

86. ‘‘මධූ’’තිආදිනා ¶ යාමකාලිකං දස්සෙති. මධු ච මුද්දිකා ච සාලූකඤ්ච චොචඤ්ච මොචඤ්ච අම්බඤ්ච ජම්බු චාති ද්වන්දො. මුද්දිකා ඵලෙපි ඉත්ථියං, ඵලෙ සෙසා නපුංසකෙ, ‘‘ජම්බු’’ ඉති ඵලවාචී නපුංසකසද්දන්තරං, තතො ජාතං මධුපානාදි මධු…පෙ… ජම්බුජං, තඤ්ච ඵාරුසඤ්ච පානකන්ති යොජනා. තත්ථ මධුජං පානං නාම මුද්දිකානං ජාතිරසං උදකසම්භින්නං කත්වා කතපානං. තං අත්තනා කතං පුරෙභත්තමෙව සාමිසං නිරාමිසම්පි වට්ටති. අනුපසම්පන්නෙහි කතං ලභිත්වා පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තං පන නිරාමිසමෙව වට්ටති. එස නයො සබ්බපානෙසු. මුද්දිකජං පානං නාම මුද්දිකානං උදකෙ මද්දිත්වා කතපානං. තථා සෙසපානානි යථානුරූපං වෙදිතබ්බානි, සාලූකං රත්තුප්පලාදීනං සාලූකං. චොචං අට්ඨිකකදලිඵලං. මොචං අනට්ඨිකං. ඉමානි අට්ඨ පානානි සීතානිපි ආදිච්චපාකානිපි වට්ටන්ති, අග්ගිපාකානි පන න වට්ටන්ති. තෙනාහ ‘‘නාග්ගිසන්තත්ත’’න්ති.

87-8. අවසෙසානි පන වෙත්තතින්තිණිකමාතුලුඞ්ගකපිත්ථකරමන්දාදිඛුද්දකඵලපානානි අට්ඨපානගතිකානෙව. තෙනාහ ‘‘සානුලොමානි ධඤ්ඤානි, ඨපෙත්වා ඵලජො රසො’’ති. එකස්ස පන වක්ඛමානානඤ්ච ‘‘පුප්ඵරසො’’තිආදීනං ‘‘සීතොදමද්දිතාදිච්චපාකො වා යාමකාලිකො’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. තාලනාළිකෙරපනසලබුජඅලාබුකුම්භණ්ඩපුස්සඵලතිපුසඑළාලුකඵලානීති නව මහාඵලානි, සබ්බඤ්ච අපරණ්ණං සත්තධඤ්ඤානි අනුලොමෙන්තීති සහ අනුලොමෙහීති සානුලොමානි. සානුලොමධඤ්ඤානං පන රසො යාවකාලිකො. ‘‘සානුලොමානි ධඤ්ඤානී’’ති ඵලානි විඤ්ඤායන්ති. ඵලසුතියා ‘‘සෙසඵලජො’’ති වත්තබ්බෙ ගම්යමානත්තා න වුත්තං. මධුකපුප්ඵමඤ්ඤත්රාති මධුකපුප්ඵං ඨපෙත්වා. පක්කඩාකජන්ති පක්කෙහි යාවකාලිකෙහි ඩාකෙහි ජාතං රසං. සීතමුදකං සීතොදං, ඛීරොදෙ විය සීතොදෙ ¶ මද්දිතොති තප්පුරිසො. ආදිච්ච-සද්දො ආතපෙ වත්තති උපචාරතොති ආදිච්චෙ පාකො යස්සාති සමාසො.

89. සත්තාහකාලිකං දස්සෙති ‘‘සප්පී’’තිආදිනා. තත්ථ සත්තාහකාලිකාති යථාවුත්තානි සප්පිආදීනි සත්තාහකාලිකානි. ඉදානි සප්පිආදීනි විභජති ‘‘සප්පී’’තිආදිනා. තත්ථ යෙසං ¶ ගොමහිං සාදීනං මංසං කප්පති, තෙසං සප්පි සප්පි නාමාති ‘‘සප්පී’’තිආදිනා සප්පිලක්ඛණමාහ. අකප්පියමංසසප්පිනොපි කප්පියසම්භවෙ තත්ථ සත්තාහාතික්කමෙ දුක්කටස්ස වක්ඛමානත්තා නිස්සග්ගියවත්ථුමෙව චෙත්ථ දස්සෙතුං ‘‘යෙසං මංසමවාරිත’’න්ති වුත්තං. ඛීරාදීසු හි තෙසමකප්පියං නාම නත්ථි. නවනීතස්ස සප්පිසදිසතාය නවනීතලක්ඛණං විසුං න වුත්තං. උපරි සප්පිපිණ්ඩං ඨපෙත්වා සීතලපායාසං දෙන්ති, යං පායාසෙන අසංසට්ඨං, තං සත්තාහකාලිකං, මිස්සිතං පන ආදිච්චපාකං කත්වා පරිස්සාවිතං, තථා ඛීරං පක්ඛිපිත්වා පක්කතෙලම්පි, තෙසු නවනීතං නාම නවුද්ධටං. තෙන කතං පන සප්පි.

90. තිලා ච වසා ච එරණ්ඩානි ච මධුකානි ච සාසපා චාති ද්වන්දො. තෙහි සම්භවො යස්සාති බාහිරත්ථො, තං තෙලං නාමාති අත්ථො. ඛුද්දා ඛුද්දමධුමක්ඛිකා ච භමරා ච ඛුද්දභමරං, ඛුද්දජන්තුකත්තා නපුංසකෙකවචනං. මධුං කරොන්තීති මධුකරියො, තා එව මක්ඛිකා මධුකරිමක්ඛිකා, ඛුද්දභමරමෙව මධුකරිමක්ඛිකාති කම්මධාරයො. තාහි කතං මධු මධු නාමාති අත්ථො. ටීකායං පන විසුං මධුකරී-සද්දං විකප්පෙත්වා ‘‘දණ්ඩකෙසු මධුකරා මධුකරිමක්ඛිකා නාමා’’ති වුත්තං. මධුපටලං වා මධුසිත්ථකං වා සචෙ මධුනා මක්ඛිතං, මධුගතිකමෙව. තුම්බලකානං චීරිකානඤ්ච නිය්යාසසදිසං මධු පන ¶ යාවජීවිකං. රසො නික්කසටො ආදි යස්සා සා රසාදි. ආදි-සද්දෙන ඵාණිතාදීනං ගහණං, සා උච්ඡුවිකති. පක්කාති අවත්ථුකපක්කා වා, ඵාණිතං ඵාණිතං නාමාති අත්ථො. සීතූදකෙන කතමධුකපුප්ඵඵාණිතං පන ඵාණිතගතිකමෙව. අම්බඵාණිතාදීනි යාවකාලිකානි. එතානි යථාවුත්තානි සප්පිආදීනි පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගෙනාපි, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය පන තානි ච පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතානි ච සත්තාහං නිදහිත්වා නිරාමිසපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බානි.

91. ඉදානි ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතවසාය පාකතො විභාගං දස්සෙත්වා තතො සප්පිආදීනං දස්සෙතුං ‘‘සවත්ථූ’’තිආදිමාහ. තත්ථ පුරෙභත්තං සාමං වා අත්තනා එව. වා-සද්දෙන පරෙහි වා. අමානුසා මනුස්සවසාරහිතා. වසා අච්ඡාදීනං අකප්පියානං, සූකරාදීනං කප්පියානඤ්ච සත්තානං වසා. සවත්ථුපක්කා සත්තාහකාලිකා හොතීති සෙසො. සවත්ථුපක්කාති සවත්ථුකං කත්වා පක්කා. අයමෙත්ථ අධිප්පායො – සචෙ පන වසං පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා පචිත්වා තෙලං පරිස්සාවිතං සත්තාහානි නිරාමිසපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං. අථ පරෙහි කතං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං, පුරෙභත්තං සාමිසම්පි ¶ වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව, නො චෙ, දුක්කටං හොතීති. කාරියෙ කාරණොපචාරෙන පනෙත්ථ ‘‘වසා’’ති තෙලමෙව වුත්තං, වසා පන යාවකාලිකාව.

ටීකායං පන වසාය ‘‘සත්තාහකාලිකෙ ආගතට්ඨානං නත්ථීති වදන්තී’’ති වත්වා ‘‘තං උපපරික්ඛිතබ්බ’’න්ති වසාය සත්තාහකාලිකත්තමාසංකියං වුත්තං. කිමෙත්ථ උපපරික්ඛිතබ්බං? භෙසජ්ජං අනුජානතා භගවතා ‘‘යානි ඛො පන තානි ගිලානානං භික්ඛූනං පටිසායනීයානි භෙසජ්ජානි, සෙය්යථිදං – සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතං, තානි පටිග්ගහෙත්වා ¶ සත්තාහපරමං සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බානී’’ති (පාරා. 622) සප්පිආදීනමෙව සත්තාහකාලිකත්තං වුත්තං. භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙපි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තානි පඤ්ච භෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා කාලෙපි විකාලෙපි පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 260) තානි පඤ්චෙව ‘‘භෙසජ්ජානී’’ති වත්වා තෙලං නියමතො ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වසානි භෙසජ්ජානි අච්ඡවසං මච්ඡවසං සුසුකාවසං සූකරවසං ගද්රභවසං කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 262) වුත්තං. භෙසජ්ජසික්ඛාපදට්ඨකථායඤ්ච (කඞ්ඛා. අට්ඨ. භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘ඨපෙත්වා මනුස්සවසං අඤ්ඤං යං කිඤ්චි වස’’න්තිආදිනා වසාතෙලස්ස විධානං දස්සෙත්වා ‘‘අඤ්ඤෙසං යාවකාලිකවත්ථූනං වත්ථුං පචිතුං න වට්ටතියෙවා’’ති වදතා අට්ඨකථාචරියෙන යාවකාලිකෙසු වසං ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං යාවකාලිකවත්ථූනං වත්ථුං පචිතුං න වට්ටතීති අයමෙත්ථ අත්ථො දීපිතොති වසා ‘‘යාවකාලිකායෙවා’’ති විඤ්ඤායතීති කො එත්ථ සුඛුමො නයොති.

අඤ්ඤෙසං වසාතෙලතො පරෙසං යාවකාලිකවත්ථූනං යෙසං තෙසං යාවකාලිකවත්ථූනං සප්පිආදීනං වත්ථුං යාවකාලිකසඞ්ඛාතං ඛීරාදිකං න පචෙති සම්බන්ධො. අයමෙත්ථ අධිප්පායො – යථා සත්තාහපරිභොගත්ථාය වසං කාලෙ පටිග්ගහෙත්වා කාලෙ පචිතුං වට්ටති, න එවං සප්පිආදීනං වත්ථුභූතං ඛීරාදියාවකාලිකං, තං පන සත්තාහපරිභොගත්ථාය කාලෙපි න වට්ටති. තානි හි යදි තං පටිග්ගහෙත්වා සයං කතානි, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය න වට්ටන්ති සවත්ථුකප්පටිග්ගහිතත්තා, සාමිසං න වට්ටන්ති සාමංපක්කත්තා, පුරෙභත්තම්පි න වට්ටන්ති යාවකාලිකවත්ථුතො විවෙචිතත්තා. පරෙහි කතානි පන පුරෙභත්තං සාමිසම්පි ¶ වට්ටන්ති අත්තනා අපක්කත්තා. යාවජීවිකානි තු සාසපමධුකඑරණ්ඩඅට්ඨීනි තෙලකරණත්ථං පටිග්ගහෙත්වා තදහෙව කතං තෙලං සත්තාහකාලිකං, දුතියදිවසෙ කතං ඡාහං වට්ටති, එවං යාව සත්තමදිවසෙ කතං තදහෙව වට්ටති, උග්ගතෙ අරුණෙ නිස්සග්ගියං ¶ , අට්ඨමෙ දිවසෙ අනජ්ඣොහරණීයං, උග්ගහිතෙන යෙන කෙනචි වත්ථුනා කතසදිසං හොති. තෙලත්ථාය පටිග්ගහිතසාසපාදීනං සත්තාහාතික්කමෙන දුක්කටං. නිබ්බත්තිතං සප්පි වා නවනීතං වා කාලෙපි විකාලෙපි පටිග්ගහෙත්වා පචිතුං වට්ටති. තං පන තදහු පුරෙභත්තම්පි සාමිසං න වට්ටති, සංසග්ගතො යාවකාලිකම්පි සාමංපක්කං සියාති නිරාමිසං පන සත්තාහම්පි වට්ටති.

92. ඉදානි ‘‘හලිද්දි’’න්තිආදිනා යාවජීවිකං දස්සෙති. තත්ථ ‘‘හලිද්දි නාම නිසා’’තිආදිනා වුච්චමානෙපි පරියායවචනෙ සම්මොහො සියාති න තංවචනෙන භුසං සම්මොහයිස්සාම, තස්මා තානි උපදෙසතොව වෙදිතබ්බානි. තත්ථ ‘‘හලිද්දි’’න්ති බින්දුආගමෙන වුත්තං. උපචාරෙන තු මූලාදීනි හලිද්දාදිසද්දෙන වුත්තානි. තා හලිද්දාදයො කෙචි ඉත්ථිලිඞ්ගායෙව. මූලඵලෙ වචත්තඤ්ච…පෙ… භද්දමුත්තඤ්ච අතිවිසාති පදච්ඡෙදො. පඤ්චමූල-සද්දෙන චූළපඤ්චමූලමහාපඤ්චමූලානි ගහිතානි. ආදි-සද්දෙන වජකලිමූලෙ ජරට්ඨන්ති එවමාදීනං සඞ්ගහො.

93-5. ගොට්ඨඵලන්ති මදනඵලන්ති වදන්තීති. තීණි ඵලානි යස්සං සඞ්ගහිතං සා තිඵලා. එරණ්ඩකාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන ජාතිරුක්ඛාදීනං ගහණං. සුලසාදීනං පණ්ණන්ති සම්බන්ධො. ආදි-සද්දෙන අසොකාදීනං ගහණං. සූපෙය්යපණ්ණන්ති තම්බකතණ්ඩුලෙය්යාදිසූපයොග්ගපණ්ණං. උච්ඡුනිය්යාසං ඨපෙත්වා සබ්බො ¶ නිය්යාසො ච සරසං උච්ඡුජං තචඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බො තචො චාති සම්බන්ධො. තත්ථ හිඞ්ගුකණිකාරනිය්යාසාදි සබ්බො නිය්යාසො නාම. නිරසඋච්ඡුතචාදි සබ්බො තචො නාම. ලොණං සාමුද්දාදි. ලොහං අයතම්බාදි. සිලා කාළසිලාදි.

96. සුද්ධසිත්ථන්ති මධුනා අමක්ඛිතං. මධුමක්ඛිතං පන සත්තාහකාලිකං. යඤ්ච කිඤ්චි සුඣාපිතන්ති දුජ්ඣාපිතං අකත්වා සුජ්ඣාපිතං යං කිඤ්චි ච. විකටාදිප්පභෙදන්ති විකටං ගූථමත්තිකාමුත්තඡාරිකාසඞ්ඛාතං ආදි යස්ස, සො පභෙදො යස්සාති බාහිරත්ථො, තං. යං කිඤ්චි චාති සම්බන්ධො. එත්ථ පන ආදි-සද්දෙන කන්දඛාදනීයෙ ඛීරකාකොලාදයො, මුළාලඛාදනීයෙ හලිද්දිසිඞ්ගිවෙරමූලාදයො, මත්ථකඛාදනීයෙ හලිද්දිසිඞ්ගිවෙරකළීරාදයො, ඛන්ධඛාදනීයෙ උප්පලපණ්ණදණ්ඩාදයො, පුප්ඵඛාදනීයෙ චම්පකපුප්ඵාදයො, අට්ඨිඛාදනීයෙ මධුකට්ඨිඑරණ්ඩසාසපාදයො, පිට්ඨඛාදනීයෙ අධොතතාලපිට්ඨාදයො ච සඞ්ගහිතාති දට්ඨබ්බා.

97. ඉදානි ¶ සබ්බසො යාවජීවිකං දස්සෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා වුත්තානි ච අවුත්තානි ච එකතො සම්පිණ්ඩෙත්වා තත්ථ ලක්ඛණං ඨපෙන්තො ‘‘මූල’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘සාරො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සාර’’න්ති ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙනාහ. ‘‘සාරො බලෙ ථිරංසෙ චා’’ති හි නිඝණ්ඩු. ආහාරට්ඨන්ති ආහාරෙන ජාතො අත්ථො පයොජනං ආහාරත්ථො, සොව ආහාරට්ඨො, තං ආහාරකිච්චන්ති වුත්තං හොති.

98. ඉදානි චතූසු කප්පියාකප්පියාදිවිභාගං දස්සෙති ‘‘සබ්බා’’තිආදිනා. තත්ථ සබ්බෙ කාලිකා, තෙසං සම්භොගො අනුභවොති සමාසො. කාලෙති පුබ්බණ්හකාලෙ. සබ්බස්සාති ගිලානාගිලානස්ස. සති පච්චයෙති තීසු ¶ යාමකාලිකං පිපාසාදිකාරණෙ සති, සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකඤ්ච ගෙලඤ්ඤකාරණෙ සතීති අත්ථො, කාලතො විගතො විකාලො, තස්මිං, යාමකාලිකං විකාලෙ ආහාරත්ථාය අජ්ඣොහරණෙ, සත්තාහකාලිකං පන යාවජීවිකඤ්ච තදත්ථාය පටිග්ගහණමත්තෙපි දුක්කටං.

99. උභොති යාවකාලිකං යාමකාලිකඤ්ච. තත්ථ යාවකාලිකං අත්තනො කාලාතික්කන්තං විකාලභොජනභික්ඛාපදෙන පාචිත්තියං ජනයති, යාමකාලිකං යාමාතික්කන්තං සන්නිධිසික්ඛාපදෙන. එතෙ උභොපි අන්තොවුත්ථඤ්ච සන්නිධිඤ්ච ජනයන්තීති සම්බන්ධො. ‘‘අන්තොවුත්ථං සන්නිධි’’න්ති භාවප්පධානොයං නිද්දෙසො, අන්තොවුත්ථත්තං සන්නිධිත්තඤ්චාති අත්ථො.

100. අතිනාමිතෙති අතික්කාමිතෙ. පාචිත්තීති සත්තාහාතික්කන්තං භෙසජ්ජසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියපාචිත්තියාපත්ති ච හොතීති අත්ථො. සචෙ ද්වින්නං සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං අවිභත්තං හොති, සත්තාහාතික්කමෙ ද්වින්නම්පි අනාපත්ති, පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටති. පාළිනාරුළ්හෙති පාළියං අනාරුළ්හෙ සප්පිආදිම්හි සත්ත අහානි අතිනාමිතෙති සම්බන්ධො. සප්පීති මනුස්සාදීනං සප්පි. ආදි-සද්දෙන තෙසංයෙව නවනීතං, නාළිකෙරාදිතෙලං, සීතොදකෙන කතං මධුකපුප්ඵඵාණිතඤ්ච සඞ්ගහිතං.

101. නිස්සට්ඨලද්ධන්ති නිස්සට්ඨං විනයකම්මවසෙන නිස්සජ්ජිතඤ්ච තං ලද්ධඤ්ච පුන තථෙවාති නිස්සට්ඨලද්ධං. තං ගහෙත්වාති සෙසො. නිස්සජ්ජනවිධානං පන වක්ඛමානනයෙන වෙදිතබ්බං. ‘‘නඞ්ග’’න්තිආදි උපලක්ඛණමත්තං. තෙන මක්ඛිතානි කාසාවාදීනි ච පන අපරිභොගානියෙව ¶ . අඤ්ඤස්ස පන කායිකපරිභොගො වට්ටති. විකප්පෙන්තස්ස සත්තාහෙ සාමණෙරස්සාති එත්ථ ¶ ටීකායං ‘‘ඉදං සප්පිං තුය්හං විකප්පෙමී’’තිආදිනා තෙසං තෙසං නාමං ගහෙත්වා සම්මුඛාපරම්මුඛාවිකප්පනවසෙන අත්ථං දස්සෙත්වා තං සාධයන්තෙහි අවිකප්පිතෙ විකප්පිතසඤ්ඤී නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති ආපත්තිවාරෙ පාළි ආහටා. ‘‘සචෙ උපසම්පන්නස්ස විකප්පෙති, අත්තනො එව සන්තකං හොති, පටිග්ගහණම්පි න විජහතී’’ති දොසං වත්වා අනුපසම්පන්නස්ස විකප්පනෙ අත්තසන්තකත්තාභාවො, පටිග්ගහණවිජහනඤ්ච පයොජනං වුත්තං. තත්ථ වදාම – ආපත්තිවාරෙ ‘‘අවිකප්පිතෙ’’තිආදිපාළියෙව නත්ථි, ‘‘අනධිට්ඨිතෙ අධිට්ඨිතසඤ්ඤී නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, අවිස්සජ්ජිතෙ විස්සජ්ජිතසඤ්ඤී නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්තිආදිනා (පාරා. 624) පාළියා ආගතත්තා තදනුරූපමෙව අනාපත්තිවාරෙ ‘‘අධිට්ඨෙති, විස්සජ්ජෙතී’’තිආදිනාව පාළි ආගතා. යදි භවෙය්ය, වණ්ණනීයට්ඨානතාය අට්ඨකථාය භවිතබ්බං, න චෙත්ථ අට්ඨකථායං විජ්ජති. අනුපසම්පන්නස්ස විකප්පනෙ ච කථං පටිග්ගහණං විජහති සික්ඛාපච්චක්ඛානාදීසු ඡසු පටිග්ගහණවිජහනකාරණෙසු විකප්පනස්ස අනන්තොගධත්තා, තස්මා නායමෙත්ථ අත්ථොති.

මයමෙත්ථ එවමත්ථං භණාම – විකප්පෙන්තස්සාති එත්ථ විකප්පනං සංවිදහනං ‘‘චිත්තසඞ්කප්පො’’තිආදීසු විය, උභයත්ථ පන උපසග්ගෙහි නානත්තමත්තං, තස්මා අන්තොසත්තාහෙ සාමණෙරස්ස යස්ස කස්සචි විකප්පෙන්තස්ස සංවිදහන්තස්ස පරිච්චාගසඤ්ඤං පරිච්චාගචෙතනං පරිච්චාගාධිප්පායං උප්පාදෙන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො. ඉදඤ්ච මහාසුමත්ථෙරවාදමොලුබ්භ වුත්තං. වුත්තඤ්හි ‘‘තෙන චිත්තෙනා’’තිආදීසු පාළිවචනෙසු අධිප්පායං දස්සෙන්තෙන, ‘‘ඉදං කස්මා වුත්තං. එවඤ්හි අන්තොසත්තාහෙ දත්වා පච්ඡා පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්තිදස්සනත්ථ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.625). මහාපදුමත්ථෙරො පනාහ ‘‘සත්තාහාතික්කන්තස්ස පන ¶ පරිභොගෙ අනාපත්තිදස්සනත්ථමිදං වුත්ත’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.625). අයමෙව වාදො තෙසු සුන්දරතරො. සත්තාහෙ මක්ඛනාදිං අධිට්ඨතො ච අඤ්ඤස්ස දදතොපි ච අනාපත්තීති සම්බන්ධො. ආදි-සද්දෙන අබ්භඤ්ජනාදිං සඞ්ගණ්හාති. අයමෙත්ථාධිප්පායො – සප්පිආදිං අබ්භඤ්ජනාදිං මධුං අරුමක්ඛනං, ඵාණිතං ඝරධූපනං අධිට්ඨතො අනාපත්තීති. අඤ්ඤස්සාති උපසම්පන්නස්ස වා අනුපසම්පන්නස්ස වා.

102. යාවකාලිකආදීනි අත්තනා සහ සංසට්ඨානි සබ්භාවං ගාහාපයන්තීති සම්බන්ධො. සබ්භාවන්ති සස්ස අත්තනො භාවො ද්විත්තෙ සබ්භාවො, තං. තස්මාති යස්මා එවං, තස්මා. එවමුදීරිතන්ති ¶ එවං ‘‘විකප්පෙන්තස්ස සත්තාහෙ’’තිආදිනා වුත්තං. අයමෙත්ථ අධිප්පායො – යස්මා අත්තනා සංසට්ඨානි අත්තනො භාවං ගාහාපයන්ති යාවකාලිකාදීනි, තස්මා සත්තාහාතික්කාමිතානි සත්තාහකාලිකානි පාචිත්තියජනකානි සංසට්ඨානි අත්තසංසට්ඨානිපි පාචිත්තියජනකානි කරොන්තීති අවිකප්පනාදිම්හි සති බ්යතිරෙකතො පාචිත්තියාපත්තිපරිදීපකං ‘‘විකප්පෙන්තස්සා’’තිආදිකං වාක්යත්තයං වුත්තන්ති. ටීකායං පන ‘‘ඉදානි වක්ඛමානං සන්ධාය එවන්ති වුත්ත’’න්ති වුත්තං. තං වක්ඛමානස්ස අතීතඋදීරිතත්තායොගතො කථං යුජ්ජතීති. එවමුදීරිතන්ති වා පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච එවමෙව වුත්තන්ති අත්ථො. එව-සද්දො අවධාරණෙ.

103-5. ඉදානි අත්තසංසට්ඨානං යාවකාලිකාදීනං සබ්භාවගාහාපනං සරූපතො දස්සෙතුං ‘‘පුරෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ සත්තාහන්ති සත්ත අහානි යස්ස තං සත්තාහං, සත්තාහකාලිකං. ච-සද්දො අට්ඨානප්පයුත්තො, සො සත්තාහඤ්ච යාවජීවිකඤ්චාති යොජෙතබ්බො. සෙසකාලිකසම්මිස්සන්ති සෙසෙහි තදහු පටිග්ගහිතෙහි කාලිකෙහි යාවකාලිකයාමකාලිකසඞ්ඛාතෙහි සම්මිස්සං. පාචිත්තීති ¶ සන්නිධිසික්ඛාපදෙන පාචිත්ති. තදහු පටිග්ගහිතන්ති තස්මිංයෙව දිනෙ පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං. තදහෙවාති තස්මිංයෙව දිනෙ පුරෙභත්තමෙව. සෙසන්ති සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකඤ්ච. එවන්ති යාමෙ එව පරිභුඤ්ජයෙති විජානීයන්ති සම්බන්ධො. ඉතරන්ති සත්තාහකාලිකතො අඤ්ඤං යාවජීවිකං.

කාලිකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

106. දාතුං කාමෙතීති දාතුකාමො, තස්ස අභිහාරො ඊසකම්පි ඔණමනාදිනාභිහරණන්ති තප්පුරිසො, හත්ථස්ස පාසො හත්ථපාසො. රුළ්හීවසෙන තු අඩ්ඪතෙය්යහත්ථො හත්ථපාසො නාම. සො ච සචෙ භික්ඛු නිසින්නො හොති, ආසනස්ස පච්ඡිමන්තතො පට්ඨාය, සචෙ ඨිතො, පණ්හිඅන්තතො පට්ඨාය, සචෙ නිපන්නො, යෙන පස්සෙන නිපන්නො, තස්ස පාරිමන්තතො පට්ඨාය දායකස්ස නිසින්නස්ස ඨිතස්ස වා ඨපෙත්වා පසාරිතහත්ථං යං ආසන්නතරං අඞ්ගං, තස්ස ඔරිමන්තෙන පරිච්ඡින්දිත්වා වෙදිතබ්බො. එරණක්ඛමන්ති ථාමමජ්ඣිමෙන පුරිසෙන එරණස්ස උක්ඛිපනස්ස ¶ ඛමං යොග්ගං. වත්ථුසද්දාපෙක්ඛං නපුංසකත්තං. තිධා දෙන්තෙති කායකායප්පටිබද්ධනිස්සග්ගියානං වසෙන තීහි පකාරෙහි දායකෙ දදමානෙ. තත්ථ යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන අන්තමසො පාදඞ්ගුලියාපි දීයමානං කායෙන දින්නං නාම හොති, කටච්ඡුආදීසු යෙන කෙනචි දීයමානං කායප්පටිබද්ධෙන, කායතො පන කායප්පටිබද්ධතො වා මොචෙත්වා හත්ථපාසෙ ඨිතස්ස කායෙන වා කායප්පටිබද්ධෙන වා පාතියමානං නිස්සග්ගියෙන පයොගෙන දින්නං නාම. ද්විධා ගාහොති කායකායප්පටිබද්ධානං වසෙන ද්වීහි පකාරෙහි යෙහි කෙහිචි ¶ දීයමානස්ස ගහණං. එවං පටිග්ගහො පඤ්චඞ්ගොති යොජනා. පඤ්චඞ්ගොති පඤ්ච අඞ්ගානි යස්සාති බහුබ්බීහි.

107. ඉදානි අනෙරණක්ඛමෙ ච කිස්මිඤ්චි කායප්පටිබද්ධෙ ච පටිග්ගහණාරොහනං දස්සෙතුං ‘‘අසංහාරියෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ අසංහාරියෙති ආනෙතුමසක්කුණෙය්යෙ ඵලකපාසාණාදිම්හි. තත්ථජාතෙති තෙසුයෙව රුක්ඛාදීසු ජාතෙ කිංසුකපදුමිනිපණ්ණාදිකෙ. චිඤ්චආදීනං සුඛුමෙ පණ්ණෙති සම්බන්ධො. තානි හි සන්ධාරෙතුං න සක්කොන්ති. තෙසං පන සාඛාසු වට්ටති. ආදි-සද්දෙන ‘‘අඞ්ග’’න්තිආදිකං සඞ්ගණ්හාති. වා-සද්දො සමුච්චයෙ. අසය්හභාරෙති ථාමමජ්ඣිමපුරිසෙන සහිතුං සන්ධාරෙතුං අසක්කුණෙය්යෙ භාරෙ. සබ්බෙසං පටිග්ගහො ‘‘න රූහතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො.

108. ඉදානි පටිග්ගහණවිජහනං දස්සෙති ‘‘සික්ඛා’’තිආදිනා. තත්ථ සික්ඛාමරණලිඞ්ගෙහීති සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන ච මරණෙන ච ලිඞ්ගපරිවත්තනෙන ච. අනපෙක්ඛවිසග්ගතොති නත්ථි අපෙක්ඛො එතස්සාති අනපෙක්ඛො, සොව විසග්ගො, තතො ච. අච්ඡෙදාති චොරාදීහි අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙන. අනුපසම්පන්නදානාති අනුපසම්පන්නස්ස දානෙන. ච-සද්දො සබ්බත්ථ ආනෙතබ්බො. ගාහොති පටිග්ගහණං. උපසම්මතීති විජහති.

109-10. ඉදානි අප්පටිග්ගහිතං පරිභොගෙ දොසං දස්සෙතුං ‘‘අප්පටිග්ගහිත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ සබ්බන්ති චතුකාලිකපරියාපන්නං සකලම්පි. ඉදානි අප්පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං දස්සෙතුං ‘‘සුද්ධ’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ සුද්ධං නාතිබහලං උදකඤ්ච තථා අඞ්ගලග්ගං අවිච්ඡින්නං දන්ත…පෙ… ගූථකඤ්ච ලොණ…පෙ… කරීසකඤ්ච කප්පතෙති සම්බන්ධො. තත්ථ සුද්ධන්ති රජරෙණූහි අඤ්ඤරසෙන ¶ ච අසම්මිස්සතාය පරිසුද්ධං. නාතිබහලන්ති යං කසිතට්ඨානෙ බහලමුදකං විය මුඛෙ වා හත්ථෙ වා න ලග්ගං, තං. අවිච්ඡින්නන්ති අඞ්ගතො විච්ඡින්දිත්වා ¶ න ගතං. දන්තානි ච අක්ඛීනි ච කණ්ණඤ්ච දන්තක්ඛිකණ්ණං පාණ්යඞ්ගත්තා, තස්ස ගූථකන්ති තප්පුරිසො. ලොණං සරීරුට්ඨිතං. සිඞ්ඝාණීති සිඞ්ඝාණිකා. විච්ඡින්නං න පටිග්ගහෙතබ්බං.

111. ඉදානි ‘‘ගූථා’’තිආදිනා කාලොදිස්සං දස්සෙති. තථාවිධෙති සප්පදට්ඨක්ඛණාදිකෙ තථාවිධෙ කාලෙ. තථා තාදිසො විධො කාලො එතස්සාති බහුබ්බීහි. සෙවෙය්යාති සෙවනං කරෙය්ය, පරිභුඤ්ජෙය්යාති වුත්තං හොති. අසන්තෙ කප්පකාරකෙති එත්ථ දුබ්බචොපි අසමත්ථොපි කප්පියකාරකො අසන්තපක්ඛෙයෙව තිට්ඨතීති වෙදිතබ්බො. කාලොදිස්සත්තා පන ඡාරිකාය අසති අල්ලදාරුං රුක්ඛතො ඡින්දිත්වා කාතුං, මත්තිකාය අසති භූමිං ඛණිත්වාපි මත්තිකං ගහෙතුං වට්ටති.

112. දුරූපචිණ්ණෙති දුට්ඨුං උපචිණ්ණං ආමට්ඨං දුරූපචිණ්ණං. සචෙ භික්ඛු අප්පටිග්ගහිතං සාමිසං භාජනං ඨිතට්ඨානතො අපනෙත්වා ආමසති, පිධානං ආමසති, උපරි ඨිතකචවරාදිං ඡඩ්ඩෙති, තත්ථජාතකඵලිනියා සාඛාය වා වල්ලියා වා ගහෙත්වා වා චාලෙති, දුරූපචිණ්ණං නාම හොති. තස්මිං දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ඵලරුක්ඛං පන අපස්සයිතුං වා තත්ථ කණ්ටකං වා බන්ධිතුං වට්ටති. අරඤ්ඤෙ පතිතඅම්බඵලාදිං ‘‘සාමණෙරස්ස දස්සාමී’’ති ආහරිත්වා දාතුං වට්ටති. රජොකිණ්ණෙති රජසා ඔකිණ්ණෙ, තස්මිං පත්තාදිකෙ යං කිඤ්චි පටිග්ගණ්හතො විනයදුක්කටං හොතීති අත්ථො. සචෙ පිණ්ඩාය චරන්තස්ස පත්තෙ රජං පතති, පටිග්ගහෙත්වා භික්ඛා ගණ්හිතබ්බා ¶ . ‘‘පටිග්ගහෙත්වා දෙථා’’ති වුත්තෙපි ආකිරන්ති, හත්ථතො අමොචෙන්තෙනෙව පටිග්ගාහාපකස්ස සන්තිකං නෙත්වා පටිග්ගහෙතබ්බං. සචෙ මහාවාතො තතො තතො රජං පාතෙති, න සක්කා හොති භික්ඛං ගහෙතුං, ‘‘අනුපසම්පන්නස්ස දස්සාමී’’ති සුද්ධචිත්තෙන ආභොගං කත්වා ගණ්හිතුං වට්ටති. තං පන තෙන දින්නං වා විස්සාසෙන වා පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

අථාති වක්ඛමානාරම්භෙ. උග්ගහප්පටිග්ගහෙති උග්ගහිත්ථාති උග්ගහො, උග්ගහිතං, තස්ස පටිග්ගහො, තස්මිං. අප්පටිග්ගහිතභාවං ජානතො අත්තනා එව උග්ගහෙත්වා ගහණෙති අධිප්පායො. මාතාපිතූනං අත්ථාය පන අප්පටිග්ගහෙත්වා තෙලාදීනි, ඡායත්ථාය සාඛාදීනි වා ගහෙත්වා පච්ඡතො භුඤ්ජිතුකාමතාය පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. උච්ඡුආදීසු ඵාලිතෙසු මලං න පඤ්ඤායති, මූලභෙසජ්ජාදීනි පිසන්තානං වා කොට්ටෙන්තානං වා නිසදනිසදපොතකඋදුක්ඛලමුසලානි ඛීයන්ති, දන්තන්තරෙ ලග්ගං සුඛුමආමිසං හොති, රසො න පඤ්ඤායති, අබ්බොහාරිකං. අන්තොවුත්ථෙති ¶ අකප්පියකුටියා ඡදනබ්භන්තරෙ වුත්ථෙති අත්ථො. සයංපක්කෙති අත්තනා යත්ථ කත්ථචි පක්කෙ. සචෙ වාසිආදිං තාපෙත්වා තක්කාදීසු පක්ඛිපති, එත්තාවතාපි සාමපාකතො න මුච්චති. පුරිමකාලිකද්වයෙ පුනපාකඤ්හි ඨපෙත්වා යං කිඤ්චි ආමිසං භික්ඛුනො පචිතුං න වට්ටති. සචෙපිස්ස උණ්හයාගුයා සුලසිපණ්ණාදීනි වා සිඞ්ගිවෙරං වා පක්ඛිපන්ති, චාලෙතුං න වට්ටති. උත්තණ්ඩුලං භත්තං ලභිත්වා පිදහිතුං න වට්ටති. අන්තොපක්කෙති අකප්පියකුටියා අන්තො පක්කෙ. සබ්බත්ථ දුක්කටන්ති සම්බන්ධො.

පටිග්ගාහනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

113-4. මනුස්සහත්ථිඅස්සානඤ්ච ¶ …පෙ… උරගස්ස ච යං මංසඤ්ච, යං උද්දිස්සකතමංසඤ්ච, අප්පටිවෙක්ඛිතං යඤ්ච මංසං, තෙසු මංසෙසූති එවං යොජෙත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො. තත්ථ සීසගීවාතරඞ්ගෙන චරන්තා අච්ඡවිසෙසාව තරච්ඡා. උරගස්සාති ඉමිනා සබ්බාපි දීඝජාති සඞ්ගහිතා. උද්දිස්සකතමංසන්ති භික්ඛුං උද්දිසිත්වා කතං උද්දිස්සකතං, තඤ්ච තං මංසඤ්ච. එත්ථ ච මංස-ග්ගහණෙන මච්ඡානම්පි ගහණං වෙදිතබ්බං උපලක්ඛණවසෙන, ච-සද්දෙන වා. පඤ්චසුපි සහධම්මිකෙසු යං කිඤ්චි උද්දිස්සකතං සබ්බෙසම්පි න කප්පති, තම්පි අදිට්ඨඅසුතඅපරිසඞ්කිතතාය තිකොටිපරිසුද්ධං වට්ටති. අප්පටිවෙක්ඛිතන්ති අනුපපරික්ඛිතං, අනාපුච්ඡිතන්ති අත්ථො. ආපත්තිභීරුකෙන හි රූපං සල්ලක්ඛෙන්තෙනාපි පුච්ඡිත්වා පටිග්ගහෙතබ්බං පරිභුඤ්ජිතබ්බඤ්ච. මනුස්සානං මංසෙසු ථුල්ලච්චයන්ති යොජනා. ථූලො අච්චයො එත්ථාති රස්සෙ, ද්විත්තෙ ච ථුල්ලච්චයං. පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසෙහි ඨපෙත්වා ඉතො අධිකං වජ්ජං නත්ථි. සෙසෙසූති අවසෙසෙසු එකාදසසු.

115. ඉදානි මනුස්සාදීනං අට්ඨිආදීනිපි අකප්පියානීති දස්සෙතුං ‘‘අට්ඨිපී’’තිආදිමාහ. පි-සද්දො ‘‘ලොහිත’’න්තිආදීසුපි අනුවත්තෙතබ්බො. එසන්ති මනුස්සාදීනං දසන්නං. වසාසු පන එකා මනුස්සවසා න වට්ටති. ඛීරාදීසු අකප්පියං නාම නත්ථි. උද්දිස්සකතංයෙව ¶ සචිත්තකන්ති යොජනා. සචිත්තකන්ති උද්දිස්සකතභාවජානනචිත්තෙන සහ වත්තතීති සචිත්තකං. වත්ථුවීතික්කමවිජානනචිත්තෙන හි සචිත්තකත්තං. එත්ථ ච සචිත්තකත්තං ආපත්තියා එව, න ච මංසස්ස, තථාපි මංසසීසෙන ආපත්ති එව වුත්තාති විඤ්ඤාතබ්බන්ති.

අකප්පියමංසනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

116-7. රූපියෙන ¶ අරූපියං රූපියඤ්ච ඉතරෙන රූපියඤ්ච පරිවත්තෙය්යාති සම්බන්ධො. තත්ථ රූපියෙනාති රූපියසඞ්ඛාතෙන නිස්සග්ගියවත්ථුනා. අරූපියන්ති අරූපියසඞ්ඛාතං දුක්කටවත්ථුං කප්පියවත්ථුඤ්ච. ඉතරෙනාති අරූපියෙන. නිස්සග්ගීති නිස්සජ්ජනං නිස්සග්ගො, පුබ්බභාගෙ කත්තබ්බස්ස විනයකම්මස්සෙතං නාමං. නිස්සග්ගො අස්ස අත්ථීති නිස්සග්ගි, කිං තං? පාචිත්තියං. රූපියස්ස මූලග්ගහණෙ පන රූපියප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං.

ඉදානි රූපියාදිං දස්සෙතුං ‘‘ඉධා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ කහා…පෙ… මාසකං ඉධ රූපියන්ති සම්බන්ධො. තත්ථ කහාපණො නාම සුවණ්ණමයො වා රජතමයො වා එතරහි පකතිකහාපණො වා. සජ්ඣූති රජතං. සිඞ්ගීති සුවණ්ණභෙදො, තථාපි චෙත්ථ සාමඤ්ඤෙන සුවණ්ණමධිප්පෙතං. වොහාරූපගමාසකන්ති වොහාරං කයවික්කයං උපගච්ඡතීති වොහාරූපගං, තඤ්ච තං මාසකඤ්ච. තං පන සමුට්ඨාපිතරූපඤ්ච අසමුට්ඨාපිතරූපඤ්ච ලොහදාරුආදිමයං වුච්චති. ඉධ රූපියන්ති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ රූපියං නාමාති අත්ථො. වත්ථමුත්තාදි කප්පං දුක්කටවත්ථුඤ්ච ඉතරන්ති යොජනා. තත්ථ වත්ථඤ්ච මුත්තා ච ආදි යස්සාති සමාසො. ආදි-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො ‘‘වත්ථාදි මුත්තාදී’’ති. තත්ථ පඨමෙන ආදි-සද්දෙන කප්පාසසුත්තාපරණ්ණාදිකං යං කිඤ්චි කප්පියවත්ථුං, දුතියෙන මණි සඞ්ඛො සිලා පවාළං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලං සත්තධඤ්ඤානි දාසිදාසඛෙත්තවත්ථුපුප්ඵාරාමඵලාරාමාදයොති ඉදං දුක්කටවත්ථුං සඞ්ගණ්හාති. වත්ථාදිකප්පියවත්ථුං, මුත්තාදිදුක්කටවත්ථුඤ්ච ඉතරං අඤ්ඤං අරූපියං නාමාති අත්ථො.

118. එත්තාවතා ¶ රූපියසංවොහාරං දස්සෙත්වා ඉදානි කප්පියභණ්ඩෙ කයවික්කයං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉම’’න්තිආදි. තත්ථ ¶ ‘‘ඉමං ගහෙත්වා ඉමං දෙහි, ඉමං කර, ඉමං ආනයා’’ති වා ‘‘ඉමං භුත්වා ඉමං දෙහි, ඉමං කර, ඉමං ආනයා’’ති වා ‘‘ඉමං දෙමි, ඉමං දෙහි, ඉමං කර, ඉමං ආනයා’’ති වා කයවික්කයෙ සමාපන්නෙ නිස්සග්ගීති යොජනා. තත්ථ ඉමන්ති තණ්ඩුලාදිං. භුත්වාති ඔදනාදිං භුඤ්ජිත්වා. ඉමං දෙහීති එතං වත්ථාදිකං දෙහි. ඉමං කරාති එතං රජනපචනාදිං කරොහි. ඉමං ආනයාති එතං රජනකට්ඨාදිං ආනෙහි. ඉමං දෙමීති එතං වත්ථාදිකං තව දෙමි. සමාපන්නෙති කතෙ. තස්මා කප්පියං භණ්ඩං පරිවත්තෙන්තෙන අඤ්ඤාතකෙහි සද්ධිං ‘‘ඉමං දෙහී’’ති වදතො විඤ්ඤත්ති, ‘‘ඉමං ගණ්හාහී’’ති වදතො සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං, ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති වදතො කයවික්කයන්ති වුත්තා තිස්සො ආපත්තියො. මාතාපිතූහි පන සද්ධිං කයවික්කයමත්තං මොචෙන්තෙන පරිවත්තෙතබ්බං. අයඤ්හි කයවික්කයො ඨපෙත්වා පඤ්චසහධම්මිකෙ අවසෙසෙහි ගිහිපබ්බජිතෙහි න වට්ටති. සචෙ පන නවකම්මානි කාරෙති, අට්ඨකථාපමාණෙන පාචිත්තියමත්තං දෙසෙතබ්බං.

119-120. ඉදානි පරිණාමනවසෙන ආපත්තිභෙදං දස්සෙතුං ‘‘අත්තනො’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථායං පිණ්ඩත්ථො – සඞ්ඝස්ස නතං ලාභං අත්තනො පරිණාමෙය්ය, නිස්සග්ගි. අඤ්ඤතො පුග්ගලස්ස පරිණාමෙය්ය, පාචිත්ති. අඤ්ඤස්ස සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පරිණාමෙය්ය, දුක්කටං. අඤ්ඤස්ස පුග්ගලස්ස වා චෙතියස්ස වා නතං ලාභං අත්තනො වා සඞ්ඝස්ස වා අඤ්ඤපුග්ගලස්ස වා අඤ්ඤචෙතියස්ස වා පරිණාමෙය්ය, දුක්කටන්ති යොජනා. තත්ථ නතන්ති කායෙන වා වචසා වා නින්නං කතං. ලාභන්ති ලභිතබ්බං චීවරාදි. අඤ්ඤතො අඤ්ඤස්මිං පුග්ගලෙ වා චෙතියෙ වා, චෙතියෙ පන දුක්කටං. අඤ්ඤස්සාති චෙතියාදිනො අන්තමසො සුනඛස්ස. අඤ්ඤතො වාති චෙතියාදිම්හි වා. සඞ්ඝස්සාති පන ඉදං කාකක්ඛිගොළකඤායෙන ‘‘නතං පරිණාමෙය්යා’’ති උභයත්ථ පරිවත්තති. නිස්සට්ඨං සකසඤ්ඤාය න ¶ දදෙය්ය වා, දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. අඤ්ඤථා අඤ්ඤෙන පකාරෙන, ථෙය්යසඤ්ඤාය න දදෙය්ය චෙති වුත්තං හොති. ඉතරන්ති වත්ථුවසෙන අඤ්ඤං පාරාජිකං ථුල්ලච්චයං දුක්කටඤ්ච හොතීති අත්ථො.

නිස්සග්ගියනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

121. මුසා ¶ …පෙ… හරණෙති නිමිත්තත්ථෙ භුම්මවචනං, තස්ස ‘‘පාචිත්ති වුත්තා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. එවං සබ්බත්ථ. මුසාවාදෙති නිපාතෙන සද්ධිං තප්පුරිසො. පුබ්බෙපි ජානිත්වා වචනක්ඛණෙපි ජානන්තස්ස මුසාභණනනිමිත්තන්ති අත්ථො. භණනඤ්ච නාම ඉධ අභූතස්ස වා භූතතං, භූතස්ස වා අභූතතං කත්වා කායෙන වා වාචාය වා විඤ්ඤාපනප්පයොගො. පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසාචාරවිපත්තියො අමූලිකාය චොදෙන්තස්ස යථාක්කමං සඞ්ඝාදිසෙසපාචිත්තියදුක්කටානි. අනුපධාරෙත්වා සහසා භණන්තස්ස, ‘‘අඤ්ඤං භණිස්සාමී’’ති අඤ්ඤං භණන්තස්ස යස්ස භණති, සො න සුණාති, තස්ස ච අනාපත්ති.

ඔමසති අමනාපතාය කණ්ණෙසු විජ්ඣති විය එතෙන, ඔමසති වාති ඔමසො, සො චායං වාදොච, තස්මිං. දීඝො පන ගාථාබන්ධවසෙන. එවං සබ්බත්ථ. හීනුක්කට්ඨෙසු ච ජාතිනාමගොත්තවයකම්මසිප්පආබාධලිඞ්ගකිලෙසආපත්තිඅක්කොසසඞ්ඛාතෙසු දසසු භූතෙන වා අභූතෙන වා ‘‘ඛත්තියොසි, චණ්ඩාලොසී’’තිආදිනා කායෙන වා වාචාය වා අනඤ්ඤාපදෙසෙන භික්ඛුනො ඛුංසෙතුකාමතාය අක්කොසවචනෙති අත්ථො. ‘‘සන්ති ඉධෙකච්චෙ චණ්ඩාලා’’තිආදිනා අඤ්ඤාපදෙසෙන වා ‘‘චොරොසි, විකාරීසි, මාතුඝාතකොසී’’තිආදීහි පාළිමුත්තපදෙහි වා භික්ඛුස්ස, යථා වා ¶ තථා වා අනුපසම්පන්නං, පරම්මුඛා පන සබ්බම්පි අක්කොසන්තස්ස දුක්කටං. කෙවලං දවකම්යතාය වදතො පන සබ්බත්ථ දුබ්භාසිතං.

පෙසුඤ්ඤහරණෙති පිසුණස්ස භාවො පෙසුඤ්ඤං. අත්තනො පියකම්යතාය වා පරස්ස පරෙසු භෙදාධිප්පායෙන වා ජාතිආදීහි ඔමසන්තස්ස භික්ඛුනො වචනං සුත්වා භික්ඛුස්ස තස්ස පෙසුඤ්ඤස්ස හරණෙ. අනුපසම්පන්නස්ස හරණෙ දුක්කටං. පදං පදං පදසො, විච්ඡායං සො, කොට්ඨාසෙන කොට්ඨාසෙනාති අත්ථො. සඞ්ගීතිත්තයාරුළ්හො තිපිටකධම්මො, අනාරුළ්හො ච රාජොවාදාදිකො ධම්මො නාම, තෙන සහ පදසොති නිපාතස්ස තතියාතප්පුරිසො. පදසොධම්මෙති එකක්ඛරාදිනා කොට්ඨාසෙන කොට්ඨාසෙන අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං යථාවුත්තධම්මභණනෙති අත්ථො. පදසොධම්මභණනඤ්හි පදසොධම්ම-සද්දෙන උපචාරෙන වුත්තං. අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං එකතො උද්දෙසග්ගහණෙ සජ්ඣායකරණෙ, තංසන්තිකෙ උද්දෙසග්ගහණාදිකෙ ච තෙන සද්ධිං එකතො යෙභුය්යෙන පගුණං ගන්ථං භණන්තස්ස ඔසාරෙන්තස්ස ඛලිතට්ඨානෙ ‘‘එවං භණාහී’’ති එකතො භණන්තස්සපි අනාපත්ති.

අන්තමසො ¶ වත්ථාදිනා යෙන කෙනචි සබ්බච්ඡන්නං ඡදනං අනාහච්ච දියඩ්ඪහත්ථුබ්බෙධෙනාපි සබ්බපරිච්ඡින්නං යෙභුය්යෙනඡන්නං යෙභුය්යෙනපරිච්ඡින්නඤ්ච සෙනාසනං අගාරන්ති අධිප්පෙතං. තත්රට්ඨො පන භික්ඛුං ඨපෙත්වා අන්තමසො පාරාජිකවත්ථුභූතො තිරච්ඡානගතොපි අන්තමසො තදහුජාතා ඉත්ථීපි උපචාරතො අගාර-සද්දෙන වුච්චති. සහ අගාරෙනාති සාගාරො, භික්ඛු. උපචාරෙනෙව ච පන අනුපසම්පන්නෙන, මාතුගාමෙන ච සහ සෙය්යකප්පනං සාගාරභාවො නාමාති ගහෙතබ්බං. සඞ්ඝසම්මතං සෙනාසනපඤ්ඤාපකාදිභෙදං උපසම්පන්නං අයසකාමා හුත්වා භික්ඛූහි යෙන ච උජ්ඣාපෙන්ති අවජානාපෙන්ති අවඤ්ඤාය ඔලොකාපෙන්ති, ලාමකතො ¶ වා චින්තාපෙන්ති, තං වචනං උජ්ඣාපනකං. යෙන ඛීයන්ති සබ්බත්ථ තස්ස අවණ්ණං පකාසෙන්ති, තං ඛීයනං.

122. තලන්ති හත්ථතලමධිප්පෙතං. තග්ගහණෙන පන කායොව තලං. සත්තීති කායප්පටිබද්ධා සත්ති ආවුධවිසෙසො, උපලක්ඛණත්තා පන සබ්බම්පි කායප්පටිබද්ධං සත්ති. තලඤ්ච සත්ති ච තලසත්ති. ඉධ පන කොපෙන භික්ඛුස්ස තලසත්තිඋග්ගිරණං තලසත්ති. සචෙ පන විරද්ධො පහාරං දෙති, න පහරිතුකාමතාය දින්නත්තා දුක්කටං, පහරිතුකාමතාය පාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ දුක්කටං, මොක්ඛාධිප්පායස්ස අනාපත්ති.

පඤ්ඤත්තෙන වදතො උපසම්පන්නස්ස වා තෙන වුච්චමානධම්මස්ස වා අනාදරකරණං අනාදරො. අනුපසම්පන්නස්ස තෙන වුච්චමානස්ස වා උපසම්පන්නෙන, පරෙන වා අපඤ්ඤත්තෙන වා වුච්චමානස්ස අනාදරෙ දුක්කටං.

‘‘ඌනවස්සො ත්වං මඤ්ඤෙ’’තිආදිනා භික්ඛුනො කුක්කුච්චස්ස උප්පාදනං අනුපසම්පන්නස්ස දුක්කටං.

අනාපුච්ඡා ගාමප්පවෙසනෙති පකතිවචනෙන පුච්ඡිතුමනුරූපං අන්තොඋපචාරසීමාය දස්සනූපචාරෙ භික්ඛුං දිස්වා ‘‘විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡාමී’’ති අනාපුච්ඡිත්වා විකාලෙ ගාමප්පවෙසනෙ. දීඝො පන සන්ධිවසෙන. ආපදාසු අනාපත්ති.

පරම්පරභොජනෙති පරො ච පරො ච පරම්පරා ම-කාරො සන්ධිවසෙන, තස්මා පරම්පරා උප්පත්තවිසයඅපාදානවචනං, පරතො පරතො ලද්ධා භුඤ්ජනෙති අත්ථො. අයමෙත්ථ අධිප්පායො – පඤ්චහි ¶ භොජනෙහි නාමං ගහෙත්වා නිමන්තිතස්ස යෙන යෙන පඨමං නිමන්තිතො, තස්ස තස්ස භොජනතො උප්පටිපාටියා, ‘‘මය්හං භත්තපච්චාසං තුය්හං දම්මී’’ති වා ‘‘විකප්පෙමී’’ති ¶ වා ආදිනා සම්මුඛා වා පරම්මුඛා වා අවිකප්පෙත්වා වා අඤ්ඤතො අඤ්ඤතො පඤ්චභොජනාදීනි ලද්ධා භුඤ්ජමානෙති. ගිලානචීවරදානචීවරකාරසමයෙ අනාපත්ති.

123. සෙය්යං සෙනාසනානි වා අනුද්ධරිත්වා ගමනෙති සම්බන්ධො. වා-සද්දො සමුච්චයෙ. තත්ථ ‘‘භිසි චිමිලිකා උත්තරත්ථරණං භූමත්ථරණං තට්ටිකා චම්මක්ඛණ්ඩො නිසීදනං පච්චත්ථරණං තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරො’’ති (පාචි. 116) වුත්තාසු දසසු සෙය්යාසු එකම්පි අත්තනො වස්සග්ගනෙ ගහෙත්වා සඞ්ඝිකෙ සබ්බප්පටිච්ඡන්නෙ ගුත්තෙ සෙනාසනෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා යථා ඨපිතං උපචිකාදීහි න ඛජ්ජති, තථා ඨපනවසෙන අනුද්ධරිත්වා පරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස පරික්ඛෙපං, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරං අතික්කමිත්වා ගමනෙ ච, තථා මඤ්චපීඨතිසිකොච්ඡසඞ්ඛාතානි සෙනාසනානි වස්සකාලෙ අජ්ඣොකාසෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා අනුපසම්පන්නෙන අනුද්ධරිත්වා ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතං අතික්කමිත්වා ගමනෙ චාති අත්ථො. යථාවුත්තතො පන අඤ්ඤත්ථ දුක්කටං.

ඉත්ථියා අද්ධානගමනෙති ‘‘ගච්ඡාම භගිනි, ගච්ඡාම අය්යා’’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං සංවිදහිත්වා ‘‘අජ්ජ වා ස්වෙ වා’’තිආදිනා නියමිතකාලවිසඞ්කෙතං අකත්වාපි ද්වාරවිසඞ්කෙතං මග්ගවිසඞ්කෙතං කත්වාපි ඉත්ථියා සද්ධිං අද්ධානමග්ගගමනෙති අත්ථො.

එකෙකාය නිසීදනෙති එකෙන එකාති එකෙකා, තස්සා නිසජ්ජායාති අත්ථො. එකෙන සහ එකිස්සා නිසජ්ජං විනා එකාය සහ එකස්ස නිසජ්ජං නාම නත්ථීති එකාය සහ එකස්ස නිසජ්ජායං සති නිසින්නස්ස භික්ඛුනො පාචිත්තියන්ති අධිප්පායො. ‘‘එකායෙකනිසීදනෙ’’ති වා පාඨො.

124. රූපාදීනං ¶ උපසංහාරෙන, භයානකකථාකථනෙන වා උපසම්පන්නස්ස භිංසාපනෙ. අනුපසම්පන්නස්ස දුක්කටං.

ආකොටනෙ ¶ උපසම්පන්නස්ස අන්තමසො උප්පලපත්තෙනාපි පහාරදානෙ. අනුපසම්පන්නස්ස අන්තමසො තිරච්ඡානගතස්සපි දුක්කටං. මොක්ඛාධිප්පායස්ස අනාපත්ති.

සඞ්ඝමජ්ඣෙ විනයධරෙන අනුයුඤ්ජියමානස්ස පුච්ඡිතතො අඤ්ඤස්ස වාදො අඤ්ඤෙන අඤ්ඤං පටිචරණං අඤ්ඤවාදො. තථෙව පුච්ඡියමානස්ස අකථෙතුකාමතාය විහෙසනං තුණ්හීභාවො විහෙසා. අඤ්ඤවාදකස්ස විහෙසකස්ස ච ඤත්තිදුතියකම්මෙන අඤ්ඤවාදකවිහෙසකකම්මෙ කතෙ පුන අඤ්ඤවාදෙ විහෙසාය පාචිත්තියං. අනාරොපිතෙ පන කම්මෙ දුක්කටං. කිඤ්චි වීතික්කමං දිස්වා ‘‘ආවුසො, ඉදං නාම තයා කත’’න්ති වුත්තෙ තං න කථෙතුකාමො තුණ්හීභූතො සඞ්ඝං විහෙසෙතීති විහෙසකො. අනාචාරං ආචරිත්වා සඞ්ඝමජ්ඣෙ ආපත්තියා, වත්ථුනා වා අනුයුඤ්ජියමානෙ තං අකථෙතුකාමො ‘‘කො ආපන්නො, කිස්මිං ආපන්නො’’තිආදිනා නයෙන අඤ්ඤෙහි වචනෙහි තං වචනං පටිච්ඡාදෙන්තො යො අඤ්ඤං වදති, අයං අඤ්ඤවාදකො නාම.

දුට්ඨුල්ලං නාම පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසා, ඉධ පන සඞ්ඝාදිසෙසොව. පකාසො ච ඡාදො ච පකාසඡාදො, දුට්ඨුල්ලස්ස පකාසඡාදොති තප්පුරිසො. අභිණ්හාපත්තිකස්ස භික්ඛුනො ආයතිං සංවරත්ථාය ආපත්තිපරියන්තං කුලපරියන්තඤ්ච කත්වා වා අකත්වා වා තික්ඛත්තුං අපලොකෙත්වා කාතබ්බං. භික්ඛුසම්මුතිං ඨපෙත්වා අනුපසම්පන්නස්ස ‘‘අයං අසුචිං මොචෙත්වා සඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නො’’තිආදිනා නයෙන වත්ථුනා සද්ධිං ආපත්තිං ඝටෙත්වා තස්ස දුට්ඨුල්ලස්ස පකාසනෙ ආරොචනෙ ච, තස්සෙව යෙන කෙනචි උපායෙන ඤත්වා ඡාදනෙ ච, අදුට්ඨුල්ලාරොචනෙ ඡාදනෙ ¶ ච, අනුපසම්පන්නස්ස පන පුරිමපඤ්චමසික්ඛාපදෙ ඉතරා දුට්ඨුල්ලෙපි දුක්කටං.

හාසොදකෙති එත්ථ හාසෙ උදකෙති පදවිභාගො වෙදිතබ්බො. යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන හසාධිප්පායස්ස උපකච්ඡකාදීසු හාසෙ ඵුසනෙ. හාසනිමිත්තඤ්හි ඵුසනං හාසො. අනුපසම්පන්නෙ දුක්කටං. උදකෙ හාසෙති උපරිගොප්ඵකෙ උදකෙ හසාධිප්පායස්ස උම්මුජ්ජනනිමුජ්ජනෙන කීළාය. කීළා හි ඉධ හාසොති වුත්තො. නාවාය කීළතො, හත්ථාදිනා කට්ඨාදිනා වා උදකං හනතො අන්තමසො භාජනගතකඤ්ජිකාදීනිපි ඛිපනකීළාය කීළතො දුක්කටං. අහසාධිප්පායස්ස අනාපත්ති.

නිච්ඡුභනෙ විහාරාති සඞ්ඝිකවිහාරතො භික්ඛුනො නික්කඩ්ඪනනික්කඩ්ඪාපනෙ. එත්ථ ච එකප්පයොගෙ ¶ එකා, නානාපයොගෙ ද්වාරගණනාය ආපත්තියො. පුග්ගලිකනික්කඩ්ඪනෙ, තස්ස පරික්ඛාරනික්කඩ්ඪනෙ, අනුපසම්පන්නස්ස පන තස්ස පරික්ඛාරස්ස වා නික්කඩ්ඪනෙ දුක්කටං. න සම්මාවත්තන්තානං අන්තෙවාසිකසද්ධිවිහාරිකානං වා නික්කඩ්ඪනෙ, අත්තනො විස්සාසිකස්ස විහාරා නික්කඩ්ඪනෙ, භණ්ඩනකාරකස්ස පන සකලසඞ්ඝාරාමතො නික්කඩ්ඪනෙ අනාපත්ති.

අනුපඛජ්ජ සයනෙති ‘‘වුඩ්ඪො, ගිලානො, සඞ්ඝෙන දින්නො’’ති ජානිත්වා මඤ්චපීඨානං වා තස්ස භික්ඛුනො පවිසන්තස්ස වා නික්ඛමන්තස්ස වා උපචාරං අනුපඛජ්ජ අනුපවිසිත්වා සඞ්ඝිකෙ විහාරෙ ‘‘යස්ස සම්බාධො භවිස්සති, සො පක්කමිස්සතී’’ති අධිප්පායෙන නිසීදනනිසජ්ජනවසෙන සයනෙ. පුග්ගලිකෙ දුක්කටං.

එත්ථ ච පාචිත්තීති උද්දිසිත්වා කානිචි පසිද්ධානි දස්සිතානි. අවුත්තානි පන තාදිසානි ඉමිනාව සාමඤ්ඤවචනෙන සඞ්ගහෙත්වා ¶ වෙදිතබ්බානි. කථං? අචෙලකාදිඅඤ්ඤතිත්ථියානං යස්ස කස්සචි ආමිසස්ස සහත්ථා දානෙ ච, සප්පිනවනීතතෙලමධුඵාණිතමච්ඡමංසඛීරදධිසඞ්ඛාතානං පණීතභොජනානං අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජනෙ, රාගපරියුට්ඨිතඉත්ථිපුරිසස්ස යොග්ගෙ කුලෙ අනුපවිසිත්වා නිසජ්ජනකප්පනෙ, පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන නිමන්තිතො තස්මිං භුත්තෙ වා අභුත්තෙ වා සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡිත්වා පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං වා යස්මිං කුලෙ නිමන්තිතො, තතො ගිලානචීවරදානකාරසමයං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං අඤ්ඤකුලප්පවෙසනෙ, ඨපෙත්වා එකදිවසං අඤ්ඤස්මිං දිනෙ ආවසථපිණ්ඩස්ස අගිලානෙන හුත්වා භුඤ්ජනෙ, රත්තිපරිච්ඡෙදං වා භෙසජ්ජපරිච්ඡෙදං වා කත්වා පවාරිතතො උත්තරි අඤ්ඤත්ර පුන පවාරණාය අඤ්ඤත්ර නිච්චප්පවාරණාය විඤ්ඤාපනෙ, අඤ්ඤත්ර තථාරූපපච්චයා ගාමතො නික්ඛන්තසෙනාදස්සනාය ගමනෙ, පච්චයෙනපි ගන්ත්වා තිරත්තතො උත්තරි සෙනාය වාසෙ, තස්ස ච වසන්තස්ස යුද්ධට්ඨානබලගණට්ඨානසෙනානිවෙසඅනීකදස්සනත්ථං ගමනෙ, පිට්ඨාදීහි කතමජ්ජසඞ්ඛාතසුරාය, පුප්ඵාදීහි කතආසවසඞ්ඛාතමෙරයස්ස ච පානෙ, පදීපුජ්ජලපත්තපචනාදිකාරණං විනා විසිබ්බිතුකාමතාය අගිලානස්ස අග්ගිනො ජාලනජාලාපනෙ, කප්පබින්දුං අනාදාය නවචීවරපරිභොගෙ, සාමං චීවරං විකප්පෙත්වා අපච්චුද්ධාය පරිභොගෙ, භික්ඛුසන්තකපත්තාදිනො අන්තමසො හසාධිප්පායෙනපි අපනිධානෙ අපනිධාපනෙ, සඤ්චිච්ච තිරච්ඡානගතස්ස ජීවිතවොරොපනෙ, සඤ්චිච්ච යථාධම්මං නිහතාධිකරණස්ස පුනකම්මාය උක්කොටනෙ, සඤ්චිච්ච ථෙය්යසත්ථෙන සද්ධිං සංවිධාය එකද්ධානගමනෙ, භික්ඛූහි සික්ඛාපදෙහි වුච්චමානස්ස අඤ්ඤං අවිචාරෙත්වා ¶ ‘‘න තත්ථ සික්ඛිස්සාමී’’ති භණනෙ, සික්ඛාපදවිවණ්ණනෙ, ඉමෙසං ‘‘සුත්වා ඔරමිස්සාමී’’ති අධිප්පායං විනා විවාදාපන්නානං උපස්සුතිට්ඨානෙ, ධම්මිකානං කම්මානං ඡන්දං දත්වා පච්ඡා ඛීයනධම්මාපජ්ජනෙ, සඞ්ඝෙ විනිච්ඡයෙ වත්තමානෙ ඡන්දං අදත්වා ¶ පක්කමනෙ, සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන චීවරං දත්වා පච්ඡා ඛීයනධම්මාපජ්ජනෙ, අඤ්ඤත්ර අජ්ඣාරාමා අජ්ඣාවසථා වා රතනස්ස වා රතනසම්මතස්ස වා උග්ගණ්හනඋග්ගහාපනෙ පාචිත්තියන්ති.

පාචිත්තියනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

125. සමණකප්පාති සමණවොහාරා. භවන්ති, අහෙසුන්ති වා භූතා, වත්තමානෙ, භූතෙ වා තප්පච්චයො. විරුළ්හමූලාදිභාවං ආපජ්ජිත්වා වඩ්ඪමානකානං, වඩ්ඪිත්වා මහන්තභාවං පත්තානඤ්ච රුක්ඛලතාදිසඞ්ඛාතානං භූතානං ගාමො, භූතා එව වා ගාමො සමූහො භූතගාමො. තස්ස සමාරම්භො ඡෙදනඵාලනාදි, තස්මිං. නිමිත්තත්ථෙ චෙතං භුම්මං, තංහෙතු පාචිත්තියං හොතීති අත්ථො. කතකප්පියං සමණකප්පියං භවෙති සම්බන්ධො. තත්ථ කතං කප්පියං යස්සාති බහුබ්බීහි. කෙනාති ආහ ‘‘නඛෙනා’’තිආදි.

126. ඉදානි යස්ස සමාරම්භො, තං භූතගාමං විභජිත්වා දස්සෙතුං ‘‘ස මූලා’’තිආදි ආරද්ධං. සොති භූතගාමො. භවිතුං උප්පජ්ජිතුං පයොජෙතීති කාරිතන්තා තප්පච්චයො, පභාවිතො උප්පාදිතොති අත්ථො. අථ වා පභවනං පභවො, උප්පත්ති, සොව පභවො, පභාවං කරොතීති නාමධාතුතො කත්තරි තප්පච්චයො, පභාවිතො උප්පන්නොති අත්ථො. මූලඤ්ච ඛන්ධො ච බීජඤ්ච අග්ගඤ්ච ඵළු ච මූල…පෙ… ඵළූනි. ඵළු නාම පබ්බං. තානියෙව බීජානි, තෙහි පභාවිතො උප්පාදිතො, අථ වා තෙහි අවධිභූතෙහි, කාරණභූතෙහි වා පභාවිතො උප්පන්නොති කමෙන විකප්පද්වයෙ සමාසද්වයං වෙදිතබ්බං. තත්ථ මූලබීජං නාම හලිද්දිසිඞ්ගිවෙරාදි.

ඛන්ධබීජං ¶ නාම අස්සත්ථනිග්රොධාදි. බීජබීජං නාම පුබ්බණ්ණාපරණ්ණාදි. අග්ගබීජං නාම ¶ හිරිවෙරාදි. ඵළුබීජං නාම උච්ඡුනළාදි. තත්ථ මූලබීජාදීනි පඤ්ච බීජගාමො. තන්නිබ්බත්තො රුක්ඛලතාදි භූතගාමො.

ඉදානි තෙසු බීජගාමසමාරම්භෙ දුක්කටං දස්සෙති අපරද්ධෙන. භූතගාමවියොජිතං බීජං ආරම්භෙ දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. භූතගාමතො වියොජිතන්ති තප්පුරිසො. බීජන්ති භූමියං රොපිතමරොපිතම්පි නිග්ගතවිදත්ථිමත්තපත්තවට්ටිපි මූලබීජානි. ‘‘ආරම්භෙ’’ති කිතකපච්චයස්ස යොගෙ අවුත්තෙ කම්මනි ඡට්ඨුප්පත්තියං විකප්පෙන උභයත්ථ දුතියා. ආරම්භෙති සමාරම්භෙ. තස්මා ‘‘ඉමං පුප්ඵං ඵලං වා ජාන, ඉමං කප්පියං කරොහී’’තිආදිනා කප්පියවචනෙන භූතගාමතො වියොජිතං බීජජාතං බීජගාමපරිමොචනත්ථං පුන කප්පියං කාරාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිභබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි සමණකප්පෙහි ඵලං පරිභුඤ්ජිතුං අග්ගිපරිජිතං සත්ථපරිජිතං නඛපරිජිතං අබීජං නිබ්බත්තබීජඤ්ඤෙව පඤ්චම’’න්ති (චූළව. 250) වුත්තෙසු පඤ්චසු නඛපරිජිතාදීනි තීණි දස්සිතානි.

127. ඉදානි අවසිට්ඨානි ද්වෙ දස්සෙතුං ‘‘නිබ්බත්තබීජ’’න්තිආදිකං පඨමද්ධං ආහ. තත්ථ නිබ්බත්තබීජන්ති නිබ්බත්තනියන්ති නිබ්බත්තං, නිපුබ්බ වතු වත්තනෙතිමස්මා තප්පච්චයො, නිබ්බත්තං බීජං යස්ස තං නිබ්බත්තබීජං, බීජං නිබ්බත්තෙත්වා විසුං කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං අම්බපනසාදි. නොබීජං නාම තරුණම්බඵලාදි. ඉදානි බීජගාමභූතගාමෙසු කප්පියකරණප්පකාරාදිවිසෙසං දස්සෙන්තො ‘‘කටාහා’’තිආදිමාහ. තත්ථ කටාහෙන බද්ධං බීජං යෙසන්ති බාහිරත්ථො.

128. භාජනෙ භූමියම්පි වා එකාබද්ධෙසු බීජෙසු එකස්මිඤ්ච කප්පියෙ කතෙති යොජනා. බීජෙසූති බීජගාමභූතගාමෙසු ¶ . භූතගාමොපි හි ඉධ ‘‘බීජ’’න්ති රුළ්හීවසෙන වුච්චති.

129. නික්ඛිත්තෙති ඨපිතෙ. කප්පියං පුන කරෙය්යාති ජාතමූලපණ්ණභාවතො භූතගාමත්තා භූතගාමතො පරිමොචිතං බීජගාමපරිමොචනත්ථං පුන කප්පියං කාරෙය්යාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘භූතගාමො හි සො තදා’’ති. හි-සද්දො හෙතුම්හි. තදාති මූලෙ ච පණ්ණෙ ච ජාතකාලෙ සචෙ මූලමත්තං සඤ්ජායති, උපරිභාගෙ සචෙ අඞ්කුරො ජායති, හෙට්ඨාභාගෙ ඡින්දිතුං වට්ටති. මූලමත්තෙසු වා ¶ පන පණ්ණමත්තෙසු වා නිග්ගතෙසු සචෙපි රතනප්පමාණාපි සාඛා නික්ඛමන්ති, බීජගාමසඞ්ගහිතා හොන්ති.

130. උදකසම්භවො සෙවාලො ච චෙතියාදීසු සෙවාලො ච භූතගාමොවාති සම්බන්ධො. ආදි-සද්දෙන පාකාරාදිග්ගහණං. යදි ද්වෙ තීණි පණ්ණානි න ජායන්ති, අග්ගබීජසඞ්ගහං ගච්ඡති. සුක්ඛො පන සම්මජ්ජිතබ්බො. මූලපණ්ණෙ විනිග්ගතෙ බීජොපි භූතගාමොවාති සම්බන්ධො. පණ්ණෙති ඉමිනා අඞ්කුරමත්තං පටික්ඛිපති.

131. ඝටාදිපිට්ඨෙ සෙවාලො ච අහිඡත්තකමකුළඤ්ච දුක්කටස්සෙව වත්ථූනීති සම්බන්ධො. පිට්ඨෙති ඉමිනා අන්තො අබ්බොහාරිකොති දස්සෙති. ඵුල්ලන්ති ඵුල්ලිතං අහිඡත්තකං. අබ්යවහාරිකන්ති ආපත්තිවොහාරයොග්ගං න හොතීති අත්ථො.

132. අල්ලරුක්ඛෙ ලාඛානිය්යාසඡත්තානි විකොපිය ගණ්හතො තත්ථ අක්ඛරං ඡින්දතො වාපි පාචිත්තීති සම්බන්ධො. තත්ථාති අල්ලරුක්ඛෙ. ‘‘විකොපය’’න්ති පොත්ථකෙසු පාඨො දිස්සති, සො අපාඨො පඨමන්තතාය කාරණාභාවතො. ‘‘විකොපියා’’ති පන පාඨො ගහෙතබ්බො. විකොපියාති ¶ ඉමිනා අවිකොපෙත්වා ගහණෙ අනාපත්තීති දීපෙති.

133. දාරුමක්කටකාදිනාති ආණිං කොට්ටෙත්වා දාරුයන්තං කත්වා තත්ථ කණ්ටකං ඔලම්බෙන්ති, එතං දාරුමක්කටකං නාම. ආදි-සද්දෙන කණ්ටකබන්ධනාදීනං ගහණං. තිණාදිං ඡින්දිතුං, ගණ්ඨිකං කාතුඤ්ච න කප්පතීති යොජනා. ඡින්දිතුන්ති ඡින්දනං.

134. භූතගාමං වාති භූතගාමං වා. බීජං වාති බීජගාමං වා. ‘‘ඡින්ද වා’’තිආදිනා සබ්බත්ථ වා-සද්දො යොජෙතබ්බො. පච වාති පචනං කරොහීති වා. ‘‘පට’’ ඉති වා පාඨො, තස්ස උප්පාදෙහීති අත්ථො. ‘‘ඉමං රුක්ඛං ඡින්දාහී’’තිආදිනා පන අවත්වා ‘‘රුක්ඛං ඡින්දා’’තිආදිනා අනියමෙත්වා වත්තුං වට්ටති.

135. ඉමන්ති ¶ එතං රුක්ඛාදිං. ඉමං සොධෙහීති එත්ථ ඉති-සද්දං කත්වා අත්ථො වත්තබ්බොති.

සමණකප්පනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

136. යාසු වුත්ථං පක්කඤ්ච කප්පති, තා කප්පියා භූමියො සම්මුති ච සම්මුතිකුටි ච…පෙ… ගහපති ච ගහපතිකුටි චාති ඉමා චතස්සො හොන්තීති යොජෙත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො. තත්ථ භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 295) වුත්තාය උත්තිදුතියකම්මවාචාය, අපලොකනකම්මවසෙන වා සාවෙත්වා සම්මා උත්තිසම්පන්නං කරීයතීති සම්මුති, ථම්භානං භිත්තිපාදානං වා උග්ගමනං උද්ධං කත්වා ඨපනං, ‘‘කප්පියකුටිං කරොමා’’ති වාචාය සාවනඤ්ච ¶ අන්තං යස්සා සා උස්සාවනන්තා. තථා ච වුත්තං ‘‘ථම්භප්පතිට්ඨානඤ්ච වචනපරියොසානඤ්ච සමකාලං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 295). නිසාදනං පවිසනං සන්නිවෙසනං නිසාදො, ගුන්නං විය නිසාදො එතිස්සාති ගොනිසාදි. භික්ඛුං ඨපෙත්වා සෙසසහධම්මිකා සබ්බෙ ච දෙවමනුස්සා ඉධ ගහපතීති සාමඤ්ඤෙන අධිප්පෙතා. එත්ථ පන ගහපතිසම්බන්ධිනී කුටි දීඝෙන ගහපතී.

‘‘යං පන අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ වුත්ථ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 295) අට්ඨකථාවචනතො යං සඞ්ඝො ආකඞ්ඛති විහාරං වා අඩ්ඪයොගං වා පාසාදං වා හම්මියං වා ගුහං වා ලෙණාදිං වා, තෙසම්පි සාමඤ්ඤවචනං විඤ්ඤායතීති තංතංලක්ඛණප්පත්තා සහසෙය්යප්පහොනකා ලෙණාදයො චතූස්වෙව කුටීසු අන්තොගධාති වෙදිතබ්බං. ඉමාසු චතූසු සහසෙය්යප්පහොනකෙ පදෙසෙ යං සඞ්ඝිකං පුග්ගලිකං වා භික්ඛුසන්තකං එකරත්තම්පි අන්තොවුත්ථං අනුපසම්පන්නෙන පක්කඤ්ච යාවකාලිකං යාමකාලිකඤ්ච අන්තොවුත්ථඅන්තොපක්කසඞ්ඛං න ගච්ඡති, කො පන වාදො ඉතරද්වයෙ. තං පන අකප්පියභූමියම්පි වුත්ථං පක්කඤ්ච වට්ටති. තෙන වුත්තං ‘‘යාසු වුත්ථං පක්කඤ්ච කප්පතී’’ති.

137. වාසත්ථාය කතෙ සඞ්ඝිකෙ වා එකසන්තකෙ වා සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ කප්පියාකුටි ¶ ලද්ධබ්බාති සම්බන්ධො. තත්ථ වාසත්ථායාති ඉමිනා අවාසත්ථාය කතං නිවත්තෙති. එකසන්තකෙති එකස්ස භික්ඛුනො සන්තකෙ. කප්පියාකුටීති භාවප්පධානොයං නිද්දෙසො, න හි ගෙහෙ ගෙහං ලද්ධුං යුජ්ජතීති කප්පියකුටිතාති අත්ථො. දීඝො පන ගාථාවසෙන, කප්පියා කුටිතාති වා විසෙසනවසෙන දට්ඨබ්බං. සහසෙය්යප්පහොනකෙති එත්ථ සහසෙය්යප්පහොනකං ¶ වාසාගාරලක්ඛණෙ වුත්තලක්ඛණං සෙනාසනං.

138. ඉදානි තා කුටියො කමෙන දස්සෙත්වා තත්ථ පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං, තාසං සබ්බථාපගමඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘ගෙහෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘කප්පියකුටිං කරොම, කප්පියකුටිං කරොමා’’ති එවමීරයන්ති සම්බන්ධො. ඉට්ඨකා ච ථම්භා ච ‘‘ඉට්ඨකාථම්භා’’ති වත්තබ්බෙ රස්සො. ඉට්ඨකථම්භා ආදි යස්ස භිත්තිපාසාදස්සාති බහුබ්බීහි. පච්ඡා පඨමසද්දෙන කම්මධාරයො. ‘‘ඨපෙය්ය චෙ, සා උස්සාවනන්තිකා’’ති එවං චෙ-සා-සද්දෙ යොජෙත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො.

139. සකලො අපරික්ඛිත්තො ආරාමොපි වාති සම්බන්ධො. සෙනාසනං පරික්ඛිත්තං වා හොතු, අපරික්ඛිත්තං වා, න තං පමාණං.

140. අඤ්ඤෙහි කප්පියකුටියා අත්ථාය දින්නො වා තෙසං සන්තකො වාති යොජනා.

141. අවිරොධභාවෙන කප්පනීයා කප්පා, කප්ප සාමත්ථියමිච්චෙතස්මා ඉත්ථියං ආපච්චයෙ රූපං, න කප්පා අකප්පා, අකප්පා ච සා කුටි චෙති අකප්පකුටි, තාය. සප්පිආදීති ඉමිනා සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකඤ්ච ගහිතං.

142. තෙහෙවාති අකප්පකුටියං වුත්ථසප්පිආදීහි එව සද්ධිං සත්තාහකාලිකසංසට්ඨතාය ‘‘සත්තාහං කප්පතෙ’’ති වුත්තං. සාමිසෙති ආමිසසඞ්ඛාතෙන පුරිමද්වයෙන සහිතෙ. සාමපාකතාති සාමං අත්තනා පාකො එතස්සාති සාමපාකං, සත්තාහකාලිකෙන සහ පක්කං සාමිසං යාවජීවිකං, තස්ස භාවො සාමපාකතා. සයං පක්කං තං අත්තනා සංසට්ඨතාය තම්පි ආමිසං සාමපාකගතිකං කරොතීති තස්ස සාමපාකතා හොතීති අධිප්පායො.

143. අධිට්ඨිතාති ¶ පතිට්ඨිතා. එව-සද්දො තිට්ඨතිසද්දස්ස අන්තෙ දට්ඨබ්බො.

144. සබ්බෙසූති ¶ ථම්භාදීසු සකලෙසු. ජහිතං වත්ථු කුටිභූමි යස්සා ජහිතවත්ථුකා. පරික්ඛිත්තෙ ජහිතවත්ථුකාති සම්බන්ධො. සෙසාති ඉතරා ද්වෙ කුටියො. ඡදනවිබ්භමාති ඡදනස්ස විනාසා. එත්ථාපි ‘‘ජහිතවත්ථුකා’’ති ආනෙතබ්බන්ති.

15. උපජ්ඣාචරියවත්තනිද්දෙසවණ්ණනා

145. ‘‘ඉදං තයා දුක්කතං, දුබ්භාසිත’’න්තිආදීනි වත්වා චොදනතො, අත්තනො වජ්ජං අස්සරන්තස්ස සතුප්පාදවසෙන සාරණතො, සම්මා පටිපත්තියං සාරණතො පවත්තාපනතො වා වජ්ජාවජ්ජං උපනිජ්ඣායති භුසං චින්තෙතීති උපජ්ඣා. උපජ්ඣා එව උපජ්ඣායො. ‘‘එවං තයා බුද්ධවචනං සජ්ඣායිතබ්බං, එවං අතික්කමිතබ්බං, එවං පටික්කමිතබ්බ’’න්තිආදිනා ආචාරසික්ඛාපනෙ ආචරති පවත්තතීති ආචරියො. සො ච නිස්සයපබ්බජ්ජාඋපසම්පදාධම්මාචරියවසෙන චතුබ්බිධො. උපජ්ඣා ච ආචරියො ච උපජ්ඣාචරියා, තෙ. නිස්සාය වසමානොති ඉමිනා නිස්සයපබ්බජ්ජාඋපසම්පදාධම්මන්තෙවාසිකෙසු යො නිස්සාය වසති, තං දස්සෙති. චතූසු හි තෙසු නිස්සයන්තෙවාසිකෙන යාව ආචරියං නිස්සාය වසති, තාවසබ්බං ආචරියවත්තං කාතබ්බං, නෙතරෙහි. ඉතරෙහි, නිස්සයමුත්තකෙහිපි යාව චීවරරජනං, තාව ච අරතිවිනොදනාදිකඤ්ච වත්තං කාතබ්බං. අනාපුච්ඡිත්වා පත්තචීවරදානාදිම්හි පන එතෙසං අනාපත්ති. සද්ධිවිහාරිකස්ස පන උපජ්ඣායානං යාව චීවරරජනං, තාව ච අරතිවිනොදනාදිකඤ්ච අකරොන්තස්ස නිස්සයමුත්තකස්සාපි අමුත්තකස්සාපි ආපත්තියෙව. එකච්චස්ස පත්තදානාදිතො ¶ පට්ඨාය අමුත්තනිස්සයස්සෙව ආපත්ති. තෙසු මජ්ඣෙ ද්වෙ ආචරියස්ස යාවජීවං භාරා. ඉතරෙ පන යාව සමීපෙ වසන්ති, තාවදෙව, තස්මා ආචරියෙනාපි තෙසු සම්මා වත්තිතබ්බං, උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකෙසු වත්තබ්බමෙව නත්ථි. සුපෙසලොති පියං සීලමස්සාති පෙසලො, වුද්ධි, ය-ලොපෙන ඊ-කාරස්ස අත්තකරණෙන, සුට්ඨු පෙසලො සුපෙසලො, සික්ඛාකාමොති අත්ථො. ‘‘දන්තකට්ඨ’’න්තිආදි ‘‘දදෙ’’තිමස්ස කම්මං. දදෙති සම්මා ආදරෙන යථාධිප්පායං දදෙය්යාති අත්ථො. කාලෙති තදනුරූපෙ කාලෙ.

146. පත්තෙ ¶ ච…පෙ… චීවරෙ ච වත්තං චරෙති සම්බන්ධො. චරෙති කරෙය්ය. තත්ථ නීචං කත්වා සාධුකං අපරිඝංසන්තෙන ධොවනං, මුහුත්තං උණ්හෙ ඔතාපනං, ඨපනට්ඨානං උපපරික්ඛිත්වා චම්මාදිනා කෙනචි අන්තරහිතාය නික්ඛිපනං පත්තෙ වත්තං. ගාමං පවිසන්තානං නිවාසනකායබන්ධනසඞ්ඝාටිදානං, ධොවිත්වා සොදකපත්තස්ස දානං ගාමප්පවෙසෙ වත්තං. යදි ආකඞ්ඛන්ති, පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා ච පාරුපිත්වා ච නාතිදූරනච්චාසන්නෙ ගමනං, පත්තපරියාපන්නග්ගහණඤ්ච ගමනෙ වත්තං. නිවත්තෙන්තෙ පන පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනපඤ්ඤාපනං, පාදොදකාදිඋපනික්ඛිපනං, පත්තචීවරප්පටිග්ගහණං ආගමෙ ආගමනෙ වත්තං. භණන්තානං අන්තරා කථාඅනොපාතනං සබ්බත්ථ වත්තං. ආසනපඤ්ඤාපනං, උට්ඨිතෙසු ආසනඋද්ධරණං, පාදපීඨකථලානං උපනික්ඛිපනං, පටිසාමනඤ්ච ආසනෙ පාදපීඨෙ පාදකථලෙ ච වත්තං. ධොතපාදට්ඨපනකං පාදපීඨං. අඤ්ඤං කථලං. උපාහනා ච චීවරඤ්චාති ද්වන්දො, තස්මිං. සුක්ඛඅල්ලචොළෙහි පුඤ්ඡනං උපාහනාය වත්තං. සින්නචීවරස්ස මුහුත්තං ඔතාපනං, චතුරඞ්ගුලං කණ්ණං උස්සාරෙත්වා චීවරසංහරණඤ්ච චීවරෙ වත්තං.

147. පරිභොජනීය…පෙ… පස්සාවට්ඨානිසු ච විහාරසොධනෙ ච පුන පඤ්ඤාපනෙ ච වත්තං තථාති සම්බන්ධො. වච්චඤ්ච ¶ පස්සාවො ච වච්චපස්සාවා. තිට්ඨති එත්ථාති ඨානී, කුටි. වච්චපස්සාවානං ඨානීති තප්පුරිසො. අථ වා තිට්ඨති එත්ථාති ඨානං, සොයෙව සමාසො, වච්චපස්සාවස්ස ච පතනට්ඨානං, තං අස්ස අත්ථීති ඉට්ඨගෙහාදි. පරිභොජනීයඤ්ච පානීයඤ්ච වච්චපස්සාවට්ඨානී ච පරි…පෙ… ට්ඨානී. තාසු තෙසු වා. පාදොදකඋණ්හසීතනහානොදකප්පටියාදාපනං පරිභොජනීයෙ වත්තං. පාතබ්බපානීයෙන පුච්ඡනං උපට්ඨාපනඤ්ච පානීයෙ වත්තං. සම්මජ්ජනපානීයඋපට්ඨාපනං වච්චපස්සාවට්ඨානීසු වත්තං. පඨමං පත්තචීවරාදීනි හරාපෙත්වා එකමන්තෙ නික්ඛිපනාදි, උල්ලොකතො පට්ඨාය මක්කටසන්තානං ඔහාරෙත්වා සම්මජ්ජනඤ්ච විහාරසොධනෙ වත්තං. ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාඨානෙ භූමත්ථරණාදිපඤ්ඤාපනං පුන පඤ්ඤාපනෙ වත්තං. තථාති ඉමිනා ‘‘චරෙ’’ති ඉදං අතිදිසති.

148. විහාරං සොධෙන්තො භික්ඛු පටිවාතෙ වා සඞ්ගණෙ වා පානීයසාමන්තා වා සයනාසනං න පප්ඵොටෙය්යාති සම්බන්ධො. පානීය-සද්දෙන පරිභොජනීයඤ්ච සඞ්ගහිතං. පටිවාතෙති උපරිවාතෙ. සඞ්ගණෙති බහූනං සමොසරණෙ විවටප්පදෙසෙ. සයනාසනං නාම භූමත්ථරණමඤ්චාදි.

149. න්හානෙ වත්තං චරෙ, න්හාතස්ස කාතබ්බෙ චරෙති සම්බන්ධස්ස පුරිසාධීනතාය සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො ¶ . චීවරප්පටිග්ගහණගත්තපරිකම්මකරණං නහානෙ වත්තං. කාතබ්බෙ චරෙති ගත්තතො උදකසම්මජ්ජනනිවාසනදානාදිකිච්චෙ පවත්තෙය්යාති අත්ථො. ‘‘වනප්පගුම්බෙ’’තිආදීසු විය සිස්ස එ-කාරාදෙසං රූපං, තස්මා කාතබ්බං වත්තං චරෙය්යාති යොජෙත්වා වෙදිතබ්බං. බුධා පන ‘‘න්හානෙ න්හාතස්ස කාතබ්බෙ වත්තං චරෙ’’ති යොජෙත්වා අත්ථං වදන්ති. එවං සති කාතබ්බ-සද්දස්ස කම්මසාධනත්තා වත්තමෙව කාතබ්බං නාමාති ‘‘වත්තෙ වත්තං චරෙ’’ති වුත්තං ¶ විය හොතීති විරුජ්ඣති. ‘‘නහාතෙන නහාතස්සා’’ති වා පාඨො, උදකෙ ගත්තපරිකම්මෙන ථෙරං පඨමං නහාපෙත්වා සයම්පි නහාතෙනාති අත්ථො. පාළියම්පි ‘‘නහාතෙන පඨමතරං උත්තරිත්වා’’ති (මහාව. 67) අත්ථි. අථ රඞ්ගපාකෙ ධොවනෙ සිබ්බනෙ ච වත්තං චරෙති සම්බන්ධො, රජනපාකෙ චීවරධොවනෙ චීවරසිබ්බනෙ චාති අත්ථො. රජන්තො චීවරෙ ථෙවෙ ඨිතෙ න වජෙති සම්බන්ධො. රජන්තොති චීවරං රජන්තො. ථෙවෙති රජනබින්දුම්හි.

150. එකච්චස්සාති ආචරියුපජ්ඣායානං වෙරිනො පුග්ගලස්ස පත්තං වා චීවරානි වා කිඤ්චනං පරික්ඛාරං වා න දදෙය්ය න ගණ්හෙය්ය වාති සම්බන්ධො. තත්ථ න දදෙය්ය න ගණ්හෙය්යාති පටිසාමනත්ථායපි න දදෙය්ය, න ගණ්හෙය්ය වාති අත්ථො. ‘‘ආකිඤ්චන’’න්තිආදීසු විය කිඤ්චන-සද්දො දට්ඨබ්බො, තස්ස කිඤ්චීති අත්ථො. කිඤ්චිනන්ති වා පාඨො, කිඤ්චි නං පරික්ඛාරන්ති යොජනා. පදසිද්ධිවසෙනෙත්ථ නන්ති ත-සද්දප්පයොගො කතො.

151-2. පච්ඡතො කාතුන්ති පච්ඡාසමණං කාතුං. තස්සාති එකච්චස්ස. පච්ඡතොති පච්ඡාසමණො හුත්වා. නින්නෙතුන්ති එකච්චස්ස නීහරිතුං. සබ්බත්ථ අනාපුච්ඡා න වට්ටතීති යොජෙතබ්බං. කිච්චයං වාති වෙය්යාවච්චාදි යං කිඤ්චි කිච්චං වා. කිච්චමෙව කිච්චයං, කස්ස යො ‘‘සෙනියො’’තිආදීසු විය. පරිකම්මං වාති පිට්ඨිපරිකම්මාදිපරිකම්මං. අත්තනො කාරාපෙතුං වාති එකච්චෙන අත්තනො කාරාපෙතුං වා. කාතුං වාති තස්ස අත්තනා කාතුං වා.

153. සීමතො නිග්ගතා බහිභූතා නිස්සීමා, තං. ආචරියුපජ්ඣායෙසු අවත්වා දූරං භික්ඛාචාරං ගතෙසුපි අපස්සන්තෙන ¶ ගාමො පවිසිතබ්බො. දිට්ඨට්ඨානතො පට්ඨාය පන ආපුච්ඡිතුංයෙව වට්ටති. අත්තනො කිච්චයං වාපීති අත්තනො සීමායපි පත්තපචනචීවරරජනාදිකං සකං කරණීයං වාපි කාතුං.

154. අරතින්ති ¶ සාසනෙ අනභිරතිං. සඞ්ඝායත්තෙසු කම්මෙසූති පරිවාසාදිතජ්ජනීයාදීසු සඞ්ඝප්පටිබද්ධෙසු කම්මෙසු. උස්සුක්කං වාපීති ආචරියුපජ්ඣායෙසු ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නෙසු, කම්මාරහෙසු ච ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො පරිවාසං දදෙය්යා’’තිආදිනා උස්සාහං වාපි.

155. ගිලානෙසු උපට්ඨෙය්යාති ‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො ගිලානුපට්ඨාකො අලං ගිලානං උපට්ඨාතුං, පටිබලො හොති භෙසජ්ජං සංවිධාතුං, සප්පායාසප්පායං ජානාති, අසප්පායං අපනාමෙති, සප්පායං උපනාමෙති, මෙත්තචිත්තො ගිලානං උපට්ඨාති නො ආමිසන්තරො, අජෙගුච්ඡී හොති උච්චාරං වා පස්සාවං වා ඛෙළං වා වන්තං වා නීහාතුං, පටිබලො හොති ගිලානං කාලෙන කාලං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙතුං සමාදපෙතුං සමුත්තෙජෙතුං සම්පහංසෙතු’’න්ති (මහාව. 366) එවං වුත්තපඤ්චඞ්ගසමන්නාගතෙන හුත්වා ගිලානෙසු උපට්ඨහෙය්යාති අත්ථො. ඉමිනා සබ්බෙහිපි ආචරිතබ්බං ගිලානවත්තං උපදිසති. වුට්ඨානන්ති ගෙලඤ්ඤා වුට්ඨිතං. ආගමෙති ආගමෙය්ය, ඔලොකෙය්යාති අත්ථො. උපජ්ඣාචරියෙහි ච සද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකෙසු යදි තෙ ගිලානා හොන්ති, ආදිතො පට්ඨාය චීවරෙ රජනපරියොසානඤ්ච අරතිවිනොදනාදිකඤ්ච වත්තං, අගිලානෙසු පන උද්දෙසපරිපුච්ඡා ඔවාදානුසාසනියා අනුග්ගහොපත්තචීවරාදිදානඤ්චාති සබ්බං කාතබ්බං. තෙනෙව හෙට්ඨා වුත්තං ‘‘තස්මා ආචරියෙනාපි ¶ තෙසු සම්මා වත්තිතබ්බං, උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකෙසු වත්තබ්බමෙව නත්ථී’’ති.

උපජ්ඣාචරියවත්තනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

16. වච්චපස්සාවට්ඨානිකනිද්දෙසවණ්ණනා

156. වච්චපස්සාවට්ඨානිකන්ති ඨානම්හි ඨානෙ වා භවං වච්චපස්සාවට්ඨානිකං. යථාවුඩ්ඪං වච්චං න කරෙය්යාති සම්බන්ධො. යෙ යෙ වුඩ්ඪා යථාවුඩ්ඪං, ආගතප්පටිපාටිං හිත්වා වුඩ්ඪප්පටිපාටියාති අත්ථො. වච්චන්ති උපලක්ඛණමත්තං, පස්සාවඤ්ච නහානඤ්ච න කරෙය්යාති අධිප්පායො. තදෙව සමත්ථෙති ‘‘යාතානුපුබ්බියා’’තිආදිනා. යාතානුපුබ්බියාති යාතානං ගතානං අනුපුබ්බි ¶ අනුක්කමො යාතානුපුබ්බි, තාය. වච්ච…පෙ… තිත්ථඤ්චාති එතං තයං ලබ්භතීති අත්ථො, භික්ඛුනාති විඤ්ඤායති.

157. උබ්භජිත්වා ච සහසා ච නො පවිසෙය්යාති සම්බන්ධො. උබ්භජිත්වාති චීවරං දූරතොව උක්ඛිපිත්වා. සහසාති සීඝං. උක්කාසිත්වා පවිසෙය්යාති යොජනා.

158. වච්චපස්සාවදොණීනං බහීති සම්බන්ධො. උභයන්ති වච්චම්පි පස්සාවම්පි.

159. කූපෙති වච්චාවාටෙ. කට්ඨන්ති අවලෙඛනකට්ඨං. ඵරුසෙනාති ඛරෙන අවලෙඛනකට්ඨෙන. උහතඤ්චාපීති අත්තනා වා පරෙන වා උහතඤ්චාපි වච්චමක්ඛිතඤ්චාපීති අත්ථො. ධොවයෙති සති උදකෙ, උදකෙ අසති කට්ඨෙනපි සොධෙය්ය.

160. න නික්ඛමෙති න නික්ඛමෙය්ය. චපු චපූති අනුකරණං, විච්ඡායං ද්විත්තෙ චපු චපු කත්වාති කිරියාවිසෙසනං. නාචමෙය්යාති න ධොවෙය්ය. සති පන උදකෙ ආචමිතබ්බං, අසති යෙන ¶ කෙනචි පුඤ්ඡිත්වා ගන්තබ්බං, සබ්බසාධාරණට්ඨානෙ ච ආචමනකුම්භියා උදකං න සෙසෙතබ්බං. උක්ලාපන්ති කචවරං. විසොධයෙති විහාරසොධනෙ විය වච්චපස්සාවකුටියො, පරිවෙණකොට්ඨකෙ ච සම්මජ්ජෙය්ය. සබ්බත්ථෙව ච පන වත්තභෙදෙ දුක්කටං.

වච්චපස්සාවට්ඨානිකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

161. ආපුච්ඡකරණන්ති ආපුච්ඡාය කරණං. අනජ්ඣිට්ඨොවාති අනාණත්තොව, අයාචිතො එව වා. න ච විස්සජෙති පුච්ඡිතපඤ්හං න විස්සජ්ජෙය්ය ච, ආපුච්ඡිත්වා වා යාචිතො වා යථාවුත්තමෙතං කාතුං ලභතීති අධිප්පායො.

162. ආපුච්ඡිත්වා ¶ කථෙන්තස්සාති අත්තනො වුඩ්ඪං ආපුච්ඡිත්වා ධම්මාදිකං භාසන්තස්ස. පුන වුඩ්ඪතරාගමෙති පුන අඤ්ඤස්ස වුඩ්ඪතරස්ස ආගමනෙ සතීති අත්ථො. පුනආපුච්ඡනං නත්ථීති භාසිතබ්බං ඨපෙත්වා පුන ආපුච්ඡනකිච්චං නත්ථීති අත්ථො. සඞ්ඝත්ථෙරෙ අසති ආරද්ධම්පි අට්ඨපෙත්වා කථෙන්තස්සාපි එසෙව නයො. භත්තග්ගෙ අනුමොදතො ච ආපුච්ඡනං නත්ථීති සම්බන්ධො. අනුමොදතොති දායකෙහි යාචිතස්ස තංතංපුඤ්ඤානුමොදනවසෙන ධම්මකථං කරොතො ච. අනුමොදනඤ්ච ථෙරාධෙය්යං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ ථෙරෙන භික්ඛුනා භත්තග්ගෙ අනුමොදිතු’’න්ති (චූළව. 362) හි වුත්තං. ‘‘සචෙ මනුස්සා අත්තනො අභිරුචිකෙන එකෙන අනුමොදනං කාරෙන්ති, නෙව තස්ස අනුමොදතො ආපත්ති, න මහාථෙරස්ස භාරො හොති. උපනිසින්නකථායමෙව හි මනුස්සෙසු ¶ කථාපෙන්තෙසු මහාථෙරො ආපුච්ඡිතබ්බො’’ති අට්ඨකථායං (චුළව. අට්ඨ. 362) වුත්තං.

163. වුඩ්ඪෙන එකවිහාරකෙ වසන්තො චාති සම්බන්ධො. වුඩ්ඪෙනාති වුඩ්ඪෙන සද්ධිං. එකවිහාරකෙති සවනූපචාරෙ ඛුද්දකවිහාරෙ, න මහාවිහාරෙ. කුච්ඡිතත්ථෙ හි කප්පච්චයො. න සජ්ඣායෙය්යාති සජ්ඣායනං න කරෙය්ය.

164. ‘‘ධම්මං න භාසයෙ’’තිආදීසු අනාපුච්ඡාති සම්බන්ධිතබ්බං. න ච විජ්ඣපෙති න ච නිබ්බායෙය්ය. වාතපානඤ්ච ආලොකසන්ධිඵලකං කවාටඤ්ච ද්වාරඵලකං වාතපානකවාටං වා න විවරෙය්ය න ථකෙය්ය චාති න-කාරො සබ්බත්ථ යොජෙතබ්බො.

165. එකචඞ්කමෙ වුඩ්ඪෙන චඞ්කමන්තොපි යෙන වුඩ්ඪො, තෙන පරිවත්තයෙති යොජනා. යෙන තෙනාති භුම්මත්ථෙ කරණවචනං, යත්ථ වුඩ්ඪො, තත්ථාති අත්ථො, වුඩ්ඪං ඔහාය අඤ්ඤතො න ගන්තබ්බන්ති අධිප්පායො. සොති නවකො. එනන්ති වුඩ්ඪං. සබ්බත්ථ දුක්කටං. අයඤ්හි ඛන්ධකධම්මතා යත්ථ න-කාරෙන පටිසෙධො, තත්ථ දුක්කටන්ති.

ආපුච්ඡකරණනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

166. ‘‘වජෙ’’තිආදීසු ¶ න-සද්දො සම්බන්ධිතබ්බො. තත්ථ පන යථානුරූපභොජනාදිකං කම්මවචනං අජ්ඣාහරිත්වා ‘‘භොජනං න භුඤ්ජෙ’’තිආදිනා අත්ථො වෙදිතබ්බො.

167. න ¶ කරෙති හත්ථකම්මාදිකං පරිකම්මං සයම්පි න කරෙය්යාති අත්ථො. පටිච්ඡාදීසූති නිද්ධාරණෙ භුම්මං, ජන්තාඝරුදකවත්ථප්පටිච්ඡාදීනං මජ්ඣෙති අත්ථො. පරිකම්මෙ දුවෙ කප්පියාති සම්බන්ධො. පරිකම්මෙති ජන්තාඝරෙ උදකෙපි උපජ්ඣායාදීනං කත්තබ්බපරිකම්මවිසයෙ, න අභිවාදනාදීසු. දුවෙති ජන්තාඝරඋදකප්පටිච්ඡාදයො. ඡාදෙන්ති එතායාති ඡාදි, වත්ථස්ස ඡාදි වත්ථච්ඡාදි. සබ්බත්ථාති සබ්බකම්මෙසූති.

168. කප්පනං කප්පියතා කප්පො, න්හානෙ කප්පො න්හානකප්පො. නවකො ථෙරානං පුරතො උපරි වා න ච න්හායෙය්යාති සම්බන්ධො. න චාති නයෙව. පුරතොති අභිමුඛෙ. උපරීති නදියා උපරි.

169-171. කුට්ටත්ථම්භතරුට්ටානෙ කායං න ඝංසයෙති සම්බන්ධො. තත්ථ කුට්ටං නාම ඉට්ඨකදාරුසිලාභිත්ති. ථම්භො නාම නහානතිත්ථෙ නිඛනිත්වා ඨපිතො. තරූති රුක්ඛො. අට්ටානං නාම තච්ඡෙත්වා අට්ඨපදාකාරෙන රාජියො ඡින්දිත්වා නහානතිත්ථෙ නිඛාතඵලකං. ගන්ධබ්බහත්ථෙන වා…පෙ… මල්ලකෙන වා කායං සරීරෙන වා අඤ්ඤමඤ්ඤං න ඝංසයෙති සම්බන්ධො. ගන්ධබ්බහත්ථෙනාති දාරුමයහත්ථෙන. කුරුවින්දකසුත්තියාති කුරුවින්දකපාසාණචුණ්ණානි ලාඛාය බන්ධිත්වා කතගුළිකාවලියා සුත්තෙන ආවුණිතසුත්තියා. මල්ලකෙනාති මකරදන්තකෙ ඡින්දිත්වා පදුමකණ්ණිකසණ්ඨානෙන කතමල්ලකෙන. සරීරෙනාති අත්තනො කායෙන. අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අඤ්ඤමඤ්ඤං කිරියාකරණසඞ්ඛාතෙ ¶ කිරියාබ්යභිහාරෙ ද්විත්තං. කපාල…පෙ… පුථුපාණි ච සබ්බෙසං වට්ටතීති සම්බන්ධො. කපාලඤ්ච ඉට්ඨකා ච, තාසං ඛණ්ඩානි. පුථුපාණීති පුථු නානා ¶ පාණි පුථුපාණි, හත්ථපරිකම්මං රුළ්හීවසෙන. සබ්බෙසන්ති ගිලානාගිලානානං. ගිලානස්ස අකතමල්ලකං වට්ටතීති සම්බන්ධො. අකතමල්ලකං නාම කතමල්ලකවිපරීතං. ඵෙණං නාම සමුද්දඵෙණන්ති.

න්හානකප්පනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

172. උක්ඛිත්තොති ආපත්තියා අදස්සනෙ අප්පටිකම්මෙ ච උක්ඛිත්තකො පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ උක්ඛිත්තකොති තිවිධො උක්ඛිත්තකො. නානාසංවාසකො නාම ලද්ධිනානාසංවාසකොපි කම්මනානාසංවාසකොපි. ගරුකට්ඨො චාති පාරිවාසිකො මූලායපටිකස්සනාරහො මානත්තාරහො මානත්තචාරී අබ්භානාරහො ච ඉධ ගරුකට්ඨොති අධිප්පෙතො. ඉමෙහි පන අඤ්ඤමඤ්ඤං වන්දිතුං වට්ටතීති.

අවන්දියනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

173. මිගා ච අජා ච එළකා ච, තෙසං චම්මානීති සමාසො. අජො ඡගලකො. එළකො මෙණ්ඩකො. මිගෙ දස්සෙති ‘‘රොහිතෙ’’තිආදිනා. රොහිතා-දිග්ගහණං උපලක්ඛණමත්තං, වාතමිගමිගමාතුකාදීපි එත්ථෙව සඞ්ගය්හන්ති.

174. අනුඤ්ඤාතත්තයාති ¶ අනුඤ්ඤාතා යථාවුත්තචම්මත්තයතො. අමානුසංව සබ්බං චම්මං ථවිකොපාහනෙ කප්පතීති සම්බන්ධො. ථවිකා සත්ථකකොසකාදීති.

175. නවා ¶ ගුණඞ්ගුණූපාහනා මජ්ඣදෙසෙ න කප්පන්තීති සම්බන්ධො. නවාති එකවාරම්පි අප්පටිමුක්කා. තත්ථ ගුණඞ්ගුණූපාහනා චතුපටලතො පට්ඨාය වුච්චන්ති. සම්භවෙ බ්යභිචාරෙ ච විසෙසනං සාත්ථකං භවතීති ‘‘මජ්ඣදෙසෙ’’ති විසෙසනං අමජ්ඣදෙසං බ්යභිචරතීති අමජ්ඣදෙසෙ ගුණඞ්ගුණූපාහනා කප්පන්තීති වෙදිතබ්බං. තථා නවාති ඉමිනා අනවා මජ්ඣදෙසෙපි. ඉමිනා පන වාක්යෙන මජ්ඣදෙසෙපි එකවාරම්පි පටිමුක්කා, අඤ්ඤත්ථ තු සබ්බාපි ගුණඞ්ගුණූපාහනා වට්ටන්ති, න සෙසාති ආපන්නං, තථාපි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, එකපලාසිකං උපාහන’’න්ති (මහාව. 245) වුත්තත්තා එකපටලිකාපි වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. සබ්බස්සාති මජ්ඣදෙසෙ පච්චන්තිමෙපි ගිලානාගිලානස්ස සබ්බස්ස. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අජ්ඣාරාමෙ උපාහනං ධාරෙතු’’න්ති (මහාව. 249) හි සාමඤ්ඤෙන අනුඤ්ඤාතං. සබ්බත්ථාති ගාමෙ වා අරඤ්ඤෙ වා ආරාමතො අඤ්ඤත්ර. අකල්ලකස්ස චාති ගිලානස්සෙව.

176-9. සබ්බ…පෙ… රත්තා ච උපාහනා සබ්බ…පෙ… විච්ඡිකාළිකා ච…පෙ… දීපීනං චම්මෙහි ච මජ්ජාර…පෙ… චම්මෙහි ච පරික්ඛටා ච උපාහනා සඞ්කමනීයා පාදුකා ච කොචි ධාරෙය්ය, දුක්කටන්ති යොජනා. ඔදාතාය පාළියා අට්ඨකථාය ච අභාවෙපි අනුලොමවසෙනෙත්ථ වුත්තං විය දිස්සති. නීලකො ච ඔදාතො චාතිආදිනා ද්වන්දො. සබ්බෙව නීලක…පෙ… කණ්හකා යාසන්ති සමාසො. ‘‘මහාරඞ්ගා’’තිආදීසු අප්පයුත්තෙපි සබ්බ-සද්දෙ පකරණවසෙන යොජෙත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො.

‘‘අත්ථා ¶ පකරණා ලිඞ්ගා, ඔචිත්යා කාලදෙසතො;

සද්දත්ථා විභජීයන්ති, න සද්දායෙව කෙවලා’’ති. –

හි ¶ වුත්තං. චිත්රාති විචිත්රා. නීලපීතාදී වද්ධායෙව යාසන්ති සමාසො. ආදි-සද්දෙන ඔදාතාදීනං ගහණං. තිත්තිරපත්තසදිසො විචිත්තො වණ්ණො තිත්තිරපත්ත-සද්දෙන ගහිතො. තමෙතෙසමත්ථීති තිත්තිරපත්තිකා. මෙණ්ඩස්ස ච අජස්ස ච විසාණසදිසා වද්ධා යාසන්ති බාහිරත්ථො. තා පන කණ්ණිකට්ඨානෙ මෙණ්ඩකඅජවිසාණසණ්ඨානෙ වද්ධෙ යොජෙත්වා කතා. එස නයො විච්ඡිකාළිකාදීසු. පණ්හිපිධානත්ථං තලෙ ඛල්ලං බද්ධං යාසන්ති විග්ගහො. ජඞ්ඝතො සබ්බපාදප්පටිච්ඡාදනකං පුටං බද්ධං යාසන්ති බහුබ්බීහි. තූලං පිචු පුණ්ණං යාසන්ති අඤ්ඤපදත්ථො. පලිගුණ්ඨෙතීති පලිගුණ්ඨො, උපරිපාදතලමත්තප්පටිච්ඡාදකබන්ධො, තෙන යොජෙත්වා කතා පාලිගුණ්ඨිමා, විචිත්රා හි තද්ධිතවුත්ති. විච්ඡිකානං අළසදිසං නඞ්ගුට්ඨසදිසං බද්ධමෙතාසන්ති විච්ඡිකාළිකා. සීහබ්යග්ඝුද්දාජිනදීපීනං චම්මෙහි චාති පකරණතො අජිනා නාම මිගා. උලූකා පක්ඛිබිළාරා. සඞ්කමන්ති ගච්ඡන්ති එතාහීති සඞ්කමනීයා. තා පන තාලපණ්ණාදීහි කතා සංහාරියා.

180. සකලං එකදෙසං වා පුඤ්ඡිත්වාවාති යොජනා. ඛල්ලකාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන මෙණ්ඩවිසාණවද්ධිකාදිකං සබ්බං සඞ්ගණ්හාතීති.

උපාහනනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

181. සාරත්තොති සංරත්තො, සඤ්ජාතරාගචිත්තොති අත්ථො. ඉත්ථියාති තදහුජාතායපි පටසතනිවත්ථාය අනොකාසුපනිජ්ඣායනෙ අන්තමසො තිරච්ඡානගතානම්පි දුක්කටමෙව. භික්ඛාදායියාති උපලක්ඛණමත්තං, ඉත්ථී වා හොතු පුරිසො වා, භික්ඛාදානසමයෙ අසාරත්තෙනාපි මුඛං ¶ න උල්ලොකෙතබ්බං. උජ්ඣානං ලාමකතො සංචින්තනං, කොපො, තත්ථ සඤ්ඤා අස්සාති ¶ උජ්ඣානසඤ්ඤී. ඉධ පන ගිලානොපි න මුච්චති. ආදාසෙ උදකපත්තෙති ඉමිනා සෙසෙසු කංසපත්තාදීසු කඤ්ජියාදීසු ච මුඛනිමිත්තං පඤ්ඤායති, තෙසං සඞ්ගහො. ‘‘සඤ්ඡවි නු ඛො මෙ වණ්ණො, නො, ජිණ්ණො නු ඛොම්හි, නො’’ති පන ඔලොකෙතුං වට්ටති. අස්සාති භික්ඛුනො.

අනොලොකියනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

182. වට්ටා වා අට්ඨසොළසංසා වා මට්ඨා අඤ්ජනී වට්ටතීති යොජනා. අට්ඨ ච සොළස ච අංසා කොණා යස්සා සාති විග්ගහො. සොළසංසපදෙසවිභත්තාය අට්ඨංසාසුතියා අට්ඨංසපදෙසවිභත්තා චතුරංසාපි සාමත්ථියා ගය්හතීති ඤාතබ්බං. ‘‘උජුකමෙව පන චතුරංසාවා’’ති හි අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 1.85) වුත්තං. අඤ්ජනීති අඤ්ජනනාළි. මූලෙ තිස්සොපි ලෙඛා වට්ටන්තීති යොජනා. මූලෙති බුන්දෙ, හෙට්ඨතොති වුත්තං හොති. ලෙඛාති වට්ටලෙඛා. බන්ධිතුං ගීවායං එකා එව ලෙඛා වට්ටතීති සම්බන්ධො. බන්ධිතුන්ති පිධානබන්ධනත්ථං.

183. යං කිඤ්චි රූපන්ති ඉත්ථිරූපාදි යං කිඤ්චි රූපං. මාලාදිකම්මන්ති මාලාකම්මං ලතාකම්මං. අඩ්ඪචන්දාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන අග්ඝියාදිකං ගහිතං. එත්ථාති අඤ්ජනියං.

184. ථවිකාති අඤ්ජනිථවිකා. සිපාටීති ඛුරසිපාටිකා. සලාකාපි අචිත්තකා ලබ්භාති සම්බන්ධො. සලාකාති අඤ්ජනිසලාකා. නත්ථි චිත්තමෙතිස්සාති අචිත්තකා. තාදිසං ¶ පන ලභිත්වා උපාහනායො විය නාසෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

185. අට්ඨි-සද්දෙන මනුස්සට්ඨිං ඨපෙත්වා යං කිඤ්චි අට්ඨි ගහිතං.

186. ධූමනෙත්තාති ධූමනාළිකා, නිස්ස ආ-කාරාදෙසවසෙන වුත්තං. සත්ථකදණ්ඩානීති සත්ථදණ්ඩා ¶ . නත්ථුං දෙන්ති එතායාති නත්ථුදානා. අනියමෙන හි නදාදිතො වා ඊ. තෙහි සඞ්ඛනාභිආදීහි නිබ්බත්තා තම්මයා.

අඤ්ජනීනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

187-9. අකප්පියානි සයනානීති උච්චාසයනමහාසයනානි. පධානවසෙන පන ‘‘සයනානී’’ති වුත්තං, පීඨාදයොපි එත්ථෙව සඞ්ගය්හන්ති අඤ්ජනී-සද්දෙන අවසෙසානි විය. ආසන්දි ච…පෙ… උභතොරත්තූපධානකඤ්චෙති එතානි අකප්පියානීති සම්බන්ධො. තත්ථ ආසන්දීති සුගතඞ්ගුලෙන අතිරෙකට්ඨඞ්ගුලපාදකානි මඤ්චපීඨානි. තත්ථ පීඨං නාම මඤ්චො විය නාතිදීඝං වුච්චති. තිවිධං තූලමෙතිස්සා අත්ථීති තූලී, පකතිතූලිකා. ‘‘පල්ලඞ්කොති පාදෙසු වාළරූපානි ඨපෙත්වා කතො’’ති ඨපනස්ස අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 254) වුත්තත්තා ඨපනඤ්ච යථාකථඤ්චි හොති, යුත්ති ච හොතීති, ‘‘තත්ථෙව සීහරූපාදිං දස්සෙත්වා කතො පන වට්ටතීති වදන්තී’’ති යං ටීකායං වුත්තං, තං ‘‘කිමිති එවං වදන්තී’’ති වත්වා පටික්ඛිපිතබ්බං. ‘‘අකප්පියරූපකතො අකප්පියමඤ්චො පල්ලඞ්කො නාමා’’ති හි ¶ සාරසමාසෙපි. ආසන්දී පල්ලඞ්කො උච්චාසයනං, සෙසා මහාසයනං. පටිකා උණ්ණාමයො සෙතත්ථරණො. ගොනො චතුරඞ්ගුලාධිකලොමො මහාකොජවො. චිත්තකං වානවිචිත්රො උණ්ණාමයත්ථරණො. උණ්ණා එළකලොමං. පටලිකා ඝනපුප්ඵිකා. විකතීති සීහබ්යග්ඝාදිරූපවිචිත්තො. උද්දලොමීති එකතො උග්ගතලොමො. එකන්තලොමිකාති උභතො උග්ගතලොමො.

කුත්තං සොළසන්නං නාටකිත්ථීනං ඨත්වා නච්චනයොග්ගො. කොසෙය්යං රතනපරිසිබ්බිතං කොසෙය්යසුත්තමයං පච්චත්ථරණං, කට්ටිස්සං රතනපරිසිබ්බිතං කොසෙය්යකට්ටිස්සමයං. හත්ථිනො ච අස්සා ච රථා චාති සෙනඞ්ගානං බහුත්තෙ සමාහාරද්වන්දො, හත්ථිඅස්සරථෙ තෙසං පිට්ඨීසු අත්ථරාති තප්පුරිසො. අජිනප්පවෙණීති අජිනානං අජිනමිගචම්මානං මඤ්චප්පමාණෙන දුපට්ටතිපට්ටානි කත්වා සිබ්බිතා පවෙණී. කදලිමිගානං ඉදං කදලිමිගං, කිං තං? චම්මං, පවරො ච සො පච්චත්ථරො චාති ¶ පවරපච්චත්ථරො, සො ච තං සෙතවත්ථස්ස උපරි අත්ථතඤ්ච, කදලිමිගඤ්ච තං පවරපච්චත්ථරඤ්චාති සමාසො, පවරපච්චත්ථරණසඞ්ඛාතං සෙතවත්ථස්ස උපරි පත්ථරිතං කදලිමිගප්පවරපච්චත්ථරණන්ති අත්ථො. තං කිර එවං කරොන්ති. ටීකායං පන යථාවුත්තද්වයෙන අත්ථතං අඤ්ඤමෙව කිඤ්චි වුත්තං, තං න යුත්තං ‘‘අජිනප්පවෙණී ධාරෙතබ්බා’’තිආදිනා (මහාව. 254) විසුං අත්ථරණානමෙව වුත්තත්තා. තෙසු හි වුත්තෙසු තදත්ථතං වුත්තමෙව සියා, තථා ච වුත්තං හෙට්ඨා විසුං පටිකාදිකන්ති.

සලොහිතවිතානන්ති එතං ‘‘උභතොරත්තූපධානක’’න්තිමස්ස විසෙසනං. ලොහිතවිතානෙන සහ වත්තමානන්ති සමාසො. සෙතවිතානම්පි හෙට්ඨා අකප්පියපච්චත්ථරණෙ සති න වට්ටති. රත්තං උපධානං සීසූපධානං පාදූපධානඤ්ච රත්තූපධානකං, උභතො මඤ්චස්ස සීසපාදනික්ඛෙපනට්ඨානෙ රත්තූපධානකන්ති ¶ අලොපසමාසො. යං පන එකමෙව උපධානං උභයපස්සෙසු රත්තාදිවණ්ණං විචිත්රං, තං පමාණයුත්තමෙව වට්ටති. තත්රිදං පමාණං – විත්ථාරතො තීසු කණ්ණෙසු ද්වින්නං කණ්ණානං අන්තරං විදත්ථිචතුරඞ්ගුලං, මජ්ඣෙ මුට්ඨිරතනං, දීඝතො පන දියඩ්ඪරතනං වා ද්විරතනං වා. පරිභුඤ්ජතොති ඉමිනා කරොන්තස්ස කාරාපෙන්තස්ස කත්ථචි ඡෙදනකං පාචිත්තියන්ති දීපෙති.

190. ධම්මාසනෙ ච භත්තග්ගෙ ච ඝරෙ චාපි ආසන්දාදිත්තයා සෙසෙ ගිහිසන්තකෙ ගිහිවිකටෙ සති නිසීදිතුං ලබ්භතීති අජ්ඣාහාරො පදසම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. ගිහිසන්තකෙති ඉමිනා සඞ්ඝිකම්පි උපලක්ඛෙති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඨපෙත්වා තීණි ආසන්දිං පල්ලඞ්කං තූලිකං ගිහිවිකට’’න්ති (චූළව. 314) සාමඤ්ඤෙන වුත්තං. සාමඤ්ඤජොතනාය පන විසෙසෙපි අවට්ඨානතො ආසන්දාදිත්තයාති එත්ථ ධම්මාසනෙ ආසන්දාදිත්තයා සෙසෙති යොජෙත්වා අත්ථො ගහෙතබ්බො. අට්ඨකථායඤ්හි ‘‘ආසන්දී පල්ලඞ්කො ගොනකො’’තිආදිපාළික්කමෙ ආසන්දාදිද්වයමාදිතො හිත්වා ‘‘ගොනකාදීනි සඞ්ඝිකවිහාරෙ වා පුග්ගලිකවිහාරෙ වා මඤ්චපීඨකෙසු අත්ථරිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්ති, ධම්මාසනෙ පන ගිහිවිකටනීහාරෙන ලබ්භන්ති, තත්රාපි නිපජ්ජිතුං න වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 320) වුත්තං. භත්තග්ගං නාම විහාරෙ දානට්ඨානං. ධම්මාසනං පන යත්ථ කත්ථචි. ඝරෙති අන්තරඝරෙ. නිසීදිතුං ලබ්භතෙති ඉමිනා නිපජ්ජිතුං න වට්ටතීති දීපෙති. සංඛිපනං අන්තොකරණං සඞ්ඛෙපො, භූමත්ථරණෙ සඞ්ඛෙපො අස්ස සයනස්සාති සමාසො. තස්මිං භූමත්ථරණෙ අන්තොකරණභූමත්ථරතො භූමත්ථරණමෙවාති දට්ඨබ්බං. සයිතුඤ්චාති අත්තනො කප්පියපච්චත්ථරණං අත්ථරිත්වා සයිතුඤ්ච නිසීදිතුඤ්ච. ‘‘පරිභණ්ඩකතං භූමිං වා භූමත්ථරණසෙනාසනං ¶ වා සඞ්ඝිකමඤ්චපීඨං වා අත්තනො සන්තකෙන පච්චත්ථරණෙන පච්චත්ථරිත්වාව ¶ නිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති හි අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 324) වුත්තං. ඉදඤ්ච ආසන්දාදීනම්පි අඤ්ඤථත්තකරණෙ පරිභොගෙ ලක්ඛණවචනං. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ, ආසන්දියා පාදෙ ඡින්දිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං, පල්ලඞ්කස්ස වාළෙ භින්දිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං, තූලිකං විජටෙත්වා බිබ්බොහනං කාතුං, අවසෙසං භූමත්ථරණං කාතු’’න්ති (චූළව. 320).

191. චතුරංසපීඨා ච…පෙ… පඤ්චඞ්ගා ච උච්චපාදකා කප්පන්තීති අත්ථතො වචනං විපල්ලාසෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං, ‘‘කප්පියා’’ති ඉමිනා වා සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. තත්ථ චත්තාරො අංසා කොණා යෙසං, තෙ ච තෙ පීඨා චාති සමාසො. තිණ්ණං අපස්සයානං, චතුන්නඤ්ච පාදානං වසෙන සත්ත අඞ්ගානි යෙසන්ති සමාසො. එකාපස්සයස්ස වසෙන පඤ්චඞ්ගා. චතුරංසපීඨානං විසුං කප්පියභාවස්ස වුත්තත්තා සත්තඞ්ගාදයො පන දීඝාති විඤ්ඤායන්ති. පාළියං භත්තග්ගස්ස එකයොගනිද්දිට්ඨත්තා එකයොගනිද්දිට්ඨානං සහ වා පවත්ති, සහ වා නිවත්තීති ඝරෙති ඉමිනා භත්තග්ගස්සපි ගහණං. එව-සද්දො අට්ඨානප්පයුත්තො, තස්මා තූලොනද්ධා මඤ්චපීඨා ඝරෙ වා භත්තග්ගෙ වා නිසීදිතුමෙව කප්පන්තීති සම්බන්ධො. තත්රායං පාළි ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන මනුස්සා භත්තග්ගෙ අන්තරඝරෙ තූලොනද්ධං මඤ්චම්පි පීඨම්පි පඤ්ඤපෙන්ති. භික්ඛූ කුක්කුච්චායන්තා නාභිනිසීදන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිහිවිකටං අභිනිසීදිතුං, න ත්වෙව අභිනිපජ්ජිතු’’න්ති (චූළව. 314). තෙ පන කරොන්තස්ස වා කාරාපෙන්තස්ස වා උද්දාලනකං පාචිත්තියං.

192. සානුලොමානං ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවරං ඡවි එතාසන්ති විග්ගහො. පඤ්ච භිසීති චොළාදිතූලගණනාය පඤ්චකා වුත්තා. සබ්බත්ථාති විහාරමඤ්චපීඨාදීසු සබ්බත්ථ.

193. තූලත්තයන්ති ¶ සිම්බලිරුක්ඛාදීනං ඛීරවල්ලිආදීනං එරකාදීනං තිණානං තූලත්තයං. භිසිගබ්භො චොළාදිකො පඤ්චවිධො භිසිගබ්භො. මිගපක්ඛිනං ලොමානීති එතං සබ්බන්ති සෙසො. මිග-සද්දෙනෙව සබ්බෙපි සීහාදයො චතුප්පදා, පක්ඛි-සද්දෙන සබ්බෙපි හංසමොරාදයො ගහිතා. නනු ච භිසිගබ්භසද්දන්තොගධාය උණ්ණාය මිගපක්ඛිලොමානම්පි ගහණසබ්භාවෙපි තෙසං විසුං ගහණෙ සති පුනරුත්තිදොසො ආපජ්ජතීති? නාපජ්ජති මනුස්සලොමපරිච්චාගවිභාවනප්පයොජනසබ්භාවතො. නනු ච එවම්පි දොසොයෙව, ‘‘මනුස්සලොමමුණ්ණාය’’න්තිආදිනා ¶ භිසිගබ්භානං උපරි නීයමානත්තා ගම්යතෙ බිබ්බොහනෙපි අයමෙව භිසිගබ්භොති? සච්චං, තථාපි න දොසො, ගම්යමානත්ථස්ස සද්දස්ස පයොගං පති කාමචාරොති. මසූරකෙ තූලවජ්ජා අනුඤ්ඤාතාති විපරිණාමෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. මසූරකං නාම චම්මඡවිකා භිසීති වදන්ති.

194. උණ්ණායං මනුස්සලොමඤ්ච පණ්ණෙ සුද්ධං තමාලකඤ්ච පුප්ඵඤ්ච අප්පටිවෙක්ඛිතං ආසනඤ්චෙව න ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. මනුස්සලොමන්ති ඉමිනා න කෙවලං ඉධ එළකලොමමෙව උණ්ණා, අථ ඛො කප්පියාකප්පියමංසජාතීනං පක්ඛිචතුප්පදානං ලොමම්පීති දස්සෙති. පුප්ඵන්ති පියඞ්ගුබකුලපුප්ඵාදි. තමාලකසද්දෙනෙව උපචාරතො පත්තං ගහෙත්වා ‘‘තමාලක’’න්ති වුත්තං. අප්පටිවෙක්ඛිතන්ති අනුපපරික්ඛිතං. කීදිසං පන පටිවෙක්ඛිතබ්බං, කීදිසං න පටිවෙක්ඛිතබ්බන්ති? යං විනිච්ඡයතො විඤ්ඤාතං, තං න පටිවෙක්ඛිතබ්බං, ඉතරං හත්ථෙන පරාමසන්තෙන පටිවෙක්ඛිතබ්බං.

අකප්පියසයනනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

195. තිවස්සන්තරමෙකමාසනං ¶ භික්ඛූනං අනුඤ්ඤාතන්ති සම්බන්ධො. තත්ථ එකස්මිං ආසනෙ මඤ්චාදිකෙ ද්වින්නං ආසනං නිසීදනං එකමාසනං. ම-කාරො සන්ධිජො. කීදිසන්ති ආහ ‘‘තිවස්සන්තර’’න්ති. තිණ්ණං වස්සානමන්තරමෙතස්සාති තිවස්සන්තරො, ද්වීහි වස්සෙහි මහන්තතරො වා දහරතරො වා භික්ඛු, සො අස්ස අත්ථීති තිවස්සන්තරං, තිවස්සන්තරවන්තන්ති අත්ථො. යො පන එකෙන වස්සෙන මහන්තතරො වා දහරතරො වා එකවස්සොයෙව වා, තබ්බන්තතාය වත්තබ්බමෙව නත්ථි. අථ වා තිවස්සන්තරන්ති කරණත්ථෙ උපයොගවචනං, තිවස්සන්තරෙන සද්ධින්ති අත්ථො. තමෙව සමත්ථෙති ‘‘සත්තවස්සෙ’’ච්චාදිනා.

196. මුනි ¶ අනුඤ්ඤාසීති සම්බන්ධො. සබ්බෙහෙවාති සමානාසනිකඅසමානාසනිකෙහි සබ්බෙහෙව සද්ධිං.

197. දීඝාසනං දස්සෙති ‘‘අන්ත’’න්තිආදිනා. යං තිණ්ණං නිසීදිතුං පහොති, තං අන්තං දීඝාසනන්ති සම්බන්ධො. අන්තන්ති පච්ඡිමං. අදීඝාසනෙ පන සමානාසනිකා නිසීදිතුං ලබ්භන්තීති දස්සෙන්තො ‘‘මඤ්චකෙ’’තිආදිමාහ. සබ්බත්ථ අයථාකරණතො දුක්කටන්ති.

සමානාසනිකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

198. උක්ඛිත්තොති කම්මනානාසංවාසකසඞ්ඛාතො ආපත්තියා අදස්සනෙ, අප්පටිකම්මෙ, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ උක්ඛිත්තකො. අනුපසම්පන්නොති සික්ඛමානසාමණෙරසාමණෙරිසික්ඛාපච්චක්ඛාතසඞ්ඛාතො අනුපසම්පන්නො. ඡින්නමූලකොති ¶ අන්තිමවත්ථුඅජ්ඣාපන්නො. උක්ඛිත්තකෙසු ‘‘ධම්මවාදිනො එතෙ’’ති උප්පන්නාය ලද්ධියා නානාභූතො සංවාසො එතස්සාති නානාසංවාසො, උක්ඛිත්තානුවත්තකසඞ්ඛාතො ලද්ධිනානාසංවාසකො. සීමතො නිග්ගතා නිස්සීමා, සීමන්තරිකා බහිසීමා ච, තත්ථ හත්ථපාසෙ චෙපි ඨිතො, සීමානානාසංවාසකො නිස්සීමට්ඨිතො. වෙහායසෙ ආකාසෙ ඨිතො වෙහායසණ්ඨිතො බින්දාගමෙන. තත්ථ ‘‘නානාසංවාසො චා’’තිආදිනා සමාහාරද්වන්දෙපි ක්වචි නපුංසකලිඞ්ගං බ්යභිචරතීති නපුංසකත්තාභාවො යථා ‘‘මග්ගාමග්ගො’’ති. එකකම්මං එකුද්දෙසො සමසික්ඛතාති අයං තිවිධොපි සංවාසො නාම. සො යෙසං නත්ථි, තෙ අසංවාසා. එතෙ හත්ථපාසතො බහිකරණවසෙන වජ්ජෙතබ්බා. එතෙසු හි තිවිධෙ උක්ඛිත්තකෙ සති උපොසථාදිකං කම්මං කරොන්තස්ස පාචිත්තියං, ඉතරෙසු දුක්කටන්ති.

අසංවාසනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

199. වග්ගෙන ¶ අධම්මකම්මඤ්ච සමග්ගෙන අධම්මකම්මඤ්ච වග්ගෙන ධම්මකම්මඤ්ච සමග්ගෙන ධම්මකම්මඤ්චාති චත්තාරි කම්මානි හොන්තීති සෙසො. තත්ථ වග්ගෙන අධම්මකම්මන්ති වග්ගෙන සඞ්ඝෙන කරණීයං අධම්මකම්මං. එස නයො සබ්බත්ථ. වග්ගොති ච සමූහො වුච්චති, සො ච චතුවග්ගාදිකරණීයාදීසු යාවතිකානං කම්මප්පත්තානං අසම්මුඛීභාවෙන, ඡන්දාරහානං ඡන්දානාහරණෙන, සම්මුඛීභූතානඤ්ච පටික්කොසනෙන, තෙසු එකෙනාපි වා ඉධ අධිප්පෙතො. අධම්මකම්මන්ති එත්ථ පන ධම්මො නාම ‘‘උත්තිදුතියෙ චෙ, භික්ඛවෙ, කම්මෙ එකාය උත්තියා කම්මං කරොති, න ච කම්මවාචං අනුස්සාවෙති, අධම්මකම්ම’’න්තිආදිනා (මහාව. 387) එකායෙව ඤත්තියා ¶ , තථා ද්වීහි ඤත්තීහි එකායෙව වා කම්මවාචාය, තථා ද්වීහි කම්මවාචාහීති ආගතාය ච තථා හාපනඅඤ්ඤථාකරණභාවෙන ඤත්තිකම්මං ඨපෙත්වා ඤත්තිචතුත්ථෙ ච කම්මෙ ආගතාය ච අකම්මාරහස්ස තජ්ජනීයපබ්බාජනීයපටිසාරණීයනියස්සතිවිධඋක්ඛෙපනීයානං සත්තන්නං කම්මානං කරණවසෙන, කම්මාරහස්ස ච විරාධෙත්වා කරණවසෙන ආගතාය ච පාළියා විපරීතා ච පාළි, උපසම්පදාදිකම්මවසෙන ආගතා ච පාළි, සම්මුඛාවිනයසතිවිනයඅමූළ්හවිනයපටිඤ්ඤාකරණයෙභුය්යසිකාතස්සපාපි- යසිකාතිණවත්ථාරකසඞ්ඛාතානං සත්තන්නං කම්මානං යථාලාභකරණවසෙන ආගතා ච පාළි, තෙන කරණීයං අපලොකනඤත්තිඤත්තිදුතියඤත්තිචතුත්ථසඞ්ඛාතං චතුබ්බිධං කම්මං ධම්මකම්මං, තප්පටිපක්ඛං අධම්මකම්මං. තබ්බිපරියායෙන සමග්ගො ධම්මකම්මඤ්ච වෙදිතබ්බං. ධම්මො යථාවුත්තා පාළි අස්ස අත්ථි, ධම්මෙන කතං වාති ධම්මිකං. තබ්බිපරීතං අධම්මිකං. චතුත්ථංයෙවාති තෙසු චතූසු කම්මෙසු චතුන්නං පූරණං සමග්ගෙන ධම්මිකං. සෙසකම්මානං භාවෙන භික්ඛුනා දුක්කටස්ස භවනං ලක්ඛීයතීති සෙසකම්මෙසූති භාවලක්ඛණෙ සත්තමී. දුක්කටන්ති කුප්පානං අධම්මකම්මවග්ගකම්මානං කතත්තා දුක්කටං.

200. ඉදානි යදිදං සමග්ගෙන ධම්මිකං නාම, තං යෙහි සඞ්ඝෙහි කාතබ්බං, තෙසං පභෙදං දස්සෙතුං ‘‘චතුවග්ගො’’තිආදිමාහ. චත්වාදීනං සඞ්ඛ්යෙයවුත්තිත්තා චතුන්නං වග්ගොතිආදිනා විග්ගහො. දසවීසතිවග්ගිකොති දසන්නං වීසතියා ච වග්ගභෙදවසෙන දසවීසතීනං වග්ගොති විග්ගහො, ණිකො සකත්ථෙ. වීසතියා වග්ගො, අතිරෙකෙන සහිතො වීසතිවග්ගොති විග්ගහො.

201-2. පඤ්චන්නං කම්මානං නියමෙති ‘‘චතූ’’තිආදිනා. අබ්භානං උපසම්පදං පවාරණං ඨපෙත්වා ¶ චතුවග්ගො චාතිආදිනා යොජෙත්වා ¶ සබ්බකම්මෙසු කම්මප්පත්තොති දීපිතොති යොජෙතබ්බං. තත්ථ තත්ථ ච-සද්දො චතුවග්ගාදයො කම්මපත්තිකිරියායං සමුච්චිනොති. ඉධ පන සබ්බ-සද්දො අබ්භානාදීනං කෙසඤ්චි ඨපිතත්තා පදෙසසබ්බෙ ගය්හති. කම්මපත්තොති කම්මස්ස පත්තො යුත්තො අනුරූපො. ඉතරොති වීසතිවග්ගො අතිරෙකවීසතිවග්ගො. සබ්බකම්මෙසූති එත්ථ පන සබ්බ-සද්දො සබ්බසබ්බෙ. නනු ච වීසතිවග්ගස්ස කම්මප්පත්තභාවෙසති අතිරෙකවීසතිවග්ගස්ස පගෙවාති විඤ්ඤායති. තථා සති සො කස්මා වුත්තොති? සච්චං, තථාපි සො චතුවග්ගාදිනා සඞ්ඝෙන කත්තබ්බකම්මං ඌනකතරෙන න වට්ටති, අතිරෙකෙන පන වට්ටතීති ඤාපනත්ථං වුත්තො.

203. ඉදානි චතුවග්ගාදිකෙන ඡන්දාහරණෙන පූරෙතබ්බොති දස්සෙති ‘‘චතූ’’තිආදිනා. පාරාජිකාදිභාවමනාපන්නත්තා පකතියා සභාවෙනෙව ඨිතො අත්තා යෙසං, පකතො වා තතොයෙව කම්මෙසු අවිගතො අත්තා යෙසං තෙති පකතත්තකා, පාරාජිකඋක්ඛිත්තකලද්ධිනානාසංවාසකෙහි අඤ්ඤෙ. පරෙති එකසීමට්ඨා තාදිසායෙව අඤ්ඤෙ. සෙසෙපීති අවසෙසෙ පඤ්චවග්ගාදිකරණීයෙපි.

204. ඉදානි වත්ථුඤත්තිඅනුස්සාවනසීමාදිවිපත්තිතො, කම්මවිපත්තීසු පරිසතො ච පටික්කොසතො ච කම්මස්ස කුප්පාකුප්පභාවං තත්ථ ච ආපත්තිආදිං දස්සෙතුං ‘‘චතූ’’තිආදි මාහ. චතුවග්ගාදිකත්තබ්බං අසංවාසගණපූරං වා කම්මාරහගණපූරං වා කම්මඤ්ච ගරුකට්ඨගණපූරං වා පරිවාසාදිකම්මඤ්චාති යොජනා. එත්ථ ච කම්මාරහො ගරුකට්ඨතො අඤ්ඤො, නික්ඛිත්තවත්තො පන ගරුකට්ඨො ගණපූරකො හොතියෙව. කතන්ති චතුවග්ගාදිනා කතං.

205. වාරෙය්යාති අන්තරායෙ අසති අන්තමසො එකොපි වාරෙය්යාති අත්ථො. අන්තරායෙති පාපෙහි කරියමානෙ ¶ ජීවිතබ්රහ්මචරියන්තරායෙ සති. අනන්තරායිකා චෙ න වාරෙන්ති, දුක්කටං. දිට්ඨාවින්ති අත්තනො අත්තනො දිට්ඨිං ලද්ධිං ‘‘අධම්මකම්මං ඉදං, න මෙතං ඛමතී’’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං ආවි කරෙය්යුන්ති සෙසො. එකොධිට්ඨානන්ති එකො භික්ඛු ‘‘න මෙතං ඛමතී’’ති අධිට්ඨානං කරෙය්යාති සෙසො. තතොධිකාති තීහි අධිකා. තෙ පන සඞ්ඝත්තා පහොන්ති අත්තනො කම්මං නිත්ථරිතුං.

206. ඛිත්තචිත්තො නාම උම්මත්තකො. දුඛට්ටිතොති වෙදනට්ටො. න රූහතීති ගය්හත්තං න රොහතීති අත්ථො.

207. අන්තමසො ¶ අනන්තරස්සාපි ආරොචෙන්තස්ස පකත…පෙ… භික්ඛුනොති සම්බන්ධො. එකසීමායං තිට්ඨතීති එකසීමට්ඨො. සමො සංවාසො අස්සාති සමසංවාසො. එකසීමට්ඨො ච සො සමසංවාසො ච, පකතත්තො ච සො එකසීමට්ඨසමසංවාසො ච, සො චායං භික්ඛු චාති සබ්බත්ථ කම්මධාරයො, තස්ස. එත්ථ පන අවිපන්නසීලො පකතත්තොති අධිප්පෙතො. ආරොචෙන්තස්සාති අත්තනො ලද්ධිං පකාසෙන්තස්ස. රූහතීති පටික්ඛෙපො රුහති.

208. ධම්මිකං කම්මන්ති ධම්මෙන කත්තබ්බං අපලොකනාදිකම්මං. පටික්කොසෙය්යාති නිවාරෙය්ය. තිරොක්ඛා කායසාමග්ගිං වා ඡන්දං වාති වා-සද්දං නෙත්වා අත්ථො නෙතබ්බො. තිරොක්ඛාති පරම්මුඛා. සො සම්මුඛා-සද්දො විය නිපාතො, අථ වා අක්ඛා ඉන්ද්රියවිසයතො තිරො බහීති අත්ථොති.

29. මිච්ඡාජීවවිවජ්ජනානිද්දෙසවණ්ණනා

209. ආගම්ම ජීවන්ති එතෙනාති ආජීවො, කො සො? පච්චයපරියෙසනවායාමො. මිච්ඡාය ආජීවො, තස්ස ¶ විවජ්ජනා මිච්ඡාජීවවිවජ්ජනා. සා පනායං අත්ථතො ‘‘ඉධ භික්ඛු පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො’’ති (විභ. 508) එවං පාතිමොක්ඛසංවරසම්පත්තියා පටිපත්තිදස්සනවසෙන ආගතො ආචාරො චෙව යථාක්කමෙන පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසථුල්ලච්චයපාචිත්තියපාටිදෙසනීයදුබ්භාසිතදුක්කටානං කාරණභූතස්ස ආජීවහෙතුපඤ්ඤත්තානං අභූතාරොචනසඤ්චරිත්තඅඤ්ඤාපදෙසභූතාරොචනපණීතභොජනවිඤ්ඤත්ති භික්ඛුනිභොජනවිඤ්ඤත්තිසූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදානං වීතික්කමස්ස ච කුහනලපනනෙමිත්තිකතා නිප්පෙසිකතා ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතාති එවමාදීනඤ්ච පාපධම්මානං වසෙන පවත්තං මිච්ඡාජීවවිරතිසඞ්ඛාතං ආජීවපාරිසුද්ධිසීලඤ්ච. තස්සා පන කස්සචි ඉධ දස්සනං යථා දස්සෙතුමාරද්ධං පාතිමොක්ඛසංවරසඞ්ඛාතාය අධිසීලසික්ඛාය, චතුරාරක්ඛවිපස්සනාවසෙන ආගතානං අධිචිත්තඅධිපඤ්ඤාසඞ්ඛාතානං ද්වින්නං සික්ඛානඤ්ච උපකාරකධම්මපරිදීපනත්ථන්ති දට්ඨබ්බං, එවමීදිසං ¶ විඤ්ඤෙය්යං, තං දස්සෙති ‘‘දාරු’’න්තිආදිනා. තත්ථ ‘‘දාරු’’න්තිආදීනි ‘‘දදෙ’’ති එතස්ස පත්තිකම්මං. චුණ්ණං සිරීසචුණ්ණාදිනහානියචුණ්ණං. න්හානමුඛොදකන්ති න්හානඤ්ච මුඛඤ්ච, තස්ස උදකන්ති සමාසො. ආදි-සද්දෙන පණ්ණාදිං සඞ්ගණ්හාති. කුලසඞ්ගහාති කුලසඞ්ගහකරණෙන.

210. පරිභටති පරෙසං දාරකෙ පරිහරතීති පරිභටො, පරිභටස්ස කම්මං පාරිභටකො, සකත්ථෙ තමෙව පාරිභටකතා. අලඞ්කරණාදිනා කුලදාරකපරිහරණස්සෙතං නාමං. මුග්ගස්ස සූපො මුග්ගසූපො, සොයෙව මුග්ගසුප්පො. යථා මුග්ගසූපෙ පච්චමානෙ කොචිදෙව මුග්ගො න පච්චති, අවසෙසා පච්චන්ති, එවං යස්ස පුග්ගලස්ස වචනෙ කිඤ්චිදෙව සච්චං හොති, සෙසං අලිකං, අයං පුග්ගලො මුග්ගසූපසදිසතාය උපචාරෙන ‘‘මුග්ගසුප්පො’’ති වුච්චති, තස්ස භාවො මුග්ගසුප්පතා ¶ . සච්චාලිකෙන ජීවිතකප්පනස්සෙතං අධිවචනං. ඝරවත්ථුආදිසම්බන්ධිනී විජ්ජා වත්ථුවිජ්ජා. පාරිභටකතා චාතිආදිනා ද්වන්දො නපුංසකත්තාභාවෙ පාරි…පෙ… විජ්ජා, තාය. රස්සො පන ගාථාබන්ධවසෙන, තථා දීඝො. පහිණානං තස්මිං තස්මිං කම්මෙ තෙසං තෙසං නියුඤ්ජනං පහෙණං. ආදරෙන දූතෙන කාරෙතබ්බං යං කිඤ්චි කම්මං දූතකම්මං. පිසනං පෙසනං, ජඞ්ඝාය පාදෙන පෙසනං ජඞ්ඝපෙසනං, තමස්ස අත්ථීති ජඞ්ඝපෙසනියං. තෙසං තෙසං ගිහීනං ගාමන්තරදෙසන්තරාදීසු සාසනපටිසාසනහරණස්සෙතමධිවචනං.

211. ලාභාසාය ලඤ්ජදානං අනුප්පදානං. සම්බුද්ධප්පටිකුට්ඨෙන බුද්ධගරහිතෙන අඞ්ගවිජ්ජානක්ඛත්තවිජ්ජාසුපිනවිජ්ජාභූතවිජ්ජාදිනා අඤ්ඤෙන වා.

212. අඤ්ඤාතකානං අප්පවාරිතානං විඤ්ඤාපනං විඤ්ඤත්ති, යාචනවසෙන පවත්තො කායවචීපයොගො. බුද්ධප්පටිකුට්ඨෙන මිච්ඡාජීවෙන පච්චයපරියෙසනා අනෙසනා. අභූතස්ස අත්තනි අවිජ්ජමානස්ස උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස උල්ලපනං කථනං අභූතුල්ලපනා. කුහනාදීහීති කුහනාලපනාදීහි. තත්ථ ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පච්චයප්පටිසෙවනසාමන්තජප්පනඉරියාපථසණ්ඨාපනවසෙන ජනවිම්හාපනා කුහනා. විහාරං ආගතෙ මනුස්සෙ දිස්වා ‘‘කිමත්ථාය භොන්තො ආගතා, කිං භික්ඛූ නිමන්තෙතු’’න්ති වා ‘‘මයි රාජා පසන්නො, අසුකො ච අසුකො ච රාජමහාමත්තො පසන්නො’’ති වා ආදිනා නයෙන ආලපනා ලපනා. ඛාදනීයං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තෙ දිස්වා ‘‘කිං ඛාදනීයං ලභිත්ථා’’තිආදිනා නයෙන නිමිත්තකරණාදි නෙමිත්තකතා. ‘‘අස්සද්ධො අප්පසන්නො’’තිආදිනා නයෙන ගරහණානි ච ‘‘එතං එත්ථ කථෙථා’’තිආදිනා නයෙන වාචාය ¶ ¶ උක්ඛිපනාදි ච නිප්පෙසිකතා. අප්පෙන ලාභෙන බහුකං වඤ්චෙත්වා ගහෙතුං ඉච්ඡනං ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා. කුලදූසාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන රූපියප්පටිග්ගහණරූපියසංවොහාරා සඞ්ගය්හන්තීති.

මිච්ඡාජීවවිවජ්ජනානිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

213. සඋපාහනො…පෙ… චීවරං සීසෙ කරිත්වා වා ආගන්තුකො ආරාමං න පවිසෙති සම්බන්ධො. සඡත්තොති සීසෙ කතඡත්තෙන සඡත්තො. ඔගුණ්ඨිතොති සසීසං පාරුපිතො. ‘‘පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපො, අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨාන’’න්ති වුත්තං උපචාරසීමාසමීපං පත්වා උපාහනාඔමුඤ්චනාදිසබ්බං කත්වා ආරාමො පවිසිතබ්බොති අයමෙත්ථ බ්යතිරෙකලද්ධො අත්ථො.

214. පානීයෙන පාදෙ න ධොවෙය්යාති සම්බන්ධො. පටික්කමනං පත්වා එකමන්තෙ පත්තචීවරං නික්ඛිපිත්වා පතිරූපෙ නිසජ්ජ පුච්ඡිත්වා පානීයං පාතබ්බං, පරිභොජනීයෙන යථාවුත්තං පාදා ධොවිතබ්බාති අධිප්පායො. වුඩ්ඪතරෙ ආවාසිකෙපි ච අභිවාදෙය්යාති ඉමිනා වස්සං පුච්ඡිත්වා නවකෙන ආවාසිකෙන අභිවාදාපෙතබ්බන්ති දීපෙති. පුච්ඡෙය්ය සයනාසනන්ති ‘‘කතමං සෙනාසනං පාපුණාති, අජ්ඣාවුත්ථං අනජ්ඣාවුත්ථං වා’’ති සෙනාසනං පුච්ඡෙය්ය. ඉදඤ්ච පුච්ඡාය ලක්ඛණවචනං. තස්මා ආවාසිකවත්තෙ වුත්තමජ්ඣාවුත්ථාදිකඤ්ච පුච්ඡිතබ්බං. සචෙ ‘‘අනජ්ඣාවුත්ථ’’න්ති වදන්ති, කවාටං ආකොටෙත්වා මුහුත්තං ආගමෙත්වා ඝටිකං උග්ඝාටෙත්වා කවාටං පණාමෙත්වා බහි ඨිතෙන උල්ලොකෙත්වා පවිසිත්වා සබ්බං සෙනාසනවත්තං කාතබ්බං. ආගන්තුකවත්තං.

215-6. ගමිකො ¶ පක්කමෙය්යාති සම්බන්ධො. ‘‘පටිසාමෙත්වා’’තිආදීනිමස්ස පුබ්බකිරියාපදානි. දාරුමත්තිකභණ්ඩකන්ති එත්ථ මඤ්චපීඨාදිදාරුභණ්ඩං රජනභාජනාදිමත්තිකාභණ්ඩං. පටිසාමෙත්වාති අත්ථි චෙ අනොවස්සකෙ සණ්ඨපෙත්වා. ථකෙත්වානාති ද්වාරවාතපානෙහි පිධාය ¶ . සාධුකං සඞ්ගොපෙත්වානාති චතූසු පාසාණෙසු මඤ්චං පඤ්ඤපෙත්වා මඤ්චෙ මඤ්චස්ස, පීඨෙ පීඨස්ස ආරොපනෙන සෙනාසනස්ස උපරූපරි පුඤ්ජකරණෙන සාධුකං සඞ්ගොපනං කත්වා. න චාති නෙව. ගමිකවත්තං.

217-8. ආවාසිකොති ඉදං ‘‘පඤ්ඤපෙය්යා’’තිආදීනං කත්තුපදං. නවකම්මකරණාදිභාරනිත්ථරණතාය ආවාසො විහාරො අස්ස අත්ථීති ආවාසිකො. යස්ස පන කෙවලං විහාරෙ නිවාසනමත්තං අත්ථි, සො නෙවාසිකො. උභොපි තෙ ඉධ ආවාසික-සද්දෙන සඞ්ගහිතා. පාදොදප්පභුතින්ති එත්ථ පභුති-සද්දෙන පාදපීඨපාදකථලිකානං ගහණං. පච්චුග්ගන්ත්වාන පත්තචීවරං ගණ්හෙය්යාති යොජනා. පඤ්ඤපෙ සයනාසනන්ති ‘‘එතං තුම්හාකං සෙනාසනං පාපුණාතී’’ති එවං සයනාසනං පඤ්ඤපෙය්ය, පකාසෙය්යාති වුත්තං හොති.

219. අජ්ඣාවුත්ථන්ති පුබ්බෙ භික්ඛූහි නිවුත්ථං. ගොචරාගොචරං වදෙති ‘‘භික්ඛාචාරගාමො දූරො, ආසන්නො’’ති වා, ‘‘කාලස්සෙව පිණ්ඩාය චරිතබ්බං, දිවා වා’’ති එවං ගොචරඤ්ච, ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨිකානං වා ගාමො, පරිච්ඡින්නභික්ඛො වා’’තිආදිනා අගොචරඤ්ච වදෙය්යාති අත්ථො. වච්චපස්සාවට්ඨානානීතිආදීනිපි ‘‘වදෙ’’ති ඉමස්සෙව කම්මවචනානි. සෙඛසම්මුතින්ති යස්ස සද්ධස්ස කුලස්ස සඞ්ඝො සෙඛසම්මුතිං දෙති, තං කුලඤ්ච.

220. පවෙසනික්ඛමෙ කාලන්ති ‘‘කෙසුචි ඨානෙසු වාළමිගා වා අමනුස්සා වා හොන්ති, ඉමං කාලං පවිසිතබ්බං නික්ඛමිතබ්බඤ්චා’’ති ¶ එවං පවෙසනික්ඛමෙ ච කාලං. එතං පන ආසනපඤ්ඤපනාදිකං සබ්බං වත්තං වුඩ්ඪතරෙ ආගතෙ චීවරකම්මාදිං වා නාතිගිලානස්ස භෙසජ්ජං වා ඨපෙත්වාපි කාතබ්බං. මහාගිලානස්ස පන භෙසජ්ජමෙව කාතබ්බං. චෙතියඞ්ගණවත්තං කරොන්තෙනාපි තස්ස වත්තං කාතුං ආරභිතබ්බං. පණ්ඩිතො හි ආගන්තුකො ‘‘කරොහි තාව භෙසජ්ජං, චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජාහී’’ති ච වදෙය්ය. අපිච බීජනෙන බීජිතබ්බො, පාදාපිස්ස ධොවිතබ්බා, තෙලෙන මක්ඛිතබ්බා. පිට්ඨි චෙ ආගිලායති, සම්බාධෙතබ්බා. නවකස්ස පන ආගන්තුකස්ස ‘‘ඉදමාසනං, එත්ථ නිසීදා’’තිආදිනා ආචික්ඛිතබ්බන්ති දස්සෙන්තො ‘‘නිසින්නොයෙවා’’තිආදිමාහ. නිසින්නොයෙවාති ඉමිනා ‘‘ඨිතොයෙවා’’තිආදිං උපලක්ඛෙති. සමුද්දිසෙති ආදරෙන වදෙය්ය. ආවාසිකවත්තං.

‘‘වත්ත’’න්ති ¶ පන සාමඤ්ඤෙන නිද්දිට්ඨත්තා න ථෙරෙ භික්ඛූ අතිඅල්ලීයිත්වා නිසීදිතබ්බං, මහාථෙරස්ස නිසින්නාසනතො එකං ද්වෙ ආසනානි ඨපෙත්වා ‘‘නිසීදා’’ති වුත්තෙ නිසීදිතබ්බං, න නවාපි භික්ඛූ ආසනෙන පටිබාහිතබ්බා, න සඞ්ඝාටිං ඔත්ථරිත්වා නිසීදිතබ්බං, සද්දං අකත්වා උදකකිච්චං කාතබ්බං, යථා සූපස්ස ඔකාසො හොති, එවමත්තාය ඔදනො ගණ්හිතබ්බො, ථෙරෙන භික්ඛුනා ‘‘ඨපෙත්වා අප්පකං ඔදනාදිකං සබ්බං සබ්බෙසං සමකං සම්පාදෙහී’’ති වත්තබ්බං, න තාව ථෙරෙන භුඤ්ජිතබ්බං, භුත්තාවිනා න තාව උදකං පටිග්ගහෙතබ්බං, භත්තග්ගතො නිවත්තන්තෙහි යථානුරූපං නික්ඛමිත්වා විරළාය පාළියා ගන්තබ්බන්ති එවමාදිකඤ්ච තදනුරූපං සෙඛියවත්තඤ්ච සම්පාදෙතබ්බන්ති ඉදං භත්තග්ගවත්තඤ්ච සාධුකං අතරමානෙන ගාමො පවිසිතබ්බො, ‘‘ඉමිනා පවිසිස්සාමි, ඉමිනා නික්ඛමිස්සාමී’’ති නිවෙසනං පවිසන්තෙන සල්ලක්ඛෙතබ්බං, නාතිසහසා පවිසිතබ්බං, නාතිසහසා නික්ඛමිතබ්බං, නාතිදූරෙ නච්චාසන්නෙ ¶ ඨාතබ්බං, නාතිචිරං ඨාතබ්බං, නාතිලහුකං නිවත්තිතබ්බං, දාතුකාමතාකාරං ඤත්වා ඨාතබ්බං, යො පඨමං ගාමතො පටික්කමති, තෙන ආසනපඤ්ඤපනාදි සබ්බං කාතබ්බං, යො පච්ඡා, තෙන ආසනුද්ධරණාදි සබ්බං කාතබ්බන්ති එවමාදිකඤ්ච තදනුරූපං සෙඛියවත්තඤ්ච සම්පාදෙතබ්බන්ති ඉදං පිණ්ඩචාරිකවත්තඤ්ච කාතබ්බං.

සෙනාසනට්ඨානෙ සබ්බං වත්තඤ්ච සම්පාදෙත්වා තතො නික්ඛමිත්වා සාධුකං නිවාසෙත්වා පාරුපිත්වා ච අතරමානෙන ගාමො පවිසිතබ්බොතිආදි සබ්බං පිණ්ඩචාරිකවත්තං කාතබ්බං. පානීයපරිභොජනීයඅග්ගිඅරණිසහිතකත්තරදණ්ඩා උපට්ඨපෙතබ්බා, නක්ඛත්තපදානි සකලානි වා එකදෙසානි වා උග්ගහෙතබ්බානි, දිසාකුසලෙන භවිතබ්බන්ති ඉදං ආරඤ්ඤිකවත්තඤ්ච උද්දිට්ඨංයෙව හොතීති අවගන්තබ්බන්ති.

221. සම්මුඛා පරම්මුඛාති සස්ස මුඛං, පරස්ස මුඛන්ති විග්ගහො, සම්මුඛෙන පරම්මුඛෙනාති අත්ථො. සම්මුඛාවිකප්පනා පරම්මුඛාවිකප්පනාති භෙදා දුවෙ විකප්පනා වුත්තාති යොජනා ¶ . භෙදාති විසෙසතො. අථ වා සස්ස මුඛං මුඛසම්බන්ධිවචනං අස්සා විකප්පනායාති සමාසො. තථා පරම්මුඛා. සම්මුඛා ච පරම්මුඛා ච, තස්සා භෙදො, තතො. සම්මුඛාය සම්මුඛවිකප්පනාය. බ්යත්තස්සාති විකප්පනවිධානං පච්චුද්ධාරවිධානඤ්ච ජානන්තස්ස.

222. තෙනාති යස්ස සන්තිකෙ විකප්පෙති, තෙන භික්ඛුනා. පරිභොගාදිකන්ති පරිභොගං විස්සජ්ජනං අධිට්ඨානඤ්ච.

224-5. අපරා ¶ සම්මුඛාවෙකාති එත්ථ වා-සද්දො පක්ඛන්තරෙ, අථ වාති අත්ථො, අපි-සද්දත්ථො වා වා-සද්දො, සො අපරා-සද්දතො පරං දට්ඨබ්බො, අපරාපි එකා සම්මුඛාවිකප්පනා අත්ථීති අත්ථො. කථන්ති ආහ ‘‘භික්ඛුස්සා’’තිආදි. ‘‘පඤ්චන්නං සහධම්මීන’’න්ති වුත්තත්තා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො’’තිආදීසු තිස්සාය භික්ඛුනියා තිස්සාය සික්ඛමානාය තිස්සාය සාමණෙරියා තිස්සස්ස සාමණෙරස්සාතිපි විඤ්ඤාතබ්බං.

226. පරම්මුඛාවිකප්පනාති පරම්මුඛෙන විකප්පනෙන, පරම්මුඛාවිකප්පනාති වා ගහෙතබ්බං, පරම්මුඛාවිකප්පනා කථන්ති අත්ථො.

227. මිත්තොති දළ්හමිත්තො. සන්දිට්ඨොති දිට්ඨමත්තමිත්තො. එත්ථ පන ද්වින්නං විකප්පනානං කිං නානාකරණන්ති? සම්මුඛාවිකප්පනාය තාව සයං විකප්පෙත්වා පරෙන පච්චුද්ධරාපෙති, තෙනෙව සා සම්මුඛාවිකප්පනා නාම ජාතා. පරම්මුඛාවිකප්පනාය පරෙනෙව විකප්පාපෙත්වා පරෙනෙව පච්චුද්ධරාපෙති, තෙනෙව සා පරම්මුඛාවිකප්පනා නාම ජාතාති ඉදමෙත්ථ නානාකරණන්ති.

228. දූරසන්තිකත්තෙකත්තන්ති එත්ථ ආසන්නදූරභාවො අධිට්ඨානෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

229. දසාහං…පෙ… පච්චාසාය සති මාසකං නාධිට්ඨිතවිකප්පිතං නිස්සග්ගිං නුප්පාදයතීති සම්බන්ධො. දස අහානි සමාහටානි දසාහං. සබ්බත්ථ අච්චන්තසංයොගෙ දුතියා. තත්ථ යං දිවසං චීවරං උප්පන්නං, තස්ස යො අරුණො, සො උප්පන්නදිවසනිස්සිතො, තස්මා චීවරුප්පාදදිවසෙන සද්ධිං එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ නිස්සග්ගියං හොතීති ආහ ‘‘දසාහ’’න්ති. මාසමෙකං වාති ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ එකං ¶ පච්ඡිමකත්තිකමාස’’න්ති (පාරා. 649 අත්ථතො සමානං) වුත්තත්තා ¶ කථිනත්ථතෙ පඤ්ච මාසෙති ලබ්භති. කථිනං අත්ථතං යස්මිං විහාරෙති සමාසො. පාරිපූරත්ථන්ති පාරිපූරි අත්ථො යස්සාති විග්ගහො. කිරියාවිසෙසනං, පාරිපූරිප්පයොජනං කත්වාති අත්ථො. ඌනස්සාති යත්තකෙන කයිරමානං අධිට්ඨානං චීවරං පහොති, තත්තකතාභාවතො ඌනස්ස එකාදසමාසසත්තමාසසඞ්ඛාතෙ පිට්ඨිසමයෙ උප්පන්නස්ස මූලචීවරස්ස. පච්චාසා සතීති ‘‘සඞ්ඝාදිතො යතො කුතොචි ලච්ඡාමී’’ති එවං සතියා පච්චාසායාති අත්ථො. උභයම්පි ය-කාරලොපෙන නිද්දිට්ඨං. සතීති වා නිපාතො, ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වාහ. එත්ථ පන බ්යතිරෙකවසෙන දසාහාතික්කමනාදීසු නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං වෙදිතබ්බන්ති.

විකප්පනානිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

230. බ්යත්තස්සාති ‘‘කාරිය’’න්ති කිතකයොගෙ කත්තරි ඡට්ඨී. බ්යත්තො ච නාම ‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං, ආපත්තිං ජානාති, අනාපත්තිං ජානාති, ලහුකං ආපත්තිං ජානාති, ගරුකං ආපත්තිං ජානාති, උභයානි ඛො පනස්ස පාතිමොක්ඛානි විත්ථාරෙන ස්වාගතානි හොන්ති සුවිභත්තානි සුප්පවත්තීනි සුවිනිච්ඡිතානි සුත්තසො අනුබ්යඤ්ජනසො. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බ’’න්ති (මහාව. 103) එවං වුත්තබ්යත්තො ච බහුස්සුතබ්යත්තො ච වෙදිතබ්බො.

තත්ථ සුවිභත්තානීති සුට්ඨු විභත්තානි පදපච්චාභට්ඨසඞ්කරදොසවිරහිතානි. සුප්පවත්තීනීති පගුණානි වාචුග්ගතානි. සුවිනිච්ඡිතානි ¶ සුත්තසොති ඛන්ධකපරිවාරතො ආහරිතබ්බසුත්තවසෙන සුට්ඨු විනිච්ඡිතානි. අනුබ්යඤ්ජනසොති අක්ඛරපදපාරිපූරියා සුවිනිච්ඡිතානි අක්ඛණ්ඩානි අවිපරීතක්ඛරානි. එතෙන අට්ඨකථා දීපිතා. අට්ඨකථාතො හි එස විනිච්ඡයො හොතීති. බහුස්සුතබ්යත්තො පන යෙන සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන ද්වෙ මාතිකා පගුණා වාචුග්ගතා, පක්ඛදිවසෙසු ධම්මසවනත්ථාය සුත්තන්තතො චත්තාරො භාණවාරා, සම්පත්තානං පරිසානං පරිකථනත්ථාය අන්ධකවින්දමහාරාහුලොවාදඅම්බට්ඨසදිසො එකො කථාමග්ගො, සඞ්ඝභත්තමඞ්ගලාමඞ්ගලෙසු අනුමොදනත්ථාය තිස්සො ¶ අනුමොදනා, උපොසථප්පවාරණාදිජානනත්ථං කම්මාකම්මවිනිච්ඡයො, සමණධම්මකරණත්ථං සමාධිවසෙන විපස්සනාවසෙන වා අරහත්තමග්ගපරියොසානමෙකං කම්මට්ඨානං එත්තකං උග්ගහිතං, ස්වායං වුච්චති. නත්ථි නිස්සාය කාරියන්ති ආචරියාදිං නිස්සාය වාසෙන කත්තබ්බං නත්ථි. ‘‘නිස්සයකාරිය’’න්ති වා පාඨො, නිස්සයෙන කාරියන්ති සමාසො. ජීවස්ස යත්තකො පරිච්ඡෙදො යාවජීවං.

231. තෙන නිස්සාය වසන්තෙන එවං නිස්සයො ගහෙතබ්බොති දස්සෙතුං ‘‘එකංස’’න්තිආදි වුත්තං. එකංසන්ති එකො අංසො අස්ස චීවරස්සාති විග්ගහො. කිරියාවිසෙසනං වා භුම්මත්ථෙ වා උපයොගවචනං, එකස්මිං අංසෙති අත්ථො. අඤ්ජලි කරපුටො. යාවතතියකං වදෙති උපසම්පදාය සට්ඨිවස්සෙන සත්තතිවස්සෙන වාපි බ්යත්තස්ස නවකස්ස සන්තිකෙ යාවතතියකං වචනං කරෙය්ය. යාවතතියො වාරො අස්සාති කිරියාවිසෙසනසමාසො. ආයස්මතොති ආයස්මන්තං. වච්ඡාමීති වසාමි. උපජ්ඣං ගණ්හන්තෙනාපි ‘‘උපජ්ඣායො මෙ, භන්තෙ, හොහී’’ති ගහෙතබ්බං. තං පන ‘‘ආචරියො’’ති එත්ථ ‘‘උපජ්ඣායො’’ති වචනං විසෙසොති එත්ථ වාචාභෙදතො ¶ න විසුං වුත්තං. න කෙවලමෙත්ථ නිස්සයුපජ්ඣායගහණෙ, ගාමප්පවෙසනාදීසුපි එවමෙව කත්වා ‘‘අහං ආවුසො’’ති වා ‘‘භන්තෙ’’ති වා වත්වා ‘‘ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡාමී’’තිආදිනා වත්තබ්බං.

232. නිස්සයපටිප්පස්සද්ධිං දස්සෙති ‘‘පක්කන්තෙ’’තිආදිනා. පක්කන්තෙති උපජ්ඣායෙ ආචරියෙ සද්ධිවිහාරිකෙ අන්තෙවාසිකෙ ච ගාමාදීසු යත්ථ කත්ථචි ආපුච්ඡිත්වා වා අනාපුච්ඡිත්වා වා ගතෙ. තෙසු යෙන කෙනචි ‘‘අසුකං නාම ගාමං ගච්ඡාමී’’ති වුත්තෙ තෙසුයෙව යෙන කෙනචි ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිතෙපි තං තං නියමං අතික්කමිත්වා පක්කන්තෙපි අනාපුච්ඡා පන උපචාරසීමාතික්කමෙන පක්කන්තෙපි නිස්සයො සම්මති පටිප්පස්සම්භති. පක්ඛසඞ්කන්තෙති තිත්ථියපක්ඛසඞ්කන්තෙ චාපි විබ්භන්තෙ චාපි මරණෙන ච තඞ්ඛණඤ්ඤෙව පටිප්පස්සම්භති. ආණත්ති නාම ‘‘පණාමෙමි ත’’න්ති වා ‘‘මා ඉධ පවිසා’’තිආදිකා නිස්සයප්පණාමනා. තාය පණාමිතෙන ආචරියුපජ්ඣායා ඛමාපෙතබ්බා. අඛමන්තෙසු දණ්ඩකම්මං කත්වා තස්මිං විහාරෙ මහාථෙරෙ ගහෙත්වාපි සාමන්තවිහාරෙ භික්ඛූ ගහෙත්වාපි ඛමාපෙතබ්බා. න ඛමන්ති චෙ, ආචරියුපජ්ඣායානං සභාගානං සන්තිකෙ වසිතබ්බං. යෙන කෙනචි කාරණෙන න සක්කා හොති තත්ර ආචරියුපජ්ඣායානං සභාගානං සන්තිකෙ වසිතුං, තංයෙව විහාරං ආගන්ත්වා අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ නිස්සයං ගහෙත්වා වසිතබ්බං. තත්ථ ‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං සද්ධිවිහාරිකං ¶ අප්පණාමෙන්තො උපජ්ඣායො සාතිසාරො හොති, පණාමෙන්තො අනතිසාරො හොති. උපජ්ඣායම්හි නාධිමත්තං පෙමං හොති, නාධිමත්තො පසාදො හොති, නාධිමත්තා හිරී හොති, නාධිමත්තො ගාරවො හොති, නාධිමත්තා භාවනා හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි…පෙ… හොති (මහාව. 68). පඤ්චහි, භික්ඛවෙ ¶ , අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං අන්තෙවාසිකං අප්පණාමෙන්තො ආචරියො…පෙ… හොතී’’ති (මහාව. 81) වුත්තත්තා පන අසම්මාවත්තන්තෙ අන්තෙවාසිකසද්ධිවිහාරිකෙ අප්පණාමෙන්තා ආචරියුපජ්ඣායා දුක්කටං ආපජ්ජන්තීති වෙදිතබ්බං. භාවනාති මෙත්තාභාවනා. උපජ්ඣායසමොධානං පන තස්ස දස්සනසවනවසෙන වෙදිතබ්බං.

එදිසො වුච්චති අලජ්ජිපුග්ගලො’’ති. (පරි. 359) –

එවං වුත්තලක්ඛණං අලජ්ජිං. නිස්සයං දෙන්තෙනාපි ලජ්ජිනොයෙව දාතබ්බං. ‘‘න භික්ඛවෙ අලජ්ජීනං නිස්සයො දාතබ්බො. යො දදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 120) හි වුත්තං. අදිට්ඨපුබ්බස්ස කතිපාහං ආචාරං උපපරික්ඛිත්වා දාතබ්බං. අපුබ්බන්ති එත්ථ සම්බන්ධිසද්දත්තා පුබ්බ-සද්දෙන පුබ්බවාසො ගහිතො, නත්ථි පුබ්බො අස්සාති අපුබ්බං, නවන්ති වුත්තං හොති. චත්තාරි පඤ්ච වා පරිමාණමෙතෙසන්ති විග්ගහො. එත්ථ පන පරිමාණ-සද්දසන්නිධානෙන සඞ්ඛ්යෙය්යවාචිනොපිතෙ සඞ්ඛ්යාමත්තවාචිනො හොන්තීති චතුපඤ්චසඞ්ඛ්යාපරිමාණමෙව සඞ්ඛ්යෙය්යමාහ, තස්මා විග්ගහපදත්ථෙහි භින්නො අඤ්ඤපදත්ථො සම්භවතීති සමාසො. වා-සද්දස්ස යො විකප්පත්ථො, තත්ථ චායං සමාසො, චත්තාරි වා පඤ්ච වා, චතුපඤ්ච අහානි, තෙසං අහානං සමාහාරො චතුපඤ්චාහං. භික්ඛුසභාගතන්ති සමානො භාගො ලජ්ජිතාසඞ්ඛාතො කොට්ඨාසො යෙසං, භික්ඛූහි සභාගා, තෙසං භාවො භික්ඛුසභාගතා, තං, පෙසලභාවන්ති අත්ථො. ‘‘ථෙරො ලජ්ජී’’ති ජානන්තෙන පන පකතියා නිස්සයදානට්ඨානං ¶ ගතෙන ච තදහෙව ගහෙතබ්බො, එකදිවසම්පි පරිහාරො නත්ථි. සචෙ ¶ ‘‘ඔකාසෙ අලභන්තෙ පච්චූසසමයෙ ගහෙස්සාමී’’ති සයති, අරුණං උග්ගතම්පි න ජානාති, අනාපත්ති. ලද්ධපරිහාරෙනාපි වසිතුං වට්ටතීති.

234. ‘‘ලබ්භතී’’ති කම්මනි නිප්ඵන්නත්තා අවුත්තකත්තාති ‘‘අද්ධිකස්සා’’තිආදීසු කත්තරි සාමිවචනං, ‘‘අද්ධිකෙනා’’ තිආදි වුත්තං හොති. ‘‘සල්ලක්ඛෙන්තෙනා’’ති පන සරූපෙනෙව නිද්දිට්ඨං. වසිතුන්ති වුත්තකම්මං. භාවෙ හි තුං-පච්චයො, වාසොති අත්ථො. යාචිතස්සාති ‘‘ගිලානුපට්ඨාකස්ස චා’’ති එත්ථ විසෙසනං. සචෙ පන ‘‘යාචාහි ම’’න්ති වුච්චමානොපි ගිලානො මානෙන න යාචති, ගන්තබ්බං. අරඤ්ඤෙ වා සල්ලක්ඛෙන්තෙන ඵාසුකන්ති යත්ථ වසන්තස්ස පටිලද්ධතරුණසමථවිපස්සනාවිසෙසභාගිතාවසෙන ඵාසු හොති, තස්මිං අරඤ්ඤෙ තාදිසං ඵාසුවිහාරං සල්ලක්ඛෙන්තෙන ආරඤ්ඤකෙන. දායකෙ අසන්තෙති පදච්ඡෙදො. තාවාති අවධිම්හි, අද්ධිකාදීහි යාව නිස්සයදායකො ලබ්භති, තාව, ආරඤ්ඤකෙන පන ‘‘පටිරූපෙ නිස්සයදායකෙ සති නිස්සාය වසිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා යාව ආසාළ්හිපුණ්ණමා, තාවාති අත්ථො. ‘‘සචෙ පන ආසාළ්හිමාසෙ ආචරියො නාගච්ඡති, යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බං (මහාව. අට්ඨ. 121). අන්තොවස්සෙ පන නිබද්ධවාසං වසිතබ්බං, නිස්සයො ච ගහෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 121) හි අට්ඨකථායං වුත්තං.

අම්හාකං පන කෙචි අන්තෙවාසිකත්ථෙරා ‘‘න භික්ඛවෙ වස්සං න උපගන්තබ්බං. යො න උපගච්ඡෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’ති (මහාව. 186) ච ‘න භික්ඛවෙ තදහු වස්සූපනායිකාය වස්සං අනුපගන්තුකාමෙන සඤ්චිච්ච ආවාසො අතික්කමිතබ්බො. යො අතික්කමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’ති (මහාව. 186) පාළිවචනතො කෙනචි කාරණෙන ¶ නිස්සයං අලභමානෙනපි න සක්කා අන්තොවස්සෙ වස්සං අනුපගන්තුං. ‘අන්තොවස්සෙ පනා’තිආදීසු පන ච-සද්දො අන්වාචයත්ථො, තස්මා තෙනාපි වස්සං උපගන්තබ්බමෙවා’’ති වදිංසු.

මයං පනෙත්ථ එවමවොචුම්හ ‘‘භගවතා අනුපගමනෙ දුක්කටං අනන්තරායිකස්සෙව වුත්තං, තෙනෙව ‘කෙනචි අන්තරායෙන පුරිමිකං අනුපගතෙන පච්ඡිමිකා උපගන්තබ්බා’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 185) වුත්තං. අන්තරායො ච නාම අන්තරා වෙමජ්ඣෙ එතීති අන්තරායො, යො කොචි බාධකප්පච්චයතාය අධිප්පෙතො වුච්චති ‘න ලභන්ති පතිරූපං උපට්ඨාකං, එසෙව අන්තරායොති පක්කමිතබ්බ’න්තිආදීසු (මහාව. 201) විය, තස්මා බාධකප්පච්චයතා අධිප්පෙතා ¶ . නිස්සයාලාභොපි අන්තරායොත්වෙව විඤ්ඤායති. සක්කා හි වත්තුං ‘අන්තරායො වස්සූපගමො සන්නිස්සයත්තා තරුණසමථවිපස්සනාලාභීනං කතොකාසො වියා’ති. තරුණසමථවිපස්සනාලාභීනම්පි හි කතොකාසෙපි ‘සචෙ පන ආසාළ්හිමාසෙ ආචරියො නාගච්ඡති, යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බ’න්ති දළ්හං කත්වා අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 121) වුත්තං. අම්හාකං ගරූහි ච සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.121) ‘ආචරියං ආගමෙන්තස්සෙව චෙ වස්සූපනායිකදිවසො හොති, හොතු, ගන්තබ්බං තත්ථ, යත්ථ නිස්සයදායකං ලභතී’ති වස්සූපනායිකදිවසෙපි නිස්සයත්ථාය ගමනමෙව වුත්තං. අථ ච පන මහාකාරුණිකොපි භගවා ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානුපට්ඨාකෙන භික්ඛුනා නිස්සයං අලභමානෙන යාචියමානෙන අනිස්සිතකෙන වත්ථු’න්ති (මහාව. 121) ගිලානවිසයෙපි නිස්සයං ගරුකං කත්වා පට්ඨපෙසි. යං පන අනිස්සයං, තං අනන්තරායං නිස්සයමුත්තකස්ස වස්සූපගමනං විය. අපිච නාවාය ගච්ඡන්තස්ස පන වස්සානෙ ආගතෙපි නිස්සයං අලභන්තස්ස අනාපත්තීති නාවාය ¶ ගච්ඡතොයෙව ආවෙණිකා අනාපත්තිකතා වුත්තා. තස්මා නිස්සයාලාභො බාධකප්පච්චයො වස්සූපගමනස්ස, න වස්සූපගමනං නිස්සයස්සාති අන්තරායොයෙව නිස්සයාලාභො. තතොයෙව ටීකායං ‘අන්තොවස්සෙ පන අනිස්සිතෙන වත්ථුං න වට්ටතී’ති වුත්තං. තස්මායෙව ච ‘අන්තොවස්සෙ පනා’තිආදීසු නිස්සයදායකෙ සති නිබද්ධවාසං වසිතබ්බඤ්ච නිස්සයො ගහෙතබ්බො ච හොතීති ගමනකිරියාය ඛීයමානතාවසෙන ච-සද්දො සමුච්චයො ගහෙතබ්බො’’ති.

නිස්සයනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

235. බන්ධීයති අනෙනාති බන්ධනං, කායස්ස බන්ධනං කායබන්ධනං, නත්ථි කායබන්ධනමෙතස්සාති අකායබන්ධනො. දුක්කටන්ති සඤ්චිච්ච වා අසඤ්චිච්ච වා පවිසෙය්ය චෙ, දුක්කටං. අසතියා ගතො යත්ථ සරති, තත්ථෙව බන්ධෙය්යාති සම්බන්ධො. ගතොති අන්තොගාමං ගතො. සරිත්වා යාව න බන්ධති, න තාව පිණ්ඩාය චරිතබ්බං.

236. ‘‘පට්ටිකා’’තිආදිනා ¶ සබ්බසඞ්ගාහකං කායබන්ධනං නිද්දිසති. පට්ටිකාති පකතිවීතා වා මච්ඡකණ්ටකඛජ්ජූරිපත්තවායිමා වා. සූකරානං අන්තං සූකරන්තං. ඉධ පන තංසදිසං වුච්චති. චතුරස්සං අකත්වා සජ්ජිතං මුද්දිකකායබන්ධනම්පි සඞ්ගහෙත්වා ‘‘එකා රජ්ජූ’’ති වුත්තං. තං පන රජ්ජුකං බන්ධන්තෙන එකගුණමෙව කත්වා බන්ධිතුං වට්ටති, මජ්ඣෙ භින්දිත්වා දිගුණං කත්වා බන්ධිතුං න වට්ටති. දිගුණං පන අකත්වා සතවාරම්පි පුනප්පුනං ආවිජ්ඣිත්වා බන්ධිතුං වට්ටති, පාමඞ්ගසණ්ඨානං පන එකම්පි න වට්ටති ¶ . බහුරජ්ජුකෙ එකතො කත්වා එකෙන නිරන්තරං වෙඨෙත්වා කතං ‘‘බහුරජ්ජුක’’න්ති න වත්තබ්බං, තං වට්ටති. තදනුලොමිකාති තෙසං පට්ටිකාසූකරන්තානං ද්වින්නං ද්වෙ ඉමෙ යථාක්කමමනුලොමිකා.

237-8. පට්ටිකා කීදිසී වට්ටතීති ආහ ‘‘මච්ඡා’’තිආදි. පට්ටිකා මච්ඡකණ්ටකඛජ්ජූරිපත්තා වා මට්ඨා වා ලබ්භාති සම්බන්ධො. කණ්ටක-සද්දෙන පත්ත-සද්දෙන ච තදාකාරො වුච්චති, උපචාරතො හි මච්ඡානං කණ්ටකාකාරො ච ඛජ්ජූරීනං පත්තාකාරො ච එතිස්සාති සමාසො. මට්ඨාති පකතිවීතා. ටීකායං පන ‘‘එතෙ මච්ඡකණ්ටකාදයො මට්ඨා විකාරරහිතා පට්ටිකා ච තදන්තොගධාති අධිප්පායො’’ති වුත්තං. කථං තෙසමන්තොගධතා? යතො තානියෙව පට්ටිකා නාමාති. තථා ච වුත්තං අට්ඨකථායං ‘‘පකතිවීතා වා මච්ඡකණ්ටකවායිමා වා පට්ටිකා වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 278). එත්ථ පන මච්ඡකණ්ටකෙයෙව ඛජ්ජූරිපත්තං පවිට්ඨං. චතස්සොපි දසා ලබ්භාති සම්බන්ධො. චතස්සොති උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන වුත්තං, තස්මා තතො ඌනාපි වට්ටන්ති. අන්තෙති කායබන්ධනස්ස උභයන්තෙ දිගුණසුත්තකං ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. ගුණො බන්ධනභූතං සුත්තකං ගුණසුත්තකං. ‘‘ගුණො පටලරාසීසු, ආනිසංසෙ ච බන්ධනෙ’’ති හි අභිධානප්පදීපිකා. ද්වින්නං ගුණසුත්තකානං සමාහාරො දිගුණසුත්තකං. තං දසාමුඛස්ස ථිරභාවාය කොට්ටෙතුං වට්ටති, න සොභනත්ථං. තෙනාහ ‘‘මාලාදි’’න්තිආදි.

මාලාදිං කක්කටච්ඡාදිං කුඤ්ජරච්ඡාදිඤ්ච දස්සෙත්වා ගුණසුත්තකකොට්ටිතා පට්ටිකා න කප්පතීති සම්බන්ධො. ‘‘මාලාදි’’න්තිආදීසු ආදි-සද්දෙන තාදිසං යං කිඤ්චි විකාරරූපං ගය්හති. කක්කටානං විය අච්ඡීනි, තානි ආදීනි යස්සාති සමාසො. තථා කුඤ්ජරච්ඡාදින්ති.

239. ඝටකන්ති ¶ ඝටකාකාරවට්ටලෙඛාරූපං. මකරමුඛාදින්ති එත්ථ මකරමුඛං නාම මකරමුඛසණ්ඨානං ¶ . බින්දු පන ආගමවසෙන වුත්තො. ආදි-සද්දෙන දෙඩ්ඩුභසීසාදිවිකාරරූපං යං කිඤ්චි සඞ්ගය්හති. දසාමුඛෙති දසානං මුඛභූතෙ අන්තෙ එතානි න කප්පන්තීති සම්බන්ධො. විධෙ උභන්තෙ ඝටකා ලෙඛා අඤ්ඤං චිත්තකඤ්ච න කප්පන්තීති සම්බන්ධො. ඝටකාති ඝටකතො. ලෙඛාති ලෙඛාය. පඤ්චමියා ලොපො. විධෙති කායබන්ධනස්ස පාසන්තෙ දසාමූලෙ තස්ස ථිරභාවත්ථං කත්තබ්බෙ දන්තවිසාණාදිමයෙ විධෙ.

240. දෙඩ්ඩුභකන්ති උදකසප්පසීසසදිසං. මුරජන්ති නානාවණ්ණෙහි සුත්තෙහි මුරජවට්ටිසණ්ඨානං වෙඨෙත්වා කතං. ටීකායං පන ‘‘මුරජන්ති බහුරජ්ජුකෙ එකතො සඞ්කඩ්ඪිත්වා එකාය රජ්ජුයා පලිවෙඨෙත්වා කතරජ්ජූ’’ති වුත්තං, තං ‘‘බහුරජ්ජුකෙ එකතො කත්වා’’තිආදිනා හෙට්ඨා වුත්තඅට්ඨකථාවචනෙන විරුජ්ඣති. මද්දවීණන්ති පාමඞ්ගසණ්ඨානං. කලාබුකන්ති බහුරජ්ජුකං. තෙසං ‘‘න කප්පතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ද්වෙ මජ්ඣිමාති මජ්ඣෙ භවා මුරජමද්දවීණසඞ්ඛාතා ද්වෙ.

241. ගණ්ඨියො චාපීති චීවරස්ස ගණ්ඨියො චාපි. තම්මයාති තෙහි වෙළුආදීහි නිබ්බත්තා. පසඞ්ගෙන පනෙතං වුත්තන්ති.

කායබන්ධනනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

242. ජාතාජාතාති ¶ දුවිධාති ජාතා පථවී අජාතා පථවීති පථවී දුවිධාති අත්ථො. ඉමිනා ජාතපථවිඤ්ච අජාතපථවිඤ්ච දස්සෙති. තාසං විභාගං දස්සෙති ‘‘සුද්ධා’’තිආදිනා. සුද්ධමත්තිකපංසුකා ච අදඩ්ඪා ච බහුමත්තිකපංසුකා ච චාතුමාසාධිකොවට්ඨපංසුමත්තිකරාසි ච ජාතා පථවීති සම්බන්ධො. මත්තිකා ච පංසු චාති ද්වන්දො. සුද්ධා අප්පසක්ඛරාදිතාය මත්තිකා පංසවො යස්සාති බාහිරත්ථො. අදඩ්ඪාති උද්ධනපචනාදිවසෙන තථා තථා ¶ අදඩ්ඪා. සා පන විසුං නත්ථි, සුද්ධමත්තිකාදීසු අඤ්ඤතරාව වෙදිතබ්බා. චත්තාරො මාසා, තෙහි සහිතො අතිරෙකො කාලො, තස්මිං ඔවට්ඨොති සමාසො. ඔවට්ඨොති යෙන කෙනචි උදකෙන ඔවට්ඨො. බුධා පන ‘‘ආකාසතො වුට්ඨඋදකෙනෙව, න අඤ්ඤත්ථ පහරිත්වා පතිතබින්දුනා’’ති වදන්ති, ‘‘ඔවට්ඨො’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තත්තා ච ‘‘පොක්ඛරණියා ඨිතතනුකද්දමො වට්ටති, බහලො තු න වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 86) වුත්තත්තා ච ‘‘විනයවිනිච්ඡයෙ සම්පත්තෙ ගරුකෙ ඨාතබ්බ’’න්ති විනයලක්ඛණතො ච න තං යුජ්ජතීති අම්හාකං ඛන්ති. පංසුමත්තිකානං රාසි පංසුමත්තිකරාසි. චතු…පෙ… වට්ඨො පංසුමත්තිකරාසි යස්සාති අඤ්ඤපදත්ථො, කම්මධාරයො වා.

243. වාලුකා ච දඩ්ඪා ච යෙභුය්යසක්ඛරාදිමහීපි ච චාතුමාසොමවට්ඨකො වුත්තරාසි ච දුතියා භූමීති සම්බන්ධො සක්ඛරා ච පාසාණා ච මරුම්බා ච කථලා ච වාලුකා චාති ද්වන්දො. සුද්ධා සක්ඛර…පෙ… වාලුකා යස්සාති විග්ගහො. හත්ථමුට්ඨිනා ගහෙතබ්බප්පමාණා සක්ඛරා, තතො උපරි පාසාණා, කටසක්ඛරා මරුම්බා, කපාලඛණ්ඩානි කථලාති වෙදිතබ්බා. දුතියාති අජාතා. වුත්තරාසීති වුත්තො මත්තිකපංසුසිරා.

244. කීදිසී ¶ යෙභුයුමත්තිකාදීති ආහ ‘‘ද්වෙ භාගා’’තිආදි. යස්ස භූමියාති යස්සා භූමියා. සෙසෙසුපීති යෙභුය්යපංසුයෙභුය්යසක්ඛරයෙභුය්යපාසාණාදීසු.

245. ‘‘පාචිත්තී’’තිආදිනා තත්ථ විනිච්ඡයං දස්සෙති. ජාතෙ ජාතසඤ්ඤිස්ස ඛණනෙ පාචිත්තීති සම්බන්ධො. ජාතෙති ජාතෙ භූමිභාගෙ, ලිඞ්ගවිපල්ලාසො වා, ජාතායාති වුත්තං හොති. ජාතෙ ද්වෙළ්හස්ස විමතිස්ස දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ජාතෙ අජාතසඤ්ඤිස්ස අනාපත්ති. තථා ආණාපනෙ අනාපත්තීති යොජනා. අජාතසඤ්ඤිස්සාති අජාතාති සඤ්ඤා අජාතසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති අජාතසඤ්ඤී, තස්ස.

246. එකායාණත්තියා එකාති සචෙ සකිං ආණත්තො දිවසම්පි ඛණති, ආණාපකස්ස එකා එව ආපත්තීති අත්ථො. වාචසො ආපත්තීති සම්බන්ධො. වාචසොති විච්ඡායං සො, වාචාය වාචායාති අත්ථො.

247. ‘‘ඉමං ඨානං ඛණ වා’’තිආදිනා යොජෙතබ්බං. ‘‘එත්ථ අග්ගිං ජාලෙහි වා’’ති යොජනා ¶ . ‘‘වත්තු’’න්ති ඉදං ‘‘න වට්ටතී’’ති ඉමස්ස කත්තුපදවචනන්ති අත්ථො. අථ වා ‘‘ඉමං ඨානං ඛණා’’තිආදිප්පකාරො වචනාය න වට්ටතීති අත්ථො. නියමෙත්වාති ඉමිනා ‘‘ආවාටං ඛණ, කන්දං ඛණා’’තිආදිනා අනියමෙත්වා වත්තුං වට්ටතීති දීපෙති.

248. ‘‘ඉමස්ස ථම්භස්ස ආවාටං ජාන වා, කප්පියං කරොහි වා’’ති ච ‘‘මත්තිකං ජාන වා, මත්තිකං ආහර වා, මත්තිකං කප්පියං කරොහි වා’’ති ච එදිසං වචනං වට්ටතීති සම්බන්ධො. එතං විය දිස්සතීති එදිසං, කිං තං? ‘‘මත්තිකං දෙහී’’තිආදිකං උපමෙය්යං. ‘‘මත්තිකං ජානා’’තිආදිකං පන ¶ උපමානං, තෙසං උපමානොපමෙය්යානං යා කප්පියසඞ්ඛාතා සමානධම්මතා, සා උපමා. තථා ච වුත්තං අම්හෙහි සුබොධාලඞ්කාරෙ ‘‘උපමානොපමෙය්යානං, සධම්මත්තං සියොපමා’’ති. අඤ්ඤථා උපමානභූතඅක්ඛරාවළිසදිසීයෙව, අක්ඛරාවළි උපමෙය්යං සියා. වාක්යෙ විය-සද්දොයෙව පන උපමානං ජොතෙතීති වෙදිතබ්බං.

249. පථවියා අසම්බද්ධං සුක්ඛකද්දමආදිකඤ්ච තනුකං උස්සිඤ්චනීයකද්දමඤ්ච කොපෙතුං ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. කද්දමආදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන උදකෙන ගතට්ඨානෙ උදකපප්පටකො නාම හොති, යං වාතප්පහාරෙන චලති, තං සඞ්ගණ්හාති. උස්සිඤ්චනීයකද්දමන්ති ඝටෙහි උස්සිඤ්චිතුං සක්කුණෙය්යකද්දමං.

250. ‘‘චාතුමාසාධිකොවට්ඨං ගණ්ඩුප්පාද’’න්තිආදිනා සම්බන්ධිතබ්බං. ගණ්ඩං පථවියා ගණ්ඩසදිසං මත්තිකරාසිං උප්පාදෙන්තීති ගණ්ඩුප්පාදා. ඉධ පන තෙහි උට්ඨාපිතො ගූථො ‘‘ගණ්ඩුප්පාද’’න්ති නිද්දිට්ඨො. පොත්ථකෙසු පන ‘‘ගණ්ඩුප්පාදො’’ති පාඨො දිස්සති. තං ‘‘න කොපයෙ’’ති එත්ථ කම්මෙන භවිතබ්බන්ති න යුජ්ජති. මූසිකුක්කිරන්ති මූසිකානං උක්කිරො ඛණිත්වා බහි කතං පංසුරාසි මූසිකුක්කිරොති. ලෙඩ්ඩාදින්ති එත්ථ ලෙඩ්ඩුන්ති කසිතට්ඨානෙ නඞ්ගලච්ඡින්නමත්තිකාපිණ්ඩං. ආදි-සද්දෙන ගාවීනං ඛුරච්ඡින්නං කද්දමං සඞ්ගණ්හාති.

251-2. උදකසන්තිකෙ පතිතෙ වාපිආදීනං කූලෙ ච පාසාණෙ ලග්ගෙ රජෙ ච නවසොණ්ඩියා පතිතෙ රජෙ ච අබ්භොකාසුට්ඨිතෙ වම්මිකෙ ච මත්තිකාකුට්ටෙ ච තථාති සම්බන්ධො. තථාති ඉමිනා කූලාදිකෙ චාතුමාසාධිකොවට්ඨං වා සබ්බං න කොපයෙති ඉදං අතිදිසති. ඉට්ඨකකුට්ටකො වට්ටතීති ආහ ‘‘යෙභුය්යා’’තිආදි. යෙභුය්යෙන කථලා එත්ථාති යෙභුය්යකථලා, භූමි ¶ , තිට්ඨති එත්ථාති ඨානං ¶ , යෙභුය්යකථලාය ඨානං, තස්මිං. ඉට්ඨකකුට්ටකො යෙභුය්යකථලා විය හොතීති අධිප්පායො. කුට්ටකං කොපෙන්තස්ස අනාපත්තීති අධිප්පායො. ඉට්ඨකාය කතො කුට්ටකොති සමාසො.

253-5. සඤ්චාලෙත්වා භූමිං විකොපයං ථම්භාදිං ගණ්හිතුං වාති සම්බන්ධො. තත්ථ විකොපයන්ති කරණත්ථෙ පච්චත්තවචනං, විකොපයතාති අත්ථො. අඤ්ඤථා කථමෙත්ථ පඨමාපසඞ්ගො. පඨමා හි ‘‘භව’’න්ති වුත්තෙ සියා, න ච ‘‘ගණ්හිතු’’න්තිආදීසු තුං-පච්චයෙහි වුත්තො කොචි අත්ථි, යදා භාවෙ තුං-පච්චයො, තදා න කිඤ්චි වුත්තං හොතීති, ‘‘න කප්පතී’’ති පධානකිරියායපි හෙට්ඨා වුත්තනයෙන කත්තා අඤ්ඤොයෙවාති එවං සබ්බත්ථ. තතියත්ථෙ තු සති ඉතො චිතො සඤ්චාලෙත්වා භූමිං විකොපයතා ථම්භාදිං ගණ්හිතුං න කප්පතීති අතීව යුජ්ජති. ධාරායාති පස්සාවධාරාය. විසමං සමං කාතුං සම්මුඤ්ජනීහි ඝංසිතුං වාති යොජනා. විසමන්ති විසමට්ඨානං. ‘‘පදං දස්සෙස්සාමී’’ති භූමිං භින්දන්තො චඞ්කමිතුං වාති සම්බන්ධො. භින්දන්තොති භින්දතා. කණ්ඩුරොගී වා තටාදීසු අඞ්ගපච්චඞ්ගං ඝංසිතුන්ති යොජනා. කණ්ඩුරොගීති කණ්ඩුරොගිනා. ච-සද්දො අවධාරණෙ.

256-7. සුද්ධචිත්තස්සාති පථවිභෙදාධිප්පායවිරහෙන පරිසුද්ධචිත්තස්ස.

258. අග්ගිස්ස අනුපාදානෙ කපාලෙ වා අනුපාදානාය ඉට්ඨකාය වා අග්ගිං පාතෙතුං වා අවසෙ සති භූමියං පාතෙතුං වා ලබ්භතෙති සම්බන්ධො. උපාදානං ඉන්ධනං, න උපාදානං අනුපාදානං, තස්මිං. වසො පභුත්තං. ‘‘වසො පභුත්තෙ ආයත්තෙ’’ති හි නිඝණ්ඩු. න වසො අවසො, තස්මිං අපභුත්තෙති ¶ අත්ථො. පතිතට්ඨානෙයෙව උපාදානං දත්වා අග්ගිං කාතුං වට්ටති. සුක්ඛඛාණුකසුක්ඛරුක්ඛාදීසු ච අග්ගිං දාතුං න වට්ටති. සචෙ පන ‘‘පථවිං අප්පත්තමෙව නිබ්බාපෙත්වා ගමිස්සාමී’’ති දෙති, වට්ටති, පච්ඡා නිබ්බාපෙතුං න සක්කොති, අවිසයත්තා අනාපත්ති. ‘‘භූමියං පාතෙහී’’ති එවම්පි වත්තුං න වට්ටතීති.

259-60. ඡත්තෙ ¶ අන්තො බහි ච පඤ්චවණ්ණෙහි සුත්තෙහි සිබ්බිතුඤ්ච පණ්ණෙ ගිරිකූටඅඩ්ඪචන්දාදිං ඡින්දිතුඤ්ච න වට්ටතීති සම්බන්ධො. ඡත්තෙති තාලපණ්ණෙ ඡත්තෙ. ගිරිකූටං නාම මකරදන්තකං, ආදි-සද්දෙන තාදිසං අඤ්ඤං විකාරරූපං සඞ්ගහිතං. ඝටකන්ති ගෙහත්ථම්භෙසු විය කයිරමානං ඝටකං. දණ්ඩෙති ඡත්තදණ්ඩෙ. ලෙඛාති තහිං තහිං දින්නා ලෙඛා. සාදිසන්ති දීඝෙන නිද්දිට්ඨං. බුන්දම්හි මූලෙ.

261. ථිරත්ථං ඡත්තෙ එකවණ්ණෙන සිබ්බිතුං වා පඤ්ජරං විනන්ධිතුං වා වට්ටතීති සම්බන්ධො. සිබ්බිතුන්ති අන්තො බහි ච සිබ්බිතුං. එකවණ්ණෙනාති නීලාදිනා එකවණ්ණෙන. පඤ්ජරන්ති ඡත්තදණ්ඩගාහකසලාකපඤ්ජරං. ථිරත්ථන්ති ඉමිනා න වණ්ණමට්ඨත්ථායාති දස්සෙති. බන්ධිතුං දණ්ඩෙ ලෙඛා වට්ටතීති සම්බන්ධො. බන්ධිතුන්ති වාතප්පහාරෙන අචලනත්ථං ඡත්තමණ්ඩලිකං රජ්ජුකෙහි ගහෙත්වා බන්ධනත්ථාය. ලෙඛාවාති වලයමිව උක්කිරිත්වා කතා ලෙඛා එව. වට්ටතීති යදිපි න බන්ධති, රජ්ජුකෙහි බන්ධිතුං යුත්තට්ඨානත්තා වට්ටති.

262. චීවරෙ අන්තෙ වාපි පට්ටමුඛෙ වාපි වෙණිපි වා සඞ්ඛලිකාපි වා අඤ්ඤං සූචිවිකාරං වා පාළිකණ්ණිකආදිකං කප්පබින්දුවිකාරම්පි ¶ වා න ච කප්පතීති සම්බන්ධො. අන්තෙති චීවරපරියන්තෙ, අනුවාතෙති වුත්තං හොති. පට්ටමුඛෙති පට්ටකොටියං, ද්වින්නං පට්ටානං සඞ්ඝටිතට්ඨානං සන්ධායෙතං වුත්තං. වෙණීති වරකසීසාකාරෙන සිබ්බනං. සඞ්ඛලිකාති බිළාලබන්ධනාකාරෙන සිබ්බනං. අඤ්ඤං සූචිවිකාරං වාති චීවරමණ්ඩනත්ථාය කයිරමානං අඤ්ඤං යං කිඤ්චි සූචිකම්මවිකාරං වා. ටීකායං පන ‘‘සතපදිසදිසං අඤ්ඤං වා සූචිවිකාරං න කප්පතී’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තං. ‘‘චීවරමණ්ඩනත්ථාය නානාසුත්තකෙහි සතපදිසදිසං සිබ්බන්තා ආගන්තුකපට්ටං ඨපෙන්ති, අඤ්ඤම්පි යං කිඤ්චි සූචිකම්මවිකාරං කරොන්ති, සබ්බං න වට්ටතී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තත්තා පන නානාවණ්ණෙහි වා හොතු, එකවණ්ණෙන වා හොතු, චීවරමණ්ඩනත්ථාය සංසිබ්බන්තානං සූචිකම්මවිකාරං සන්ධාය වුත්තන්ති චීවරෙසු ඵාලිතට්ඨානස්ස ථිරභාවත්ථං සතපදිසදිසම්පි සිබ්බිතුං වට්ටතීති අම්හාකං ඛන්ති. පාළි-සද්දෙන, කණ්ණික-සද්දෙන ච කප්ප-සද්දලොපෙන වා උපචාරෙන වා පාළිකප්පාදයොව ගහිතා. පාළි ච කණ්ණිකා ච පාළිකණ්ණිකායො, තා ආදි යස්ස අඤ්ඤස්ස තාදිසස්සාති විග්ගහො. තත්ථ නීලාවළිආදිසණ්ඨානාය ¶ බින්දුපන්තියා යථා සොභති, තථා කයිරමානො පාළිකප්පො. තථෙව බින්දුසමූහෙ කත්ථචි දස්සෙත්වා කයිරමානො කණ්ණිකකප්පො.

263. ගණ්ඨිපාසකපට්ටාති ගණ්ඨිනො ච පාසකස්ස ච පතිට්ඨානට්ඨානෙ ඨපෙතබ්බා පට්ටා. වට්ටතීති එත්ථ ‘‘ගණ්ඨිපාසකා’’ති කත්වා ‘‘චතුකොණාව වට්ටන්තී’’ති අත්ථතො වචනං විපල්ලාසෙත්වා යොජෙතබ්බං. අග්ඝියන්ති චෙතියසණ්ඨානෙන සිබ්බනං. මූලෙ ච අග්ගෙ ච එකසදිසං කත්වා මුග්ගරාකාරෙන සිබ්බනං මුග්ගරො. විකාරන්ති විකාරො, ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං. එත්ථාති ගණ්ඨිපාසකපට්ටෙසු.

264. කොණසුත්තාති ¶ නපුංසකනිද්දෙසො, ගණ්ඨිපාසකපට්ටානං කොණෙහි නීහටසුත්තකොටියො. පීළකාති තානියෙව නිවත්තෙත්වා පීළකාකාරෙන කතානි. දුවිඤ්ඤෙය්යාවාති තෙසං අන්තෙසු එකවාරං ගණ්ඨිකරණෙන වා පුන නිවත්තෙත්වා සිබ්බනෙන වා දුවිඤ්ඤෙය්යා එව. ගන්ධං තෙලං වාති ගන්ධං වා තෙලං වා. කඤ්චිකපිට්ඨඛලිකආදීනිපි වට්ටන්ති.

265. මණිනාති මසාරගල්ලාදිපාසාණෙන. න ච ඝට්ටෙය්යාති නෙව ඝට්ටෙය්ය. අඤ්ඤෙන වාති මුග්ගරමුසලාදිනා. අංසබද්ධකකායබන්ධනානි පන තථා කාතුං වට්ටති. දොණියං කත්වා න ච ඝංසෙය්යාති පක්කරජනාකිරණදොණියං ඨපෙත්වා භූමියං ජණ්ණුකානි නිහන්ත්වා ඉතො චිතො ච ආවිජ්ඣිත්වා නෙව ඝංසෙය්යාති අත්ථො.

266-7. කණ්ණකොණකසුත්තානීති චීවරරජනකාලෙ ලග්ගනත්ථාය අනුවාතෙ චතූසු කොණෙසු ච පාසකං කත්වා බන්ධිතානි සුත්තානි, යානි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කණ්ණසුත්තක’’න්ති (මහාව. 344) එවං අනුඤ්ඤාතානි. කණ්ණසඞ්ඛාතා කොණා කණ්ණකොණකා, තෙසු සුත්තානි. ගණ්ඨිකපාසකපට්ටෙසු පන කණ්ණකොණකසුත්තානං දුවිඤ්ඤෙය්යානමෙව කප්පියතා හෙට්ඨා වුත්තාති චීවරෙ රත්තෙයෙව තෙසං ඡින්දිතබ්බතා නත්ථි, කණ්ණකොණකසුත්තානං ඡින්දිතබ්බතාය වුත්තත්තා අනුවාතෙහි නික්ඛමිතසුත්තානිපි ඡින්දිතබ්බානීති වෙදිතබ්බං. ධම්මකරණෙ ඡත්තවට්ටියං ලෙඛං ඨපෙත්වා ලෙඛා න වට්ටතීති යොජනා. ඡත්තවට්ටියන්ති ඡත්තස්ස මුඛවට්ටියං. ලෙඛාති උපරි වා හෙට්ඨා වා කුච්ඡියං වා අඤ්ඤා ලෙඛා. කුඤ්චිකාය ච පිප්ඵලෙ ච මණිකා ච පීළකා ච න වට්ටන්තීති ¶ සම්බන්ධො. මණිකාති එකා වට්ටමණි. පීළකාති සාසපමත්තිකා මුත්තරාජිසදිසා බහුවට්ටලෙඛා. දණ්ඩම්හීති පිප්ඵලදණ්ඩකෙ.

268-9. අරණියං ¶ මාලාදි ච පත්තමණ්ඩලෙ භිත්තිකම්මඤ්ච න වට්ටතීති සම්බන්ධිතබ්බං. අරණියන්ති උත්තරාරණි අධරාරණි අරණිධනුකඤ්ච සාමඤ්ඤෙන ගහිතං. පත්තමණ්ඩලෙති තිපුසීසාදිමයෙ පත්තමණ්ඩලෙ. එත්ථ පන මකරදණ්ඩකං වට්ටති. හෙට්ඨාති කත්තරයට්ඨියා හෙට්ඨා. උද්ධන්ති තස්සායෙව උපරි.

270-3. සම්මුඤ්ජනිම්හීති සම්මුඤ්ජනියා ලිඞ්ගවිපල්ලාසො. අවාරිතන්ති ඉත්ථිරූපං පන වාරිතං. සොවණ්ණමයම්පීති සුවණ්ණමයම්පි. විසාණනාළි නාම විසාණමයා නාළි. එත්ථ පන අවුත්තානිපි යානි කානිචි ආරකණ්ඩකදන්තකට්ඨඡෙදනපානීයඝටපානීයඋළුඞ්කචුණ්ණභාජනාදීනි වුත්තානං අනුලොමානීති වෙදිතබ්බානි. යො පනෙත්ථ විනයඤ්ඤූ තාදිසං පරික්ඛාරං දිස්වා ඡින්දෙය්ය වා ඡින්දාපෙය්ය වා, අනුපවජ්ජො සොති වෙදිතබ්බන්ති.

පරික්ඛාරනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

274-5. ජනස්ස භෙසජ්ජං කාතුං දාතුං වත්තුඤ්ච න ලබ්භතීති සම්බන්ධියං. ලබ්භතීති එත්ථ ‘‘භික්ඛුනා’’ති කත්තා ‘‘භෙසජ්ජ’’න්ති වුත්තකම්මං. නනු ච කාතුන්ති භාවසාධනත්තා තස්ස අවුත්තකම්මෙනාපි භවිතබ්බං භාවෙ විහිතකිතකප්පච්චයානං පයොගෙ කම්මකාරකස්සාපි ඉච්ඡිතබ්බත්තාති? සච්චං, තථාපි පධානභූතකම්මසත්තියා අභිධානෙ සති අප්පධානකිතකකිරියාභිසම්බන්ධෙන ගුණීභූතා කම්මසත්ති අභිහිතා විය විඤ්ඤායති. තථා ච වුත්තං අම්හෙහි යොගවිනිච්ඡයෙ ‘‘පධානානුයායිතාය ජනවොහාරාය පධානසත්යාභිධානෙ ගුණසත්ති අභිහිතා විය පකාසතී’’ති. ජනස්සාති ආගතාගතජනස්ස. සහධම්මීනඤ්ච පිතූනඤ්ච තදුපට්ඨාකභික්ඛුනිස්සිතභණ්ඩූනඤ්ච වෙය්යාවච්චකරස්ස ච භික්ඛාචරියවිඤ්ඤත්තිසකෙහි ¶ භෙසජ්ජකරණං ලබ්භන්ති සම්බන්ධො ¶ . තත්ථ සහධම්මිනන්ති සහ චරිතබ්බො ධම්මො සීලසද්ධාපඤ්ඤාසඞ්ඛාතො සහධම්මො, සො එතෙසමත්ථීති සහධම්මිනො, භික්ඛු භික්ඛුනී සික්ඛමානා සාමණෙරො සාමණෙරීති පඤ්ච, තෙසං. පිතා ච මාතා ච පිතරො එකසෙසනයෙන, උභින්නං සාමඤ්ඤනිද්දෙසො වා, තෙසං. භික්ඛුනිස්සිතො නාම යො විහාරෙ සබ්බකම්මානි කරොන්තො භික්ඛුං නිස්සාය වසති. භණ්ඩු නාම යො පබ්බජ්ජාපෙක්ඛො යාව පත්තචීවරං පටියාදියති, තාව විහාරෙ වසති, සො පණ්ඩුපලාසො. වෙය්යාවච්චකරස්සාති අත්තනො උපට්ඨාකස්ස. එතෙසු පන මාතාපිතරො සචෙ රජ්ජෙපි ඨිතා පච්චාසීසන්ති, අකාතුං න වට්ටති. මාතරං අනාමසන්තෙන සබ්බං පරිකම්මං කාතබ්බං. පිතා පන සහත්ථෙන නහාපනසම්බාහනාදීනි කත්වා උපට්ඨාතබ්බො.

276. පිතා ච මාතා ච භාතා ච භගිනී චාති ද්වන්දො පිතා…පෙ… භගිනියො. මහන්තො ච චූළො ච, මහාචූළා ච තෙ පිතා…පෙ… භගිනියො චාති කම්මධාරයො. තා ආදි යෙසන්තෙති අඤ්ඤපදත්ථො. මහාචූළ-සද්දා පිතාදි-සද්දෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බා ‘‘මහාපිතුනො චූළපිතුනො’’තිආදිනා. ආදි-සද්දෙන පනෙත්ථ පිතුච්ඡා මාතුලො, තෙසං දසන්නම්පි යාව සත්තමා කුලපරිවට්ටා පුත්තපරම්පරඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. තෙසං සකෙ භෙසජ්ජකරණං ලබ්භන්ති යොජනා. තෙසං මහාපිතාදීනං සන්තකෙ සති තෙන භෙසජ්ජකරණං ලබ්භතීති අත්ථො. නාති නත්ථි චෙ. අත්තනියෙති භික්ඛුනො අත්තනො සන්තකෙ සතීති අත්ථො. දාතබ්බං තාවකාලිකන්ති තාවකාලිකං කත්වා දාතබ්බන්ති අත්ථො. තෙ පන සචෙ පටිදෙන්ති, ගහෙතබ්බං, නො චෙ දෙන්ති, න චොදෙතබ්බා. යාව තස්ස දානං, තාව කාලො අස්සාති තාවකාලිකං. ණිකො සමාසන්තෙ.

277. භෙසජ්ජකරණාදීති ¶ ආදි-සද්දෙන අනාමට්ඨපිණ්ඩදානාදීනං ගහණං, හි-සද්දො හෙතුම්හි, හි යස්මා එතෙසු කුලදූසනාදයො න රුහන්ති, තස්මා තෙසං භෙසජ්ජකරණං ලබ්භං, අත්තනියෙ ච සති දාතබ්බන්ති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. න රූහතීති න රොහති නප්පවත්තති න හොති, ආපත්තිං න ජනෙතීති අධිප්පායො. තෙසං අත්ථාය ඤාතිසාමණෙරෙහි වා භෙසජ්ජං ආහරාපෙතබ්බං, අත්තනො අත්ථාය වා ආහරාපෙත්වා දාතබ්බං. තෙහිපි ‘‘උපජ්ඣායාදීනං ආහරිස්සාමා’’ති වත්තසීසෙන ආහරිතබ්බං. සචෙ අඤ්ඤෙපි යෙ ගිලානා හුත්වා විහාරං පවිසන්ති, තෙසං සබ්බෙසම්පි අපච්චාසීසන්තෙන භෙසජ්ජං කාතබ්බං. සද්ධං කුලං හොති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මාතාපිතුට්ඨානීයං, තත්ර චෙ කොචි ගිලානො හොති, තස්සත්ථාය ‘‘භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමස්ස ¶ රොගස්ස කිං භෙසජ්ජං කරොන්තී’’ති කප්පියං කත්වා පුච්ඡන්ති, ඉදඤ්චිදඤ්ච ගහෙත්වා කරොන්තීති වට්ටති, භික්ඛූහි අඤ්ඤමඤ්ඤං වා කථා කාතබ්බා.

278. ඡන්නං මාතාදීනඤ්ච දාමරිකචොරස්ස ඉස්සරියස්ස අනාමට්ඨො පිණ්ඩපාතො දාතුං අවාරිතොති යොජෙතබ්බං. ඡන්නන්ති මාතාදීනං ඡන්නං මජ්ඣෙ. මාතාදීනන්ති භික්ඛුනිස්සිතං ඨපෙත්වා අවසෙසානං පඤ්චන්නං මාතාදීනං. ‘‘ඡන්න’’න්ති පන යොජනාය අට්ඨකථාය විරුජ්ඣති. තත්ථ හි ‘‘මාතාපිතූන’’න්තිආදිනා භික්ඛුනිස්සිතං ඔහාය සත්තෙව වුත්තා. ආචරියබුද්ධදත්තත්ථෙරෙන ච තථෙව වුත්තං –

‘‘අනාමට්ඨොපි දාතබ්බො, පිණ්ඩපාතො විජානතා;

ද්වින්නං මාතාපිතූනම්පි, තදුපට්ඨායකස්ස ච.

‘‘ඉස්සරස්සාපි දාතබ්බො, චොරදාමරිකස්ස ච;

භණ්ඩුකස්සත්තනො චෙව, වෙය්යාවච්චකරස්සපී’’ති. (විනය වි. 493-495);

දාමරිකචොරස්සාති ¶ රජ්ජං පත්ථයමානස්ස පාකටචොරස්ස. අනාමට්ඨොති අපබ්බජිතස්ස හත්ථතො ලද්ධා අත්තනා අඤ්ඤෙන වා පබ්බජිතෙන අග්ගහිතඅග්ගො, අයං අනාමට්ඨපිණ්ඩපාතො. පටිසන්ථාරො ‘‘විහාරප්පත්තං ආගන්තුකං වා දලිද්දාදිං වා දිස්වා ‘පානීයං පිවා’ති දාතබ්බං, පාදමක්ඛනතෙලං දාතබ්බං, කාලෙ ආගතස්ස යාගුභත්තං, විකාලෙ ආගතස්ස සචෙ තණ්ඩුලා අත්ථි, තණ්ඩුලා දාතබ්බා, සයනට්ඨානං දාතබ්බං, චොරානං පන සඞ්ඝිකම්පිදාතබ්බ’’න්ති වුත්තො. අවසෙසපටිසන්ථාරො පන අපච්චාසීසන්තෙන කාතබ්බො. තථා ධම්මපටිසන්ථාරොපි යස්ස කස්සචි දාතබ්බොව.

279. තෙසන්ති අඤ්ඤාතකාදීනං ගිහීනං. කයිරාති ‘‘භණථා’’ති වුත්තෙ කරෙය්ය. ‘‘න කරොමා’’ති වුත්තෙ සචෙ විප්පටිසාරිනො භවිස්සන්ති, කාතබ්බං. නත්තනොති අත්තනො සුත්තොදකෙහි න කයිරාති යොජනීයං. එවං සාමඤ්ඤෙන පරිත්තෙ පටිපජ්ජනවිධිං දස්සෙත්වා ඉදානි ආටානාටියපරිත්තෙ පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං දස්සෙතුං ‘‘භණිතබ්බ’’න්තිආදිමාහ. භණාපෙන්තෙති ‘‘භණථා’’ති ¶ අජ්ඣෙසනපුබ්බකං පයොජෙන්තෙ. පරිත්තං සාසනොගධන්ති පඨමමෙව ආටානාටියසුත්තං අභණිත්වා සාසනපරියාපන්නං මෙත්තසුත්තං ධජග්ගසුත්තං රතනසුත්තන්ති ඉමානි සුත්තානි සත්තාහං භණිත්වා යථාපරිකම්මං පරිත්තං ආටානාටියපරිත්තං භණිතබ්බන්ති යොජනා.

280. ‘‘ආගන්ත්වා සීලං දෙතු, ධම්මං පරිත්තඤ්ච භාසතූ’’ති කෙනචි පෙසිතො ගන්ත්වා සීලං වා දාතුං ධම්මං පරිත්තං වා වත්තුං ලබ්භතීති සම්බන්ධො.

භෙසජ්ජනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

281. පුග්ගල-සද්දමත්තෙ ¶ පයුත්තෙ අත්තනොපි ගහණසම්භවො සියාති බ්යභිචාරත්ථං අඤ්ඤ-සද්දප්පයොගො. සති සම්භවෙ බ්යභිචාරෙ විසෙසනං සාත්ථකං හොතීති. දසභෙදම්පි රතනන්ති ‘‘මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො සිලා පවාළං රජතං ජාතරූපං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ල’’න්ති (පාචි. 506) එවං වුත්තං දසභෙදම්පි රතනං. උග්ගණ්හන්තස්සාති ගණ්හන්තස්ස සම්පටිච්ඡන්තස්ස.

282-3. තෙසු අත්තත්ථං උග්ගණ්හන්තස්ස ද්වීසු නිස්සග්ගීති සම්බන්ධො. තෙසූති තෙසු දසසු මජ්ඣෙ. ද්වීසූති රජතජාතරූපසඞ්ඛාතෙසු ද්වීසු නිස්සග්ගියවත්ථූසු. අත්තත්ථන්ති ඉමිනා නවකම්මාදීනං පඤ්චන්නං අත්ථාය දුක්කටන්ති දීපෙති. සෙසෙසු දුක්කටන්ති අවසෙසෙසු අට්ඨසු සබ්බෙසම්පි අත්ථාය උග්ගණ්හන්තස්ස දුක්කටන්ති අත්ථො. ගණඤ්ච සඞ්ඝඤ්ච පුග්ගලඤ්ච අනාමසිත්වා ‘‘චෙත්යස්ස නවකම්මස්ස දම්මී’’ති වුත්තෙ ච න පටික්ඛිපෙති සම්බන්ධනීයං. න පටික්ඛිපෙති ඉමිනා සඞ්ඝාදිං ආමසිත්වා වුත්තෙ පටික්ඛිපනං දීපෙති. පටික්ඛිත්තෙ ‘‘කප්පියකාරකානං වා හත්ථෙ භවිස්සති, මම පුරිසානං මය්හමෙව වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වදති, වට්ටති. චතුපච්චයත්ථාය ච දින්නං යෙන යෙන අත්ථො හොති, තදත්ථං උපනෙතබ්බං. තෙසං චීවරත්ථාය දින්නං චීවරෙයෙව උපනෙතබ්බං. සචෙ චීවරෙන තාදිසො අත්ථො නත්ථි, පිණ්ඩපාතාදීහි සඞ්ඝො කිලමති, සඞ්ඝසුට්ඨුතාය අපලොකෙත්වා තදත්ථායපි උපනෙතබ්බං. එස නයො පිණ්ඩපාතගිලානපච්චයත්ථාය ¶ දින්නෙපි. සෙනාසනත්ථාය දින්නං පන ගරුභණ්ඩත්තා තත්ථෙව උපනෙතබ්බං, සෙනාසනෙසු නස්සන්තෙසු ජග්ගනත්ථං මූලච්ඡෙජ්ජං අකත්වා අවිස්සජ්ජෙත්වා යාපනමත්තං පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

284. ඛෙත්තාදීනං ¶ කෙසඤ්චි දුක්කටවත්ථූනං සම්පටිච්ඡනූපායං දස්සෙතුං ‘‘ඛෙත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ ඛෙත්තන්ති පුබ්බණ්ණවිරුහනට්ඨානං. වත්ථුන්ති අපරණ්ණඋච්ඡුඵලාදීනං විරුහනට්ඨානං. දාසපස්වාදිකන්ති දාසපසුපුප්ඵාරාමඵලාරාමාදිකං. පටික්ඛිපිත්වා කප්පියෙන කමෙන ච ගණ්හෙය්යාති සම්බන්ධො. කප්පියෙන කමෙන චාති එත්ථ කම-සද්දො වොහාරප්පටිපාටිවචනො, තස්මා පරෙසං අත්තනො ච කප්පියවොහාරක්කමෙනෙවාති අත්ථො.

සො ච ඛෙත්තවත්ථූසු තාව ‘‘චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වා ‘‘කප්පියකාරකානං හත්ථෙ භවිස්සතී’’ති වා ‘‘සඞ්ඝො කප්පියභණ්ඩං භුඤ්ජතූ’’ති වා ‘‘සීමං දෙමා’’ති වා පරෙහි වුත්තො, ‘‘සාධු, උපාසක මිගපක්ඛිනො එත්ථ නිබ්භයා සුඛෙන ජීවිස්සන්තී’’ති අත්තනා වා තළාකෙ යථාවුත්තෙනෙව ‘‘උදකං පරිභුඤ්ජිස්සන්ති, භණ්ඩකං ධොවිස්සන්ති, මිගපක්ඛිනො පිවිස්සන්තී’’ති පරෙහි වා ‘‘සාධු, උපාසක, සඞ්ඝො පානීයං පිවිස්සතී’’තිආදිනා අත්තනා වා දාසෙ ‘‘ආරාමිකං දම්මි, වෙය්යාවච්චකරං දම්මි, කප්පියකාරකං දම්මී’’ති වා පසූසු ‘‘පඤ්චගොරසපරිභොගත්ථාය දම්මී’’ති ආරාමෙ ‘‘වනං දම්මී’’ති එවමාදිනා වුත්තො වෙදිතබ්බො. සචෙ පන කොචි අබ්යත්තො අකප්පියවොහාරෙන ඛෙත්තාදිං පටිග්ගණ්හාති වා කාරෙති වා, තං භික්ඛූහි න පරිභුඤ්ජිතබ්බං, තං නිස්සාය ලද්ධං කප්පියභණ්ඩම්පි අකප්පියමෙව. අබ්යත්තෙන පන ලජ්ජීභික්ඛුනා කාරාපිතෙසු කිඤ්චාපි පටිග්ගහණං කප්පියං, භික්ඛුස්ස පයොගපච්චයා උප්පන්නෙන මිස්සත්තා විසගතපිණ්ඩපාතො විය, අකප්පියමංසභොජනං විය ච දුබ්බිනිබ්භොගං හොති, සබ්බෙසං අකප්පියමෙව.

285-6. නව…පෙ… කිරියා ච අනවෙ මත්තිකුද්ධාරණඤ්ච බන්ධො ච ආළියා ථිරකාරො ච අනවෙ කෙදාරෙ අතිරෙකභාගග්ගහණඤ්ච නවෙ ච අපරිච්ඡින්නභාගෙ සස්සෙ ‘‘එත්තකෙ ¶ දෙථා’’ති කහාපණුට්ඨාපනඤ්චාති සබ්බෙසම්පි අකප්පියන්ති සම්බන්ධො. මාතිකා ච කෙදාරො ච තළාකො චාති ද්වන්දො මාතික…පෙ… තළාකා. තෙසං කිරියාති සමාසො. අනවෙති චතුපච්චයවසෙන පටිග්ගහිතෙ පුරාණතළාකෙ. උදකවසෙන පටිග්ගහිතෙ පන සුද්ධචිත්තානං වට්ටති. බන්ධොති ¶ පාළියා බන්ධො. පොරාණකෙදාරෙ නියමිතපකතිභාගත්තා ආහ ‘‘අනවෙ’’ති. අපරිච්ඡින්නභාගෙති ‘‘එත්තකෙ භූමිභාගෙ එත්තකො භාගො දාතබ්බො’’ති එවං අපරිච්ඡින්නභාගෙ.

287-9. ‘‘කස වප්ප’’ ඉච්චාදිං අවත්වා ච ‘‘එත්තකාය භූමියා එත්තකො භාගො දෙය්යො’’ති භූමිං වා පතිට්ඨාපෙති, තස්සෙවෙතමකප්පියන්ති සම්බන්ධො. ච-සද්දො අවධාරණෙ. පතිට්ඨාපෙතීති යො භික්ඛු පතිට්ඨාපෙති. තස්සෙවාති තස්ස පතිට්ඨාපකභික්ඛුස්සෙව. එතන්ති පතිට්ඨාපිතභූමිතො ලද්ධධඤ්ඤං ‘‘එත්තකෙ භූමිභාගෙ සස්සං කතං, එත්තකං ගණ්හථා’’ති එවං වදන්තෙ පමාණගණ්හනත්ථං දණ්ඩරජ්ජුභි මිනනෙ වා ඛලෙ ඨත්වා රක්ඛණෙ වා තං නීහරාපනෙ වා කොට්ඨාගාරාදිපටිසාමනෙ වා එතං තස්සෙව අකප්පියන්ති සම්බන්ධනීයං. පතිට්ඨාපෙති චාති සො භික්ඛු පතිට්ඨාපෙති ච. කතන්ති අම්හෙහි කතං. වදන්තෙවන්ති එවං කස්සකෙ වදන්තෙ. පමාණන්ති භූමිප්පමාණං. නීහරාපනෙති ඛලතො ගෙහස්ස නීහරාපනෙ. එතන්ති මිතලද්ධරක්ඛිතාදිකං. තස්සෙවාති මානකරක්ඛකාදිනො එව. අපුබ්බස්ස අනුප්පාදිතත්තා අඤ්ඤෙසං කප්පතීති ආහ ‘‘තස්සෙවෙතමකප්පිය’’න්ති.

290. පටිසාමනප්පසඞ්ගෙනාහ ‘‘පටිසාමෙය්යා’’තිආදි. පිතුසන්තකම්පි ගිහිසන්තකං යං කිඤ්චීති සම්බන්ධො. පිතුසන්තකන්ති පිතා ච මාතා ච පිතරො, තෙසං සන්තකං. ගිහිසන්තකන්ති ඉමිනා ¶ පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං සන්තකං යං කිඤ්චි පරික්ඛාරං පටිසාමෙතුං වට්ටතීති දීපෙති. යං කිඤ්චීති කප්පියං අකප්පියං වා අන්තමසො මාතුකණ්ණපිළන්ධනතාලපණ්ණම්පි. භණ්ඩාගාරිකසීසෙනාති සීසඞ්ගමිව පධානං යං කිඤ්චි ‘‘සීස’’න්ති ඉධ උපචාරවසෙන වුච්චති, තථා භණ්ඩාගාරිකසද්දොපි භාවප්පධානො, භණ්ඩාගාරිකො භණ්ඩාගාරිකත්තං සීසං පධානන්ති විසෙසනපරපදෙ කම්මධාරයො, තෙන, භණ්ඩාගාරිකත්තස්ස පධානකරණෙනාති අත්ථො.

291-2. අවස්සං පටිසාමියන්ති අවස්සං සඞ්ගොපෙතබ්බං. වුත්තෙපීති මාතාපිතූහි වුත්තෙපි.

293-4. වඩ්ඪකිආදයො වා රාජවල්ලභා වා ‘‘සකං පරික්ඛාරං වා සයනභණ්ඩං වා පටිසාමෙත්වා දෙහී’’ති යදි වදන්ති, ඡන්දතොපි භයාපි න කරෙය්යාති යොජනා. පරික්ඛාරන්ති වාසිඵරසුආදිඋපකරණභණ්ඩං. ඡන්දතොපි භයාපීති වඩ්ඪකිආදීසු ඡන්දෙන, රාජවල්ලභෙසු භයෙන.

295-6. පටිසාමිතුං ¶ වට්ටතීති යොජෙතබ්බං. සඞ්කන්තීති යාදිසෙ පදෙසෙ ‘‘භික්ඛූහි වා සාමණෙරෙහි වා ගහිතං භවිස්සතී’’ති සඞ්කං උප්පාදෙන්ති, තාදිසෙ විහාරාවසථස්සන්තොති යොජනීයං. විහාරාවසථස්සාති විහාරස්ස ච ආවසථස්ස ච. රතනන්ති දසවිධං රතනං. රත්නසම්මතන්ති වත්ථාදිකං. නික්ඛිපෙය්යාති සාමිකෙ දිට්ඨෙ නියමෙත්වා දාතුං ‘‘එත්තකා කහාපණා’’තිආදිනානුරූපෙන මත්තිකලඤ්ඡනාදිනිමිත්තෙන වා සඤ්ඤාණං කත්වා නික්ඛිපෙය්ය. ගහෙත්වානාති තාදිසෙ අසති අත්තනාව ගහෙත්වා. තාදිසෙති රතනෙ වා රතනසම්මතෙ වා සති. සාමිකානාගමං ඤත්වාති යදි අත්තනි ආසඞ්කන්ති, මග්ගා ඔක්කම්ම නිසීදිය පච්ඡා සාමිකානං අනාගමනං ¶ විඤ්ඤාය. පතිරූපන්ති රතනසම්මතෙ පංසුකූලග්ගහණං රතනෙ නිරුස්සුක්කගමනන්ති එවරූපං භික්ඛූනං අනුරූපන්ති.

උග්ගහනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

297. දදතොති සසන්තකං පරසන්තකඤ්ච දෙන්තස්ස. කුලදූසනදුක්කටන්ති අත්තනො දුප්පටිපත්තියා කුලානං දූසනං පසාදවිනාසනං කුලදූසනං, තෙන දුක්කටං කුලදූසනදුක්කටං.

298. එත්ථ සඞ්ඝිකං ගරුභණ්ඩං ඉස්සරෙන දෙන්තස්ස ථුල්ලච්චයන්ති සම්බන්ධො. එත්ථාති එතෙසං පුප්ඵාදීනං මජ්ඣෙ. ඉස්සරෙනාති තද්ධිතලොපෙන වුත්තං, ඉස්සරියෙන ඉස්සරවතායාති අත්ථො. දෙන්තස්සාති කුලසඞ්ගහත්ථාය ඉස්සරවතාය දදතො. ථුල්ලච්චයන්ති කුලසඞ්ගහත්ථාය දදතො ‘‘කුලදූසනදුක්කට’’න්ති සාමඤ්ඤවිහිතදුක්කටෙන සද්ධිං ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, අවිස්සජ්ජියානි, න විස්සජ්ජෙතබ්බානි සඞ්ඝෙන වා ගණෙන වා පුග්ගලෙන වා, විස්සජ්ජිතානිපි අවිස්සජ්ජිතානි හොන්ති. යො විස්සජ්ජෙය්ය, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (චූළව. 321) එවං වුත්තථුල්ලච්චයන්ති අත්ථො. අඤ්ඤත්ථ ථුල්ලච්චයමෙව. සෙනාසනත්ථාය නියමිතෙපි එසෙව නයො. සඞ්ඝස්ස සන්තකං ථෙය්යා දෙන්තස්ස දුක්කටාදීනීති සම්බන්ධිතබ්බං. දෙන්තස්සාති වුත්තනයමෙව. දුක්කටාදීනීති කුලසඞ්ගහත්ථාය දදතො කුලදූසනදුක්කටෙන සද්ධිං මාසකෙ වා ඌනමාසකෙ වා දුක්කටං ¶ , අතිරෙකමාසකෙ වා ඌනපඤ්චමාසකෙ වා ථුල්ලච්චයං, පඤ්චමාසකෙ වා අතිරෙකපඤ්චමාසකෙ වා පාරාජිකන්ති එවං දුක්කටාදීනි හොන්තීති අත්ථො. අඤ්ඤත්ථ දුක්කටාදීනෙව.

299-300. කුලසඞ්ගහත්ථං ¶ ඵලපුප්ඵූපගං රුක්ඛං සබ්බථා රොපෙතුඤ්ච රොපාපෙතුඤ්ච ජග්ගිතුඤ්ච න වට්ටතීති සම්බන්ධනීයං. ච-සද්දො ඔචිනිතුං ඔචිනාපෙතුං, ගන්ථිතුං ගන්ථාපෙතුන්ති ච අවුත්තානි ච සමුච්චිනොති. ඵලපුප්ඵානි සම්පාදනවසෙන උපගච්ඡතීති ඵලපුප්ඵූපගං. සබ්බථාති කප්පියවොහාරඅකප්පියවොහාරපරියායඔභාසනිමිත්තකම්මවසෙන සබ්බප්පකාරෙනෙව. තත්ථ කප්පියවොහාරො නාම ‘‘ඉමං රුක්ඛං ජාන, ඉමං ආවාටං ජාන, ඉමං මාලාවච්ඡං ජාන, එත්ථ උදකං ජානා’’ති වචනං, සුක්ඛමාතිකාය උජුකරණඤ්ච. තබ්බිපරියායෙන අකප්පියවොහාරො නාම. පරියායො නාම ‘‘පණ්ඩිතෙන මාලාවච්ඡාදයො රොපාපෙතබ්බා, න චිරස්සෙව උපකාරාය සංවත්තන්තී’’තිආදිවචනං. ඔභාසො නාම කුද්දාලඛණිත්තාදීනි ච මාලාවච්ඡෙ ච ගහෙත්වා ඨානං. නිමිත්තකම්මං නාම කුද්දාලඋදකභාජනාදීනං ආහරිත්වා සමීපෙ ඨපනං. ජග්ගිතුන්ති වදන්ති උදකසෙචනාදීනි කත්වා. ගන්ථනගන්ථාපනෙසු පන සබ්බාපි ඡ පුප්ඵවිකතියො වෙදිතබ්බා ගන්ථිමං ගොප්ඵිමං වෙධිමං වෙඨිමං පූරිමං වායිමන්ති. නාමවසෙනෙව පනෙතෙසං විසෙසො වෙදිතබ්බො. තං පන කුලසඞ්ගහතො අඤ්ඤත්රාපි භික්ඛුස්ස කාතුම්පි අකප්පියවචනෙන කාරාපෙතුම්පි න වට්ටති. ‘‘එවං ජාන, එවං කතෙ සොභෙය්ය, යථා එතානි පුප්ඵානි න විකිරියන්ති, තථා කරොහී’’තිආදිනා පන කප්පියවචනෙන කාරාපෙතුං විනා කුලසඞ්ගහං වට්ටති. රොපනාදීනීති අකප්පියපථවියං රොපාපනසිඤ්චාපනාදීනි, අඤ්ඤත්ථ රොපනාදීනි.

301-2. ඉදානි පුප්ඵදානාදීසු අට්ඨසු කුලසඞ්ගහවත්ථූසු අවසෙසානි ද්වෙ දස්සෙතුං ‘‘වුත්තාවා’’තිආදිමාහ. වුත්තාව මිච්ඡාජීවවිවජ්ජනායං වුත්තා එව. ජඞ්ඝපෙසනෙ විනිච්ඡයො වුච්චතීති පාඨසෙසො. පිතරො භණ්ඩුං සකං වෙය්යාවච්චකරං ඨපෙත්වා ගිහිකම්මෙසු දූතසාසනං හරණෙ පදවාරෙන ¶ දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. සහධම්මිකෙසු වත්තබ්බමෙව නත්ථීති පිතාදයොව වුත්තා. ගිහිකම්මසූති විසයසත්තමී. පදවාරෙනාති පදක්කමෙන, පදෙ පදෙති අධිප්පායො. පඨමං සාසනං අග්ගහෙත්වාපි පුන වදතො දුක්කටන්ති යොජෙතබ්බං. පුනාති පච්ඡා. ‘‘අයං දානි සො ගාමො, හන්ද නං සාසනං ආරොචෙමී’’ති මග්ගා ඔක්කමන්තස්ස ච පදෙ පදෙ වදතො ච දුක්කටන්ති අධිප්පායො. තස්ස පන සාසනං පටික්ඛිපිත්වා සයමෙව කාරුඤ්ඤෙ ඨිතෙන ගන්ත්වා අත්තනො පතිරූපං ¶ සාසනං ආරොචෙතුං, ‘‘මම වචනෙන භගවතො පාදෙ වන්දථා’’තිආදිකං ගිහීනං කප්පියසාසනං හරිතුඤ්ච වට්ටති.

303. අභූතාරොචනරූපියසංවොහාරුග්ගහාදිසාති අභූතාරොචනාය රූපියසංවොහාරෙ ච උග්ගහෙ උප්පන්නපච්චයෙ ආදිසන්ති කථෙන්ති පකාසෙන්තීති අභූතා…පෙ… හාදිසා, තංසදිසාති වුත්තං හොති.

304. පිතූනං හරාපෙත්වා හරිත්වාපි පුප්ඵානි වත්ථුපූජත්ථං දාතුං, සෙසඤාතීනං පත්තානං වත්ථුපූජත්ථං දාතුන්ති යොජනීයං. ‘‘හරාපෙත්වා හරිත්වා’’ති වුත්තෙ ‘‘පක්කොසිත්වා පක්කොසාපෙත්වා වා’’ති වුත්තමෙව සියාති න වුත්තං. පත්තානන්ති පක්කොසකෙන පත්තාපි ගහිතා. වත්ථුපූජත්ථන්ති රතනත්තයපූජනත්ථං. උපාසකානම්පි පන සම්පත්තානං වත්ථුපූජත්ථං දාතුං වට්ටතියෙව. ලිඞ්ගාදිපූජත්ථන්ති සිවලිඞ්ගගිණ්ඩුබිම්බාදිපූජනත්ථං.

305. තථා ඵලන්ති ඉමිනා පුප්ඵෙ වුත්තං සබ්බං අපදිසති. පරිබ්බයවිහීනානන්ති පරිබ්බයං පාථෙය්යං විහීනං නට්ඨං යෙසං ආගන්තුකානන්ති සමාසො. සපරන්ති අත්තනො විස්සාසිකා. අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.436-437) පන ‘‘අත්තනො සන්තකංයෙවා’’ති වචනං ථුල්ලච්චයාදිවිභාගතො මොචෙත්වා වුත්තං.

306. සම්මතෙන ¶ දෙය්යන්ති යොජනා. දෙය්යන්ති චතුත්ථභාගං දාතබ්බං. ඉතරෙන තු අපලොකෙත්වා දාතබ්බන්ති සම්බන්ධිතබ්බං. ඉතරෙන තු අසම්මතෙන පන.

307. පරිච්ඡිජ්ජාති ‘‘එත්තකානි ඵලානි දාතබ්බානී’’ති එවං ඵලපරිච්ඡෙදෙන වා ‘‘ඉමෙහි රුක්ඛෙහි දාතබ්බානී’’ති එවං රුක්ඛපරිච්ඡෙදෙන වා පරිච්ඡින්දිත්වා. තතොති පරිච්ඡින්නඵලතො රුක්ඛතො වා. යාචමානස්ස ගිලානස්සෙතරස්ස වාති සම්බන්ධනීයං. රුක්ඛාව දස්සියාති ‘‘ඉධ ඵලානි සුන්දරානි, ඉතො ගණ්හථා’’ති අවත්වා ‘‘ඉතො ගහෙතුං ලබ්භතී’’ති රුක්ඛා වා දස්සෙතබ්බා.

308. ඉදානි අට්ඨසු පුප්ඵාදීනං චතුන්නං විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා යථාවුත්තඵලපුප්ඵවිනිච්ඡයං අවසෙසෙසු ¶ චතූසු අපදිසන්තො ‘‘සිරීසා’’තිආදිමාහ. සිරීසචුණ්ණකසවාදිචුණ්ණෙති කසාවං යං කිඤ්චි ආදි යස්ස, තමෙව චුණ්ණං, සිරීසචුණ්ණඤ්ච කසාවාදිචුණ්ණඤ්චාති සමාසො. ‘‘සිරීසචුණ්ණං වා අඤ්ඤං වා කසාව’’න්ති හි අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.436-437) වුත්තං. ‘‘කසාවාදී’’ති වත්තබ්බෙ රස්සෙන වුත්තං. සෙසෙසූති වෙළුආදීසු තීසු. පාළියා අවුත්තස්සාපි අට්ඨකථායං වුත්තත්තා ආහ ‘‘පණ්ණම්පෙත්ථ පවෙසයෙ’’ති. එත්ථාති පුප්ඵාදීසූති.

309-310. පුරිමිකා පච්ඡිමිකා ඉති වස්සූපනායිකා දුවෙති සම්බන්ධො. ආසාළ්හිපුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ උපගන්තබ්බා පච්ඡිමිකාය පුරෙ භවාති පුරිමා, සා එව පුරිමිකා. තතො පච්ඡා භවා අපරාය පුණ්ණමාය අනන්තරෙ ¶ පාටිපදදිවසෙ උපගන්තබ්බා පච්ඡිමිකා. උපනයනං පාපුණනං උපගමනං උපනායිකා, වස්සන්ති වුට්ඨි, ඉධ පන වස්සකාලං ‘‘වස්ස’’න්ති උපචාරෙන ගහෙත්වා තත්ථ වාසො උපචාරෙනෙව ‘‘වස්ස’’න්ති වුච්චති, වස්සස්ස වස්සාවාසස්ස උපනායිකා වචීභෙදවසෙන වා ආලයකරණවසෙන වා උපගමනං වස්සූපනායිකා. තත්ථ ආලයපරිග්ගාහො ච වචීභෙදො චාති පුරිමිකා වස්සූපනායිකා දුවෙ, ආලයපරිග්ගාහො ච වචීභෙදො චාති පච්ඡිමිකා වස්සූපනායිකා දුවෙභි සම්බන්ධිතබ්බං. තත්ථාති තාසු ද්වීසු. තදුභයං දස්සෙතුං ‘‘එදිසො’’තිආදි වුත්තං. සො ආලයපරිග්ගාහො ච වචීභෙදො ච ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමි, ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති එදිසො, එතාදිසොති අත්ථො. එත්ථ ච කමුප්පත්තිඅනාදරා වචීභෙදො පඨමං වුත්තො. උභයථා වස්සං උපගන්තුං වට්ටති. තෙනෙව අට්ඨකථායං (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 179; මහාව. අට්ඨ. 207) ‘‘සචෙපි ‘ඉධ වස්සං වසිස්සාමී’ති ආලයො අත්ථි, අසතියා පන වස්සං න උපෙති, ගහිතසෙනාසනං සුග්ගහිතං, ඡින්නවස්සො න හොති, පවාරෙතුං ලභතියෙව, විනාපි හි වචීභෙදං ආලයකරණමත්තෙනපි වස්සං උපගතමෙව හොතී’’ති වුත්තං. නාවාසත්ථවජෙසු පන පරියෙසිත්වා සෙනාසනං අලභන්තෙන ආලයකරණමත්තෙනෙව උපගන්තබ්බං. උපගච්ඡන්තෙන ච විහාරං පටිජග්ගිත්වා පානීයං ¶ පරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙත්වා සබ්බං චෙතියවන්දනාදිසාමීචිකම්මං නිට්ඨාපෙත්වා උපගන්තබ්බං. ආලයපරිග්ගහෙ ආලයං දස්සෙතුං ‘‘චිත්තුප්පාදෙත්ථ ආලයො’’ති ආහ. එත්ථාති ද්වීසු.

311. තදහූති තස්මිං වස්සූපනායිකදිවසෙ. ජානන්ති ‘‘අජ්ජ වස්සූපනායිකා’’ති ජානන්තො, අනුපගච්ඡතොතිමස්ස විසෙසනං.

312. දුතියන්ති ¶ පච්ඡිමිකං. අනුපගතොති කෙනචි අන්තරායෙන පුරිමිකං අනුපගතො. තෙමාසන්ති පුරිමං වා තෙමාසං පච්ඡිමං වා තෙමාසං. වස්සං උපගන්ත්වා පන අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වාපි තදහෙව සත්තාහකරණීයෙන පක්කමන්තස්සාපි අන්තොසත්තාහෙ නිවත්තෙන්තස්සාපි අනාපත්ති.

313-5. මාතාපිතූනං පඤ්චන්නං සහධම්මිකානඤ්ච අත්ථාය ගිලානතදුපට්ඨාකභත්තං ඔසධඤ්ච එසිස්සං වා පුච්ඡිස්සාමි වා උපට්ඨිස්සං වා ගන්ත්වා අහං නාභිරතං වූපකාසෙස්සං වා කුක්කුච්චං විනොදනඤ්ච දිට්ඨිං විවෙචනඤ්ච ගරුකාදිකං වුට්ඨානං වාපි උස්සුක්කං වාපි කරිස්සං වාපි කාරෙස්සං වාපීති එවමාදිනා සත්තාහකිච්චෙන පහිතෙපි වා අපහිතෙපි වා ගන්තුං ලබ්භන්ති යොජනා.

එත්ථ පන ලබ්භමානකවසෙන යොජෙත්වා වක්ඛමානනයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. මාතාදිසුතියා තෙයෙව ගිලාන-සද්දෙන ගය්හන්ති, තෙසං උපට්ඨාකා තදුපට්ඨාකා, ගිලානා ච තදුපට්ඨාකා ච, තෙසං භත්තන්ති සමාසො. ඔසධන්ති තෙසංයෙව ගිලානානං භෙසජ්ජං. එසිස්සන්ති පරියෙසිස්සාමි. පුච්ඡිස්සාමීති තෙයෙව සත්තජනෙ ගිලානෙ පුච්ඡිස්සං. උපට්ඨිස්සන්ති තෙයෙව ගිලානෙ උපට්ඨහිස්සාමි. අභිරමතීති අභිරතො, විසභාගරූපාදිදස්සනෙන සාසනෙ න අභිරතො නාභිරතො. අභිරමණං වා අභිරතං, නත්ථි අභිරතමස්සාති නාභිරතො, තං. සහධම්මිකෙසු යො නාභිරතො, තං වූපකාසෙස්සං වික්ඛෙපහරණත්ථං අඤ්ඤත්ථ නයිස්සාමි. කුක්කුච්චන්ති පඤ්චන්නංයෙව උප්පන්නං විනයකුක්කුච්චං. කිතකයොගෙ විකප්පෙන දුතියා. දිට්ඨින්ති තෙසංයෙව මිච්ඡාදිට්ඨියා. ගරුකමාදිකන්ති ගරුකං ආදි යස්සාති විග්ගහො. ආදි-සද්දෙන සාමණෙරානං වස්සපුච්ඡනං, සික්ඛාසමාදයිතුකාමතා, තජ්ජනීයාදිකම්මකරණං සඞ්ගහිතං. වුට්ඨානන්ති ¶ භික්ඛුනො ගරුකාපත්තියා පරිවාසමානත්තදානාදීහි වුට්ඨානං. උස්සුක්කන්ති වස්සපුච්ඡනාදිඋස්සුක්කං. එවමාදිනාති ¶ එත්ථ ආදි-සද්දෙන දිට්ඨිගතාදීනං ධම්මකථාකරණාදිං සඞ්ගණ්හාති. ගන්තුං ලබ්භන්ති එත්ථ ගච්ඡන්තෙන අන්තොඋපචාරසීමායං ඨිතෙනෙව ‘‘අන්තොසත්තාහෙ ආගච්ඡිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ ආභොගං අකත්වා උපචාරසීමං අතික්කමති, ඡින්නවස්සො හොතීති වදන්ති. සත්තාහකිච්චෙනාති සත්තාහස්ස ලබ්භමානකං වුත්තං වක්ඛමානඤ්ච සඞ්ඝකම්මාදි කිච්චං සත්තාහකිච්චං. සත්තමඅරුණමත්තස්සෙව විහාරෙ උට්ඨාපනීයත්තා සත්තාහස්ස සාකල්ලෙන ගහණං.

316. සඞ්ඝකම්මෙ වජෙති සඞ්ඝස්ස කිච්චෙ උපොසථාගාරාදීසු සෙනාසනෙසු වා චෙතියඡත්තවෙදිකාදීසු වා අන්තමසො පුග්ගලිකසෙනාසනෙසු වාපි කත්තබ්බනිමිත්තෙ වජෙය්යාති අත්ථො. ධම්මසවනත්ථං නිමන්තිතො වාපි වජෙ, ගරූහි පෙසිතො වාපි වජෙ, ගරූනං පස්සිතුං වාපි වජෙති යොජෙතබ්බං. නිමන්තිතොති එත්ථ සචෙ පඨමංයෙව කතිකා කතා හොති, ‘‘අසුකදිවසං නාම සන්නිපතිතබ්බ’’න්ති නිමන්තිතොයෙව නාම හොති. ගරූහීති ආචරියුපජ්ඣායෙහි. පහිතොති භණ්ඩධොවනාදිඅත්ථාය පෙසිතො. පස්සිතුන්ති අගිලානෙපි.

317. භණ්ඩ…පෙ… දස්සනෙ න වජෙති යොජනීයං. එත්ථාපි නිමිත්තත්ථෙ සත්තමී. භණ්ඩං නාම චීවරං. ඤාතී මාතාපිතූහි අඤ්ඤෙ. උපට්ඨාකා උපාසකා. ‘‘අජ්ජෙව ආගමිස්ස’’න්ති අදූරගො න පාපුණෙය්ය, ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. ලබ්භන්ති ඉමස්ස අපාපුණනං වුත්තකම්මං. අජ්ජෙවාගමිස්සන්ති සාමන්තවිහාරං ගන්ත්වා පුන ආගච්ඡන්තස්ස අන්තරාමග්ගෙ සචෙ අරුණුග්ගමනං හොති, වස්සච්ඡෙදොපි න හොති, රත්තිච්ඡෙදදුක්කටඤ්ච නත්ථීති වදන්ති.

318. සෙසඤාතීහීති ¶ මාතාපිතූහි අවසෙසඤාතීහි. නිද්දිසිත්වාවාති දානධම්මසවනාදීනි. ‘‘පහිතෙ පෙසිතෙ’’ති චෙත්ථ ‘‘ලබ්භ’’න්ති අනුවත්තනීයං.

319. අත්තනො අන්තරායෙ සතීති චොරසරීසපවාළජීවිතබ්රහ්මචරියන්තරායෙ, අන්තමසො භෙසජ්ජාලාභපතිරූපඋපට්ඨාකාලාභෙපි. ‘‘වස්සච්ඡෙදකාරණම්පි සත්තාහකරණීයං සියා’’ති කෙචි පොරාණා වදන්ති, තං යුත්තං විය දිස්සති, සබ්බථා වස්සච්ඡෙදෙන බහි වාසාය අනුඤ්ඤාතකාරණං සත්තාහමත්තං බහි වීතිනාමෙත්වා අන්තොවිහාරෙයෙව වාසෙන වස්සච්ඡෙදාකාරණං කථං නාම න සියාති. ඡින්නවස්සො නො පවාරයෙති සම්බන්ධො.

320. ‘‘අසෙනාසනිකෙනා’’ති ¶ ඉමිනාව විඤ්ඤායමානත්ථත්තෙපි ‘‘අජ්ඣොකාසෙ චා’’ති වචනං ‘‘අහං අබ්භොකාසිකො, කිං මෙ සෙනාසනෙනා’’ති වාසානිවත්තනත්ථං වුත්තං. රුක්ඛස්ස සුසිරෙති සුද්ධෙ රුක්ඛසුසිරෙ. මහන්තස්ස පන සුසිරස්ස අන්තො පදරච්ඡදනකුටිකං කත්වා පවිසනද්වාරං යොජෙත්වා උපගන්තුං වට්ටති. ‘‘විටපෙපි අට්ටකං බන්ධිත්වා’’තිආදි වුත්තනයමෙව. තථා ඡත්තචාටීසුපි තදනුරූපෙන වෙදිතබ්බං. ඡවකුටි නාම ටඞ්කිතමඤ්චාදිභෙදා කුටි. තත්ථ ටඞ්කිතමඤ්චො නාම දීඝෙ මඤ්චපාදෙ මජ්ඣෙ විජ්ඣිත්වා අටනියො පවෙසෙත්වා කතො, චතුන්නං පාසාණානං උපරි පාසාණං අත්ථරිත්වා කතම්පි ටඞ්කිතමඤ්චො.

321. අසෙනාසනිකෙනාති යස්ස තිණපණ්ණඉට්ඨකසිලාසුධාසඞ්ඛාතානං පඤ්චන්නං ඡදනානං අඤ්ඤතරෙන ඡන්නං යොජිතද්වාරබන්ධනං සෙනාසනං නත්ථි, තෙන. ඉදං පන වචීභෙදං කත්වා අධිට්ඨානං සන්ධාය වුත්තන්ති වදන්ති, තදයුත්තං, තථා ච සති නාවාදීසු විය විසුං විධානෙන භවිතබ්බන්ති. නාවාසත්ථවජූපගොති ඉමිනා අසෙනාසනිකෙන නාවාදීසු වස්සං උපගන්තුං ¶ වට්ටතීති දීපෙති. තත්ථ ච කුටිකං පරියෙසිත්වා ලභන්තෙන තත්ථ පවිසිත්වා විහාරාභාවතො ‘‘විහාරෙ’’ති අවත්වා ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං, අලභන්තෙන ආලයො කාතබ්බො. පවාරෙතුඤ්චාති ච-සද්දෙන වස්සච්ඡෙදනිමිත්තාය ආපත්තියා අභාවං සම්පිණ්ඩෙති. ‘‘වජෙ සත්ථෙ නාවායන්ති තීසු ඨානෙසු නත්ථි වස්සච්ඡෙදෙ ආපත්ති, පවාරෙතුඤ්ච ලබ්භතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 203) අට්ඨකථායං වුත්තං. වස්සච්ඡෙදෙති ච ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යෙන වජො තෙන ගන්තු’’න්ති (මහාව. 203) වුත්තත්තා, සත්ථස්ස නාවාය ච ගමනසභාවෙනෙව ඨිතත්තා ච වස්සූපගතට්ඨානෙ අවසිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගමනමත්තං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

වස්සූපනායිකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

322-5. ආරාමා…පෙ… මත්තිකභණ්ඩානීති එතෙ පඤ්ච අවිභාජියාති සම්බන්ධිතබ්බං ¶ . පඤ්චාති ‘‘ආරාමාරාමවත්ථූනි එක’’න්තිආදිනා රාසිවසෙන පඤ්ච, සරූපවසෙන පනෙතානි පණ්ණං තිණෙ පක්ඛිපිත්වා පඤ්චවීසතිවිධානි හොන්ති. තථා චාහ –

‘‘ද්විසඞ්ගහානි ද්වෙ හොන්ති, තතියං චතුසඞ්ගහං;

චතුත්ථං නවකොට්ඨාසං, පඤ්චමං අට්ඨභෙදනං.

‘‘ඉති පඤ්චහි රාසීහි, පඤ්චනිම්මලලොචනො;

පඤ්චවීසවිධං නාථො, ගරුභණ්ඩං පකාසයී’’ති. (චූළව. අට්ඨ. 321);

තත්ථ ආරාමො නාම පුප්ඵාරාමො වා ඵලාරාමො වා. ආරාමවත්ථු නාම තෙසංයෙව පතිට්ඨානොකාසො, විනට්ඨෙසු වා තෙසු පොරාණකභූමිභාගො. විහාරො නාම ¶ පාසාදාදි යං කිඤ්චි සෙනාසනං. ලොහකුම්භී නාම කාළලොහෙන වා තම්බලොහෙන වා කතකුම්භී. කටාහාදීසුපි එසෙව නයො. එත්ථ භාණකන්ති අරඤ්ජරො වුච්චති. වාරකොති ඝටො. රාසිං අපෙක්ඛිත්වා එතෙති පුල්ලිඞ්ගනිද්දෙසො. අවිභාජියාති මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන අවෙභඞ්ගියා. පරිවත්තනවසෙන පන පරිභුඤ්ජන්තස්ස විස්සජ්ජෙන්තස්ස ච අනාපත්ති. අවිස්සජ්ජියානි චාති ච-සද්දෙන අවෙභඞ්ගියානි චාති අවුත්තං සම්පිණ්ඩෙති.

326-8. එකන්තගරුභණ්ඩත්තා ආදිතො තයො රාසී ඨපෙත්වා චතුත්ථරාසිතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩාගරුභණ්ඩෙ විභජිතුං ‘‘වල්ලී’’තිආදි ආරද්ධං. අඩ්ඪබාහුමත්තාපි වල්ලි ච අට්ඨඞ්ගුලායතො වෙළු ච මුට්ඨිමත්තම්පි තිණාදි ච එකම්පි පණ්ණඤ්ච පාකතා වා පඤ්චවණ්ණා වා තාලපක්කප්පමාණාපි මත්තිකා ච තාලපක්කප්පමාණාපි සුධා ච තාලපක්කප්පමාණාපි කඞ්ගුට්ඨආදිකා ච දින්නා වා තත්ථජාතකා වා සඞ්ඝිකා රක්ඛිතා අභාජියා, රජ්ජුයොත්තාදි ච දින්නා සඞ්ඝිකා අභාජියාති යොජනා. වෙළු පරිණාහතො පණ්ණසූචිදණ්ඩමත්තො ගහෙතබ්බො. තිණං මුඤ්ජං පබ්බජඤ්ච ආදිසද්දසඞ්ගහිතං ඨපෙත්වා අවසෙසං යං කිඤ්චි තිණං. පණ්ණො අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණො රිත්තපොත්ථකො ගරුභණ්ඩමෙව. පාකතාති පකතියා ජාතා. පඤ්චවණ්ණාති රත්තසෙතාදිපඤ්චවණ්ණා. සුධාකඞ්ගුට්ඨාදයො මත්තිකග්ගහණෙන ගහිතා. කඞ්ගුට්ඨආදිකාති ආදි-සද්දෙන සජ්ජුරසජාතිහිඞ්ගුලකාදීනං ගහණං. දින්නාති සඞ්ඝස්ස දින්නා. තත්ථජාතාති සඞ්ඝිකභූමියං ජාතා. රජ්ජුයොත්තාදීති සුත්තමකචිවාකනාළිකෙරහීරචම්මමයා රජ්ජු ච යොත්තාදි ච. ආදි-සද්දෙන ¶ මකචිවාකාදිකෙ වට්ටෙත්වා කතා එකවට්ටා ගහිතා. බ්යතිරෙකවසෙන පනෙත්ථ චතුත්ථරාසිම්හි ඉතරෙ භාජියාති ¶ වෙදිතබ්බා. සඞ්ඝිකෙ කම්මෙ, චෙතියස්ස වා කම්මෙ නිට්ඨිතෙ භාජියාති යොජනීයං.

329. ලොහභණ්ඩෙසු භික්ඛුසාරුප්පං පත්තාදි වා තථා විප්පකතාකතං ලොහභණ්ඩං තථා පාදගණ්හකං වාරකං භාජියන්ති යොජනා. පත්තාදීති අයොපත්තො අයථාලකං තම්බලොහථාලකං අඤ්ජනිසලාකා කණ්ණමලහරණී සූචි පණ්ණසූචි ඛුද්දකො පිප්ඵලකො ඛුද්දකං ආරකණ්ඩකං කුඤ්චිකා තාළාදි. විප්පකතන්ති අපරිනිට්ඨිතං. අකතන්ති සබ්බසො අකතං. පාදගණ්හකන්ති සීහළදීපෙ පාදගණ්හනකං. පාදො නාම චතුත්ථංසො, මගධනාළියා පඤ්චනාළිමත්තා. මගධනාළි ච නාමෙසා ඌනපඤ්චපසතා වෙදිතබ්බා. තථා ඝටකො තෙලභාජනඤ්ච. යාය වාසියා ඨපෙත්වා දන්තකට්ඨච්ඡෙදනං වා උච්ඡුතච්ඡනං වා අඤ්ඤං මහාකම්මං කාතුං න සක්කා, අයං භාජියා. සම්මුඤ්ජනිදණ්ඩඛණනකං පන අදණ්ඩකං ඵලමත්තමෙව, යං සක්කා සිපාටිකාය පක්ඛිපිත්වා පරිහරිතුං, අයං භාජනීයා. තිපුකොට්ටකඋපකරණෙසු තිපුච්ඡෙදනකසත්ථකං සුවණ්ණකාරූපකරණෙසු සුවණ්ණච්ඡෙදනකසත්ථකං චම්මකාරඋපකරණෙසු චම්මඡින්දනකං ඛුද්දකසත්ථං නහාපිතතුණ්ණකාරඋපකරණෙසු ඨපෙත්වා මහාකත්තරිං මහාසණ්ඩාසඤ්ච මහාපිප්ඵලකඤ්ච සබ්බානි භාජනීයභණ්ඩානි. තථා කුඤ්චිකා. වුත්තවිපල්ලාසෙන පන ලොහභණ්ඩෙ අභාජියාති වෙදිතබ්බා.

330. ‘‘වෙළුම්හී’’තිආදිනා දාරුභණ්ඩානි දස්සෙති. දාරුභණ්ඩෙන පන සඞ්ගහෙත්වා සබ්බාපි දාරුවෙළුචම්මුපාහනාදිවිකති වෙදිතබ්බා. ඡත්තදණ්ඩො ච සලාකා චාති ද්වන්දො. උපාහනාය දණ්ඩකො උපාහනදණ්ඩකො.

331. අනුඤ්ඤාතවාසිදණ්ඩොති අනුඤ්ඤාතවාසියා දණ්ඩො. අරණඤ්ජනිසිඞ්ගාදීති ආදි-සද්දෙන අඤ්ජනිසලාකා ඡත්තං ¶ මුට්ඨිපණ්ණං උපාහනා ධම්මකරණො පාදගණ්හනකතො අනතිරිත්තං ආමලකතුම්බං ආමලකඝටො ලාබුකතුම්බං ලාබුකඝටො විසාණතුම්බන්ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති.

332. යථාවුත්තතො අඤ්ඤං දාරුභණ්ඩෙසු ගරුභණ්ඩං. මත්තිකාමයො පාදඝටකො භාජියොති යොජනා. පාදඝටකොති පාදස්ස පහොනකො ඝටකො. ඉමිනා මත්තිකාභණ්ඩං උපලක්ඛෙති, තස්මා පත්තො ථාලකං කුණ්ඩිකාති ඉමානි භාජනීයානි, වුත්තාවසෙසා අභාජියා.

333-4. ගරුනා ¶ ගරුභණ්ඩඤ්ච ථාවරඤ්ච පරිවත්තෙය්ය, ථාවරෙන ච ථාවරම්පි පරිවත්තෙය්යාති යොජෙතබ්බං. ගරුනා මඤ්චපීඨාදිනා. ථාවරන්ති ආරාමාදි පඨමරාසිද්වයං. තථා කත්වා ච භුඤ්ජිතුන්ති එවඤ්ච පරිවත්තෙත්වා තතො ආභතං කප්පියභණ්ඩං පරිභුඤ්ජෙය්යාති අත්ථො, විධිම්හි අයං තුංපච්චයො. ඵාතිකම්මෙන වල්ලාදිං ගණ්හෙති සම්බන්ධනීයං. ඵාතිකම්මං නාම සමකං වා අතිරෙකං වා තදග්ඝනකං වා වඩ්ඪිකම්මං. සෙසන්ති පඨමරාසිත්තිකන්ති.

අවෙභඞ්ගියනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

335. සද්වාරබන්ධනෙ සොදුක්ඛලකපාසකෙ ඨානෙ දිවා සයන්තෙන පරිවත්තකං ද්වාරං බන්ධෙය්යාති සම්බන්ධො. ද්වාරඤ්ච ද්වාරබන්ධනඤ්ච ද්වාරබන්ධනානි මජ්ඣෙපදලොපවසෙන, බන්ධන-සද්දෙනෙව වා ද්වාරබාහා වුච්චන්ති, සහ ද්වාරබන්ධනෙහීති සද්වාරබන්ධනං, ඨානං. හෙට්ඨා උදුක්ඛලකඤ්ච උපරි පාසකො ච, සහ උදුක්ඛලපාසකෙහීති සමාසො. තාදිසෙ ඨානෙ පාකාරාදිපරික්ඛෙපෙන භවිතබ්බන්ති පරික්ඛිත්තෙති විඤ්ඤායති. සො ච උච්චතො සහසෙය්යප්පහොනකෙ වුත්තනයොති වදන්ති ¶ . සයන්තෙනාති පාදෙ භූමිතො මොචෙත්වා නිපජ්ජන්තෙන. පරිවත්තකන්ති සංවරණවිවරණවසෙන ඉතො චිතො ච පරිවත්තනයොග්ගං. ද්වාරන්ති අන්තමසො දුස්සසාණිද්වාරම්පි. බන්ධෙය්යාති සබ්බන්තිමෙන විධිනා යාවතා සීසං න පවිසති, තාවතාපි බන්ධෙය්ය, සංවරෙය්යාති වුත්තං හොති.

336. ආභොගො චාපීති ‘‘එස ජග්ගිස්සතී’’ති ආභොගො චාපි. ච-සද්දෙන ‘‘ද්වාරං ජග්ගාහී’’ති වචනම්පි සමුච්චිනොති. සවසෙ තං ආකාරං විනාති සස්ස අත්තනො වසෙ ආයත්තෙ ඨානෙ, යත්ථ පන බහූනං සඤ්චරණත්තා ද්වාරං සංවුතම්පි සංවුතට්ඨානෙ න තිට්ඨති, ද්වාරං අලභන්තා පාකාරං අභිරුහිත්වාපි විචරන්ති, තාදිසෙ පරිවෙණෙ සංවරණකිච්චං නත්ථි. අථ වා සස්ස වසො ආයත්තො, න යක්ඛාදීනං තෙහි ගහිතකත්තස්ස, බන්ධිත්වා නිපජ්ජාපිතත්තස්ස ච අභාවෙනාති ¶ සවසො. තස්මිං සති පුබ්බෙ වුත්තද්වාරං සංවරණආභොගකරණවචනසඞ්ඛාතං ආකාරන්ති අත්ථො.

337. රතනානීති මුත්තාදීනි දසවිධානි. තත්ථ පන ජාතිඵලිකං උපාදාය සබ්බොපි මණි වෙළුරියොපි ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලො ච ධොතාපි අධොතවිද්ධාපි අනාමාසා, කාචමණි ච පානීයසඞ්ඛො ධොතො අධොතොපි ආමාසා, සිලා ධොතවිද්ධා සුවණ්ණෙන සද්ධිං පචිතා මුග්ගවණ්ණා ච අනාමාසා. චෙතියඝරගොපකානං සුවණ්ණචෙතියෙ කචවරමෙව හරිතුං වට්ටති. ආරකූටලොහම්පි ජාතරූපගතිකමෙව. ඉත්ථිරූපානීති අන්තමසො පිට්ඨමයඉත්ථිරූපානිපි. ධඤ්ඤන්ති අන්තමසො තත්ථජාතකම්පි මග්ගෙ පසාරිතම්පි සත්තවිධං ධඤ්ඤං. කීළාවසෙන අපරණ්ණානි තාලඵලාදීනිපි අනාමාසානි, පසාරිතම්පි න මද්දන්තෙන ගන්තබ්බං, අසති මග්ගෙ මග්ගං අධිට්ඨාය ගන්තබ්බං. ඉත්ථිපසාධනන්ති අන්තමසො පිළන්ධනත්ථාය ඨපිතං නිවාසනතාලපණ්ණමුද්දිකම්පි.

338. සිත්ථතෙලොදතෙලෙහීති ¶ මධුසිත්ථකනිය්යාසාදීසු යෙන කෙනචි තෙලමිස්සකසිලෙසෙන ච උදකමිස්සකතෙලෙන ච. ඵණහත්ථඵණෙහීති ඵණමිව ඵණං, අඞ්ගුලීහි ඵණකිච්චකරණෙන හත්ථොයෙව ඵණං හත්ථඵණං, දන්තමයාදි යං කිඤ්චි ඵණඤ්චෙව හත්ථඵණඤ්චාති ද්වන්දො. ඔසණ්ඨෙය්යාති ඔලිඛිත්වා සන්නිසීදාපෙය්ය.

339. එකපාවුරණා වා එකත්ථරණා වා න තුවට්ටයුං, එකමඤ්චෙ න තුවට්ටයුන්ති යොජනා. එකං පාවුරණං එකං අත්ථරණං එතෙසන්ති විග්ගහො. න තුවට්ටයුන්ති න නිපජ්ජෙය්යුං. එකස්මිං භාජනෙ වාපි න භුඤ්ජෙය්යුන්ති යොජෙතබ්බං.

340. මනුස්සානං පමාණඞ්ගුලෙන අට්ඨ අඞ්ගුලානි යස්ස, අධිකෙන සහිතං අට්ඨඞ්ගුලන්ති සමාසො. ලසුණං මගධෙසු ජාතං ආමලකභණ්ඩිකං ලසුණං න ඛාදෙය්යාති සම්බන්ධො. න අකල්ලකොති අගිලානො.

341. හීනුක්කට්ඨෙහි ජාතිආදීහි උක්කට්ඨං වා හීනං වා උජුං වා අඤ්ඤාපදෙසෙන වා දවා වදෙ, දුබ්භාසිතන්ති සම්බන්ධො. ජාතිආදීහීති ජාතිනාමගොත්තකම්මසිප්පආබාධලිඞ්ගකිලෙසආපත්තිඅක්කොසෙහි ¶ . උක්කට්ඨන්ති ජාත්යාදීහියෙව උක්කට්ඨං උපසම්පන්නං අනුපසම්පන්නං වා. දවාති කෙළිහසාධිප්පායතාය. උජුං වාති ‘‘චණ්ඩාලොසී’’තිආදිනා නයෙන. අඤ්ඤාපදෙසෙන වාති ‘‘සන්ති ඉධෙකච්චෙ චණ්ඩාලා’’තිආදිනා නයෙන.

342. දීඝෙ නඛෙති මංසප්පමාණතො. දීඝෙ කෙසෙති ද්වඞ්ගුලතො. සචෙපි න දීඝා, දුමාසතො එකදිවසම්පි අතික්කාමෙතුං න ලභති. දීඝෙ නාසලොමෙති නාසතො බහි නික්ඛන්තෙ. වීසතිමට්ඨන්ති වීසතියා නඛානං මට්ඨඤ්ච. සම්බාධෙති උභොසු උපකච්ඡකෙසු, මුත්තකරණෙ ච ලොමහාරණඤ්ච ¶ න ලබ්භාති සම්බන්ධනීයං. න ලබ්භාති එතෙ මට්ඨාදයො න ලබ්භන්තීති අත්ථො, නිපාතො වා ලබ්භාති. ආබාධප්පච්චයා පන සම්බාධෙ ලොමං සංහරිතුං වට්ටති.

343. සඞ්ඝුද්දිට්ඨං වා සඞ්ඝිකං වා සයනාසනං යථාවුඩ්ඪං න බාධෙය්යාති යොජනා. සඞ්ඝස්ස උද්දිට්ඨං සඞ්ඝුද්දිට්ඨං, සඞ්ඝං උද්දිස්ස කතන්ති අධිප්පායො. යො යො වුඩ්ඪො යථාවුඩ්ඪං, වුඩ්ඪප්පටිපාටියාති අත්ථො. න බාධෙය්යාති න පටිබාහෙය්ය. අල්ලපාදා නාම යෙහි අක්කන්තට්ඨානෙ උදකං පඤ්ඤායති. සයනාසනන්ති මඤ්චපීඨාදි, ඉමිනා පරිභණ්ඩකතා භූමීතිපි උපලක්ඛිතා. සුධොතපාදකං වාපි සඋපාහනො තථෙවාති සම්බන්ධො. සුධොතපාදකන්ති ධොතපාදෙහෙව අක්කමිතබ්බට්ඨානං. ධොතා පාදා යස්ස අක්කමනස්සාති කිරියාවිසෙසනසමාසො. යදි පන තත්ථ නෙවාසිකා අධොතපාදෙහිපි වළඤ්ජෙන්ති, තථෙව වළඤ්ජෙතුං වට්ටති. තථෙවාති පරිභණ්ඩකතං භූමිං සෙනාසනං වා නක්කමෙති අත්ථො.

344. සඞ්ඝාටියාති අධිට්ඨිතසඞ්ඝාටියා. පාදෙ පරිග්ගහෙත්වා ආසනං පල්ලත්ථො, පල්ලත්ථං කරොතීති පල්ලත්ථාතිධාතුස්ස පල්ලත්ථෙති රූපං. විහාරෙපි අන්තරඝරෙපි පල්ලත්ථිකාය න නිසීදෙය්යාති අධිප්පායො, පරිකම්මකතං භිත්තාදින්ති යොජනා. පරිකම්මකතන්ති සෙතවණ්ණෙන වා චිත්තකම්මෙන වා කතපරිකම්මං. ආදි-සද්දො ද්වාරවාතපානාදිං සඞ්ගණ්හාති. න අපස්සයෙති චීවරාදිනා අප්පටිච්ඡාදෙත්වා අපස්සයනං න කරෙය්ය. නො න ආචමෙති නෙව න ආචමෙ, ආචමෙය්යාති අත්ථො. ද්වෙ පටිසෙධා පකතියත්ථං ගමෙන්තීති. සන්තෙති ඉමිනා උදකෙ අසන්තෙ අනාපත්තීති දීපෙති.

345. අකප්පියසමාදානෙති භික්ඛූනං සාමණෙරානං අකප්පියෙ සමාදානෙ. දවාති නිපාතො ¶ , කීළාධිප්පායෙනාති අත්ථො. සිලාපවිජ්ඣනෙති අන්තමසො හත්ථයන්තෙනපි සක්ඛරිකායපි ¶ ඛිපනෙ. සභාගාය දෙසනාය ආවිකම්මෙ ච දුක්කටන්ති යොජෙතබ්බං. සභාගායාති වත්ථුවසෙන සමානො භාගො එතිස්සා ආපත්තියාති විග්ගහො. ච-සද්දො තාදිසියා පටිග්ගහණමත්තං සමුච්චිනොති.

346. පටිස්සවො නාම ‘‘උභොපි මයං ඉධ වස්සං වසිස්සාම, එකතො උද්දිසාපෙමා’’තිආදිපටිජානනං, තස්ස විසංවාදො පච්ඡා අකරණං පටිස්සවවිසංවාදො, තස්මිං, නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං. සුද්ධචිත්තස්සාති කථනසමයෙ ‘‘කරිස්සාමී’’ති එවං පවත්තචිත්තස්ස. ඉතරස්සාති අඤ්ඤස්ස අසුද්ධචිත්තස්ස.

347. කිච්චෙති සුක්ඛකට්ඨාදිග්ගහණකිච්චෙ සති එව පොරිසං පුරිසප්පමාණං අභිරුහෙය්යාති සම්බන්ධො. ආපදාසූති වාළමිගදස්සනාදීසු.

348. පරිස්සාවනං විනාති සම්බන්ධො. අද්ධානන්ති හෙට්ඨිමන්තෙන අද්ධයොජනසඞ්ඛාතං අද්ධානං. සචෙ න හොති පරිස්සාවනං වා ධම්මකරණො වා, සඞ්ඝාටිකණ්ණොපි අධිට්ඨාතබ්බො. යාචමානස්සාති පරිස්සාවනං යාචන්තස්ස.

349. ආබාධප්පච්චයා අඤ්ඤත්ර සෙසඞ්ගෙ ච අත්තඝාතනෙ ච දුක්කටන්ති යොජනා. සෙසඞ්ගෙති අඞ්ගජාතතො කණ්ණනාසාදිඅවසෙසෙ අවයවච්ඡෙදනෙ. අත්තඝාතනෙති ආහාරුපච්ඡෙදාදිනා අත්තනො මාරණෙ.

350. තූලිකාය කයිරමානං ඉත්ථිපුරිසාදිකං චිත්තඤ්ච පොත්ථකඤ්ච කට්ඨාදීසු කයිරමානං චිත්තපොත්ථකානි, තානියෙව රූපානීති සමාසො. ජාතකාදීනි පන පරෙහි කාරාපෙතුං ලබ්භන්ති. මාලාකම්මාදීනි සයම්පි කාතුං ලබ්භන්ති. ආරාමාරඤ්ඤගෙහෙසු භුඤ්ජන්තං න උට්ඨාපෙය්යාති යොජෙතබ්බං. විහාරසඞ්ඛාතො ¶ ආරාමො ච අරඤ්ඤඤ්ච අන්තරඝරසඞ්ඛාතං ගෙහඤ්චාති ද්වන්දො. ‘‘ආරාම…පෙ… ගෙහෙසූ’’ති වත්තබ්බෙ එ-කාරස්ස අ-කාරකරණෙන ගාථාබන්ධවසෙන වුත්තං. ඔකාසෙ කතෙ පන ‘‘පවිසථා’’ති වුත්තෙ ච පවිසිතබ්බං උපනිසීදිතබ්බඤ්ච.

351. පුමයුත්තානි ¶ යානානි ච සිවිකඤ්ච හත්ථවට්ටකඤ්ච පාටඞ්කිඤ්ච අභිරුහිතුං ගිලානස්ස කප්පතෙති සම්බන්ධො. පුමයුත්තානීති අස්සගවාදිපුරිසයුත්තානි, න ධෙනුයුත්තානි, සාරථි පන ඉත්ථී වා හොතු පුරිසො වා, වට්ටති. හත්ථවට්ටකෙපි එසෙව නයො, යානානීති රථසකටාදීනි, සිවිකන්ති පීඨකසිවිකං, පීඨකයානන්ති අත්ථො. පාටඞ්කීති අන්දොලිකා. ගිලානස්සාති එත්ථ ගිලානො නාම න අප්පකෙනපි සීසාබාධාදිමත්තෙන වෙදිතබ්බො, යො පන න සක්කොති විනා යානෙන ගන්තුං, එවරූපො වෙදිතබ්බො. තථා හි යානං අනුජානන්තෙන භගවතා කොසලෙසු ජනපදෙසු භගවන්තං දස්සනාය සාවත්ථිං ගච්ඡන්තං අඤ්ඤතරං ගිලානං භික්ඛුං ගන්තුමසක්කුණෙය්යතාය අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නං දිස්වා මනුස්සෙහි තං පවත්තිං ඤත්වා ‘‘එහි, භන්තෙ, ගමිස්සාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘නාහං, ආවුසො, ගමිස්සාමි, ගිලානොම්හී’’ති වුත්තවත්ථුස්මිං (මහාව. 253) අනුඤ්ඤාතං, තථා වදන්තො ච සො භික්ඛු ගමනුපච්ඡෙදසාධකමෙව ගෙලඤ්ඤං සන්ධායාහාති විඤ්ඤායති අධිප්පෙතත්ථනිප්ඵත්තියා උපච්ඡින්නත්තා, අපිච යානෙන එකපරිච්ඡෙදාය උපාහනාය පරිච්ඡෙදං ඨපෙන්තෙන අට්ඨකථාචරියෙන ‘‘ගිලානෙන භික්ඛුනා සඋපාහනෙනාති එත්ථ ගිලානො නාම යො න සක්කොති අනුපාහනෙන ගාමං පවිසිතු’’න්ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 256) වුත්තං, තස්මා යථාවුත්තගිලානොව ගිලානොති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං.

352. දවං ¶ කරණෙති කෙළියා කරණෙ. අඤ්ඤස්සාති අන්තමසො දුස්සීලස්සාපි. උපලාළනෙති ‘‘පත්තං දස්සාමි, චීවරං දස්සාමී’’තිආදිනා.

353. විවරිත්වා න දස්සයෙති සම්බන්ධනීයං. තා භික්ඛුනියො.

354. ඔවාදන්ති භික්ඛුනීහි තෙරසියං වා චාතුද්දසියං වා ආගන්ත්වා උපොසථං පුච්ඡිත්වා ‘‘චාතුද්දසො’’තිආදිනා භික්ඛුනා ආචික්ඛිතෙ පුන තාහි උපොසථදිවසෙ සමාගන්ත්වා ඔවාදූපසඞ්කමනයාචනං, තං පාතිමොක්ඛුද්දෙසකස්ස ආරොචෙත්වා තෙන කතසන්නිට්ඨානං ගහෙත්වා පාටිපදෙ පච්චාහරිතබ්බන්ති අජානනකං බාලඤ්ච තථා කාතුං අසමත්ථං ගිලානඤ්ච පාටිපදෙ ගන්තුකාමං ගමියඤ්ච වජ්ජෙත්වා අඤ්ඤස්ස ගහණපච්චාහරණානි අකාතුං න වට්ටති. තෙන වුත්තං ‘‘න ගණ්හතො’’තිආදි.

355. ලොකායතන්ති ¶ නිරත්ථකකාරණප්පටිසංයුත්තං තිත්ථියසත්ථං. තිරච්ඡානවිජ්ජා ච ඉමිනාව උපලක්ඛිතා. න වාචෙය්යාති පරෙසං න වාචෙය්ය. ඉමිනාව අත්තනො පරියාපුණනම්පි පටික්ඛිත්තං ලොකායතතිරච්ඡානවිජ්ජාති ච රාගදොසමොහවඩ්ඪානි බුද්ධාදිගරහිතා සග්ගමොක්ඛානං තිරො තිරියතො අඤ්චිතා ගතා පවත්තා කබ්බනාටකාදිකා සබ්බාපි විජ්ජා අනුලොමවසෙන වා විනයපරියායං පත්වා ගරුකෙ ඨාතබ්බන්ති විනයයුත්තිතොපි සඞ්ගහිතාති වෙදිතබ්බා. එවඤ්ච නො ගරූනමුපදෙසො. පෙළායපීති යත්ථ පාතිං ඨපෙත්වා සුඛිනො භුඤ්ජන්ති, තම්බලොහෙන රජතෙන වා කතාය තාය ආසිත්තකූපධානසඞ්ඛාතාය පෙළාය ඨපෙත්වා.

356. පාරුතඤ්ච නිවාසනඤ්ච, ගිහීනං හත්ථිසොණ්ඩාදිවසෙන පාරුතනිවාසනං යස්ස පාරුපනස්ස නිවාසනස්සාති කිරියාවිසෙසනසමාසො ¶ . ගිහිපාරුතනිවාසනං න පාරුපෙ න නිවාසෙය්යාති සම්බන්ධො. සංවෙල්ලියං න නිවාසෙය්යාති මල්ලකම්මකරාදයො විය කච්ඡං කත්වා න නිවාසෙය්ය. එවං නිවාසෙතුං ගිලානස්සාපි මග්ගප්පටිපන්නස්සාපි න වට්ටති. යම්පි මග්ගං ගච්ඡන්තා එකං වා ද්වෙ වා කොණෙ උක්ඛිපිත්වා අන්තරවාසකස්ස උපරි ලග්ගන්ති, න වට්ටති. එවං අපාරුපිත්වා අනිවාසෙත්වා ච නිබ්බිකාරං පරිමණ්ඩලං පාරුපිතබ්බං තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතබ්බඤ්ච, තථා අපාරුපිත්වා අනිවාසෙත්වා ච ආරාමෙ වා අන්තරඝරෙ වා අනාදරෙන යං කිඤ්චි විකාරං කරොන්තස්ස දුක්කටං. දායන්ති වනං. නාලිම්පයෙය්යාති ‘‘සබ්බූපකාරානි විනස්සන්තූ’’ති වා ඛිඩ්ඩාධිප්පායෙන වා නාලිම්පයෙය්ය.

357. වඩ්ඪිං නො පයොජයෙ අඤ්ඤාතකප්පවාරිතෙ නො යාචෙති යොජනා. අඤ්ඤස්සාති සහධම්මිකස්සාපි. කතිපාහං භුත්වා වාති යොජනීයං. පුනොති නිපාතො.

358. දණ්ඩිනං ඤත්වා වා අඤත්වා වා උද්දිස්ස රක්ඛං යාචනෙ දණ්ඩිතෙ දණ්ඩො අස්ස ගීවාති යොජනා. දණ්ඩං ගණ්හතීති පච්චයන්තස්ස දණ්ඩිනං දණ්ඩග්ගහණන්ති අත්ථො. උද්දිස්සාති ‘‘අම්හාකං විහාරෙ අසුකෙන ච අසුකෙන ච ඉදං නාම කත’’න්ති, ‘‘කරිස්ස’’න්ති වා එවං අතීතං වා අනාගතං වා ආරබ්භ. යාචනෙති වොහාරිකෙසු යාචනෙ සති. දණ්ඩිතෙති තෙහි දණ්ඩෙ ගහිතෙ සො දණ්ඩො අස්ස යාචකස්ස භික්ඛුනො ගීවා, ඉණං හොතීති අත්ථො. වොහාරිකෙහි පන ‘‘කෙනා’’ති වුත්තෙ ‘‘අසුකෙනාති වත්තුං අම්හාකං න වට්ටති, තුම්හෙයෙව ජානිස්සථ, කෙවලඤ්හි මයං රක්ඛං යාචාම, තං නො දෙථ, අවහටභණ්ඩඤ්ච මං ආහරාපෙථා’’ති වත්තබ්බං ¶ . එවං අනොදිස්ස ආචික්ඛණා හොති, සා වට්ටති. පාරාජිකාදිකාති පාරාජිකථුල්ලච්චයදුක්කටානි.

පාඨෙහි භවිතබ්බං. එවඤ්හි සති ‘‘හරන්තෙසූ’’ති බහුවචනෙන සහ ඝටතෙ. පරික්ඛාරං හරන්තෙසු එසං අනත්ථාය ‘‘චොරො චොරො’’ති භාසිතෙ දණ්ඩං ගණ්හන්තෙ තත්තකං අස්ස ගීවාති යොජෙතබ්බං. හරන්තෙසූති චොරෙසු ගහෙත්වා ගච්ඡන්තෙසු. එසන්ති චොරානං. ගණ්හන්තෙති වොහාරිකජනෙ ගණ්හන්තෙ. යත්තකං ගහිතං, තත්තකං අස්ස භික්ඛුනො ගීවා, භණ්ඩදෙය්යං හොතීති අත්ථො.

360. පාකාරකුට්ටානං බහි වළඤ්ජෙ වාපි වීහාදිනාළිකෙරාදිරොපිමෙ හරිතෙ වාපි විඝාසුච්චාරසඞ්කාරමුත්තං නාවලොකිය ඡඩ්ඩෙය්ය, දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. වළඤ්ජෙ නාවලොකියාති ච ඉමිනා ඔලොකෙත්වා වා අවළඤ්ජෙ වා විඝාසාදීනි ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්තීති දීපෙති. වීහි ආදි යෙසං සාලිආදීනං තෙ වීහාදයො, නාළිකෙරො ආදි යෙසං අම්බපනසාදීනං තෙ නාළිකෙරාදයො, වීහාදයො ච නාළිකෙරාදයො චාති ද්වන්දො, තෙසං රොපො, තෙන නිබ්බත්තං වීහාදි…පෙ… රොපිමං. හරිතෙති හරිතට්ඨානෙ. විඝාසො නාම උච්ඡිට්ඨොදකචලකාදි.

361. ධම්මයුත්තම්පි නච්චඤ්ච ගීතඤ්ච වාදිතඤ්ච යොජාපෙතුඤ්ච පයොජෙතුඤ්ච පයුත්තානි පස්සිතුඤ්ච ‘‘උපහාරං කරොමා’’ති වුත්තෙ සම්පටිච්ඡිතුං වා න ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. ධම්මයුත්තම්පීති රතනත්තයගුණූපසංහිතතාය අන්තමසො ධම්මෙන පුඤ්ඤෙන සංයුත්තම්පි. නච්චන්ති අන්තමසො මොරසුකමක්කටාදීනං නච්චම්පි. ගීතන්ති අන්තමසො ගීතස්ස පුබ්බභාගෙ කයිරමානං දන්තගීතම්පි. වාදිතන්ති අන්තමසො උදකභෙරිවාදිතම්පි. යොජාපෙතුන්ති අඤ්ඤෙහි කාරාපෙතුං. පයොජෙතුන්ති අත්තනා කාතුං. ආයතකෙන ¶ ගීතස්සරෙන ධම්මම්පි භාසිතුං න වට්ටති. පයුත්තානීති පරෙහි යෙහි කෙහිචි කතානි. පස්සිතුන්ති ඉමිනා අනොලොචනදස්සනම්පි ගහිතන්ති සොතුන්තිපි අත්ථො විඤ්ඤායති. අන්තරාරාමෙ ඨිතස්ස පස්සතො අනාපත්ති. වීථියං ඨත්වා ගීවං පරිවත්තෙත්වා පස්සතොපි ආපත්තියෙව. යෙන කෙනචි කරණීයෙන ගතට්ඨානෙ පස්සති, සුණාති වා, අනාපත්ති. සම්පටිච්ඡිතුන්ති ¶ ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිතුං. ‘‘උපහාරකරණං නාම සුන්දර’’න්ති වත්තුං වට්ටති. වා-සද්දො සමුච්චයෙ.

362. ‘‘කීළත්ථං කතං රාජාගාර’’න්තිආදිනා සම්බන්ධිතබ්බං. චිත්තෙන විචිත්තකං ආගාරං චිත්තාගාරකං.

363. ආසනෙන නවෙ න පටිබාහෙය්යාති යොජනා. ආසනෙනාති ආසනතො. න පටිබාහෙය්යාති න උට්ඨාපෙය්ය. උණ්හෙ චීවරං න නිදහෙය්යාති යොජනීයං. න නිදහෙය්යාති අධිකං න නිදහෙය්ය. ගරුනාති ආචරියුපජ්ඣායෙන. පණාමිතොති ‘‘මා ඉධ පවිසා’’තිආදිනා නික්කඩ්ඪිතො.

364. සත්තහි ආපත්තීහි ච භික්ඛුං වාපි අඤ්ඤෙනෙව ච උපාසකං වාපි පරම්මුඛා අක්කොසනෙ දුක්කටන්ති යොජෙතබ්බං. ආපත්තීහි චාති ච-සද්දො අවධාරණෙ. අඤ්ඤෙනෙව චාති එත්ථ එව චාති නිපාතසමුදායො, එකො එව වා අවධාරණෙ, වුත්තතො අඤ්ඤෙනෙව ‘‘අසද්ධො’’තිආදිනාති අත්ථො. පරම්මුඛාති නිපාතො, තස්ස අසම්මුඛෙති අත්ථො. සම්මුඛා වදන්තස්ස පාචිත්තියං. පාපගරහණවසෙන පන වදතො අනාපත්ති.

365. සද්ධාදෙය්යං සද්ධාය දාතබ්බං චීවරඤ්ච ච-සද්දෙන අවසෙසම්පි විනිපාතෙතුං නාසෙතුං න ලබ්භං, පිතූනං ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. ඤාතීනම්පීති පි-සද්දො සම්භාවනෙ.

366. අඤ්ඤත්ර ¶ වස්සංවුත්ථො අඤ්ඤතො භාගං ගණ්හෙය්ය, දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. අඤ්ඤත්රාති අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ. අඤ්ඤතොති අඤ්ඤවිහාරතො. පටිදෙය්යාති ගහිතට්ඨානෙ දදෙය්ය. ගහිතෙ තස්මිං වත්ථුස්මිං නට්ඨෙ වා ජිණ්ණෙ වා තස්ස ගීවාහො තීති සම්බන්ධො. චොදිතො නො දදෙය්ය, තෙසං ධුරනික්ඛෙපතො භණ්ඩග්ඝකාරියො හොතීති යොජනා. චොදිතොති වත්ථුසාමිකෙහි ‘‘දෙහී’’ති වුත්තො. තෙසන්ති තස්මිං විහාරෙ ලාභීනං භික්ඛූනං.

367. සන්තරුත්තරො වා කල්ලො සඋපාහනො වා ගාමං න පවිසෙය්ය, චාමරීමකසබීජනිං න ධාරෙය්යාති යොජනීයං. අන්තරඤ්ච උත්තරඤ්ච, සහ අන්තරුත්තරෙන සන්තරුත්තරො. අග්ගළගුත්තෙ විහාරෙ ¶ සඞ්ඝාටිං නික්ඛිපිත්වා ගන්තුං වට්ටති. ආරඤ්ඤකෙන පන භණ්ඩුක්ඛලිකාය පක්ඛිපිත්වා පාසාණරුක්ඛසුසිරාදීසු පටිච්ඡන්නෙසු ඨපෙත්වා ගන්තබ්බං. අන්තරුත්තරානං නික්ඛෙපෙ අයමෙව නයො. කල්ලොති අගිලානො. මකසානං බීජනී මකසබීජනී, චමරීනං වාළෙහි කතා මකසබීජනීති සමාසො.

368. ආරාමතො බහීති සම්බන්ධනීයං. ආරාමතොති ආරාමූපචාරතො. න ධාරෙය්යාති අගිලානො න ධාරෙය්ය. යස්ස පන කායදාහො වා පිත්තකොපො වා හොති, චක්ඛු වා දුබ්බලං, අඤ්ඤො වා කොචි ආබාධො විනා ඡත්තෙන උප්පජ්ජති, තස්ස ගාමෙ වා අරඤ්ඤෙ වා ඡත්තං වට්ටති. ගුත්තියා ලබ්භතීති වස්සෙ චීවරගුත්තත්ථං, වාළමිගචොරභයෙසු අත්තගුත්තත්ථම්පි ලබ්භතීති අත්ථො. එකපණ්ණඡත්තං පන සබ්බත්ථෙව වට්ටති.

369. උභතොකාජං න ගාහෙය්යාති සම්බන්ධො. උභතො දණ්ඩස්ස උභයකොටියං භාරබන්ධකාජං උභතොකාජං, අලොපතප්පුරිසො. එකන්තරිකකාජකන්ති අන්තරමෙව ¶ අන්තරිකං, එකඤ්ච අන්තරිකඤ්චාති ද්වන්දො, එකන්තරිකෙ භාරබන්ධකාජන්ති තප්පුරිසො එකතොකාජකං, අන්තරිකකාජකන්ති වුත්තං හොති. හත්ථෙ ඔලම්බො අස්ස භාරස්සාති සමාසො.

370. අනොකාසකතන්ති ‘‘කරොතු මෙ ආයස්මා ඔකාසං, අහං තං වත්තුකාමො’’ති එවං චොදකෙන ඔකාසෙ කාරාපිතෙ නත්ථි ඔකාසො කතො අනෙන චුදිතකෙනාති බහුබ්බීහි. චොදෙය්යාති චාවනඅක්කොසකම්මවුට්ඨානාධිප්පායෙන චොදෙය්ය. උපොසථප්පවාරණට්ඨපනඅනුවිජ්ජධම්මකථාධිප්පායෙසු ඔකාසකම්මං නත්ථි. සුද්ධස්සාති අනාපත්තිකතාය සුද්ධස්ස. අවත්ථුස්මින්ති අකාරණෙ. තථාති දුක්කටං අතිදිසති. කරොන්තෙනාපි ‘‘භූතමෙව නු ඛො ආපත්තිං වදති, අභූත’’න්ති එවං උපපරික්ඛිත්වා කාතබ්බා. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පුග්ගලං තුලයිත්වා ඔකාසං කාතු’’න්ති (මහාව. 153) හි වුත්තං.

371. සත්තානං පකතඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලාධිකං මඤ්චප්පටිපාදං වා උච්චපාදකං මඤ්චං වා න ධාරයෙති යොජනා. පකතියා අඞ්ගුලං පකතඞ්ගුලං. තඤ්ච වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලං වෙදිතබ්බං. අට්ඨ ච තානි අඞ්ගුලානි ච, තෙහි තමධිකං යස්සාති සමාසො. මඤ්චානං පටිපාදො, යත්ථ මඤ්චපාදෙ නික්ඛිපන්ති. අට්ඨඞ්ගුලතො උච්චා පාදා යස්සාති බහුබ්බීහි.

372. මූගබ්බතාදින්ති ¶ මූගානමිව තුණ්හීභාවසඞ්ඛාතං වතං ආදි යස්ස ගොවතාදිනො තිත්ථියවතස්සාති සමාසො. ඛුරමෙව භණ්ඩං ඛුරභණ්ඩං. පුබ්බෙ න්හාපිතො න්හාපිතපුබ්බකො, විසෙසනස්ස පරනිපාතො.

373. හත්ථකම්මන්ති හත්ථෙන කාතබ්බං වඩ්ඪකිආදීනං කම්මං. අනුස්සරණං ‘‘කප්පියත්තං මෙ යෙන යාචිතං, අම්හෙහි ඉමස්ස ¶ දාතබ්බ’’න්ති එවං චිත්තප්පවත්තිඅනුසාරො, තස්සා යාචනාය අනුසාරො තදනුසාරො, තතො ලද්ධං යං කිඤ්චි ගහෙතුන්ති යොජනා. කම්මතො නිග්ගතො නික්කම්මො, විඝාසාදාදි. තං අයාචිත්වාපි කාරෙතුන්ති සම්බන්ධො. ආහරාපෙතුන්ති අරඤ්ඤතො ආනෙතුං. අපරසන්තකන්ති දාරුතිණපලාලාදිකං අපරපරිග්ගහිතං.

374. ගිහීනං යත්තකං දෙති, ගොපකෙ දෙන්තෙ ගහෙතුං ලබ්භං, සඞ්ඝචෙතියසන්තකෙ යථාපරිච්ඡෙදං ගහෙතුං ලබ්භන්ති යොජනා. දෙතීති ගොපකො භික්ඛූනං දෙති. ගහෙතුන්ති තත්තකං ගහෙතුං. සඞ්ඝචෙතියසන්තකෙති වෙතනගොපකෙහි දීයමානෙ සඞ්ඝස්ස චෙතියස්ස ච සන්තකෙ. යථාපරිච්ඡෙදන්ති යං තෙසං සඞ්ඝෙන අනුඤ්ඤාතං හොති ‘‘දිවසෙ දිවසෙ එත්තකං නාම ඛාදථා’’ති, තං පරිච්ඡෙදං අනතික්කම්ම. සඞ්ඝිකෙ ච චෙතියසන්තකෙ ච කෙණියා ගහෙත්වා ආරක්ඛන්තස්සෙව හි දානෙ පරිච්ඡෙදො නත්ථි.

375. ‘‘කායවාචාහි ද්වීහි ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යා’’ති යෙභුය්යවසෙන වුත්තං, මෙථුනධම්මෙ පරූපක්කමෙ සති සාදියන්තස්ස අකිරියසමුට්ඨානභාවසම්භවතො. ඡහි වාති ආපත්තුප්පත්තිකාරණසඞ්ඛාතෙහි ඡහි සමුට්ඨානෙහි වා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යාති සම්බන්ධො. සබ්බාපත්තීනඤ්හි කායො වාචා කායවාචා කායචිත්තං වාචාචිත්තං කායවාචාචිත්තන්ති ඡ සමුට්ඨානානි. තත්ථ පුරිමානි තීණි අචිත්තකානි, පච්ඡිමානි සචිත්තකානි.

තිධා එකසමුට්ඨානා, පඤ්චධා ද්විසමුට්ඨිතා;

ද්විධා තිචතුරො ඨානා, එකධා ඡසමුට්ඨිතා.

තත්ථ චතුත්ථෙන පඤ්චමෙන ඡට්ඨෙන ච සමුට්ඨානතො එකසමුට්ඨානා තිධා. පඨමචතුත්ථෙහි ච දුතියපඤ්චමෙහි ච තතියඡට්ඨෙහි ච චතුත්ථඡට්ඨෙහි ච පඤ්චමඡට්ඨෙහි ච සමුට්ඨානතො ¶ ද්විසමුට්ඨිතා පඤ්චධා ¶ . පඨමෙහි ච තීහි පච්ඡිමෙහි ච තීහි සමුට්ඨානතො තිසමුට්ඨානා ද්විධා. පඨමතතියචතුත්ථඡට්ඨෙහි ච දුතියතතියපඤ්චමඡට්ඨෙහි ච සමුට්ඨානතො චතුසමුට්ඨානා ද්විධා. ඡහිපි සමුට්ඨිතො ඡසමුට්ඨානා එකධා. අලජ්ජි…පෙ… සඤ්ඤිතාය චාති ඉමෙහි ඡහි වා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යාති සම්බන්ධො. යො සඤ්චිච්ච ආපත්තිං ආපජ්ජති, ආපත්තිං පරිගූහති, අගතිගමනඤ්ච ගච්ඡති, එදිසො වුච්චති අලජ්ජී පුග්ගලො. අලජ්ජී ච අඤ්ඤාණො ච කුක්කුච්චපකතො ච කුක්කුච්චෙන අභිභූතොති ද්වන්දො. භාවෙ ත්තප්පච්චයො.

තත්ථ යො අකප්පියභාවං ජානන්තොයෙව මද්දිත්වා වීතික්කමං කරොති, අයං අලජ්ජිතා ආපජ්ජති. මන්දො මොමූහො කත්තබ්බාකත්තබ්බං අජානන්තො අකත්තබ්බං කරොති, කත්තබ්බං විරාධෙති, අයං අඤ්ඤාණත්තා ආපජ්ජති. කප්පියාකප්පියං නිස්සාය කුක්කුච්චෙ උප්පන්නෙ විනයධරං අපුච්ඡිත්වා මද්දිත්වා වීතික්කමති, අයං කුක්කුච්චපකතත්තා ආපජ්ජති. සතියා ප්ලවො සම්මොහො සතිප්ලවො, සහසෙය්යතිචීවරවිප්පවාසාදීනි සතිප්ලවා ආපජ්ජති. කප්පඤ්ච අකප්පියඤ්ච කප්පාකප්පියං, කප්පාකප්පියෙ සඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති කප්පා…පෙ… සඤ්ඤී, තස්ස භාවොති තා-පච්චයො. ය-ලොපෙන පන ‘‘සඤ්ඤිතා’’ති වුත්තං, කරණත්ථෙ වා පච්චත්තවචනං. තෙ ච ‘‘අකප්පියෙ’’තිආදීනං යථාක්කමෙන යුජ්ජන්ති. තත්ථ යො අච්ඡමංසං ‘‘සූකරමංස’’න්ති ඛාදති, විකාලෙ කාලසඤ්ඤිතාය භුඤ්ජති, අයං අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතාය ආපජ්ජති. යො පන සූකරමංසං ‘‘අච්ඡමංස’’න්ති ඛාදති, කාලෙ විකාලසඤ්ඤාය භුඤ්ජති, අයං කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතාය ආපජ්ජති.

376. අලජ්ජිඅඤ්ඤාණතාය කායවාචාහි ආපත්තිං ඡාදයෙති යොජනා. ලිඞ්ගෙති ලිඞ්ගපරිවත්තනනිමිත්තං. ලිඞ්ගෙ සඞ්ඝෙ ¶ ච ගණෙ ච එකස්මිං චාති ආපත්තිවුට්ඨිති චතුධා හොතීති සෙසො.

377. පච්චයද්වයෙති චීවරෙ පිණ්ඩපාතෙ ච. පරිකථොභාසවිඤ්ඤත්තීති අභිලාපමත්තමෙතං. සහචරිතස්ස පන නිමිත්තකම්මස්සාපි එත්ථෙව සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. තත්ථ පරියායෙන කථනං පරිකථා. උජුකමෙව අවත්වා යථා අධිප්පායො විභූතො හොති, එවං ඔභාසනං ඔභාසො. පච්චයෙ උද්දිස්ස යථා අධිප්පායො ඤායති, එවං විඤ්ඤාපනං විඤ්ඤත්ති. නිමිත්තකරණං නිමිත්තකම්මං. තතියෙති සෙනාසනෙ. සෙසෙති ගිලානපච්චයෙ.

378. පඤ්චන්නං ¶ සහධම්මිකානං අච්චයෙ දානං න රූහතීති සම්බන්ධො. අච්චයෙ දානන්ති ‘‘මමච්චයෙන මය්හං සන්තකං උපජ්ඣායස්ස හොතූ’’තිආදිනා එවං අත්තනො අපගමෙ දානං. තන්ති අච්චයෙන දින්නං චීවරාදිකං සඞ්ඝස්සෙව ච හොති, න භික්ඛුනොති අධිප්පායො. ගිහීනං පනාති ගිහීනං අච්චයෙ දානං පන. ඉදමෙත්ථ දානග්ගහණලක්ඛණං – ‘‘ඉදං තුය්හං දම්මී’’තිආදිනා සම්මුඛා වා ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙමී’’තිආදිනා පරම්මුඛාපි දින්නංයෙව හොති. ‘‘තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හං ගණ්හාමී’’ති වදති, සුදින්නං සුග්ගහිතඤ්ච. ‘‘තව සන්තකං කරොහි, තව සන්තකං හොතු, තව සන්තකං කාරාපෙහී’’ති වුත්තෙ ‘‘මම සන්තකං කරොමි, මම සන්තකං හොතු, මම සන්තකං කරිස්සාමී’’ති වදති. දුද්දින්නං දුග්ගහිතඤ්ච. සචෙ පන ‘‘තව සන්තකං කරොහී’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ, මය්හං ගණ්හාමී’’ති ගණ්හාති, සුග්ගහිතන්ති.

379. භික්ඛු වා සාමණෙරො වා උපස්සයෙ භික්ඛුනීනං විහාරෙ කාලං කයිරාථ යදි කාලඞ්කරෙය්ය, තත්ථ තස්මිං උභින්නං සන්තකෙ භික්ඛුසඞ්ඝො එව දායජ්ජො සාමී හොතීති ¶ සෙසො. සෙසෙපීති අවසෙසෙ භික්ඛුනිසික්ඛමානසාමණෙරිසන්තකෙපි. අයං නයොති යදි තෙ භික්ඛූනං විහාරෙ කාලං කරෙය්යුං, තෙසං සන්තකෙ භික්ඛුනිසඞ්ඝො එව දායජ්ජොති අයමෙව නයොති අත්ථො.

380. ‘‘ඉමං නෙත්වා අසුකස්ස දෙහී’’ති දින්නං යාව පරස්ස හත්ථං න පාපුණාති, තාව පුරිමස්සෙව, යො පහිණති, තස්සෙවාති අත්ථො. දම්මීති ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙමී’’ති දින්නං පන පච්ඡිමස්සෙව, යස්ස පහිණති, තස්සෙව සන්තකන්ති අත්ථො. ඉමං විධිං ‘‘වුත්තනයෙන ඉමෙ සාමිනො හොන්තී’’ති එතං පකාරං ඤත්වා විස්සාසග්ගාහං වා ගණ්හෙ, මතකචීවරං වා අධිට්ඨෙති යොජනා. විස්සාසගාහන්ති සාමීසු ජීවන්තෙසු විස්සාසෙන ගාහං ගහෙත්වා. මතකචීවරං අධිට්ඨෙති තෙසු මතෙසු අඤ්ඤෙ චෙ භික්ඛූ න සන්ති, ‘‘මය්හං තං පාපුණාතී’’ති මතකචීවරං අධිට්ඨෙය්ය. අඤ්ඤෙසං අදත්වා දූරෙ ඨපිතමතකපරික්ඛාරා පන තත්ථ තත්ථ සඞ්ඝස්සෙව හොන්ති. භික්ඛුම්හි කාලකතෙ සඞ්ඝො සාමී පත්තචීවරෙ, අපිච ගිලානුපට්ඨාකා බහූපකාරා, සඞ්ඝෙන තිචීවරඤ්ච පත්තඤ්ච ගිලානුපට්ඨාකානං දාතබ්බං. යං තත්ථ ලහුභණ්ඩං ලහුපරික්ඛාරං, තං සම්මුඛීභූතෙන සඞ්ඝෙන භාජෙතබ්බං. යං තත්ථ ගරුභණ්ඩං ගරුපරික්ඛාරං, තං ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස අවිස්සජ්ජියං අවෙභඞ්ගියං. ගිලානුපට්ඨාකො නාම ගිහී වා හොතු පබ්බජිතො වා, අන්තමසො මාතුගාමොපි, සබ්බෙ භාගං ලභන්ති. බහූ චෙ සබ්බෙ සමග්ගා හුත්වා උපට්ඨහන්ති, සබ්බෙසං සමභාගො දාතබ්බො. යො පනෙත්ථ විසෙසෙන උපට්ඨහති, තස්ස විසෙසො කාතබ්බො.

381. ‘‘ලොහභණ්ඩෙ ¶ පහරණිං ඨපෙත්වා සබ්බං කප්පතී’’තිආදිනා යොජෙතබ්බං. පහරණින්ති ආවුධං. පාදුකා ච සඞ්කමනීයො පල්ලඞ්කො චාති ද්වන්දො. මත්තිකාමයෙ කතකං ¶ කුම්භකාරිකඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං කප්පතීති යොජනීයං, ධනියස්සෙව සබ්බමත්තිකාමයකුටි කුම්භකාරිකාති.

පකිණ්ණකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

382. ඉදානි දෙසනානිදස්සනබ්යාසෙන හෙට්ඨා අවුත්තානි කානිචි සික්ඛාපදානි උපදිසිතුං ‘‘චාගො’’තිආදිමාහ. භික්ඛුභාවස්ස යො චාගො, සා පාරාජිකදෙසනාති සම්බන්ධො. භවති අනෙනාති භාවො, සද්දප්පවත්තිනිමිත්තං, භික්ඛුනො භාවො භික්ඛු-සද්දස්ස පවත්තිනිමිත්තං භික්ඛුකිච්චං භික්ඛුභාවො, තස්ස. දිසී උච්චාරණෙ, උච්චාරණා පකාසනා දෙසනා. ‘‘ඡන්නමතිවස්සති, විවට්ටං නාතිවස්සතී’’ති (උදා. 45) හි වුත්තං. ඉධ පන භික්ඛුභාවපරිච්චාගොයෙව පාරාජිකාය පකාසනා නාම පාරාජිකාය දෙසනා. ‘‘යො’’ති වුත්තත්තා ‘‘සො’’ති වත්තුං යුත්තං, තථාපි සබ්බාදීහි වුත්තස්ස වා ලිඞ්ගමාදිය්යතෙ වක්ඛමානස්ස වාති වක්ඛමානදෙසනාපෙක්ඛාය ‘‘සො’’ති වුත්තං. යථා යෙන පකාරෙන ‘‘ඡාදෙති ජානමාපන්න’’න්තිආදිනා වුත්තං යථාවුත්තං, තෙන. වුත්තමනතික්කම්මාති අබ්යයීභාවවසෙන වා අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉධාපි ගරුකාපත්තියා වුට්ඨානානතික්කමෙනෙව පකාසනා දෙසනා සියාති ‘‘වුට්ඨානං ගරුකාපත්තිදෙසනා’’ති වුච්චති.

383. ඉදානි වත්තබ්බං සන්ධාය ‘‘එව’’න්ති වුත්තං. එකස්සාති එකස්ස භික්ඛුනො.

384. තුම්හමූලෙති තුම්හාකං මූලෙ සමීපෙ. පටිදෙසෙමීති පකාසෙමි. සංවරෙය්යාසීති සංයමෙය්යාසි, සංවරෙ පතිට්ඨෙය්යාසීති අත්ථො.

385. නිස්සජ්ජිත්වානාති ¶ එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවං ඤත්වා ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවර’’න්තිආදිනා ¶ නිස්සජ්ජිත්වා. තෙනාති යස්ස චීවරං නිස්සට්ඨං, තෙන. ‘‘ඉමං…පෙ… දම්මී’’ති නිස්සට්ඨචීවරං දෙය්යන්ති සම්බන්ධිතබ්බං. ‘‘ඉමං චීවරං දසාහාතික්කන්ත’’න්තිආදිනා යොජෙතබ්බං.

386. (ක) චීවරන්ති තිචීවරාධිට්ඨානනයෙන අධිට්ඨිතෙසු සඞ්ඝාටිආදීසු යං කිඤ්චි චීවරං. විප්පවුත්ථන්ති විප්පයුත්තෙන වුත්ථං.

(ඛ) අකාලචීවරන්ති අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමමාසං ඨපෙත්වා සෙසෙ එකාදසමාසෙ, අත්ථතෙ කථිනෙ තඤ්ච මාසං හෙමන්තිකෙ චත්තාරො මාසෙ ච ඨපෙත්වා සෙසෙ සත්තමාසෙ උප්පන්නං, කාලෙපි සඞ්ඝස්ස වා ‘‘ඉදං අකාලචීවර’’න්ති එකපුග්ගලස්ස වා ‘‘ඉදං තුය්හං දම්මී’’ති උද්දිසිත්වා දින්නං. ඉතරං පන කාලචීවරං. මාසාතික්කන්තන්ති අකාලචීවරෙ උප්පන්නෙ ඌනස්ස පාරිපූරියා සඞ්ඝගණාදිතො සතියා පච්චාසාය මාසමෙකං පරිහාරො ලබ්භති, තං මාසං අතික්කන්තං.

(ග) පුරාණචීවරන්ති යං අන්තමසො උස්සීසකං කත්වා නිපන්නො. චීවරං නාම ඡන්නං අඤ්ඤතරං විකප්පනූපගං. එසෙව නයො සබ්බෙසු වක්ඛමානචීවරප්පටිසංයුත්තසික්ඛාපදෙසු.

(ඝ) අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකාති අන්තමසො හරීතකීඛණ්ඩෙනපි පාරිවත්තකං විනා.

(ඞ) ගහපතිකන්ති භික්ඛූසු අපබ්බජිතකං. අඤ්ඤත්ර සමයාති අච්ඡින්නචීවරනට්ඨචීවරසමයං විනා, අච්ඡින්නචීවරෙහි පන සාඛාපලාසං අත්තනා භඤ්ජිත්වාපි වාකාදීනි ගණ්හිත්වාපි නිවාසෙතුං වට්ටති, පගෙව විඤ්ඤත්ති. චීවරං විඤ්ඤාපිතන්ති සම්බන්ධො. කන්ති ආහ ‘‘අඤ්ඤාතක’’න්තිආදි.

(ච) තදුත්තරීති ¶ තතො වුත්තප්පමාණතො උත්තරි, අච්ඡින්නචීවරෙන භික්ඛුනා කායෙන වා වාචාය වා අභිහරිත්වා පවාරිතචීවරතො තීසු නට්ඨෙසු ද්වෙ සාදිතබ්බානි, ද්වීසු නට්ඨෙසු එකං සාදිතබ්බං. පකතියා සන්තරුත්තරෙන චරන්තෙන ද්වීසු නට්ඨෙසු ද්වෙයෙව සාදිතබ්බානි, එකස්මිං නට්ඨෙ එකංයෙව සාදිතබ්බං. යස්ස එකංයෙව හොති, තස්මිං නට්ඨෙ ද්වෙ සාදිතබ්බානි.

(ඡ) අප්පවාරිතොති ¶ ගහපතිනා වා ගහපතානියා වා. විකප්පන්ති පඨමඅධිප්පෙතතො මූලං වඩ්ඪාපෙන්තො සුන්දරකාමතාය ‘‘ආයතං වා’’තිආදිනා විසිට්ඨකප්පං අධිකවිධානං.

(ජ) අඤ්ඤාතකෙ ගහපතිකෙති බහූනං වසෙන වුත්තමත්තමෙව පුරිමතො විසෙසො.

(ඣ) චොදනායාති ‘‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’’ති චොදනාය. ඨානෙනාති කායචොදනමාහ. රාජාදීහි පෙසිතෙන හි දූතෙන වෙය්යාවච්චකරස්ස හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නෙ නික්ඛිත්තෙ තිස්සො චොදනා අනුඤ්ඤාතා, චොදනාය දිගුණං ඨානං, තස්මා සචෙ චොදෙතියෙව, න තිට්ඨති, ඡ චොදනා ලබ්භන්ති. සචෙ තිට්ඨතියෙව, න චොදෙති, ද්වාදස ඨානානි ලබ්භන්ති. සචෙ උභයං කරොති, එකාය චොදනාය ද්වෙ ඨානානි හාපෙතබ්බානි.

(ට) සුද්ධානි ච තානි කාළකානි ච ජාතියා රජනෙන වා.

(ඨ) තුලන්ති චතූහි තුලාහි කාරෙතුකාමතං සන්ධාය වුත්තං. අත්ථතො පන යත්තකෙහි එළකලොමෙහි කාතුකාමො හොති, තෙසු ද්වෙ කොට්ඨාසා කාළකානං, එකො ඔදාතානං, එකො ගොචරියානං ගහෙතබ්බො. තුලා නාම පලසතං. ගොචරියා නාම කපිලවණ්ණා. ඉදං මෙ සන්ථතං කාරාපිතන්ති යොජනා.

(ණ) තියොජනපරමන්ති ¶ ගහිතට්ඨානතො තීණි යොජනානි පරමො අස්ස අතික්කමනස්සාති භාවනපුංසකවසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. අතික්කාමිතානීති අන්තමසො සුත්තකෙනපි භණ්ඩකතභණ්ඩහරණං විනා අන්තමසො වාතාබාධප්පටිකාරත්ථං කණ්ණච්ඡිද්දෙ පක්ඛිත්තානි අතික්කාමිතානි.

387-9. නිස්සජ්ජිත්වානාති වුත්තනයෙන වත්ථූනි නිස්සජ්ජිත්වා. අථාති දෙසිතානන්තරං. ‘‘ඉමං ජානාහී’’ති ගිහිං වදෙති යොජනා. සොති ආරාමිකාදිකො ගිහී. ‘‘ඉමිනා කිං ආහරාමී’’ති වදෙය්යාති සම්බන්ධො. වදෙය්යාති යදි වදති. ඉමන්ති අවත්වාති ‘‘ඉමං ආහරා’’ති අවත්වා භික්ඛූනං කප්පියං තෙලාදින්ති වදෙති සම්බන්ධො. ආදින්ති සන්ධිවසෙන නිග්ගහිතං. තෙන පරිවත්තෙත්වාන සො යං කප්පියං ආහරතීති යොජනා. තෙනාති නිස්සග්ගියවත්ථුනා ¶ . ද්වෙපෙතෙ ඨපෙත්වාති එතෙ රූපියප්පටිග්ගාහකරූපියසංවොහාරකෙ ද්වෙ ඨපෙත්වා සෙසෙහි පරිභුඤ්ජිතුං ලබ්භන්ති සම්බන්ධො. පරිභුඤ්ජිතුන්ති තං භුඤ්ජිතුං. තතොති පරිවත්තිතකප්පියතො. අඤ්ඤෙනාති අන්තමසො ආරාමිකෙනාපි. තෙසන්ති වුත්තානං ද්වින්නං.

390. අන්තමසො තන්නිබ්බත්තා රුක්ඛච්ඡායාපීති සම්බන්ධො. තන්නිබ්බත්තාති නිස්සට්ඨවත්ථුනා කිණිත්වා ගහිතආරාමෙ රුක්ඛච්ඡායා තන්නිබ්බත්තා හොතීති තතො නිබ්බත්තාති සමාසො. ආදිතො සන්ථතත්තයන්ති ආදිම්හි කොසියසුද්ධකාළකද්වෙභාගසන්ථතත්තයං.

391. එවං චෙ නො ලභෙථාති එවං පරිවත්තෙත්වා කප්පියකාරකො නො චෙ ලභෙය්ය, සො ගිහී ‘‘ඉමං ඡඩ්ඩෙහී’’ති සංසියො වත්තබ්බො, එවං රූපියඡඩ්ඩකො ගිහී නො චෙ ලභෙය්ය, සම්මතො භික්ඛු ඡඩ්ඩෙය්යාති සම්බන්ධො. සම්මතොති ¶ ‘‘යො ඡන්දාගතිං න ගච්ඡෙය්යා’’තිආදිනා (පාරා. 584) වුත්තපඤ්චඞ්ගසමන්නාගතො රූපියඡඩ්ඩකසම්මුතියා සම්මතො භික්ඛු.

392. එතානීති පටිග්ගහිතරූපියානි. දුතියං පත්තන්ති ඌනපඤ්චබන්ධනෙ සති විඤ්ඤාපිතපත්තං සඞ්ඝෙ වත්තුං ලබ්භරෙති පදසම්බන්ධො. වත්තුන්ති ‘‘අහං භන්තෙ රූපියං පටිග්ගහෙසි’’න්තිආදිනා වත්තුං. සෙසානි අවසෙසනිස්සග්ගියවත්ථූනි සඞ්ඝෙ එකස්මිං ගණෙ ච වත්තුං ලබ්භරෙති යොජනා. භාසන්තරෙනපි වත්තුං ලබ්භන්ති න කෙවලං පාළිභාසායමෙව, සීහළාදිභාසායපි නිස්සජ්ජිතුං ලබ්භතීති අත්ථො.

393. (ක) නානප්පකාරන්ති චීවරාදීනං කප්පියභණ්ඩානං වසෙන අනෙකවිධං. කයො ගහණං, වික්කයො දානං. කයො ච වික්කයො ච කයවික්කයං.

(ග) ඌනපඤ්චබන්ධනෙනාති ඌනානි පඤ්ච බන්ධනානි යස්ස, තෙන, ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ කරණවචනං. යථාකථඤ්චි පන පඤ්චබන්ධනො පත්තො, පඤ්චබන්ධනොකාසො වා, සො අපත්තො, අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති.

394. සම්මන්නිත්වානාති පදභාජනීයෙ වුත්තඤත්තිදුතියකම්මෙන සම්මන්නිත්වා. සඞ්ඝස්ස පත්තන්තන්ති අන්ත-සද්දෙන පත්තානං අන්තෙ භවො ලාමකො පත්තොයෙව ගහිතො, නිස්සට්ඨපත්තස්ස විජ්ජමානගුණං ¶ වත්වා ථෙරං, ථෙරස්ස පත්තං දුතියත්ථෙරං ගාහාපෙත්වා එතෙනෙව උපායෙන යාවසඞ්ඝනවකං ගාහාපෙත්වා යො තත්ථ සන්නිපතිතසඞ්ඝස්ස පත්තෙසු පරියන්තො පත්තො, තං පත්තන්ති. තස්සාති කතනිස්සජ්ජනස්ස භික්ඛුනො. දාපයෙති සම්මතෙන පත්තගාහාපකෙන දාපෙය්ය.

395. (ක) භෙසජ්ජන්ති ¶ භෙසජ්ජකිච්චං කරොතු වා, මා වා, එවං ලද්ධවොහාරං සප්පිආදිකං සත්තාහකාලිකං.

(ඛ) ගිම්හානස්ස පච්ඡිමමාසෙ පුරිමො අද්ධමාසො පරියෙසනකරණානං ඛෙත්තං, පච්ඡිමද්ධමාසො පරියෙසනකරණනිවාසනානං ඛෙත්තං, වස්සිකමාසා චත්තාරොපි අධිට්ඨානෙන සහ චතුන්නම්පි ඛෙත්තං, ඉමෙයෙව පඤ්චමාසා කුච්ඡිසමයො, ඉතරසත්තමාසා පිට්ඨිසමයො. පිට්ඨිසමයෙ පරියෙසන්තස්ස නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, කුච්ඡිසමයෙ ච අතිරෙකද්ධමාසෙ කත්වා පරිදහතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. තෙන වුත්තං ‘‘අතිරෙකමාසෙ සෙසෙ’’ති.

(ග) සාමං දත්වාති වෙය්යාවච්චාදීනි පච්චාසීසමානො සයමෙව දත්වා. අච්ඡින්නන්ති තං අකරොන්තං දිස්වා සකසඤ්ඤාය අච්ඡින්නං. භික්ඛුනොපි චීවරං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං පරික්ඛාරං, අනුපසම්පන්නස්ස ච යං කිඤ්චි පරික්ඛාරං අච්ඡින්දතො දුක්කටං. පරිච්චජිත්වා දින්නං සකසඤ්ඤං විනා අච්ඡින්දන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො.

(ඞ) විකප්පන්ති ‘‘ආයතඤ්ච කරොහි විත්ථතඤ්චා’’තිආදිකං අධිකවිධානං.

(ච) අච්චෙකචීවරන්ති ගමිකගිලානගබ්භිනිඅභිනවුප්පන්නසද්ධානං අඤ්ඤතරෙන පවාරණමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පට්ඨාය ‘‘වස්සාවාසිකං දස්සාමී’’ති දින්නං අච්චායිකචීවරං. අච්චෙකචීවරස්ස අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසා චීවරකාලසමයො, තං අතික්කාමෙන්තස්ස නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. තෙන වුත්තං ‘‘චීවරකාලසමයං අතික්කාමිත’’න්ති. කාලො ච සො සමයො ච චීවරස්ස කාලසමයො, තං.

(ඡ) සප්පටිභයෙ ආරඤ්ඤකසෙනාසනෙ වස්සං උපගන්ත්වා විහරන්තෙන භික්ඛුනා තිණ්ණං චීවරානං ¶ අඤ්ඤතරං චීවරං පුරිමිකාය ¶ උපගන්ත්වා මහාපවාරණාය පවාරිතතා, කත්තිකමාසතා, පඤ්චධනුසතිකපච්ඡි මප්පමාණයුත්තසෙනාසනතා, සාසඞ්කසප්පටිභයතාති එවං වුත්තචතුරඞ්ගසම්පත්තියාඅන්තරඝරෙ නික්ඛිපිත්වා සති පච්චයෙ ඡාරත්තපරමං තෙන චීවරෙන විප්පවසිතබ්බං. තතො චෙ උත්තරි විප්පවසෙය්ය, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. තෙන වුත්තං ‘‘අතිරෙකඡාරත්ත’’න්තිආදි.

396. ආදිම්හි වියාති පඨමනිස්සග්ගියෙ විය.

397. (ඛ) අන්තරඝරං පවිට්ඨාය භික්ඛුනියා හත්ථතො ඛාදනීයාදිප්පටිග්ගහණෙ ච භික්ඛූසු කුලෙසු භුඤ්ජන්තෙසු ‘‘ඉධ පූවං, සූපං දෙථා’’තිආදිනා නයෙන වොසාසමානාය භික්ඛුනියා අනපසාදනෙන ච සෙඛසම්මතෙසු කුලෙසු පුබ්බෙ අනිමන්තිතස්ස ඛාදනීයාදීනං පටිග්ගහණෙ ච සප්පටිභයෙ ආරඤ්ඤකසෙනාසනෙ විහරන්තස්ස පුබ්බෙ අප්පටිසංවිදිතඛාදනීයාදිප්පටිග්ගහණෙ ච පාටිදෙසනීයං නාම ආපත්තිනිකායො වුත්තො. තෙන වුත්තං ‘‘ගාරය්හ’’න්තිආදි.

398. ‘‘අදෙසනාගාමිනිය’’න්තිආදි ‘‘න දෙසයෙ’’ති එත්ථ කම්මං. පාරාජිකා සඞ්ඝාදිසෙසා ච අදෙසනාගාමිනියො නාම. න ආපත්ති අනාපත්ති, තං. කතදෙසනං දෙසිතං. නානාසංවාසනිස්සීමට්ඨිතානං න දෙසයෙති සම්බන්ධො. එවං චතුපඤ්චහි න දෙසයෙ, මනසා න දෙසයෙ, අපකතත්තානං න දෙසයෙ, නානා ‘‘එකා’’ති න දෙසයෙති. මනසාති කෙවලං චිත්තෙනෙව. නානාති සම්බහුලා ආපත්තියො ‘‘එකා’’ති වත්වා. එකං පන ආපත්තිං ‘‘සම්බහුලා’’ති දෙසෙතුං වට්ටතීති.

දෙසනානිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

399. කම්මප්පත්තෙති ¶ ¶ උපොසථාදිනො කම්මස්ස පත්තෙ යුත්තෙ අනුරූපෙ. සඞ්ඝෙ සමාගතෙති චතුවග්ගාදිකෙ සඞ්ඝෙ එකත්ථ සන්නිපතිතෙ. එත්ථ ච ඡන්දහාරකෙනාපි සද්ධිං චතුවග්ගාදිකො වෙදිතබ්බො.

400. ඡන්දදානාදිවිධිං දස්සෙතුං ‘‘එක’’න්තිආදිමාහ. උපාගම්මාති සන්තිං ආපත්තිං පකාසෙත්වා තතො පච්ඡා උපගන්ත්වා. ඡන්දං දදෙති වක්ඛමානෙසු තීසු එකෙනපි බහි උපොසථං කත්වා ආගතො ඡන්දං දදෙය්ය, කෙනචි කරණීයෙන සන්නිපාතට්ඨානං ගන්ත්වා කායසාමග්ගිං අදෙන්තො පන පාරිසුද්ධිං දෙන්තො ඡන්දං දදෙය්ය.

402. උභින්නං දානෙ කිංපයොජනන්ති ආහ ‘‘පාරිසුද්ධී’’තිආදි. පාරිසුද්ධිප්පදානෙන සඞ්ඝස්ස අත්තනො චාපි උපොසථං සම්පාදෙතීති සම්බන්ධො. පරිසුද්ධි එව පාරිසුද්ධි, තස්ස පදානං, තෙන. නනු ච පාරිසුද්ධිතාපදානමත්තමෙව උපොසථකම්මං නාමාති පාරිසුද්ධිප්පදානං අත්තනො උපොසථං සම්පාදෙතු, කථං සඞ්ඝස්සාති? වුච්චතෙ – පාරිසුද්ධිදානස්ස ධම්මකම්මතාසම්පාදනෙන සඞ්ඝස්සාපි උපොසථං සම්පාදෙතීති.

එත්ථ පන චතූසු එකස්ස ඡන්දපාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා තයො පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, තීසු වා එකස්ස ඡන්දපාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා ද්වෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, අධම්මෙන වග්ගං උපොසථකම්මං. චත්තාරො පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, තයො වා ද්වෙ වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, අධම්මෙන සමග්ගං. චතූසු එකස්ස ආහරිත්වා තයො පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, තීසු වා එකස්ස ආහරිත්වා ද්වෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, ධම්මෙන වග්ගං. සචෙ පන චත්තාරො සන්නිපතිත්වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, තයො පාරිසුද්ධිඋපොසථං, ද්වෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං ¶ පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, ධම්මෙන සමග්ගං. පවාරණකම්මෙසුපි පඤ්චසු එකස්ස පවාරණං ආහරිත්වා චත්තාරො ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, චතූසු තීසු වා එකස්ස ආහරිත්වා තයො ද්වෙ වා සඞ්ඝඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, අධම්මෙන වග්ගං පවාරණකම්මන්තිආදි වුත්තනයමෙව. සෙසකම්මං විබාධතීති අවසෙසසඞ්ඝකිච්චං විබාධෙති අලද්ධාධිප්පායත්තාති අධිප්පායො.

403. ද්වයන්ති ¶ උපොසථකරණඤ්චෙව අවසෙසකිච්චඤ්ච. අත්තනො න සාධෙතීති සම්බන්ධනීයං.

404. හරෙය්යාති පුබ්බෙ වුත්තං සුද්ධිකඡන්දං වා ඉමං වා ඡන්දපාරිසුද්ධිං හරෙය්ය. පරම්පරා න හාරයෙති පරම්පරා න ආහරෙය්ය. කස්මාති ආහ ‘‘පරම්පරාහටා’’තිආදි. තෙනාති පඨමතො ගහිතඡන්දපාරිසුද්ධිකෙන. පරම්පරාහටාති යථා බිළාලසඞ්ඛලිකාය පඨමං වලයං දුතියං පාපුණාති, තතියං න පාපුණාති, එවං දුතියස්ස ආගච්ඡති, තතියස්ස න ආගච්ඡති. ‘‘පරිම්පරාහටා ඡන්ද-පාරිසුද්ධි න ගච්ඡතී’’ති වා පාඨො.

405. සබ්බූපචාරන්ති ‘‘එකංසං චීවරං කත්වා’’ තිආදි සබ්බං උපචාරං.

406. සො ආගතො ආරොචෙත්වා සඞ්ඝං පවාරෙය්යාති යොජනා. අථාති අනන්තරත්ථෙ. ආගතොති පවාරණං ගහෙත්වා ආගතො භික්ඛු. ආරොචෙත්වාති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ආරොචෙත්වා. එවන්ති වක්ඛමානක්කමෙන.

407-8. ගහෙත්වා හාරකොති සම්බන්ධො. නාහටාති ආහටාව න හොතීති අත්ථො. හාරකො සඞ්ඝං පත්වා තථා හෙය්ය, ආහටා හොතීති යොජනා. තථා හෙය්යාති විබ්භන්තාදිකො භවෙය්ය.

409. සඞ්ඝං ¶ පත්තො පමත්තො වා සුත්තො වා නාරොචයෙය්ය අනාපත්ති චාති සම්බන්ධො. ච-සද්දො ඡන්දපාරිසුද්ධිහරණං සම්පිණ්ඩෙතීති.

ඡන්දදානනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

410. දුවෙ උපොසථාති සුලභප්පවත්තිවසෙන වුත්තං. තයො පන දිවසවසෙනෙව උපොසථා චාතුද්දසිකො ¶ පන්නරසිකො සාමග්ගිකොති. තත්ථ හෙමන්තගිම්හවස්සානානං තිණ්ණං උතූනං තතියසත්තමපක්ඛෙසු ද්වෙ ද්වෙ කත්වා ඡ චාතුද්දසිකා, සෙසා පන්නරසිකාති එවං එකසංවච්ඡරෙ චතුවීසතිඋපොසථා. ඉදං තාව ලොකස්ස පකතිචාරිත්තං. ‘‘ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බ’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 178) පන තථාරූපපච්චයෙ සති අඤ්ඤස්මිම්පි චාතුද්දසෙ උපොසථං කාතුං වට්ටති.

411. සුත්තුද්දෙසො සඞ්ඝස්සෙවාති යොජනා. අධිට්ඨානඤ්ච තං උපොසථො චාති කම්මධාරයො. සෙසානන්ති ද්වින්නං තිණ්ණං වා. ‘‘දුවෙ’’තිආදිනා ච චාතුද්දසො පන්නරසො සාමග්ගීති දිවසවසෙන, සුත්තුද්දෙසො අධිට්ඨානං පාරිසුද්ධීති කරණප්පකාරෙන, සඞ්ඝුපොසථො ගණුපොසථො පුග්ගලුපොසථොති පුග්ගලවසෙන චාති නව උපොසථා දීපිතා හොන්ති.

‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 168) –

එවං ¶ අට්ඨකථාචරියෙහි වුත්තෙ පුබ්බකරණානන්තරං කත්තබ්බෙ පුබ්බකිච්චෙ.

‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකරණන්ති වුච්චතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 168) –

එවං අට්ඨකථාචරියෙහෙව වුත්තෙ සබ්බපඨමං කත්තබ්බෙ පුබ්බකරණෙ. පත්තකල්ලෙති උපොසථාදීනං චතුන්නං අඞ්ගානං සම්භවෙන පත්තො කාලො ඉමස්සාති පත්තකාලං, පත්තකාලමෙව පත්තකල්ලං. කිං තං? උපොසථාදිකම්මං. තං පන චතූහි අඞ්ගෙහි සඞ්ගහිතං. යථාහු අට්ඨකථාචරියා –

‘‘උපොසථො ¶ යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා,

වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති,

පත්තකල්ලන්ති වුච්චතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 168);

සමානිතෙති සම්මා ආනීතෙ පවත්තිතෙති අත්ථො. සොති සුත්තුද්දෙසො. පඤ්චධාති නිදානුද්දෙසො පාරාජිකුද්දෙසො සඞ්ඝාදිසෙසුද්දෙසො අනියතුද්දෙසො විත්ථාරුද්දෙසොති එවං පඤ්චධා.

413. විනාන්තරායන්ති රාජන්තරායො චොරන්තරායො අග්යන්තරායො උදකන්තරායො මනුස්සන්තරායො අමනුස්සන්තරායො වාළන්තරායො සරීසපන්තරායො ජීවිතන්තරායො බ්රහ්මචරියන්තරායොති (මහාව. 150) වුත්තෙසු දසසු යං කිඤ්චි අන්තරායං විනා. සඞ්ඛෙපෙනාති විනා විත්ථාරං. ‘‘එත්ථ ද්වීසු තීසු වා උද්දෙසෙසු විසදෙසු ථෙරොව ඉස්සරො’’ති වුත්තත්තා අවත්තන්තෙපි වට්ටතීති යොජනා. එත්ථාති පඤ්චසු උද්දෙසෙසු. අවත්තන්තෙති ථෙරස්ස විත්ථාරෙන අවත්තමානෙ අප්පගුණෙ. වට්ටතීති ¶ සංඛිත්තෙන උද්දිසිතුම්පි වට්ටති. ඉමිනාව යස්ස කස්සචි උද්දෙසකස්ස අවත්තන්තෙපි වට්ටතීති විඤ්ඤායති. ද්වීසු වත්තමානෙසු ඉස්සරත්තෙ අධිකෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දස්සනත්ථං ‘‘තීසූ’’ති වුත්තං. ‘‘ථෙරොව ඉස්සරො’’තිආදිනා ඉදං පරිදීපෙති – ද්වෙ අඛණ්ඩා සුවිසදා වාචුග්ගතා, ථෙරාධෙය්යං පාතිමොක්ඛං, සචෙ පන එත්තකම්පි විසදං කාතුං න සක්කොති, බ්යත්තස්ස භික්ඛුනො ආයත්තං හොති, තස්මා සයං උද්දිසිතබ්බං, අඤ්ඤා වා අජ්ඣෙසිතබ්බොති.

414. උද්දිසන්තෙ සමා වා අථ ථොකිකා වා යදි ආගච්ඡෙය්යුන්ති සම්බන්ධනීයං. උද්දිසන්තෙ ආවාසිකෙහි පාතිමොක්ඛෙ උද්දිස්සමානෙ. සමා වා ථොකිකා වාති ආවාසිකෙහි සමා වා ථොකිකා වා ආගන්තුකා භික්ඛූ. අවසෙසකං සොතබ්බන්ති ඉමිනා එත්තාවතාපි උපොසථො කතොයෙව නාමාති දීපෙති.

415. උද්දිට්ඨමත්තෙති උද්දිට්ඨංයෙව උද්දිට්ඨමත්තං. මත්ත-සද්දො අවධාරණෙ. සකලාය එකච්චාය වා උට්ඨිතාය සමා වා ථොකිකා වා යදි ආගච්ඡෙය්යුන්ති යොජනා. සකලායාති සබ්බාය පරිසාය. එසං සන්තිකෙ පාරිසුද්ධිං කරෙය්යුන්ති එසං ආවාසිකානං සමීපෙ තෙ ආගන්තුකා භික්ඛූ ¶ පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්යුන්ති අත්ථො. අථ බහුකා චෙ, සබ්බවිකප්පෙසු පුබ්බකිච්චං කත්වාති යොජනීයං. විකප්පීයන්ති පරිකප්පීයන්තීති විකප්පා, අවසෙසසවනපාරිසුද්ධිඋපොසථවිධානා සබ්බෙ ච තෙ විකප්පා චෙති සබ්බවිකප්පා. තෙසු. පුනුද්දිසෙති පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්ය.

416. ඉතරානන්ති ආගන්තුකානං. ඉතරොති චාතුද්දසො. එත්ථ පන යෙසං පන්නරසො, තෙ අතීතං උපොසථං චාතුද්දසිකං අකංසූති වෙදිතබ්බා. අයමෙත්ථාධිප්පායො – තාදිසෙ පච්චයෙ සති චාතුද්දසිකස්ස කතත්තා තෙසං යථාවුත්තතතියසත්තමපක්ඛසඞ්ඛාතචාතුද්දසිකෙ ¶ සම්පත්තෙ තෙරසීචාතුද්දසීකත්තබ්බත්තා අනුපොසථත්තා පන තත්ථ උපොසථො න කතොති චාතුද්දසොයෙව පන්නරසො ජාතො. සමානෙතරෙති සමා ඌනා ඉතරෙති පදච්ඡෙදො. ඉතරෙති ආගන්තුකා. පුරිමානං අනුවත්තන්තූති ආවාසිකෙහි ‘‘අජ්ජුපොසථො පන්නරසො’’ති පුබ්බකිච්චෙ කයිරමානෙ පුරිමානං ආවාසිකානං අනුවත්තන්තූති අත්ථො. සචෙධිකාති යදි ආගන්තුකා බහුකා හොන්ති. පුරිමාති ආවාසිකා. තෙසං අනුවත්තන්තූති තෙසං ආගන්තුකානං ‘‘අජ්ජුපොසථො චාතුද්දසො’’ති පුබ්බකිච්චෙ කයිරමානෙ අනුවත්තන්තු. සෙසෙපීති ආගන්තුකානං පන්නරසවාරෙපි. අයං නයොති ‘‘ආගන්තුකානං පන්නරසො ඉතරානං සචෙතරො’’තිආදිකො අයමෙව නයො. එත්ථ පන යෙසං පන්නරසො, තෙ තිරොරට්ඨතො වා ආගතා අතීතං වා උපොසථං චාතුද්දසිකං අකංසූති වෙදිතබ්බො.

417. අතීතුපොසථස්ස චාතුද්දසියං කතත්තා චාතුද්දසියං පන්නරසුපොසථො කතොති පන්නරසී ආවාසිකානං පාටිපදො ජාතොති ආහ ‘‘ආවාසිකානං පාටිපදො’’ති. ඉතරානන්ති ආගන්තුකානං. උපොසථොති පන්නරසො උපොසථො. සමථොකානන්ති අත්තනා සමානං වා ථොකානං වා ආගන්තුකානං. මූලට්ඨාති ආවාසිකා. කාමතො දෙන්තූති අත්තනො ඉච්ඡාය දෙන්තු.

418. නො චෙ දෙන්තීති යදි ආවාසිකා කායසාමග්ගිං න දෙන්ති, තෙසං පන ආවාසිකානං හිය්යො උපොසථස්ස කතත්තා අජ්ජ උපොසථකරණං නත්ථි. බහූසු අනිච්ඡාය කායසාමග්ගිං දදෙය්යාති යොජනා. බහූසූති ආගන්තුකෙසු ¶ බහුකෙසු. බහි වා වජෙති ආවාසිකභික්ඛුපරිසා නිස්සීමං වා වජෙය්යාති අත්ථො.

419. සාවෙය්ය සුත්තන්ති පාතිමොක්ඛසඞ්ඛාතං සුත්තං වායමිත්වා සාවෙය්ය.

420. සම්මජ්ජිතුං ¶ …පෙ… උදකාසනං පඤ්ඤපෙතුඤ්ච මහාථෙරෙන පෙසිතො කල්ලො න කරෙය්ය තථාති සම්බන්ධො. කල්ලොති අගිලානො. තථාති දුක්කටං අතිදිසති. ආසනෙසු අසති අන්තමසො සාඛාභඞ්ගම්පි කප්පියං කාරාපෙත්වා පඤ්ඤපෙතබ්බං. තෙලෙ අසති කපල්ලෙ අග්ගිපි ජාලෙතබ්බො.

421-3. පට්ඨපෙත්වා දකාසනන්ති පරිභොජනීයපානීයොදකඤ්ච ආසනඤ්ච සන්නිහිතං කත්වා. ගණඤත්තින්ති ඉදානි වක්ඛමානං ගණෙන ඨපෙතබ්බං ඤත්තිං. තෙති අඤ්ඤෙ දුවෙ භික්ඛූ. සමත්තපුබ්බාරම්භෙනාති සමත්තො නිට්ඨිතො පුබ්බෙසු උත්තරාසඞ්ගඑකංසකරණාදීසු ආරම්භො යස්සාති තිපදබහුබ්බීහි. නවෙන තෙ එවමීරියාති සම්බන්ධො. තෙති ඉතරෙ ද්වෙ.

424. කත්තබ්බං කත්වා පුබ්බකිච්චාදිකං සම්පාදෙත්වා නවො එවං ඊරියොති යොජනා.

427. යත්ථාති යස්මිං විහාරෙ එකෙකස්ස පාරිසුද්ධිං හරිත්වානාති සම්බන්ධො. එකෙකස්සාති එත්ථ විච්ඡායං ද්විත්තං. කිරියාය ගුණෙන දබ්බෙන වා භින්නෙ අත්ථෙ බ්යාපිතුං ඉච්ඡා විච්ඡා. එත්ථ පන ඡන්දපාරිසුද්ධිහරණසඞ්ඛාතාය කිරියාය චතූසු ච තීසු ච ද්වීසු ච භින්නමෙකෙකං බ්යාපිතුං සම්බන්ධිතුං ඉච්ඡාති විච්ඡා. ඉතරීතරෙති එත්ථාපි කරණකිරියාවසෙන වෙදිතබ්බං. තයො ද්වෙ එකො වා තං තං සඞ්ඝුපොසථං ගණුපොසථං පුග්ගලුපොසථං වාති වුත්තං හොති. අයමෙත්ථාධිප්පායො – චතූසු එකස්ස ආහරිත්වා තයො පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, තීසු වා එකස්ස ආහරිත්වා ද්වෙ සඞ්ඝුපොසථං කරොන්ති, අධම්මෙන වග්ගං උපොසථකම්මං. අථ පන එකස්ස ආහරිත්වා තයො සඞ්ඝුපොසථං කරොන්ති, එකස්ස ආහරිත්වා ද්වෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථං ¶ කරොන්ති, අධම්මෙන වග්ගං නාම හොති. යදි පන චත්තාරොපි සන්නිපතිත්වා පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, තයො වා ද්වෙ වා සඞ්ඝුපොසථං කරොන්ති, අධම්මෙන සමග්ගං නාම හොතීති. තබ්බිපරියායෙන ධම්මෙන සමග්ගං වෙදිතබ්බං.

428. වග්ගෙ සමග්ගෙ වා ‘‘වග්ගො’’ති සඤ්ඤිනො විමතිස්ස වා කරොතො දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. වග්ගෙති වග්ගසඞ්ඝෙ. විමතිස්සාති ‘‘වග්ගො නු ඛො, සමග්ගො’’ති එවං වෙමතිකස්ස. ඉමිනාව කුක්කුච්චපකතවාරොපි උපලක්ඛිතො. කරොතොති උපොසථං කරොන්තස්ස. භෙදාධිප්පායෙන කරොතොති ¶ යොජනා. එත්ථ පන පාපස්ස බලවතාය ථුල්ලච්චයං වුත්තං. සඤ්ඤිනොති සඤ්ඤාසීසෙන චිත්තං වුත්තං, චිත්තවතොති අත්ථො.

429-30. ‘‘උක්ඛිත්තස්සා’’තිආදිනා වජ්ජනීයපුග්ගලෙ දස්සෙති. උක්ඛිත්තස්සාති කත්තුඅත්ථෙ සාමිවචනං. නිසින්නසද්දස්ස කම්මසාධනත්තා උක්ඛිත්තාදීහි කත්තූහි භවිතබ්බන්ති. ‘‘සෙසාන’’න්ති විසෙසනස්ස භික්ඛූනං බ්යභිචාරෙන සාත්ථකතා. අභබ්බස්ස පණ්ඩකාදිඑකාදසවිධස්ස අභබ්බස්ස. නිසින්නපරිසායඤ්ච පාතිමොක්ඛං න උද්දිසෙති සම්බන්ධො. සභාගාපත්තිකො තථා න උද්දිසෙති යොජෙතබ්බං. විකාලභොජනාදිවත්ථුතො සමානො භාගො කොට්ඨාසො එතිස්සාති සභාගා, සා ආපත්ති අස්සාති බහුබ්බීහි.

ඡන්දෙන පරිවුත්ථෙනාති එත්ථ චතුබ්බිධං පාරිවාසියං පරිසපාරිවාසියං රත්තිපාරිවාසියං ඡන්දපාරිවාසියං අජ්ඣාසයපාරිවාසියන්ති. තත්ථ භික්ඛූ කෙනචිදෙව කරණීයෙන සන්නිපතිතා ¶ හොන්ති, අථ මෙඝුට්ඨානාදිනා කෙනචිදෙව කරණීයෙන අනොකාසො, අථ ‘‘අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡාමා’’ති ඡන්දං අවිස්සජ්ජිත්වාව උට්ඨහන්ති, ඉදං පරිසපාරිවාසියං නාම කිඤ්චාපි පරිසපාරිවාසියං, ඡන්දස්ස පන අවිස්සට්ඨත්තා කම්මං කාතුං වට්ටති.

‘‘යාව පන සබ්බෙ සන්නිපතන්ති, තාව ධම්මං සුණිස්සාමා’’ති එකං අජ්ඣෙසන්ති, තස්මිං ධම්මකථං කථෙන්තෙයෙව අරුණො උග්ගච්ඡති, සචෙ චාතුද්දසිකං කාතුං නිසින්නා, පන්නරසොති කාතුං වට්ටති, සචෙ පන්නරසිකං කාතුං නිසින්නා, පාටිපදෙ අනුපොසථෙ උපොසථං කාතුං න වට්ටති, අඤ්ඤං පන සඞ්ඝකිච්චං කාතුං වට්ටති, ඉදං රත්තිපාරිවාසියං නාම.

එවං පන නිසින්නෙ කොචි නක්ඛත්තපාඨකො භික්ඛු ‘‘අජ්ජ නක්ඛත්තං දාරුණං, ඉමං කම්මං මා කරොථා’’ති වදති, තෙ තස්ස වචනෙන ඡන්දං විස්සජ්ජෙත්වා තත්ථෙව නිසින්නා හොන්ති, අථඤ්ඤො ආගන්ත්වා ‘‘නක්ඛත්තං පටිමානෙන්තං, අත්ථො බාලං උපච්චගා’’ති (ජා. 1.1.49) වත්වා ‘‘කිං නක්ඛත්තෙන, කරොථා’’ති වදති, ඉදං ඡන්දපාරිවාසියඤ්චෙව අජ්ඣාසයපාරිවාසියඤ්ච. එකස්මිං පාරිවාසියෙ පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං ආනෙත්වා කම්මං කාතුං වට්ටති.

431. ආපන්නඤ්ච ¶ වෙමතිකඤ්ච අදෙසයිත්වා වා නාවිකත්වා වා උපොසථං කාතුං න ච කප්පතීති සම්බන්ධො. නාවිකත්වාති ගරුකාපත්තිං අනාවිකත්වා. න චාති නෙව.

432. අට්ඨිතොපොසථාති අට්ඨිතො අවිස්සට්ඨො උපොසථො යස්මින්ති බහුබ්බීහි. තදහූති තස්මිං උපොසථදිවසෙ. අන්තරායං වා සඞ්ඝං වා විනා අධිට්ඨාතුං සීමමෙව වා ¶ න වජෙති යොජනා. අධිට්ඨාතුන්ති ඉමිනා ගණුපොසථම්පි උපලක්ඛෙති. සීමන්ති ඉමිනා නදිම්පි.

උපොසථනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

433. ‘‘අඤ්ඤමඤ්ඤප්පවාරණා’’ත්යාදීනං අඤ්ඤමඤ්ඤෙහි කාතබ්බා පවාරණා. තත්ථ තිණ්ණං චතුන්නඤ්ච ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤප්පවාරණා, ද්වින්නං පන අට්ඨපෙත්වාව. අධිට්ඨානන්ති අධිට්ඨානප්පවාරණා, යුපච්චයන්තානං භාවෙ නියතනපුංසකත්තා ‘‘අධිට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. සෙසා පඤ්චාදීහි කාතබ්බා අවසෙසා සඞ්ඝප්පවාරණා සඞ්ඝවසෙන ඤත්තිං ඨපෙත්වා කාතබ්බා. එතෙන නවසු සඞ්ඝප්පවාරණාදයො තිස්සො දස්සිතා. නව හි පවාරණා චාතුද්දසී පන්නරසී සාමග්ගීති දිවසවසෙන, තෙවාචී ද්වෙවාචී එකවාචීති කත්තබ්බාකාරවසෙන, සඞ්ඝෙ පවාරණා, ගණෙ පවාරණා, පුග්ගලෙ පවාරණාති කාරකවසෙන ච. තත්ථ පුරිමවස්සංවුත්ථානං පුබ්බකත්තිකපුණ්ණමා වා තෙසංයෙව සචෙ භණ්ඩනකාරකෙහි උපද්දුතා පවාරණං පච්චුක්කඩ්ඪන්ති, අථ කත්තිකමාසස්ස කාළපක්ඛචාතුද්දසො වා පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා වා පච්ඡිමවස්සංවුත්ථානඤ්ච පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා එව වා පවාරණාදිවසා හොන්ති. ඉදං පන පකතිචාරිත්තං. තථාරූපප්පච්චයෙ සති ද්වින්නං කත්තිකපුණ්ණමානං පුරිමෙසු චාතුද්දසෙසුපි පවාරණං කාතුං වට්ටති. භින්නස්ස පන සඞ්ඝස්ස සාමග්ගියං යො කොචි දිවසො පවාරණාදිවසො හොති. ඉමා දිවසවසෙන තිස්සො පවාරණා. කත්තබ්බාකාරවසෙන පන වක්ඛමානනයෙන විඤ්ඤාතබ්බා.

‘‘සම්මජ්ජනී ¶ පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;

පවාරණාය එතානි, පුබ්බකරණන්ති වුච්චති.

‘‘ඡන්දප්පවාරණා ¶ උතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො;

පවාරණාය එතානි, පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චති.

‘‘පවාරණා යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා,

වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති,

එවං අට්ඨකථායං වුත්තා පුබ්බකිච්චාදයො වෙදිතබ්බා. ඤත්තින්ති ඉදානි වක්ඛමානං සාමඤ්ඤං සඞ්ඝඤත්තිං. එවං පන ඤත්තියා ඨපිතාය කාරණෙ සති තෙවාචිකද්වෙවාචිකඑකවාචිකසමානවස්සිකවසෙනපි පවාරෙතුං වට්ටති. අයමෙව පන ඤත්ති ‘‘සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’ති එත්ථ ‘‘සඞ්ඝො තෙවාචිකං පවාරෙය්ය, සඞ්ඝො ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්ය, සඞ්ඝො එකවාචිකං පවාරෙය්ය, සඞ්ඝො සමානවස්සිකං පවාරෙය්යා’’තිපි ඨපෙතුං වට්ටති. චාතුද්දසියං පන සාමග්ගියඤ්ච ‘‘චාතුද්දසී සාමග්ගී’’ති වත්තබ්බං.

437. ථෙරෙසු උක්කුටිකං නිසජ්ජ පවාරෙන්තෙසු නවො යාව සයං පවාරෙති, තාව උක්කුටිකො එව අච්ඡතූති යොජනා. අච්ඡතූති නිසීදෙය්ය.

440-2. ධම්මසාකච්ඡා ච කලහො චාති ද්වන්දො. රත්තියා ඛෙපිතභාවතො තෙවාචිකාය ඔකාසෙ අසති දසවිධෙ වා අන්තරායෙ සති ‘‘සුණාතු මෙ…පෙ… සමානවස්සිකං පවාරෙය්යා’’ති අනුරූපතො ඤත්තිං වත්වා යථාඨපිතඤත්තියා අනුරූපෙන පවාරෙය්යාති සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. අනුරූපතොති ‘‘සුණාතු මෙ…පෙ… දානං දෙන්තෙහි රත්ති ඛෙපිතා, සචෙ…පෙ… රත්ති විභායිස්සති, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ල’’න්තිආදිනා තෙන ඛෙපිතරත්තියා අනුරූපෙන. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං රාජන්තරායො, සචෙ සඞ්ඝො තෙවාචිකං…පෙ… සඞ්ඝො භවිස්සති, අථායං ¶ රාජන්තරායො භවිස්සති, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ල’’න්තිආදිනා රාජන්තරායාදීනං ¶ අනුරූපෙන වාති අත්ථො. ‘‘අථායං බ්රහ්මචරියන්තරායො භවිස්සතී’’ති පන පෙය්යාලවසෙන අන්තෙ වුත්තං බ්රහ්මචරියන්තරායං ගහෙත්වා වුත්තං. ‘‘ද්වෙවාචික’’න්තිආදිකං පන විසුං විසුං වත්තබ්බම්පි ලඞ්ඝනක්කමෙන සම්පිණ්ඩෙත්වා වුත්තං. වචනසමයෙ පන ‘‘ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්ය’’ඉච්චාදිනා වත්තබ්බං. ආගච්ඡෙය්යුං යදි සමාආදිකා චාති ‘‘ආගච්ඡෙය්යුං යදි සමා’’ඉච්චාදයො උපොසථෙ වුත්තා ගාථායො ච. එත්ථාති එතිස්සං පවාරණායං. අයමෙව ච ආහරණක්කමො –

ආගච්ඡෙය්යුං යදි සමා, පවාරෙන්තෙව ථොකිකා;

පවාරිතා තෙ සුප්පවාරිතා, අඤ්ඤෙහි ච පවාරියං;

පවාරිතෙසු සකලා-යෙකච්චායුට්ඨිතාය වා.

පවාරෙය්යුඤ්ච තෙ තෙසං, සන්තිකෙ බහුකා සචෙ;

කත්වා සබ්බවිකප්පෙසු, පුබ්බකිච්චං පුනුද්දිසෙති.

‘‘ආවාසිකානං පන්නරසො’’තිආදිකා ගාථායො පන එත්ථාපි සමානා.

443. ඤත්තිං වත්වාති වක්ඛමානගණඤත්තිං වත්වා.

444. සමුදීරියාති අඤ්ඤෙ ද්වෙ තයො වා වක්ඛමානක්කමෙන වත්තබ්බා.

446-8. කත්තබ්බං කත්වාති යොජෙතබ්බං. කත්තබ්බන්ති පුබ්බකිච්චාදිකං. නවෙනපි ‘‘අහං භන්තෙ…පෙ… පටිකරිස්සාමී’’ති ථෙරො ඊරියොති යොජෙතබ්බං. එවන්ති ඉදානි වක්ඛමානං පරාමසති.

449. ‘‘යස්මි’’න්තිආදි වුත්තනයත්තා උත්තානමෙව.

450. ගාථායොති ¶ ‘‘වග්ගෙ සමග්ගෙ වග්ගොති, සඤ්ඤිනො’’තිආදිකා හෙට්ඨා වුත්තගාථායො වා. අයං පනෙත්ථ විසෙසො – කරොතොති එත්ථ පවාරණං කරොතොති අත්ථො ගහෙතබ්බො. තතිය ගාථාය ¶ ‘‘පාතිමොක්ඛං න උද්දිසෙ’’ති අපනෙත්වා ‘‘නො කරෙය්ය පවාරණ’’න්ති පදං පක්ඛිපිතබ්බං. චතුත්ථගාථාය ‘‘අනුපොසථෙ’’තිආදිගාථාබන්ධං අපනෙත්වා ‘‘නෙව පවාරණෙ කාතුං, සා කප්පති පවාරණා’’ති පක්ඛිපිතබ්බං. පඤ්චමගාථාය ‘‘අට්ඨිතොපොසථාවාසා’’ති අපනෙත්වා ‘‘පවාරණාඨිතාවාසා’’ති පක්ඛිපිතබ්බං.

451. සඞ්ඝම්හි පවාරිතෙවාති පුරිමවස්සූපගතෙ සඞ්ඝම්හි පවාරිතෙ එව. පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්යාති න එකස්මිං උපොසථග්ගෙ ද්වෙ ඤත්තියො ඨපෙතබ්බාති අධිප්පායො. පච්ඡිමිකාය උපගන්ත්වා අපරිනිට්ඨිතවස්සො අවුත්ථො. අනුපාගතොති වස්සං අනුපාගතො. අයමෙත්ථාධිප්පායො – පුරිමිකාය වස්සං උපගතා පඤ්ච වා අතිරෙකා වා පච්ඡිමිකාය උපගතා තෙහි සමා වා ඌනතරා වා පුරිමිකාය වා උපගතෙහි පච්ඡිමිකාය උපගතා ථොකතරා චෙව හොන්ති, සඞ්ඝප්පවාරණාය ගණං පූරෙන්ති සඞ්ඝප්පවාරණාවසෙන ඤත්තිං ඨපෙත්වා, අථ ච උභොපි එකතො හුත්වා සඞ්ඝං න පූරෙන්ති, ගණං පන පූරෙන්ති, ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙතබ්බං, පච්ඡා තෙසං සන්තිකෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. යදි පන පුරිමිකාය එකො, පච්ඡිමිකාය එකො, එකෙන එකස්ස සන්තිකෙ පවාරෙතබ්බං, එකෙන පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. සචෙ පුරිමෙහි වස්සූපගතෙහි පච්ඡා වස්සූපගතා එකෙනපි අධිකා සඞ්ඝං පූරෙන්ති, පඨමං පාතිමොක්ඛං උද්දිසිත්වා පච්ඡා තෙසං සන්තිකෙ පවාරෙතබ්බන්ති. ගණෙපි එසෙව නයො. එවමුපරිපි යථායොගං චින්තනීයං.

452. චාතුමාසිනියාති ¶ අපරකත්තිකපුණ්ණමායං. සඞ්ඝෙනාති පඨමං වස්සූපගතෙන සඞ්ඝෙන. වුත්ථා වස්සා යෙහි තෙ වුත්ථවස්සා, පච්ඡිමවස්සූපගතා. සචෙ අප්පතරා සියුන්ති ඉමිනා යදි අධිකතරා වා සමසමා වා හොන්ති, පවාරණාඤත්තිං ඨපෙත්වා පච්ඡිමවස්සූපගතෙහි පඨමං පවාරිතෙ පච්ඡා ඉතරෙහි පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බොති දීපෙතීති.

පවාරණානිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

453. සංවරණං චක්ඛුද්වාරාදීනං සතිකවාටෙන පිදහනං සංවරො. තත්ථ කිඤ්චාපි චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරො නත්ථි, න හි චක්ඛුපසාදං නිස්සාය සති උප්පජ්ජති, නෙව භවඞ්ගසමයෙ ආවජ්ජනාදීනං ¶ අඤ්ඤතරසමයෙ, ජවනක්ඛණෙ පන උප්පජ්ජතීති තදා සංවරො හොති, එවං හොන්තෙ පන සො චක්ඛුද්වාරාදීනං සංවරොති වුච්චති. චක්ඛුසොතාදිභෙදෙහීති චක්ඛු ච සොතඤ්ච, තානි ආදි යෙසං, තෙව භෙදා චාති සමාසො, තෙහි ද්වාරෙහි. අභිජ්ඣාදිප්පවත්තියා අච්චන්තොපකාරකත්තා කරණත්ථෙ චෙත්ථ තතියා. එතෙන චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායමනසඞ්ඛාතානි ද්වාරානි වුත්තානි. රූපසද්දාදිගොචරෙති රූපසද්දගන්ධරසඵොට්ඨබ්බධම්මසඞ්ඛාතෙ විසයෙ. අභිජ්ඣාදොමනස්සාදිප්පවත්තින්ති එත්ථ පරසම්පත්තිං අභිමුඛං ඣායතීති අභිජ්ඣා, බලවතණ්හා. ආදි-සද්දෙන මිච්ඡාදිට්ඨිආදයො අනෙකෙ අකුසලා ධම්මා සඞ්ගහිතා.

454. සකං චිත්තං කිට්ඨාදිං දුප්පසුං විය නිග්ගණ්හෙය්යාති සම්බන්ධො. කිට්ඨන්ති කිට්ඨට්ඨානෙ උප්පන්නං සස්සං ගහිතං. කිට්ඨං අදතීති ¶ කිට්ඨාදි, තං. සම්පජානොති සාත්ථකසප්පායගොචරඅසම්මොහසඞ්ඛාතෙන චතුසම්පජඤ්ඤෙන සම්මා පජානො. ඉමිනා ඉන්ද්රියසංවරසීලං කථිතං.

455. දෙසනා සංවරො එට්ඨි පච්චවෙක්ඛණන්ති භෙදතො සුද්ධි චතුබ්බිධාති සම්බන්ධො. ‘‘පච්චවෙක්ඛණං භෙදතො’’ති වත්තබ්බෙ නිග්ගහිතලොපො දට්ඨබ්බො, දෙසනාසුද්ධි සංවරසුද්ධි පරියෙට්ඨිසුද්ධි පච්චවෙක්ඛණසුද්ධීති චතුබ්බිධාති වුත්තං හොති. තත්ථ සුජ්ඣතීති සුද්ධි, යථාධම්මං දෙසනාය සුද්ධි දෙසනාසුද්ධි. වුට්ඨානස්සාපි චෙත්ථ දෙසනාය එව සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. මූලාපත්තීනං පන අභික්ඛුතාපටිඤ්ඤාව දෙසනාති හෙට්ඨා වුත්තා, සාවස්ස පාරාජිකාපන්නස්ස විසුද්ධි නාම හොති. අයඤ්හි යස්මා පාරාජිකං ආපන්නො, තස්මා භික්ඛුභාවෙ ඨත්වා අභබ්බො ඣානාදීනි අධිගන්තුං. භික්ඛුභාවො හිස්ස සග්ගන්තරායො චෙව හොති, මග්ගන්තරායො ච. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘සාමඤ්ඤං දුප්පරාමට්ඨං, නිරයායූපකඩ්ඪතී’’ති. (ධ. ප. 311);

‘‘සිථිලො හි පරිබ්බජො, භිය්යො ආකිරතෙ රජ’’න්ති. (ධ. ප. 313);

ඉච්චස්ස භික්ඛුභාවො විසුද්ධි නාම න හොති. යස්මා පන ගිහිආදිකො හුත්වා දානසරණසීලසංවරාදීහි සග්ගමග්ගං වා ඣානවිමොක්ඛමග්ගං වා ආරාධෙතුං භබ්බො හොති, තස්මාස්ස ¶ ගිහිආදිභාවො විසුද්ධි නාම හොති. අධිට්ඨානවිසිට්ඨෙන සංවරෙන විසුද්ධි සංවරවිසුද්ධි. ධම්මෙන සමෙන පච්චයානං එට්ඨියා සුද්ධි එට්ඨිසුද්ධි. චතූසු පච්චයෙසු පච්චවෙක්ඛණෙන සුද්ධි පච්චවෙක්ඛණසුද්ධි. ‘‘චතුබ්බිධා පාතී’’තිආදීසු පාතිමොක්ඛසංවරසම්මතන්ති ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරො’’ති සම්මතං සීලං.

456. චිත්තාධිට්ඨානසංවරා සුජ්ඣතීති ඉන්ද්රියසංවරො සංවරසුද්ධීති වුත්තොති යොජනා.

457. අනෙසනං පහාය ධම්මෙන උප්පාදෙන්තස්ස එට්ඨියා සුද්ධත්තා ආජීවනිස්සිතං එට්ඨිසුද්ධීති වුත්තන්ති සම්බන්ධො. උප්පාදෙන්තස්සාති පච්චයෙ උප්පාදෙන්තස්ස.

458. පච්චවෙක්ඛණසුජ්ඣනාති හෙතුම්හි පඤ්චමීති.

සුද්ධිනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

459. පංසුකූලං පිණ්ඩියාලොපො රුක්ඛමූලං පූතිමුත්තභෙසජ්ජන්ති ඉමෙ චත්තාරො පච්චයා අප්පග්ඝනකතාය අප්පා චෙව කස්සචිපි ආලයාභාවෙන අනවජ්ජා ච ගතගතට්ඨානෙ ලබ්භමානතාය ¶ සුලභා චාති වුච්චන්ති, තෙනාහ ‘‘අප්පෙනා’’තිආදි. මත්තඤ්ඤූති පරියෙසනප්පටිග්ගහණපරිභොගවිස්සජ්ජනෙසු චතූසු මත්තඤ්ඤුතාවසෙන පමාණඤ්ඤූ.

460. කථං සන්තුට්ඨොති ආහ ‘‘අතීත’’න්තිආදි. පච්චුප්පන්නෙන යාපෙන්තොති යථාලාභයථාබලයථාසාරුප්පවසෙන පච්චුප්පන්නෙන යථාවුත්තචතුබ්බිධපච්චයෙන යාපෙන්තොති.

සන්තොසනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

461-2. බුද්ධානුස්සති ¶ …පෙ… මරණස්සතීති ඉමා චතුරාරක්ඛා නාමාති සෙසො. ආරකත්තාදිනාති ආරකභාවො ආරකත්තං, තං ආදි යස්ස ‘‘අරීනං හතත්තා’’තිආදිකස්ස තං ආරකත්තාදි. තෙන තෙන මග්ගෙන සවාසනානං අරානං හතත්තා ආරකා සබ්බකිලෙසෙහි සුවිදූරවිදූරෙ ඨිතොති ආ-කාරස්ස රස්සත්තං, ක-කාරස්ස හ-කාරං සානුනාසිකං කත්වා ‘‘අරහ’’න්ති පදසිද්ධි වෙදිතබ්බා. ‘‘ආරකා’’ති ච වුත්තෙ සාමඤ්ඤජොතනාය විසෙසෙ අවට්ඨානතො, විසෙසත්ථිනා ච විසෙසස්ස අනුප්පයොජිතබ්බත්තා ‘‘කිලෙසෙහී’’ති ලබ්භති.

සම්මාති අවිපරීතං. සාමන්ති සයමෙව, අපරනෙය්යො හුත්වාති අත්ථො. ‘‘සම්බුද්ධො’’ති හි එත්ථ සං-සද්දො ‘‘සය’’න්ති එතස්ස අත්ථස්ස බොධකො දට්ඨබ්බො. බුද්ධතොති භාවප්පධානොයං නිද්දෙසො, බුද්ධත්තාති අත්ථො. ‘‘අරහං’’ ඉති වා ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො’’ ඉති වා භගවතො නවභෙදෙ ගුණෙ යා පුනප්පුනං අනුස්සති, සා බුද්ධානුස්සතීති යොජනා. ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො ඉතී’’ති වත්තබ්බෙ අ-කාරො සන්ධිවසෙන ආගතො. ඉති-සද්දො පනෙත්ථ ආදිඅත්ථො, ඉච්චාදීති අත්ථො. නවභෙදෙති ‘‘අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථී’’ති එකතො ගහෙත්වා. එත්ථ පන උපචාරො උප්පජ්ජති, න අප්පනා, තථා මරණස්සතියං. ඉතරෙසු පන උභයම්පි උප්පජ්ජතීති වෙදිතබ්බං. බුද්ධානුස්සති.

463-4. ‘‘සීමට්ඨා’’තිආදිනා මෙත්තාභාවනං දස්සෙති. සීමට්ඨසඞ්ඝෙති සීමායං තිට්ඨතීති සීමට්ඨො ¶ , සොව සඞ්ඝො. ගොචරගාමම්හි ඉස්සරෙ ජනෙති සම්බන්ධො. තත්ථ මානුසෙ උපාදාය සබ්බසත්තෙසූති යොජෙතබ්බං. තත්ථාති තස්මිං ගාමෙ. සුඛිතා හොන්තු අවෙරාති පදච්ඡෙදො. ආදිනාති ¶ ‘‘අබ්යාපජ්ජා හොන්තු, අනීඝා හොන්තු, සුඛී අත්තානං පරිහරන්තූ’’ති ඉමිනා. පරිච්ඡිජ්ජ පරිච්ඡිජ්ජාති ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ සබ්බෙ භික්ඛූ’’තිආදිනා එවම්පි පරිච්ඡින්දිත්වා පරිච්ඡින්දිත්වා. මෙත්තාභාවනා.

465-6. ඉදානි අසුභං නිද්දිසන්තො සබ්බපඨමං සාධෙතබ්බං සත්තවිධමුග්ගහකොසල්ලං ‘‘වණ්ණෙ’’ච්චාදිනා දස්සෙති. සත්තවිධඤ්හි තං නයතො ආගතං වාචාසජ්ඣායමනසාසජ්ඣායෙහි සද්ධිං. තත්ථ පඨමං වාචාය සජ්ඣායන්තෙන චත්තාරි තචපඤ්චකාදීනි පරිච්ඡින්දිත්වා අනුලොමප්පටිලොමවසෙන කාතබ්බං. යථා පන වචසා, තථෙව මනසාපි සජ්ඣායො කාතබ්බො. වචසා සජ්ඣායො හි මනසා සජ්ඣායස්ස පච්චයො. සො පන ලක්ඛණප්පටිවෙධස්ස පච්චයො. තත්ථ වණ්ණො නාම කෙසාදීනං වණ්ණො. සණ්ඨානං තෙසංයෙව සණ්ඨානං. ඔකාසො තෙසංයෙව පතිට්ඨොකාසො. දිසා නාභිතො උද්ධං උපරිමදිසා, අධො හෙට්ඨිමා. පරිච්ඡෙදො නාම ‘‘අයං කොට්ඨාසො හෙට්ඨා ච උපරි ච තිරියඤ්ච ඉමිනා නාම පරිච්ඡින්නො’’ති එවං සභාගපරිච්ඡෙදො චෙව ‘‘කෙසා න ලොමා, ලොමා න කෙසා’’ති එවං අමිස්සකතාවසෙන විසභාගපරිච්ඡෙදො ච. කෙසාදිකොට්ඨාසෙ වවත්ථපෙත්වාති සම්බන්ධො. වවත්ථපෙත්වාති වුත්තනයෙන වවත්ථපෙත්වා.

එවං වවත්ථපෙන්තෙන යථාවුත්තං සත්තවිධං උග්ගහකොසල්ලං සම්පාදෙත්වා අට්ඨාරසවිධං මනසිකාරකොසල්ලං සම්පාදෙතබ්බන්ති දස්සෙතුං ‘‘අනුපුබ්බතො’’තිආදිමාහ. තත්ථ අප්පනාතො තයො ච සුත්තන්තාති ඉමෙ චත්තාරොපි නයතොවාගතෙ නාතිසීඝාදීසු පක්ඛිපිත්වා දසවිධතා වෙදිතබ්බා. අනුපුබ්බතොති සජ්ඣායකරණතො පට්ඨාය අනුපටිපාටියා. නාතිසීඝං නාතිසණිකං කත්වාති කිරියාවිසෙසනං. වික්ඛෙපං ¶ පටිබාහයන්ති කම්මට්ඨානං විස්සජ්ජෙත්වා බහිද්ධා පුථුත්තාරම්මණෙ චෙතසො වික්ඛෙපං පටිබාහන්තො. පණ්ණත්තිං සමතික්කම්මාති යායං ‘‘කෙසා ලොමා’’ති පණ්ණත්ති, තං අතික්කමිත්වා, ‘‘පටික්කූල’’න්ති චිත්තං ඨපෙත්වාති අධිප්පායො. අනුපුබ්බතො මුඤ්චන්තස්සාති යො යො කොට්ඨාසො න උපට්ඨාති, තං තං අනුක්කමෙන මුඤ්චතො, තස්ස ‘‘භාවනා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො.

467. එවං උභයකොසල්ලං සම්පාදෙත්වා සබ්බකොට්ඨාසෙ වණ්ණාදිවසෙන වවත්ථපෙත්වා වණ්ණාදිවසෙනෙව ¶ පඤ්චධා පටික්කූලතා වවත්ථපෙතබ්බාති දස්සෙතුං ‘‘වණ්ණා’’තිආදිමාහ. වණ්ණ…පෙ… ඔකාසෙහි කොට්ඨාසෙ පටික්කූලාති භාවනා අසුභන්ති යොජනා. තත්ර කෙසා තාව පකතිවණ්ණෙන කාළකා අද්දාරිට්ඨකවණ්ණා, සණ්ඨානතො දීඝවට්ටතුලාදණ්ඩසණ්ඨානා, දිසතො උපරිමදිසාය ජාතා, ඔකාසතො උභොසු පස්සෙසු කණ්ණචූළිකාහි, පුරතො නළාටන්තෙන, පච්ඡතො ගළවාටකෙන පරිච්ඡින්නා, සීසකටාහවෙඨනඅල්ලචම්මං කෙසානං ඔකාසො. පරිච්ඡෙදතො කෙසා සීසවෙඨනචම්මෙ වීහග්ගමත්තං පවිසිත්වා පතිට්ඨිතෙන හෙට්ඨා අත්තනො මූලතලෙන, උපරි ආකාසෙන, තිරියං අඤ්ඤමඤ්ඤෙන පරිච්ඡින්නා. ද්වෙ කෙසා එකතො නත්ථීති අයං සභාගපරිච්ඡෙදො. ‘‘කෙසා න ලොමා, ලොමා න කෙසා’’ති එවං අවසෙසඑකතිං සකොට්ඨාසෙහි අමිස්සීකතා කෙසා නාම පාටියෙක්කො එකො කොට්ඨාසොති අයං විසභාගපරිච්ඡෙදො. ඉදං කෙසානං වණ්ණාදිතො නිච්ඡයනං. ඉදං පන නෙසං වණ්ණාදිවසෙන පඤ්චධා පටික්කූලතො නිච්ඡයනං – කෙසා නාමෙතෙ වණ්ණතොපි පටික්කූලා ආසයතොපි සණ්ඨානතොපි ගන්ධතොපි ඔකාසතොපි පටික්කූලාති එවං සෙසකොට්ඨාසානම්පි යථායොගං වෙදිතබ්බං.

උද්ධුමාතාදිවත්ථූසූති ¶ උද්ධුමාතකවිනීලකවිපුබ්බකවිච්ඡිද්දකවික්ඛායිතකවික්ඛිත්තකහතවි- ක්ඛිත්තකලොහිතකපුළවකඅට්ඨිකසඞ්ඛාතෙසු දසෙසු අවිඤ්ඤාණකඅසුභවත්ථූසු අසුභාකාරං ගහෙත්වා පවත්තා භාවනා වා අසුභන්ති සම්බන්ධො. අසුභභාවනා.

468. ‘‘මරණං මෙ භවිස්සතී’’ති වා ‘‘ජීවිතං මෙ උපරුජ්ඣතී’’ති වා ‘‘මරණං මරණ’’න්ති වා යොනිසො භාවයිත්වානාති යොජනා. ජීවිතන්ති රූපජීවිතින්ද්රියඤ්ච අරූපජීවිතින්ද්රියඤ්ච. යොනිසොති උපායෙන. එවං පවත්තයතොයෙව හි එකච්චස්ස නීවරණානි වික්ඛම්භන්ති, මරණාරම්මණා සති සණ්ඨාති, උපචාරප්පත්තමෙව කම්මට්ඨානං හොති.

469-470. යස්ස පන එත්තාවතා න හොති, තෙන වධකපච්චූපට්ඨානාදීහි අට්ඨහාකාරෙහි මරණං අනුස්සරිතබ්බන්ති දස්සෙතුං ‘‘වධකස්සෙවා’’තිආදිමාහ. වධකස්ස ඉව උපට්ඨානාති ‘‘ඉමස්ස සීසං ඡින්දිස්සාමී’’ති අසිං ගහෙත්වා ගීවාය සඤ්චාරයමානස්ස වධකස්ස විය මරණස්ස උපට්ඨානතො. සම්පත්තීනං විපත්තිතොති භොගසම්පත්තියා ජීවිතසම්පත්තියා ච විනාසමරණසඞ්ඛාතවිපත්තිතො. උපසංහරතොති යසමහත්තතො පුඤ්ඤමහත්තතො ථාමමහත්තතො ඉද්ධිමහත්තතො පඤ්ඤාමහත්තතො පච්චෙකබුද්ධතො සම්මාසම්බුද්ධතොති ඉමෙහි සත්තහාකාරෙහි අත්තනො උපසංහරණතො ¶ . කායබහුසාධාරණාති අසීතියා කිමිකුලානං, අනෙකසතානං රොගානං, බාහිරානඤ්ච අහිවිච්ඡිකාදීනං මරණස්ස පච්චයානං සාධාරණතො. ආයුදුබ්බලතොති අස්සාසපස්සාසූපනිබද්ධත්තඉරියාපථූපනිබද්ධත්තාදිනා ආයුනො දුබ්බලතො. කාලවවත්ථානස්ස අභාවතොති ‘‘ඉමස්මිංයෙව කාලෙ මරිතබ්බං, න අඤ්ඤස්මි’’න්ති එවං කාලවවත්ථානස්ස අභාවතො. අද්ධානස්ස පරිච්ඡෙදාති ‘‘මනුස්සානං ජීවිතස්ස පරිච්ඡෙදො නාම ¶ එතරහි පරිත්තො, අද්ධා යො චිරං ජීවති, සො වස්සසතං ජීවතී’’ති එවං අද්ධානස්ස කාලස්ස පරිච්ඡෙදතො.

එත්ථ පන කම්මට්ඨානං භාවෙත්වා විපස්සනාය සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්තුකාමෙන බුද්ධපුත්තෙන යං කාතබ්බං, තං ආදිකම්මිකස්ස කුලපුත්තස්ස වසෙන ආදිතො පට්ඨාය සඞ්ඛෙපෙනොපදිස්සාම. චතුබ්බිධං තාව සීලං සොධෙතබ්බං. තත්ථ තිවිධා විසුජ්ඣනා අනාපජ්ජනං, ආපන්නවුට්ඨානං, කිලෙසෙහි ච අප්පටිපීළනං. එවං විසුද්ධසීලස්ස හි භාවනා සම්පජ්ජති. යම්පිදං චෙතියඞ්ගණවත්තාදීනං වසෙන ආභිසමාචාරිකසීලං වුච්චති, තම්පි සාධුකං පරිපූරෙතබ්බං. තතො –

‘‘ආවාසො ච කුලං ලාභො, ගණො කම්මඤ්ච පඤ්චමං;

අද්ධානං ඤාති ආබාධො, ගන්ථො ඉද්ධීති තෙ දසා’’ති. (විසුද්ධි. 1.41) –

එවං වුත්තෙසු දසසු පලිබොධෙසු යො පලිබොධො, යො උපච්ඡින්දිතබ්බො. එවං උපච්ඡින්නපලිබොධෙන –

‘‘පියො ගරු භාවනීයො, වත්තා ච වචනක්ඛමො;

ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා, නො චාට්ඨානෙ නියොජකො’’ති. (අ. නි. 7.37) –

එවං වුත්තලක්ඛණං ආචරියං උපසඞ්කමිත්වා කම්මට්ඨානං උග්ගහෙතබ්බං. තං දුවිධං හොති සබ්බත්ථකකම්මට්ඨානඤ්ච පාරිහාරියකම්මට්ඨානඤ්ච. තත්ථ සබ්බත්ථකකම්මට්ඨානං නාම භික්ඛුසඞ්ඝාදීසු මෙත්තා, මරණස්සති ච, ‘‘අසුභසඤ්ඤා’’තිපි එකෙ. එතං පන තයං සබ්බත්ථ අත්ථයිතබ්බං ඉච්ඡිතබ්බන්ති ¶ කත්වා, අධිප්පෙතස්ස ච යොගානුයොගකම්මස්ස පදට්ඨානත්තා ‘‘සබ්බත්ථකකම්මට්ඨාන’’න්ති වුච්චති. අට්ඨතිංසාරම්මණෙසු පන යං යස්ස චරිතානුකූලං, තං තස්ස නිච්චං පරිහරිතබ්බත්තා යථාවුත්තෙනෙව නයෙන ‘‘පාරිහාරියකම්මට්ඨාන’’න්ති වුච්චති, තතො –

‘‘මහාවාසං ¶ නවාවාසං, ජරාවාසඤ්ච පන්ථනිං;

සොණ්ඩිං පණ්ණඤ්ච පුප්ඵඤ්ච, ඵලං පත්ථිතමෙව ච.

‘‘නගරං දාරුනා ඛෙත්තං, විසභාගෙන පට්ටනං;

පච්චන්තසීමාසප්පායං, යත්ථ මිත්තො න ලබ්භති.

‘‘අට්ඨාරසෙතානි ඨානානි, ඉති විඤ්ඤාය පණ්ඩිතො;

ආරකා පරිවජ්ජෙය්ය, මග්ගං සප්පටිභයං යථා’’ති. (විසුද්ධි. 1.52) –

වුත්තඅට්ඨාරසසෙනාසනදොසවජ්ජිතං ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, සෙනාසනං නාතිදූරං හොති නච්චාසන්නං ගමනාගමනසම්පන්නං දිවා අප්පාකිණ්ණං රත්තිං අප්පසද්දං අප්පනිග්ඝොසං අප්පඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සං. තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ විහරන්තස්ස අප්පකසිරෙනෙව උප්පජ්ජන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරා. තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ ථෙරා භික්ඛූ විහරන්ති බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මවිනයධරා මාතිකාධරා. තෙ කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා පරිපුච්ඡති පරිපඤ්හති ‘ඉදං භන්තෙ කථං, ඉමස්ස කො අත්ථො’ති. තස්ස තෙ ආයස්මන්තො අවිවටඤ්චෙව විවරන්ති, අනුත්තානීකතඤ්ච උත්තානිං කරොන්ති, අනෙකවිහිතෙසු ච කඞ්ඛාඨානීයෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සෙනාසනං පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං හොතී’’ති (අ. නි. 10.11) වුත්තපඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං සෙනාසනං උපගම්ම තත්ථ වසන්තෙන ‘‘දීඝානි කෙසලොමනඛානි ඡින්දිතබ්බානි, ජිණ්ණචීවරෙසු අග්ගළඅනුවාතපරිභණ්ඩදානාදිනා දළ්හීකම්මං වා තන්තච්ඡෙදාදීසු තුන්නකම්මං වා කාතබ්බං, කිලිට්ඨානි රජිතබ්බානි, සචෙ පත්තෙ මලං හොති, පත්තො පචිතබ්බො, මඤ්චපීඨාදීනි සොධෙතබ්බානී’’ති එවං වුත්තඋපච්ඡින්නඛුද්දකපලිබොධෙන කතභත්තකිච්චෙන භත්තසම්මදං විනොදෙත්වා රතනත්තයගුණානුස්සරණෙන චිත්තං සම්පහංසෙත්වා ¶ ආචරියුග්ගහතො එකපදම්පි අසම්මුය්හන්තෙන මනසි කාතබ්බන්ති.

චතුරාරක්ඛනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

471-2. නාමරූපන්ති ¶ චිත්තචෙතසිකසඞ්ඛාතං නාමඤ්ච අට්ඨවීසතිවිධං රූපඤ්ච. ‘‘නමනලක්ඛණං නාමං, රුප්පනලක්ඛණං රූපං, නාමරූපතො න අඤ්ඤො අත්තාදිකො කොචි අත්ථී’’ති එවං ඣානලාභී චෙ, ඣානතො වුට්ඨාය ඣානගතං වා විපස්සනායානිකො චෙ, පකිණ්ණකභූතං නාමරූපං පරිග්ගහෙත්වා. පාතිමොක්ඛසංවරාදි සීලවිසුද්ධි, චතුරාරක්ඛවසෙන දීපිතා සොපචාරසමාධිසඞ්ඛාතා චිත්තවිසුද්ධි ච වුත්තාව නාමාති ඉමිනා දිට්ඨිවිසුද්ධි කථිතා. තතො තස්ස පච්චයඤ්ච පරිග්ගහෙත්වාති සම්බන්ධො. තස්ස පච්චයන්ති ‘‘පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමරූපද්වයමෙව අවිජ්ජාතණ්හාඋපාදානකම්මෙහි උප්පජ්ජති, න ඉස්සරාදිකාරණෙනා’’තිආදිනා තස්ස කාරණං, ඉමිනා කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධි දස්සිතා.

හුත්වා අභාවතො අනිච්චාති සබ්බෙපි නාමරූපසඞ්ඛාරා උප්පජ්ජිත්වා අභාවාපජ්ජනතො අනිච්චා. උදයබ්බයපීළනා දුක්ඛාති උප්පාදනිරොධවසෙන පීළනතො දුක්ඛා. අවසවත්තිත්තා අනත්තාති අත්තනො වසෙ අවත්තනතො අනත්තාති එවං සඞ්ඛාරෙහි සද්ධිං තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා. පුනප්පුනං සම්මසන්තොති යථාවුත්තනයෙන සම්මසන්තො සමථයානිකො විපස්සනායානිකො ච යොගාවචරො. ඉමිනා මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධි, පටිපදාඤාණදස්සනවිසුද්ධි ච දස්සිතා. සඞ්ඛාරානමෙව ¶ හි උදයබ්බයාදිනානුපස්සනතො උදයබ්බයභඞ්ගභයආදීනවනිබ්බිදාමුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛානුපස්සනාස- ඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණසඞ්ඛාතස්ස අට්ඨවිධස්ස ඤාණස්ස වසෙන සිඛාප්පත්තං විපස්සනාඤාණං පටිපදාඤාණදස්සනවිසුද්ධි නාම. අනුපුබ්බෙන සබ්බසංයොජනක්ඛයං පාපුණෙය්යාති ඉමිනා ඤාණදස්සනවිසුද්ධි දස්සිතා. සබ්බසංයොජනක්ඛයන්ති ඔරම්භාගියානං පඤ්චන්නං සංයොජනානං හෙට්ඨා මග්ගත්තයෙන ඛෙපිතත්තා, ඉතරෙසං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං ඛෙපිතත්තා ච සබ්බෙසං සංයොජනානං ඛයන්තෙ ජාතං අරහත්තමග්ගං.

473. යස්මා ¶ කාරණා යා සික්ඛනා, අයං භික්ඛුකිච්චං, අතො තස්මා කාරණාති අත්ථො.

474. නිච්චසො ලොකවිචාරිනොති නිච්චං ලොකෙ විචරතො. මාලුතස්සෙව පරිස්සමො න සම්භොතීති යොජනා. මාලුතස්සෙවාති වාතස්ස ඉව. න සම්භොතීති න හොති.

475-6. තම්බපණ්ණි එව තම්බපණ්ණියො, කෙතු විය කෙතු, තම්බපණ්ණියෙ කෙතූති තප්පුරිසො. තෙන රචිතා ධම්මවිනයඤ්ඤුපසංසිතා අයං ඛුද්දසික්ඛා පරිමාණතො ගාථානං පඤ්චමත්තෙහි සතෙහි එත්තාවතා නිට්ඨානමුපාගතාති සම්බන්ධො.

කාරාපිතෙතිරුචිරෙ ¶ පවරෙ විහාරෙ;

මානාධිකාරිපුරිනා ගරුනා ගුණෙන;

වස්සං වසං දමිළසො විධහං අකාසිං;

ආකඞ්ඛටීක ජිනසාසනසම්පවුද්ධිං.

අත්ථෙසු ¶ අක්ඛරපදෙසු විනිච්ඡයෙසු;

පුබ්බාපරෙසු ලිඛිතං ඛලිතං යදත්ථි;

ඔහාය ඛන්තුමරහන්ති වදන්තු සන්තා;

මන්ථාචලොල්ලසිතඤාණවරෙන ලද්ධා;

සාරාමතාතිසුඛිතා සුඛයන්ති චඤ්ඤෙ;

පරත්ථසම්පාදනතො, පුඤ්ඤෙනාධිගතෙනහං;

පරත්ථසම්පාදනකො, භවෙය්යං ජාතිජාතියං.

පරමප්පිච්ඡතානෙකසන්තොසොපසමෙසිනං;

සුචිසල්ලෙඛවුත්තීනං, සදාරඤ්ඤනිවාසිනං.

සාසනුජ්ජොතකාරීනං, ආචෙරත්තමුපාගතං;

උදුම්බරගිරිඛ්යාතයතීනං යතිපුඞ්ගවං.

මෙධඞ්කර ¶ ඉති ඛ්යාතනාමධෙය්යං තපොධනං;

ථෙරං ථිරදයාමෙධානිධානං සාධුපූජිතං.

සිස්සං සහායමාගම්ම, කල්යාණමිත්තමත්තනො;

සොධෙතුං සාසනං සත්ථු, පරක්කමමකාසි යො.

සුසද්දසිද්ධිං ¶ යො යොගනිච්ඡයං සබ්භි වණ්ණිතං;

අකා සුබොධාලඞ්කාරං, වුත්තොදයමනාකුලං.

සඞ්ඝරක්ඛිතනාමෙන, මහාථෙරෙන ධීමතා;

නිවාසභූතෙනානෙකගුණානප්පිච්ඡතාදිනං.

තෙනෙව රචිතා සාධු, සාසනොදයකාරිනා;

ඛුද්දසික්ඛාය ටීකාපි, සුමඞ්ගලප්පසාදනී.

ඛුද්දසික්ඛා-අභිනවටීකා සමත්තා.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස