📜

මූලසික්ඛා-ටීකා

ගන්ථාරම්භකථා

සබ්බකාමදදං සබ්බරතනෙ රතනත්තයං;

උත්තමං උත්තමතරං, වන්දිත්වා වන්දනාරහං.

චරණෙ බ්රහ්මචාරීනං, ආචරියානං සිරං මම;

ඨපෙත්වාන කරිස්සාමි, මූලසික්ඛත්ථවණ්ණනං.

ගන්ථාරම්භකථාවණ්ණනා

තත්ථාදො තාව සබ්බසක්කතස්ස සබ්බසත්තුත්තමස්ස සත්ථුනො පණාමං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘නත්වා නාථ’’න්ත්යාදි. නාථං චතූහි නාථඞ්ගෙහි සමන්නාගතං භගවන්තං නත්වා වන්දිත්වා ආදො ආදිම්හි උපසම්පන්නතො පට්ඨාය නවකෙන භික්ඛුනා අධුනා පබ්බජිතෙන උපසම්පන්නෙන මූලභාසාය මාගධභාසාය සික්ඛිතුං සමාසතො සඞ්ඛෙපෙන මූලසික්ඛං අහං පවක්ඛාමීති පිණ්ඩත්ථො.

අයං පන අවයවත්ථො – නත්වාති තන්නින්නතප්පොණතප්පබ්භාරො හුත්වා කායවචීමනොද්වාරෙහි වන්දිත්වාති අත්ථො. නාථතීති නාථො, වෙනෙය්යානං හිතසුඛං මෙත්තායනවසෙන ආසීසති පත්ථෙතීති අත්ථො, අථ වා නාථති වෙනෙය්යගතෙ කිලෙසෙ උපතාපෙතීති අත්ථො, නාථති වා යාචතීති අත්ථො. භගවා හි ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කාලෙන කාලං අත්තසම්පත්තිං පච්චවෙක්ඛෙය්යා’’තිආදිනා (අ. නි. 8.7) සත්තානං තං තං හිතප්පටිපත්තිං යාචිත්වාපි කරුණාය සමුස්සාහිතො තෙ තත්ථ නියොජෙති. පරමෙන වා චිත්තිස්සරියෙන සමන්නාගතො සබ්බසත්තෙ ඊසති අභිභවතීති පරමිස්සරො භගවා ‘‘නාථො’’ති වුච්චති. සබ්බො චායමත්ථො සද්දසත්ථානුසාරතො වෙදිතබ්බො. පවක්ඛාමීති පකාරෙන කථෙස්සාමි. මූලසික්ඛාති අධිසීලඅධිචිත්තඅධිපඤ්ඤාවසෙන තිස්සොපි සික්ඛා, උපසම්පන්නස්ස සුප්පතිට්ඨිතභාවසාධනට්ඨෙන මූලා ච සා සික්ඛිතබ්බතො සික්ඛා චාති මූලසික්ඛා. ගන්ථවසෙනෙත්ථ සඞ්ඛිපිත්වා වුත්තත්තා තද්දීපනො ගන්ථො ‘‘මූලසික්ඛා’’ති වුච්චති.

තත්ථ කතමං සීලං, කතමං අධිසීලං, කතමං චිත්තං, කතමං අධිචිත්තං, කතමා පඤ්ඤා, කතමා අධිපඤ්ඤාති? වුච්චතෙ – පඤ්චඞ්ගඅට්ඨඞ්ගදසඞ්ගසීලං තාව සීලමෙව. පාතිමොක්ඛසංවරසීලං පන ‘‘අධිසීල’’න්ති වුච්චති. තඤ්හි සූරියො විය පජ්ජොතානං, සිනෙරු විය පබ්බතානං සබ්බලොකියසීලානං අධිකඤ්චෙව උත්තමඤ්ච. පාතිමොක්ඛසංවරතොපි ච මග්ගඵලසම්පයුත්තමෙව සීලං අධිසීලං, තං පන ඉධ නාධිප්පෙතං. න හි තං සික්ඛන්තො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවති. කාමාවචරානි පන අට්ඨ කුසලචිත්තානි, ලොකියඅට්ඨසමාපත්තිචිත්තානි ච එකජ්ඣං කත්වා චිත්තමෙව. විපස්සනාපාදකං අට්ඨසමාපත්තිචිත්තං පන ‘‘අධිචිත්ත’’න්ති වුච්චති. තඤ්හි සබ්බලොකියචිත්තානං අධිකඤ්චෙව උත්තමඤ්ච. තතොපි ච මග්ගඵලචිත්තමෙව අධිචිත්තං, තං පන ඉධ නාධිප්පෙතං. න හි තං සික්ඛන්තො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවති. ‘‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨ’’න්තිආදිනයප්පවත්තං කම්මස්සකතාඤාණං පඤ්ඤා, තිලක්ඛණාකාරපරිච්ඡෙදකං පන විපස්සනාඤාණං ‘‘අධිපඤ්ඤා’’ති වුච්චති. සා හි සබ්බලොකියපඤ්ඤානං අධිකා චෙව උත්තමා ච. තතොපි ච මග්ගඵලපඤ්ඤාව අධිපඤ්ඤා, සා පන ඉධ නාධිප්පෙතා. න හි තං සික්ඛන්තො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවති.

තාසු තීසු අධිසීලසික්ඛා චාරිත්තවාරිත්තවසෙන දුවිධම්පි සීලං යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජමානෙන, තප්පටිපක්ඛෙ කිලෙසෙ තදඞ්ගප්පහානවසෙන පජහන්තෙන සික්ඛිතබ්බා. අධිචිත්තසික්ඛා යථාවුත්තෙසු ආරම්මණෙසු අභියොගවසෙන ඣානප්පටිපක්ඛානං නීවරණගණානං වික්ඛම්භනප්පහානං කුරුමානෙන සික්ඛිතබ්බා. අධිපඤ්ඤාසික්ඛා පන යථානුරූපං තදඞ්ගප්පහානසමුච්ඡෙදවසෙන සානුසයෙ කිලෙසෙ සමුච්ඡින්දන්තෙන සික්ඛිතබ්බා. තස්මා සුප්පතිට්ඨිතභාවසාධනට්ඨෙන මූලා ච සා සික්ඛිතබ්බතො සික්ඛා චාති මූලසික්ඛා, කම්මවචනිච්ඡායං ‘‘මූලසික්ඛ’’න්ති වුත්තං.

සමාසීයතෙ සඞ්ඛිපීයතෙති සමාසො, තතො සමාසතො. සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන අකුප්පෙන ඨානාරහෙන උපසම්පන්නොති භික්ඛු. තත්ථ සබ්බන්තිමෙන පරියායෙන පඤ්චවග්ගකරණීයෙ කම්මෙ යාවතිකා භික්ඛූ කම්මප්පත්තා, තෙසං ආගතත්තා, ඡන්දාරහානං ඡන්දස්ස ආහටත්තා, සම්මුඛීභූතානඤ්ච අප්පටික්කොසනතො එකස්මිං කම්මෙ සමග්ගභාවං උපගතෙන සඞ්ඝෙන තීහි අනුස්සාවනාහි එකාය ඤත්තියා කාතබ්බකම්මසඞ්ඛාතෙන ඤත්තිචතුත්ථෙන ධම්මිකෙන විනයකම්මෙන වත්ථුඤත්තිඅනුස්සාවනසීමාපරිසාසම්පත්තිසම්පන්නත්තා අකොපෙතබ්බතං, අප්පටික්කොසිතබ්බතං උපගතෙන ඨානාරහෙන කාරණාරහෙන සත්ථුසාසනාරහෙන උපසම්පන්නො නාම, උපරිභාවං සමාපන්නො පත්තොති අත්ථො. භික්ඛුභාවො හි උපරිභාවො. තඤ්චෙස යථාවුත්තෙන කම්මෙන සමාපන්නත්තා ‘‘උපසම්පන්නො’’ති වුච්චති, තෙන භික්ඛුනා. ඌනපඤ්චවස්සතාය නවකො, තෙන නවකෙන අධුනා පබ්බජිතෙන, අචිරපබ්බජිතෙනාති වුත්තං හොති. ආදොති ආදිම්හියෙවාති අත්ථො, ආදිතො පට්ඨායාති වා. අපි ච ථෙරො ‘‘ආදො’’ති වචනෙන සද්ධාපබ්බජිතානං කුලපුත්තානං ආලසියදොසෙන, අප්පටිපජ්ජන්තානං අඤ්ඤාණදොසෙන ච අඤ්ඤථා පටිපජ්ජන්තානං සංවෙගං ජනෙති. කථං? අතිදුල්ලභං ඛණං සමවායං පටිලභිත්වා තඞ්ඛණං න කුසීතෙන වා නිරත්ථකකථාපසුතෙන වා වීතිනාමෙතබ්බං, කිං කාතබ්බං? ආදිතො පට්ඨාය නිරන්තරමෙව තීසු සික්ඛාසු ආදරො ජනෙතබ්බොති.

‘‘සා මාගධී මූලභාසා, නරා යායාදිකප්පිකා;

බ්රහ්මානො චස්සුතාලාපා, සම්බුද්ධා චාපි භාසරෙ’’ති. –

වචනතො මූලභාසායාති මාගධමූලාය භාසාය, සභාවනිරුත්තියා භාසායාති වුත්තං හොති. සික්ඛිතුන්ති උග්ගණ්හිතුං.

1. පාරාජිකනිද්දෙසවණ්ණනා

1. ඉදානි සබ්බසික්ඛානං පන මූලභූතත්තා අධිසීලසික්ඛාව පඨමං වුත්තා, තත්රාපි මහාසාවජ්ජත්තා, මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන පවත්තනතො ච සබ්බපඨමං පාරාජිකං ජානිතබ්බන්ති දස්සෙන්තො ‘‘සං නිමිත්ත’’න්ත්යාදිමාහ. තත්ථ මග්ගත්තයෙ සං නිමිත්තං පවෙසන්තො භික්ඛු චුතොති අත්ථො. සං නිමිත්තන්ති අත්තනො අඞ්ගජාතං, සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන එකතිලබීජමත්තම්පි අත්තනො අඞ්ගජාතන්ති වුත්තං හොති. භික්ඛූති අනික්ඛිත්තසික්ඛො. මග්ගත්තයෙති එත්ථ මනුස්සාමනුස්සතිරච්ඡානගතානං වසෙන තිස්සො ඉත්ථියො, තයො උභතොබ්යඤ්ජනකා, තයො පණ්ඩකා, තයො පුරිසාති පාරාජිකවත්ථුභූතානං නිමිත්තානං නිස්සයා ද්වාදස සත්තා හොන්ති. තෙසං වච්චපස්සාවමුඛමග්ගවසෙන තයො මග්ගා. තත්ථ මනුස්සිත්ථියා තයො, අමනුස්සිත්ථියා තයො, තිරච්ඡානගතිත්ථියා තයොති නව , තථා මනුස්සුභතොබ්යඤ්ජනකාදීනං. මනුස්සපණ්ඩකාදීනං පන වච්චමුඛමග්ගවසෙන ද්වෙ ද්වෙති ඡ, තථා මනුස්සපුරිසාදීනන්ති සබ්බෙසං වසෙන තිංස මග්ගා හොන්ති. තෙ සබ්බෙ පරිග්ගහෙත්වා ඉධ ‘‘මග්ගත්තයෙ’’ති වුත්තං, තස්මිං මග්ගත්තයෙ, ද්වාදසන්නං සත්තානං තීසු මග්ගෙසු යත්ථ කත්ථචි මග්ගෙති අත්ථො. චුතොති සක්කත්තා වා බ්රහ්මත්තා වා චුතසත්තො විය සාසනතො චුතො හොති, පාරාජිකො හොතීති අත්ථො.

ඉදානි පවෙසනං නාම න කෙවලං අත්තුපක්කමෙනෙව හොති, පරූපක්කමෙනාපි හොති, තත්ථාපි සෙවනචිත්තෙ සති පාරාජිකො හොතීති දස්සනත්ථං ‘‘පවෙසනා’’ත්යාදි වුත්තං. තස්සත්ථො – යො භික්ඛු පවෙසනට්ඨිතඋද්ධරණපවිට්ඨක්ඛණෙසු අඤ්ඤතරං ඛණං චෙපි සාදියං සාදියන්තො සචෙපි තස්මිං ඛණෙ සෙවනචිත්තං උපට්ඨාපෙන්තො, චුතො පාරාජිකො හොති. යො පන සබ්බසො අසාදියන්තො ආසීවිසමුඛං අඞ්ගාරකාසුං පවිට්ඨං විය ච මඤ්ඤති, සො නිප්පරාධො හොති. එත්ථ පන ඨිතං නාම සුක්කවිස්සට්ඨිසමයප්පත්තං. පඨමපාරාජිකං.

2-7. ඉදානි දුතියං දස්සෙතුං ‘‘අදින්නං මානුසං භණ්ඩ’’න්ත්යාදිමාහ. තත්ථ යො භික්ඛු අදින්නං මානුසං ගරුකං භණ්ඩං පඤ්චවීසාවහාරෙසු යෙන කෙනචි අවහාරෙන ආදියන්තො චුතො භවෙති සම්බන්ධො. අදින්නන්ති යං කිඤ්චි පරපරිග්ගහිතං සස්සාමිකං භණ්ඩං, තං තෙහි සාමිකෙහි කායෙන වා වාචාය වා න දින්නන්ති අදින්නං, අනිස්සට්ඨං අපරිච්චත්තං රක්ඛිතං ගොපිතං මමායිතං පරපරිග්ගහිතං. මනුස්සස්ස ඉදන්ති මානුසං, මනුස්සසන්තකං, ‘‘භණ්ඩ’’න්තිමිනා තුල්යාධිකරණං . ථෙය්යායෙකෙනාති ථෙය්යාය එකෙන, එකෙන අවහාරෙනාති අත්ථො. ලිඞ්ගභෙදං කත්වා වුත්තං. ‘‘ථෙය්යා කෙනචී’’ති වා පාඨො. තත්ථ ථෙනොති චොරො, ථෙනස්ස භාවො ථෙය්යා, කරණත්ථෙ චෙතං පච්චත්තවචනං, තස්මා කෙනචි ථෙය්යෙන අවහාරෙනාති අත්ථො. ආදියන්ති ආදියන්තො ගණ්හන්තො. පඤ්චවීසාවහාරෙසූති පඤ්චපඤ්චකෙ සමොධානෙත්වා පඤ්චවීසති අවහාරා. තත්ථ පඤ්චපඤ්චකානි නාම නානාභණ්ඩපඤ්චකං එකභණ්ඩපඤ්චකං සාහත්ථිකපඤ්චකං පුබ්බප්පයොගපඤ්චකං ථෙය්යාවහාරපඤ්චකන්ති.

තත්ථ සවිඤ්ඤාණකාවිඤ්ඤාණකමිස්සකභණ්ඩවසෙන නානාභණ්ඩපඤ්චකං, සවිඤ්ඤාණකභණ්ඩවසෙන එකභණ්ඩපඤ්චකං. තත්ථ නානාභණ්ඩවසෙන තාව එවං වෙදිතබ්බො – යො ආරාමං අභියුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. සාමිකස්ස විමතිං උප්පාදෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. සාමිකො ‘‘න මය්හං භවිස්සතී’’ති ධුරං නික්ඛිපති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. අඤ්ඤස්ස භණ්ඩං හරන්තො සීසෙ භාරං ථෙය්යචිත්තො ආමසති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. ඵන්දාපෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. ඛන්ධං ඔරොපෙති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. උපනික්ඛිත්තං භණ්ඩං ‘‘දෙහි මෙ භණ්ඩ’’න්ති වුච්චමානො ‘‘නාහං ගණ්හාමී’’ති භණති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. සාමිකස්ස විමතිං උප්පාදෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. සාමිකො ‘‘න මය්හං දස්සතී’’ති ධුරං නික්ඛිපති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. ‘‘සහභණ්ඩහාරකං නෙස්සාමී’’ති පඨමං පාදං සඞ්කාමෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. දුතියං පාදං සඞ්කාමෙති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. ථලට්ඨං භණ්ඩං ථෙය්යචිත්තො ආමසති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. ඵන්දාපෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. ඨානා චාවෙති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. අයමෙත්ථ නානාභණ්ඩවසෙන යොජනා. එකභණ්ඩවසෙන පන සස්සාමිකං දාසං වා තිරච්ඡානං වා යථාවුත්තෙන අභියොගාදිනා නයෙන ආදියති වා හරති වා අවහරති වා ඉරියාපථං කොපෙති වා ඨානා චාවෙති වාති. අයමෙත්ථ එකභණ්ඩවසෙන යොජනා.

පඤ්ච අවහාරා සාහත්ථිකො ආණත්තිකො නිස්සග්ගියො අත්ථසාධකො ධුරනික්ඛෙපොති. තත්ථ සාහත්ථිකො නාම පරස්ස භණ්ඩං සහත්ථා අවහරති. ආණත්තිකො නාම ‘‘අසුකස්ස භණ්ඩං අවහරා’’ති අඤ්ඤං ආණාපෙති. නිස්සග්ගියො නාම අන්තොසුඞ්කඝාතෙ ඨිතො බහිසුඞ්කඝාතං පාතෙති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. අත්ථසාධකො නාම ‘‘අසුකං භණ්ඩං යදා සක්කොසි, තදා අවහරා’’ති ආණාපෙති. තත්ථ සචෙ පරො අනන්තරායිකො හුත්වා තං අවහරති, ආණාපකො ආණත්තික්ඛණෙයෙව පාරාජිකො හොති, අවහාරකො පන අවහටකාලෙ, අයං අත්ථසාධකො. ධුරනික්ඛෙපො පන උපනික්ඛිත්තභණ්ඩවසෙන වෙදිතබ්බොති ඉදං සාහත්ථිකපඤ්චකං.

අපරෙපි පඤ්ච අවහාරා පුබ්බප්පයොගො සහප්පයොගො සංවිධාවහාරො සඞ්කෙතකම්මං නිමිත්තකම්මන්ති. තත්ථ ආණත්තිවසෙන පුබ්බප්පයොගො වෙදිතබ්බො, ඨානාචාවනවසෙන සහප්පයොගො. සංවිධාවහාරො නාම සම්බහුලා භික්ඛූ ‘‘අමුකං නාම ගෙහං ගන්ත්වා, ඡදනං වා භින්දිත්වා, සන්ධිං වා ඡින්දිත්වා භණ්ඩං හරිස්සාමා’’ති සංවිදහිත්වා ගච්ඡන්ති, තෙසු එකො භණ්ඩං අවහරති, තස්සුද්ධාරෙ සබ්බෙසං පාරාජිකං. සඞ්කෙතකම්මං නාම සඤ්ජානනකම්මං කාලපරිච්ඡෙදවසෙන සඤ්ඤාකරණං. එත්ථ ච ‘‘පුරෙභත්තං අවහරා’’ති වුත්තෙ අජ්ජ වා පුරෙභත්තං අවහරතු, ස්වෙ වා අනාගතෙ සංවච්ඡරෙ වා, නත්ථි විසඞ්කෙතො, සඞ්කෙතකාරකස්ස ආණත්තික්ඛණෙ, ඉතරස්ස ඨානා චාවනෙති එවං ආපත්ති උභින්නං පාරාජිකස්ස. නිමිත්තකම්මං නාම සඤ්ඤුප්පාදනත්ථං කස්සචි නිමිත්තස්ස කරණං අක්ඛිනිඛණනහත්ථාලඞ්ඝනපාණිප්පහාරඅඞ්ගුලිඵොටනගීවුන්නාමනඋක්කාසනාදිනා අනෙකප්පකාරං. අවහාරකො ආණාපකෙන යං නිමිත්තසඤ්ඤං කත්වා වුත්තං, තං ‘‘එත’’න්ති මඤ්ඤමානො තමෙව අවහරති, උභින්නං පාරාජිකං. යං ‘‘අවහරා’’ති වුත්තං, තං ‘‘එත’’න්ති මඤ්ඤමානො අඤ්ඤං තස්මිංයෙව ඨානෙ ඨපිතං අවහරති, මූලට්ඨස්ස අනාපත්ති. ඉදං පුබ්බප්පයොගපඤ්චකං.

අපරෙපි පඤ්ච අවහාරා ථෙය්යාවහාරො පසය්හාවහාරො පරිකප්පාවහාරො පටිච්ඡන්නාවහාරො කුසාවහාරොති. තත්ථ යො කූටමානකූටකහාපණාදීහි වඤ්චෙත්වා ගණ්හාති, තස්සෙවං ගණ්හතො අවහාරො ථෙය්යාවහාරො. යො සන්තජ්ජෙත්වා සයං දස්සෙත්වා තෙසං සන්තකං ගණ්හාති, යො වා අත්තනො පත්තබලිතො ච අධිකං බලක්කාරෙන ගණ්හාති රාජරාජමහාමත්තාදයො විය, තස්සෙවං ගණ්හතො අවහාරො පසය්හාවහාරො. පරිකප්පෙත්වා ගණ්හතො පනාවහාරො පරිකප්පාවහාරො. සො දුවිධො භණ්ඩොකාසපරිකප්පවසෙන. තත්ර යො ‘‘සාටකො චෙ, ගණ්හිස්සාමි, සුත්තං චෙ, න ගණ්හිස්සාමී’’ති පරිකප්පෙත්වා අන්ධකාරෙ පසිබ්බකං ගණ්හාති, තත්ර සාටකො චෙ, උද්ධාරෙයෙව පාරාජිකං, සුත්තං චෙ හොති, රක්ඛති. අයං භණ්ඩපරිකප්පො නාම. යො ඨානං පරිකප්පෙත්වා භණ්ඩං ගණ්හාති, තස්ස තං පරිකප්පිතපරිච්ඡෙදං අතික්කන්තමත්තෙ පාරාජිකං. අයං ඔකාසපරිකප්පො නාම. එවමිමෙසං ද්වින්නං පරිකප්පානං වසෙන පරිකප්පෙත්වා ගණ්හතො අවහාරො පරිකප්පාවහාරො. පටිච්ඡාදෙත්වා පරස්ස භණ්ඩං ගණ්හතො අවහාරො පටිච්ඡන්නාවහාරො නාම. කුසං සඞ්කාමෙත්වා අවහරණං කුසාවහාරො. යො කුසං පාතෙත්වා චීවරෙ භාජියමානෙ අත්තනො කොට්ඨාසස්ස සමීපෙ ඨිතං අප්පග්ඝතරං වා මහග්ඝතරං වා සමසමං වා පරස්ස කොට්ඨාසං දිස්වා සචෙ පඨමතරං පරකොට්ඨාසතො කුසදණ්ඩකං උද්ධරති, අත්තනො කොට්ඨාසෙ පාතෙතුකාමතාය උද්ධාරෙ රක්ඛති, පාතනෙපි රක්ඛති, අත්තනො කොට්ඨාසතො පන කුසදණ්ඩං උද්ධරති, උද්ධාරෙ රක්ඛති, තං උද්ධරිත්වා පරකොට්ඨාසෙ පාතෙන්තස්ස හත්ථතො මුත්තමත්තෙ පාරාජිකං. අයං කුසාවහාරො නාමාති ඉමෙසු පඤ්චවීසාවහාරෙසු යෙන කෙනචි අවහාරෙන ගණ්හන්තො පාරාජිකො භවෙති අත්ථො.

ගරුකන්ති පඤ්චමාසකං. වීසතිමාසකො හි කහාපණො, කහාපණස්ස චතුත්ථො භාගො පාදො නාම, තස්මා පඤ්චමාසකං වා පාදං වා ගරුකන්ති වෙදිතබ්බං. තත්ථ ‘‘චත්තාරො වීහයො ගුඤ්ජා, ද්වෙ ගුඤ්ජා මාසකො භවෙ’’ති වචනතො වීහිවසෙන චත්තාලීස වීහයො දස ගුඤ්ජා පඤ්චමාසකොති වෙදිතබ්බො. යං පන සාමණෙරසික්ඛායං ‘‘වීසතිවීහී’’ති වුත්තං, තං නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං අත්ථි, වීමංසිතබ්බමෙතං. දුතියපාරාජිකං.

8. ඉදානි තතියං දස්සෙතුං ‘‘මනුස්සපාණං පාණො’’ත්යාදි වුත්තං. තත්ථ යො භික්ඛු ‘‘මනුස්සපාණො’’ ඉති ජානන්තො වධකචිත්තෙන මනුස්සපාණං ජීවිතා වියොජෙති, සො භික්ඛු සාසනා පාරාජිකො හොතීති සමුදායත්ථො.

මනුස්සපාණන්ති මාතුකුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිචිත්තෙන සහුප්පන්නං අතිපරිත්තං කලලරූපං ආදිං කත්වා පකතියා වීසවස්සසතායුකස්ස සත්තස්ස යාව මරණකාලා එත්ථන්තරෙ අනුපුබ්බෙන වුද්ධිප්පත්තො අත්තභාවො, එසො මනුස්සපාණො නාම, එවරූපං මනුස්සපාණන්ති අත්ථො. පාණොති ජානන්ති ‘‘පාණො’’ ඉති ජානන්තො ‘‘තං ජීවිතා වොරොපෙමී’’ති ජානන්තො. වධකචෙතසාති වධකචිත්තෙන, ඉත්ථම්භූතෙ කරණවචනං, වධකචිත්තො හුත්වා මරණාධිප්පායො හුත්වාති වුත්තං හොති. ජීවිතාති ජීවිතින්ද්රියතො. යොති අනියමවචනං. සොති එතෙන නියමනං වෙදිතබ්බං. වියොජෙතීති වුත්තප්පකාරං මනුස්සවිග්ගහං කලලකාලෙපි තාපනමද්දනෙහි වා භෙසජ්ජසම්පදානෙන වා තතො වා උද්ධම්පි තදනුරූපෙන උපක්කමෙන ජීවිතා වියොජෙතීති අත්ථො. සාසනාති පරාපුබ්බජිධාතුප්පයොගෙ නිස්සක්කවචනං, තෙන සත්ථුසාසනතොති අත්ථො. පරාජිතොති පරාජයමාපන්නො. හොතීති පාඨසෙසො. තතියපාරාජිකං.

9. ඉදානි චතුත්ථං දස්සෙතුං ‘‘ඣානාදිභෙද’’න්ත්යාදි වුත්තං. තත්ථ යො භික්ඛු අඤ්ඤාපදෙසඤ්ච අධිමානඤ්ච වජ්ජෙත්වා හදයෙ අසන්තං ඣානාදිභෙදං ධම්මං මනුස්සජාතිකස්ස සත්තස්ස වදෙය්ය, තස්මිං ඛණෙ ඤාතෙ සො තතො සාසනා පාරාජිකො එව හොතීති අත්ථො.

ඣානාදිභෙදන්ති ‘‘ඣානං විමොක්ඛො සමාධි සමාපත්ති ඤාණදස්සනං මග්ගභාවනා ඵලසච්ඡිකිරියා කිලෙසප්පහානං විනීවරණතා චිත්තස්ස සුඤ්ඤාගාරෙ අභිරතී’’ති (පාරා. 198) එවං වුත්තං ඣානාදිභෙදං උත්තරිමනුස්සධම්මං. හදයෙති චිත්තෙ. අසන්තන්ති අසංවිජ්ජමානං. අඤ්ඤාපදෙසන්ති ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසි, සො භික්ඛු පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභී’’තිආදිනා නයෙන අඤ්ඤාපදෙසං වජ්ජෙත්වාති අත්ථො. විනාති වජ්ජනත්ථෙ නිපාතො, තස්ස වජ්ජෙත්වාති අත්ථො. අධිමානන්ති ‘‘අධිගතා මයා’’ති එවං උප්පන්නං මානන්ති අත්ථො. අධිගතො මානොති විග්ගහො, තං අධිමානං වජ්ජෙත්වාති අත්ථො. මනුස්සජාතිස්සාති මනුස්සජාතිකස්ස, න දෙවබ්රහ්මාදීසු අඤ්ඤතරස්සාති අත්ථො. වදෙය්යාති ආරොචෙය්ය. ඤාතක්ඛණෙති ඤාතෙ ඛණෙති ඡෙදො, තස්මිං තෙනාරොචිතක්ඛණෙ මනුස්සජාතිකෙන ඤාතෙති අත්ථො. තෙනාති නිස්සක්කෙ කරණවචනං, තතො සාසනතො පාරාජිකොති අත්ථො. චතුත්ථපාරාජිකං.

පාරාජිකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ගරුකාපත්තිනිද්දෙසවණ්ණනා

10. ඉදානි සඞ්ඝාදිසෙසං පකාසෙතුං ‘‘මොචෙතුකාමචිත්තෙනා’’තිආදිමාරද්ධං. තත්ථ මොචෙතුං කාමෙතීති මොචෙතුකාමං, මොචෙතුකාමඤ්ච තං චිත්තඤ්චාති මොචෙතුකාමචිත්තං, තෙන, මොචනස්සාදචිත්තෙනාති අත්ථො. එකාදසන්නඤ්හි රාගානං එකෙන මොචනස්සාදෙන ආපත්ති හොතීති වුත්තං හොති.

තත්රිමෙ එකාදස අස්සාදා මොචනස්සාදො මුච්චනස්සාදො මුත්තස්සාදො මෙථුනස්සාදො ඵස්සස්සාදො කණ්ඩූවනස්සාදො දස්සනස්සාදො නිසජ්ජස්සාදො වාචස්සාදො ගෙහසිතපෙමං වනභඞ්ගියන්ති. තත්ථ මොචනස්සාදචෙතනාය චෙතෙන්තො චෙව අස්සාදෙන්තො ච උපක්කමති, මුච්චති, සඞ්ඝාදිසෙසො , න මුච්චති චෙ, ථුල්ලච්චයං. සචෙ පන සයනකාලෙ රාගපරියුට්ඨිතො හුත්වා ඌරුනා වා මුට්ඨිනා වා අඞ්ගජාතං ගාළ්හං පීළෙත්වා මොචනත්ථාය සඋස්සාහො සුපති, සුපන්තස්ස චස්ස අසුචි මුච්චති, සඞ්ඝාදිසෙසො. මුච්චනස්සාදෙ අත්තනො ධම්මතාය මුච්චමානං අස්සාදෙති, න උපක්කමති, මුච්චති, අනාපත්ති. මුත්තස්සාදෙ අත්තනො ධම්මතාය මුත්තෙ ඨානා චුතෙ අසුචිම්හි පච්ඡා අස්සාදෙන්තස්ස විනා උපක්කමෙන මුච්චති, අනාපත්ති. මෙථුනස්සාදෙ මෙථුනරාගෙන මාතුගාමං ගණ්හාති, තෙන අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති, දුක්කටං පන ආපජ්ජති. ඵස්සස්සාදො දුවිධො අජ්ඣත්තිකො බාහිරො චාති. තත්ථ අත්තනො නිමිත්තං ‘‘ථද්ධං, මුදුකන්ති ජානිස්සාමී’’ති වා ලොලභාවෙන වා කීළාපයතො අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. බාහිරඵස්සස්සාදෙ පන කායසංසග්ගරාගෙන ඉත්ථිං ඵුසතො, ආලිඞ්ගතො ච අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති, කායසංසග්ගසඞ්ඝාදිසෙසං පන ආපජ්ජති.

කණ්ඩූවනස්සාදෙ දද්දුකච්ඡුපිළකපාණකාදීනං අඤ්ඤතරෙන ඛජ්ජමානං නිමිත්තං කණ්ඩූවනස්සාදෙන කණ්ඩූවතො අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. දස්සනස්සාදෙ ඉත්ථියා අනොකාසං උපනිජ්ඣායතො අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති, දුක්කටං පන හොති. නිසජ්ජස්සාදෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං රහො නිසින්නස්ස මුත්තෙපි අනාපත්ති , රහොනිසජ්ජාපත්ති පන හොති. වාචස්සාදෙ මාතුගාමං මෙථුනප්පටිසංයුත්තාහි වාචාහි ඔභාසන්තස්ස මුත්තෙපි අනාපත්ති, දුට්ඨුල්ලවාචාසඞ්ඝාදිසෙසං පන ආපජ්ජති. ගෙහසිතපෙමෙ මාතාදීනං මාතාදිපෙමෙන ආලිඞ්ගනාදිං කරොන්තස්ස මුත්තෙපි අනාපත්ති. වනභඞ්ගං සන්ථවකරණත්ථාය ඉත්ථියා පෙසිතපුප්ඵාදිවනභඞ්ගසඤ්ඤිතං පණ්ණාකාරං ‘‘ඉත්ථන්නාමාය ඉමං පෙසිත’’න්ති අස්සාදෙන ආමසන්තස්ස මුත්තෙපි අනාපත්තීති. එවමෙතෙසු මොචනස්සාදෙන ආපත්ති හොතීති දස්සෙතුං ‘‘මොචෙතු…පෙ… නා’’ති වුත්තං. අථ වා මොචෙතුකාමං චිත්තං යස්ස සොයං මොචෙතුකාමචිත්තො, තෙන, ඉත්ථම්භූතෙ කරණවචනං, මොචෙතුකාමචිත්තො හුත්වාති අත්ථො.

උපක්කම්මාති හත්ථාදීසු යෙන කෙනචි නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වාති අත්ථො. විමොචයන්ති යං අන්තමසො එකා ඛුද්දකමක්ඛිකා පිවෙය්ය, තත්තකම්පි විමොචෙන්තොති අත්ථො. සුක්කන්ති නීලපීතලොහිතොදාතතක්කතෙලදකඛීරදධිසප්පිවණ්ණසඞ්ඛාතෙසු දසවිධෙසු සුක්කෙසු යං කිඤ්චි සුක්කං. අඤ්ඤත්ර සුපිනාති යා සුපිනන්තෙ සුක්කවිස්සට්ඨි හොති, තං ඨපෙත්වාති අත්ථො. සමණොති යො කොචි උපසම්පන්නො. ගරුකන්ති සඞ්ඝාදිසෙසං. ඵුසෙති ආපජ්ජෙය්යාති අත්ථො. චෙතනා උපක්කමො මුච්චනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානීති. සුක්කවිස්සට්ඨිසික්ඛාපදං.

11. ඉදානි කායසංසග්ගං දස්සෙතුං ‘‘කායසංසග්ගරාගෙනා’’තිආදිමාරද්ධං. භික්ඛු මනුස්සිත්ථියා මනුස්සිත්ථිසඤ්ඤී හුත්වා කායසංසග්ගරාගෙන උපක්කමිත්වා මනුස්සිත්ථිං පරාමසන්තො සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජෙය්යාති යොජනා. තත්ථ කායසංසග්ගරාගෙනාති හත්ථග්ගහණාදිකායසම්ඵස්සෙන රාගෙන කායමිස්සරාගෙන. මනුස්සිත්ථින්ති තදහුජාතම්පි ජීවමානකමනුස්සිත්ථිං. පරාමසන්ති පරාමසන්තො, ඉත්ථීති සඤ්ඤා ඉත්ථිසඤ්ඤා , සා අස්ස අත්ථීති ඉත්ථිසඤ්ඤී, ඉත්ථිසඤ්ඤී හුත්වාති අත්ථො. මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, කායසංසග්ගරාගො, තෙන රාගෙන වායාමො, හත්ථග්ගාහාදිසමාපජ්ජනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. කායසංසග්ගසික්ඛාපදං.

12. ඉදානි දුට්ඨුල්ලං දස්සෙතුං ‘‘දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදෙනා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදෙනාති වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගමෙථුනධම්මප්පටිසංයුත්තවාචස්සාදරාගෙන. මග්ගං වාරබ්භ මෙථුනන්ති වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගානං අඤ්ඤතරං මග්ගං වා මෙථුනං වා ආරබ්භාති අත්ථො. ඔභාසන්තොති අවභාසන්තො. මනුස්සිත්ථින්ති විඤ්ඤුං පටිබලං සුභාසිතදුබ්භාසිතං දුට්ඨුල්ලාදුට්ඨුල්ලං සල්ලක්ඛණසමත්ථං මනුස්සිත්ථිං. සුණමානන්ති සුණන්තිං. ඉමිනා පටිබලායපි ඉත්ථියා අවිඤ්ඤත්තිපථෙ ඨිතාය දූතෙන වා පණ්ණෙන වා ආරොචෙන්තස්ස දුට්ඨුල්ලවාචාපත්ති න හොතීති දීපිතං හොති. මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදරාගො, තෙන රාගෙන ඔභාසනං, තඞ්ඛණවිජානනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදසික්ඛාපදං.

13. ඉදානි අත්තකාමපාරිචරියං දස්සෙතුං ‘‘වණ්ණ’’න්ත්යාදි වුත්තං. තත්ථ යො භික්ඛු අත්තනො කාමපාරිචරියාය වණ්ණං වත්වා මෙථුනරාගෙන ඉත්ථිං මෙථුනං යාචමානො ගරුං ඵුසෙති සම්බන්ධො. වණ්ණං වත්වාති ගුණං ආනිසංසං පකාසෙත්වා. අත්තනොකාමපාරිචරියායාති මෙථුනධම්මසඞ්ඛාතෙන කාමෙන පාරිචරියා කාමපාරිචරියා, අත්තනො අත්ථාය කාමපාරිචරියා අත්තනොකාමපාරිචරියා, අලුත්තසමාසොයං. අථ වා අත්තනොති කත්වත්ථෙ සාමිවචනං, අත්තනො කාමිතා ඉච්ඡිතාති අත්තනොකාමා, සයං මෙථුනරාගවසෙන පත්ථිතාති අත්ථො, අත්තනොකාමා ච සා පාරිචරියා චාති අත්තනොකාමපාරිචරියා , තාය අත්තනොකාමපාරිචරියාය, ‘‘එතදග්ගං, භගිනි, පාරිචරියානං, යා මාදිසං සීලවන්තං කල්යාණධම්මං බ්රහ්මචාරිං එතෙන ධම්මෙන පරිචරෙය්යා’’ති එවං වණ්ණං වත්වාති අත්ථො. යාචධාතුනො ද්විකම්මිකත්තා ‘‘ඉත්ථිං මෙථුනං යාචමානො’’ති වුත්තං. තත්ථ ඉත්ථින්ති දුට්ඨුල්ලොභාසනෙ වුත්තප්පකාරං ඉත්ථිං. මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා , අත්තකාමපාරිචරියාය රාගො, තෙන රාගෙන වණ්ණභණනං, තඞ්ඛණවිජානනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. අත්තකාමපාරිචරියසික්ඛාපදං.

14. ඉදානි සඤ්චරිත්තං දස්සෙතුං ‘‘සන්දෙස’’න්ත්යාදිමාරද්ධං. තත්ථ භික්ඛු පුරිසස්ස වා සන්දෙසං, ඉත්ථියා වා සන්දෙසං පටිග්ගහෙත්වා වීමංසිත්වා පච්චාහරන්තො ගරුකං ඵුසෙති සම්බන්ධො. තත්ථ සන්දෙසන්ති ‘‘ගච්ඡ, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං මාතුරක්ඛිතං බ්රූහි ‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ධනක්කීතා’’ති (පාරා. 305) එවං වුත්තං පුරිසස්ස සාසනං, ‘‘ගච්ඡ, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං පුරිසං බ්රූහි ‘අහං තස්ස භරියා භවිස්සාමී’’ති (පාරා. 326-327 ථොකං විසදිසං) එවං වුත්තං ඉත්ථියා සාසනං. පටිග්ගණ්හිත්වාති ‘‘සාධු උපාසකා’’ති වා ‘‘හොතූ’’ති වා ‘‘ආරොචෙස්සාමී’’ති වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන වචීභෙදං කත්වා වා සීසකම්පනාදීහි වා පටිග්ගණ්හිත්වා සම්පටිච්ඡිත්වාති අත්ථො. වීමංසිත්වාති වුත්තප්පකාරෙන සාසනං ගහෙත්වා පුරිසස්ස වා ඉත්ථියා වා තෙසං අවස්සාරොචනකානං මාතාපිතාභාතාභගිනිආදීනං වා ආරොචෙත්වාති අත්ථො. හරංපච්චාති එත්ථ ‘‘පච්චාහර’’න්ති වත්තබ්බෙ ඡන්දහානිභයා හර-සද්දං පුබ්බනිපාතං කත්වා වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. යත්ථ පහිතෙන තත්ථ ගන්ත්වා තෙන ආරොචිතා සා ඉත්ථී ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡතු වා පටික්ඛිපතු වා ලජ්ජාය වා තුණ්හී හොතු, පුන ආගන්ත්වා තස්ස පුරිසස්ස හරන්තො එත්තාවතා ඉමාය පටිග්ගහණාරොචනප්පච්චාහරණසඞ්ඛාතාය තිවඞ්ගසම්පත්තියා සො භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජෙය්යාති අත්ථො. තෙසං මනුස්සජාතිකතා, අලංවචනීයතා, පටිග්ගණ්හනවීමංසනප්පච්චාහරණානීති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදං.

15. ඉදානි අමූලකං පකාසෙතුං ‘‘චාවෙතුකාමො’’තිආදිමාරද්ධං. චාවෙතුකාමො භික්ඛු අමූලන්තිමවත්ථුනා අඤ්ඤං සුණමානං භික්ඛුං චොදෙන්තො වා චොදාපෙන්තො වා ගරුං ඵුසෙති සම්බන්ධො. තත්ථ චාවෙතුකාමොති බ්රහ්මචරියා චාවෙතුකාමො. චොදෙන්තොති ‘‘ත්වං පාරාජිකං ධම්මං ආපන්නොසි, අස්සමණොසි, අසක්යපුත්තියොසී’’තිආදීහි වචනෙහි සයං චොදෙන්තොති අත්ථො. එවං චොදෙන්තස්ස වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො. අමූලන්තිමවත්ථුනාති යං චොදකෙන චුදිතකම්හි පුග්ගලෙ අදිට්ඨං අසුතං අපරිසඞ්කිතං, ඉදං එතෙසං දස්සනසවනපරිසඞ්කිතසඞ්ඛාතානං මූලානං අභාවතො නාස්ස මූලන්ති අමූලං, අන්තිමං වත්ථු යස්ස පාරාජිකස්ස තදිදං අන්තිමවත්ථු, අමූලඤ්ච තං අන්තිමවත්ථු චෙති අමූලන්තිමවත්ථු, තෙන අමූලන්තිමවත්ථුනා, භික්ඛුනො අනුරූපෙසු එකූනවීසතියා පාරාජිකෙසු අඤ්ඤතරෙනාති අත්ථො. චොදාපයන්ති චොදාපයන්තො, තස්ස සමීපෙ ඨත්වා අඤ්ඤං භික්ඛුං ආණාපෙත්වා චොදාපෙන්තො තස්ස ආණත්තස්ස වාචාය වාචාය ගරුං ඵුසෙති අත්ථො. සුණමානන්ති ඉමිනා පරම්මුඛා දූතෙන වා පණ්ණෙන වා චොදෙන්තස්ස න රුහතීති දීපිතං හොති. පරම්මුඛා පන සත්තහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි වදන්තස්ස දුක්කටං. යං චොදෙති, තස්ස උපසම්පන්නොති සඞ්ඛ්යූපගමනං, තස්මිං සුද්ධසඤ්ඤිතා, යෙන පාරාජිකෙන චොදෙති, තස්ස දිට්ඨාදිවසෙන අමූලකතා, චාවනාධිප්පායෙන සම්මුඛා චොදනා, තස්ස තඞ්ඛණවිජානනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. අමූලකසික්ඛාපදං.

16. ඉදානි අඤ්ඤභාගියං දස්සෙතුං ‘‘ලෙසමත්ත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ ලෙසමත්තමුපාදායාති ජාතිනාමගොත්තලිඞ්ගාපත්තිපත්තචීවරූපජ්ඣායාචරියසෙනාසනලෙසසඞ්ඛාතෙසු දසසු ලෙසෙසු යො තස්මිං පුග්ගලෙ දිස්සති, තං ලෙසමත්තං උපාදාය නිස්සාය භික්ඛුං බ්රහ්මචරියා චාවෙතුකාමො අමූලන්තිමවත්ථුනා සුණමානං භික්ඛුං චොදෙන්තො ගරුං ඵුසෙති අත්ථො. කථං? අඤ්ඤො ඛත්තියජාතිකො ඉමිනා චොදකෙන පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපජ්ජන්තො දිට්ඨො හොති, සො අඤ්ඤං අත්තනො වෙරිං ඛත්තියජාතිකං භික්ඛුං පස්සිත්වා තං ඛත්තියජාතිලෙසං ගහෙත්වා එවං ‘‘ඛත්තියො මයා දිට්ඨො පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපජ්ජන්තො, ත්වං ඛත්තියො පාරාජිකං ධම්මං ආපන්නොසී’’ති වා ‘‘ත්වං සො ඛත්තියො, නාඤ්ඤො, පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නොසී’’ති වා චොදෙති, එවං නාමලෙසාදයොපි වෙදිතබ්බා. අඞ්ගානි පනෙත්ථ අනන්තරසදිසානි. අඤ්ඤභාගියසික්ඛාපදං.

ගරුකාපත්තිනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. නිස්සග්ගියනිද්දෙසවණ්ණනා

17. ඉදානි චීවරවිධිං දස්සෙතුං ‘‘විකප්පන’’න්ත්යාදිමුද්ධටං. යො භික්ඛු අකාලචීවරං විකප්පනඤ්ච අධිට්ඨානඤ්ච අකත්වා දසාහං අතික්කාමෙති, තස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං සියාති පිණ්ඩත්ථො. තත්ථ අකාලචීවරන්ති අකාලෙ චීවරං, ඛොමං කප්පාසිකං කොසෙය්යං කම්බලං සාණං භඞ්ගන්ති ජාතිතො ඡ චීවරානි, දුකූලං පට්ටුණ්ණං සොමාරපට්ටං චීනපට්ටං ඉද්ධිජං දෙවදින්නන්ති ඉමානි පන ඡ අනුලොමචීවරානි. තෙසු දුකූලං සාණස්ස අනුලොමං වාකමයත්තා. පට්ටුණ්ණාදීනි තීණි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා. ඉද්ධිජාදීනි ද්වයානි ඛොමාදීනං අනුලොමානි තෙසමඤ්ඤතරභාවතො . ඉමෙසං ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං අකාලචීවරං.

විකප්පනමධිට්ඨානන්ති එත්ථ පන විකප්පනූපගං අධිට්ඨානූපගඤ්ච එවං වෙදිතබ්බං. තත්රායං පාළි – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආයාමෙන අට්ඨඞ්ගුලං සුගතඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලවිත්ථතං පච්ඡිමචීවරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358). මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස දීඝසො ද්වෙ විදත්ථියො, තිරියං විදත්ථි. ද්වෙ විකප්පනා සම්මුඛාවිකප්පනා ච පරම්මුඛාවිකප්පනා ච. කථං? ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පෙමී’’ති වත්තබ්බං, අයං සම්මුඛාවිකප්පනා. ‘‘මය්හං සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති, එකස්ස සන්තිකෙ ‘‘ඉමං චීවරං තිස්සස්ස භික්ඛුනො විකප්පෙමී’’ති වත්තබ්බං, අයං අපරාපි සම්මුඛාවිකප්පනා. තෙන භික්ඛුනා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති, ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පනත්ථාය දම්මී’’ති වත්තබ්බං, තෙන වත්තබ්බො ‘‘කො තෙ මිත්තො වා සන්දිට්ඨො වා සම්භත්තො වා’’ති, තතො ඉතරෙන ‘‘තිස්සො භික්ඛූ’’ති වත්තබ්බං, පුන තෙන ‘‘අහං තිස්සස්ස භික්ඛුනො දම්මී’’ති වත්තබ්බං, අයං පරම්මුඛාවිකප්පනා. ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති. බහුකෙ ‘‘ඉමානී’’ති, අහත්ථපාසෙ ‘‘එතං, එතානී’’ති වා. එවං විකප්පනඤ්ච අකත්වාති අත්ථො.

තිචීවරස්ස පන පමාණං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන සුගතචීවරතො ඌනකං වට්ටති, ලාමකපරිච්ඡෙදෙන සඞ්ඝාටියා, උත්තරාසඞ්ගස්ස ච දීඝතො මුට්ඨිපඤ්චකං, තිරියං මුට්ඨිත්තිකං, අන්තරවාසකො දීඝතො මුට්ඨිපඤ්චකො, තිරියං ද්විහත්ථොපි අඩ්ඪතෙය්යො වා වට්ටති. වුත්තප්පමාණතො අධිකඤ්ච ඌනකඤ්ච ‘‘පරික්ඛාරචොළ’’න්ති අධිට්ඨාතබ්බං. ද්වෙ චීවරස්ස අධිට්ඨානා කායෙන වා අධිට්ඨෙති, වාචාය වා අධිට්ඨෙති. තිචීවරං අධිට්ඨහන්තෙන රජිත්වා කප්පබින්දුං දත්වා පුරාණසඞ්ඝාටිං ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චුද්ධරිත්වා නවං සඞ්ඝාටිං හත්ථෙන ගහෙත්වා ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති චිත්තෙන ආභොගං කත්වා කායවිකාරං කරොන්තෙන කායෙන අධිට්ඨාතබ්බා, ඉදං කායෙන අධිට්ඨානං. තං යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන අඵුසන්තස්ස න වට්ටති. වාචාය අධිට්ඨානං පන වචීභෙදං කත්වා වාචාය අධිට්ඨාතබ්බං, සචෙ හත්ථපාසෙ ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති, සචෙ අහත්ථපාසෙ ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා . එස නයො උත්තරාසඞ්ගෙ, අන්තරවාසකෙ ච. තිචීවරාදීනි සබ්බානි එකතො කත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි පරික්ඛාරචොළානි අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටතීති. එවං අධිට්ඨානඤ්ච අකත්වාති අත්ථො.

දස අහානි දසාහං. අතිමාපෙතීති අතික්කාමෙති. තස්සාති තස්ස භික්ඛුනො. නිස්සග්ගියන්ති නිස්සජ්ජනං නිස්සග්ගියං, පුබ්බභාගෙ කත්තබ්බස්ස විනයකම්මස්සෙතං නාමං, නිස්සග්ගියමස්ස අත්ථීති නිස්සග්ගියං, කිං තං? පාචිත්තියං, තං අතික්කාමයතො සහනිස්සග්ගියවිනයකම්මං පාචිත්තියං සියා, අයමෙත්ථ අත්ථො. තං පනෙතං චීවරං යං දිවසං උප්පන්නං, තස්ස යො අරුණො, සො උප්පන්නදිවසනිස්සිතො, තස්මා චීවරුප්පාදදිවසෙන සද්ධිං එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ දසාහාතික්කමිතං හොතීති. චීවරස්ස අත්තනො සන්තකතා, ජාතිප්පමාණයුත්තතා, ඡින්නපලිබොධභාවො, අතිරෙකචීවරතා, දසාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. පඨමකථිනසික්ඛාපදං.

18. ඉදානි දුතියං දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛුසම්මුතියා’’ත්යාදිමාරද්ධං. යො භික්ඛුසම්මුතිං වජ්ජෙත්වා කාලඤ්ච විනා අධිට්ඨිතං තිචීවරං එකාහං අතික්කමාපෙති, තස්ස නිස්සග්ගියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ භික්ඛුසම්මුතියාඤ්ඤත්රාති යං සඞ්ඝො ගිලානස්ස භික්ඛුනො තිචීවරෙන විප්පවාසසම්මුතිං දෙති , තං ඨපෙත්වා. තිචීවරමධිට්ඨිතන්ති කරණත්ථෙ උපයොගවචනං, තෙන තිචීවරාධිට්ඨානනයෙන අධිට්ඨිතෙසු සඞ්ඝාටිආදීසු යෙන කෙනචි චීවරෙන. එකාහන්ති එකරත්තං. අතිමාපෙතීති විප්පවසති, වියුත්තො වසතීති අත්ථො. තස්ස අලද්ධසම්මුතිකස්ස භික්ඛුනො එකරත්තම්පි චීවරෙන විප්පවාසතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං සියාති අත්ථො. සමයං විනාති චීවරකාලං වජ්ජෙත්වා. අධිට්ඨිතචීවරතා, අනත්ථතකථිනතා, අලද්ධසම්මුතිතා, රත්තිවිප්පවාසොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. දුතියකථිනසික්ඛාපදං.

19. ඉදානි පුරාණචීවරං දස්සෙතුං ‘‘අඤ්ඤාතිකා’’ත්යාදි ආරද්ධං. තත්ථ අඤ්ඤාතිකාති අඤ්ඤාතිකාය ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො’’තිආදීසු විය, අඤ්ඤාතිකාය නෙව මාතුසම්බන්ධෙන න පිතුසම්බන්ධෙන සම්බද්ධායාති වුත්තං හොති. භික්ඛුනියාති අට්ඨවාචිකකම්මෙන උපසම්පන්නාය. ආකොටාපෙතීති පහරාපෙති. තන්ති නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං භවෙය්යාති අත්ථො. පුරාණචීවරතා, උපචාරෙ ඨත්වා අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා ආණාපනං, තස්සා ධොවනාදීනි චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. පුරාණචීවරසික්ඛාපදං.

20. කිඤ්චි මූලකන්ති කිඤ්චි පාභතං. චීවරාදානෙති චීවරස්ස ආදානෙ චීවරප්පටිග්ගහණෙ. විකප්පනූපගචීවරතා, පාරිවත්තකාභාවො, අඤ්ඤාතිකාය හත්ථතො ගහණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. චීවරප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදං.

21. අප්පවාරිතන්ති ‘‘වදෙය්යාථ, භන්තෙ, යෙන අත්ථො’’ති ඉච්ඡාපිතං ඉච්ඡං රුචිං උප්පාදිතං, න පවාරිතන්ති අප්පවාරිතං. විඤ්ඤාපෙන්තස්සාති යාචන්තස්ස. අඤ්ඤත්ර සමයාති නට්ඨචීවරකාලං ඨපෙත්වා. විකප්පනූපගචීවරතා, සමයාභාවො, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං.

22. රජතන්ති රූපියං. ජාතරූපන්ති සුවණ්ණං. මාසකන්ති තයො මාසකා ලොහමාසකො දාරුමාසකො ජතුමාසකොති. තත්ථ ලොහමාසකොති තම්බලොහාදීහි කතමාසකො. දාරුමාසකොති සාරදාරුනා වා වෙළුපෙසිකාය වා අන්තමසො තාලපණ්ණෙනපි රූපං ඡින්දිත්වා කතමාසකො. ජතුමාසකොති ලාඛාය වා නිය්යාසෙන වා රූපං සමුට්ඨාපෙත්වා කතමාසකො. කහාපණන්ති සුවණ්ණමයං වා රූපියමයං වා පාකතිකං වා. ගණ්හෙය්යාති අත්තනො අත්ථාය දීයමානං වා කත්ථචි ඨිතං වා නිප්පරිග්ගහං දිස්වා සයං ගණ්හෙය්ය. ගණ්හාපෙය්යාති තදෙව අඤ්ඤෙන ගාහාපෙය්ය. නිස්සග්ගීති ගහණාදීසු යං කිඤ්චි කරොන්තස්ස අඝනබද්ධෙසු වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගි සියාති අත්ථො. සාදියෙය්ය වාති කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා චිත්තෙන අධිවාසෙය්ය. ජාතරූපරජතභාවො, අත්තුද්දෙසිකතා, ගහණාදීසු අඤ්ඤතරභාවොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. රූපියප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදං.

23. රජතාදිචතුබ්බිධං අකප්පියං කප්පියෙනාපි පරිවත්තෙය්ය සහධම්මිකෙ ඨපෙත්වා, නිස්සග්ගියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ අකප්පියන්ති අකප්පියවත්ථුං. කප්පියෙනාති කප්පියවත්ථුනා. සහධම්මිකෙති භික්ඛුභික්ඛුනිසාමණෙරසාමණෙරිසික්ඛමානසඞ්ඛාතෙ පඤ්ච සහධම්මිකෙ. රූපියභාවො, පරිවත්තනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. රූපියපරිවත්තනසික්ඛාපදං.

24. ‘‘ඉමං පත්තං තුය්හං විකප්පෙමී’’තිආදිනා විකප්පනඤ්ච ‘‘ඉමං පත්තං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා අධිට්ඨානඤ්ච අකත්වාති අත්ථො. පමාණිකන්ති එත්ථායං විනිච්ඡයො – අනුපහතපුරාණසාලිතණ්ඩුලානං සුකොට්ටිතපරිසුද්ධානං ද්වෙ මගධනාළියො ගහෙත්වා තෙහි තණ්ඩුලෙහි අනුත්තණ්ඩුලමකිලින්නමපිණ්ඩිතං සුවිසදං කුන්දමකුළරාසිසදිසං අවස්සාවිතොදනං පචිත්වා නිරවසෙසං පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා තස්ස ඔදනස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණො නාතිඝනො නාතිතනුකො හත්ථහාරියො සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතො මුග්ගසූපො පක්ඛිපිතබ්බො, තතො ආලොපස්ස අනුරූපං යාවචරිමාලොපප්පහොනකං මච්ඡමංසාදිබ්යඤ්ජනං පක්ඛිපිතබ්බං. සප්පිතෙලතක්කරසකඤ්ජිකාදීනි පන අගණනූපගානි හොන්ති. තානි හි ඔදනගතිකානි නෙව හාපෙතුං, න වඩ්ඪෙතුං සක්කොන්ති. එවමෙතං සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං සචෙ පන පත්තස්ස මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, සුත්තෙන වා හීරෙන වා ඡින්දන්තස්ස සුත්තස්ස වා හීරස්ස වා හෙට්ඨිමන්තං ඵුසති, අයං උක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං උක්කට්ඨොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති, අන්තොගතමෙව හොති, අයං උක්කට්ඨුක්කට්ඨො නාම. උක්කට්ඨතො උපඩ්ඪප්පමාණො මජ්ඣිමො. මජ්ඣිමතො උපඩ්ඪප්පමාණො ඔමකො. තෙසම්පි වුත්තනයෙනෙව පභෙදො වෙදිතබ්බො. ඉච්චෙතෙසු උක්කට්ඨුක්කට්ඨො ච ඔමකොමකො චාති ද්වෙ අපත්තා, සෙසා සත්ත පත්තා පමාණයුත්තා නාමාති එවං පමාණෙන යුත්තො පමාණිකො, තං පමාණිකං. පත්තන්ති සත්තසු පත්තෙසු අඤ්ඤතරං පත්තං. පත්තස්ස අත්තනො සන්තකතා, පමාණයුත්තතා, අධිට්ඨානූපගතා, අතිරෙකපත්තතා, දසාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. පඨමපත්තසික්ඛාපදං.

25. යො භික්ඛු පඤ්චබන්ධනතො ඌනපත්තෙ සති පරං පන නවං පත්තං විඤ්ඤාපෙති, තස්සපි භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ පරන්ති අඤ්ඤං, ‘‘නවං පත්ත’’න්තිමිනා තුල්යාධිකරණං. අධිට්ඨානූපගපත්තස්ස ඌනපඤ්චබන්ධනතා, අත්තුද්දෙසිකතා, කතවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදං.

26. යො සප්පිතෙලාදිකං පන භෙසජ්ජං පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහපරමං සන්නිධිකාරකං භුඤ්ජන්තො සත්තාහං අතික්කාමෙති , තස්ස නිස්සග්ගියං සියාති අත්ථො. තත්ථ සප්පිතෙලාදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දො නවනීතමධුඵාණිතං සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ සප්පි නාම ගවාදීනං සප්පි, යෙසං මංසං කප්පති, තෙසං සප්පි, තථා නවනීතං. තෙලං නාම තිලසාසපමධුකඑරණ්ඩවසාදීහි නිබ්බත්තං. මධු නාම මක්ඛිකාමධුමෙව. උච්ඡුරසං උපාදාය පන අපක්කා වා අවත්ථුකපක්කා වා සබ්බාපි උච්ඡුවිකති ඵාණිතන්ති වෙදිතබ්බං. භෙසජ්ජවිධානසික්ඛාපදං.

27. භික්ඛුස්ස චීවරං දත්වා පුන තං චීවරං සකසඤ්ඤාය අච්ඡින්දන්තස්ස වා අච්ඡින්දාපයතොපි වා නිස්සග්ගියං සියාති යොජනා. තත්ථ දත්වාති වෙය්යාවච්චාදීනි පච්චාසීසමානො දත්වා. අච්ඡින්දන්තස්සාති වෙය්යාවච්චාදීනි අකරොන්තං දිස්වා බලක්කාරෙන ගණ්හන්තස්ස, තථා අච්ඡින්දාපයතොති. විකප්පනූපගචීවරතා, සාමංදින්නතා, සකසඤ්ඤිතා, උපසම්පන්නතා, කොධවසෙන අච්ඡින්දනං වා අච්ඡින්දාපනං වාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. අච්ඡින්දනසික්ඛාපදං.

28. අප්පවාරිතං අඤ්ඤාතිං ගහපතිං සුත්තං යාචිත්වා ඤාතිප්පවාරිතෙ වජ්ජෙත්වා තන්තවායෙහි චීවරං වායාපෙන්තස්ස නිස්සග්ගියං සියාති පිණ්ඩත්ථො. තත්ථ සුත්තන්ති ඡබ්බිධං ඛොමසුත්තාදිකං වා තෙසං අනුලොමං වා. යාචියාති චීවරත්ථාය යාචිත්වා. චීවරත්ථාය විඤ්ඤාපිතසුත්තං, අත්තුද්දෙසිකතා, අකප්පියතන්තවායෙන අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා වායාපනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං.

29. යො භික්ඛු සඞ්ඝස්ස පරිණතං ලාභං ජානන්තො අත්තනො පරිණාමෙති, තස්ස නිස්සග්ගියං සියාති අත්ථො. තත්ථ ජානන්ති ජානන්තො. ලාභන්ති ලභිතබ්බං චීවරාදිවත්ථුං. පරිණතන්ති සඞ්ඝස්ස නින්නං සඞ්ඝස්ස පොණං සඞ්ඝස්ස පබ්භාරං හුත්වා ඨිතං. අත්තනො පරිණාමෙතීති ‘‘මය්හං දෙථා’’තිආදීනි වදන්තො අත්තනි නින්නං කරොති. සඞ්ඝෙ පරිණතභාවො, තං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමනං, පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. පරිණාමනසික්ඛාපදං.

නිස්සග්ගියනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. පාචිත්තියනිද්දෙසවණ්ණනා

30. ඉදානි පාචිත්තියං දස්සෙතුං ‘‘සම්පජානමුසාවාදෙ’’ත්යාදි ආරද්ධං. තත්ථ සම්පජානමුසාවාදෙති නිමිත්තත්ථෙ භුම්මවචනං, තස්මා යො භික්ඛු සම්පජානන්තො මුසා වදති, තස්ස තන්නිමිත්තං තංහෙතු තප්පච්චයා පාචිත්තියං උදීරිතන්ති අත්ථො. භික්ඛුඤ්ච ඔමසන්තස්සාති ජාතිනාමගොත්තකම්මසිප්පවයආබාධලිඞ්ගකිලෙසාපත්තිඅක්කොසෙසු භූතෙන වා අභූතෙන වා යෙන කෙනචි මුඛසත්තිනා භික්ඛුං ඔවිජ්ඣන්තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්තියං උදීරිතන්ති අත්ථො. පෙසුඤ්ඤහරණෙපි චාති භික්ඛුස්ස පෙසුඤ්ඤහරණෙ, ජාතිආදීහි අක්කොසවත්ථූහි භික්ඛුං අක්කොසන්තස්ස භික්ඛුනො සුත්වා භික්ඛුනො පියකම්යතාය වා භෙදාධිප්පායෙන වා යො අක්කුද්ධො, තස්ස භික්ඛුස්ස කායෙන වා වාචාය වා පෙසුඤ්ඤහරණවචනෙ පාචිත්තියං උදීරිතන්ති අත්ථො.

31. සඞ්ගීතිත්තයමාරුළ්හං පිටකත්තයං ධම්මං භික්ඛුඤ්ච භික්ඛුනිඤ්ච ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙන පුග්ගලෙන සද්ධිං එකතො පදං පදං භණන්තස්ස භික්ඛුනො පදගණනාය පාචිත්තියං උදීරිතන්ති සමුදායත්ථො.

32. අනුපසම්පන්නෙනෙවාති භික්ඛුං ඨපෙත්වා අන්තමසො පාරාජිකවත්ථුභූතෙන තිරච්ඡානගතෙනාපි සහ තිරත්තියං සයිත්වා චතුත්ථදිවසෙ අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ පුන සහසෙය්යාය පාචිත්ති සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ සහසෙය්යායාති සබ්බච්ඡන්නපරිච්ඡින්නෙ, යෙභුය්යෙනච්ඡන්නපරිච්ඡින්නෙ වා සෙනාසනෙ පුබ්බාපරියෙන වා එකක්ඛණෙ වා එකතො නිසජ්ජනාය. තත්ථ ඡදනං අනාහච්ච දියඩ්ඪහත්ථුබ්බෙධෙන පාකාරාදිනා පරිච්ඡින්නම්පි සබ්බපරිච්ඡින්නමිච්චෙව වෙදිතබ්බං.

33. එකරත්තම්පි ඉත්ථියා සද්ධිං සෙය්යං කප්පයතො තස්ස භික්ඛුනොපි පාචිත්ති සියාති අත්ථො. තත්ථ ඉත්ථියාති අන්තමසො තදහුජාතායපි මනුස්සිත්ථියා. දෙසෙන්තස්ස විනා විඤ්ඤුං, ධම්මඤ්ච ඡප්පදුත්තරින්ති විඤ්ඤුං පුරිසං විනා ඉත්ථියා ඡප්පදතො උත්තරිං ධම්මං දෙසෙන්තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියාති අත්ථො. තත්ථ ‘‘ඡප්පදුත්තරි’’න්ති එත්ථ එකො ගාථාපාදො එකං පදන්ති එවං සබ්බත්ථ පදප්පමාණං වෙදිතබ්බං. ඡ පදානි ඡප්පදං, ඡප්පදතො උත්තරිං ඡප්පදුත්තරිං.

34. භික්ඛුසම්මුතිං ඨපෙත්වා භික්ඛුනො දුට්ඨුල්ලං වජ්ජං අභික්ඛුනො වදන්තස්ස පාචිත්තියං උදීරිතන්ති අත්ථො. තත්ථ දුට්ඨුල්ලන්ති ඉධ සඞ්ඝාදිසෙසං අධිප්පෙතං. භික්ඛුසම්මුතියාති යං සඞ්ඝො අභිණ්හාපත්තිකස්ස භික්ඛුනො ආයතිං සංවරත්ථාය ආපත්තීනඤ්ච කුලානඤ්ච පරියන්තං කත්වා වා අකත්වා වා තික්ඛත්තුං අපලොකෙත්වා කතිකං කරොති, තං ඨපෙත්වා. අභික්ඛුනොති අනුපසම්පන්නස්ස. වදන්තස්සාති ආරොචෙන්තස්ස.

35. යො අකප්පියං පථවිං ඛණෙය්ය වා ඛණාපෙය්ය වා, තස්ස පාචිත්තියං සියා. තත්ථ අකප්පියන්ති උද්ධනපචනාදිවසෙන වා තථා තථා අදඩ්ඪා වා ජාතපථවී වුච්චති. සා තිවිධා සුද්ධමිස්සපුඤ්ජවසෙන. තත්ථ සුද්ධපථවී නාම පකතියා සුද්ධපංසු වා සුද්ධමත්තිකා වා. මිස්සපථවී නාම යත්ථ පංසුතො වා මත්තිකතො වා පාසාණසක්ඛරකථලමරුම්බවාලුකාසු අඤ්ඤතරස්ස තතියභාගො හොති. පුඤ්ජපථවී නාම අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨො පංසුපුඤ්ජො වා මත්තිකාපුඤ්ජො වා හොති. වුත්තලක්ඛණෙන පන මිස්සකපුඤ්ජොපි පිට්ඨිපාසාණෙ ඨිතසුඛුමරජම්පි ච දෙවෙ ඵුසයන්තෙ සකිං චෙ තින්තං, චාතුමාසච්චයෙන තින්තොකාසො පුඤ්ජපථවීසඞ්ඛමෙව ගච්ඡති. යො භික්ඛු භූතගාමං විකොපෙය්ය, තස්ස පාචිත්තියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ භූතගාමන්ති භවන්ති, අභවුං චාති භූතා, ජායන්ති වඩ්ඪන්ති ජාතා වඩ්ඪිතා චාති අත්ථො, ගාමොති රාසි, භූතානං ගාමො, භූතා එව වා ගාමොති භූතගාමො, පතිට්ඨිතහරිතතිණරුක්ඛාදීනමෙතං අධිවචනං. තං භූතගාමං. විකොපෙය්යාති ඡෙදනභෙදනාදීනි කරෙය්ය.

36. යො භික්ඛු සඞ්ඝිකං මඤ්චාදිං අජ්ඣොකාසෙ සන්ථරණාදිකං කත්වා ආපුච්ඡනාදිකං අකත්වා යාති, තස්ස පාචිත්ති සියාති අත්ථො. තත්ථ සඞ්ඝිකන්ති සඞ්ඝස්ස සන්තකං. මඤ්චාදින්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන පීඨභිසිකොච්ඡාදිං සඞ්ගණ්හාති. සන්ථරණාදිකන්ති සන්ථරණාදිං කත්වා වා කාරාපෙත්වා වා. ආපුච්ඡනාදිකන්ති ආපුච්ඡනං වා උද්ධරණං වා උද්ධරාපනං වාති අත්ථො. යාතීති ගච්ඡති.

37. යො භික්ඛු සඞ්ඝිකාවසථෙ සෙය්යං සන්ථරණාදිකං කත්වා ආපුච්ඡනාදිකං අකත්වා යාති, තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියාති අත්ථො. තත්ථ සඞ්ඝිකාවසථෙති සඞ්ඝස්ස සන්තකෙ ආවසථෙ විහාරෙ ගබ්භෙ වා අඤ්ඤස්මිං වා සබ්බපරිච්ඡින්නෙ ගුත්තසෙනාසනෙ. සෙය්යන්ති භිසි චිමිලිකා පාවුරණං උත්තරත්ථරණං භූමත්ථරණං තට්ටිකා චම්මක්ඛණ්ඩං නිසීදනං පච්චත්ථරණං තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරොති එවමාදිකං. සන්ථරණාදිකන්ති තෙසු යෙන කෙනචි අත්ථරණාදිකං කත්වා වා කාරාපෙත්වා වා.

38-9. යො පන භික්ඛු ජානං සප්පාණකං තොයං පරිභුඤ්ජයෙ, තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියාති යොජනා. තත්ථ ජානංසප්පාණකන්ති ‘‘සප්පාණකමිද’’න්ති දිස්වා වා සුත්වා වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන ජානන්තො. තොයන්ති උදකං. පරිභුඤ්ජයෙති පරිභුඤ්ජෙය්ය. යො භික්ඛු පාරිවත්තකං ඨපෙත්වා අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරං දෙති, තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියා. චීවරප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදෙ භික්ඛු පටිග්ගාහකො ඉධ භික්ඛුනී, අයං විසෙසො. අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරං සිබ්බතොපි තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියාති අත්ථො. චීවරන්ති නිවාසනපාරුපනූපගං. සිබ්බතොති සයං සිබ්බන්තස්ස සූචිං පවෙසෙත්වා නීහරණෙ පයොගගණනාය පාචිත්ති. සිබ්බාපෙන්තස්ස පන ‘‘සිබ්බා’’ති වුත්තො සචෙපි සබ්බං සූචිකම්මං නිට්ඨාපෙසි, එකමෙව පාචිත්ති, ආණත්තස්ස පයොගගණනාය පාචිත්ති හොති. පවාරෙත්වාන අතිරිත්තං අකාරෙත්වා භුඤ්ජතො පාචිත්ති සියාති අත්ථො. තත්රායං විනිච්ඡයො – ඔදනො සත්තු කුම්මාසො මච්ඡො මංසන්ති පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං සාසපමත්තම්පි අජ්ඣොහරිත්වා භොජනං පටික්ඛෙපං කත්වා අඤ්ඤෙන ඉරියාපථෙන ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති අතිරිත්තං අකාරෙත්වා පරිභුඤ්ජතො පාචිත්ති හොතීති.

40. යො භික්ඛු ආසාදනාපෙක්ඛො භුත්තාවිං පවාරිතං භික්ඛුං ‘‘හන්ද, භික්ඛු, ඛාද වා භුඤ්ජ වා’’ති අනතිරිත්තෙන පවාරෙති, භොජනෙ භුත්තෙ තස්ස පාචිත්තියං උදීරිතන්ති අත්ථො. තත්ථ ආසාදනාපෙක්ඛොති ආසාදනං චොදනං මඞ්කුකරණභාවං අපෙක්ඛමානො.

41-2. යො භික්ඛු සන්නිධිභොජනං භුඤ්ජෙය්ය, තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියාති අත්ථො. තත්ථ සන්නිධිභොජනන්ති පටිග්ගහෙත්වා එකරත්තං වීතිනාමිතභොජනං. විකාලෙ යාවකාලිකං භුඤ්ජතො වාපි පාචිත්ති සියාති යොජනා. තත්ථ විකාලෙති විගතකාලෙ, මජ්ඣන්හිකාතික්කමතො පට්ඨාය යාව අරුණුග්ගමනාති අත්ථො. යාවකාලිකන්ති වනමූලඵලාදිකං ආමිසභොජනං. අගිලානො භික්ඛු පණීතකං සප්පිභත්තාදිකම්පි විඤ්ඤාපෙත්වාන භුඤ්ජෙය්ය, තස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියාති යොජනා. තත්ථ අගිලානොති කල්ලකො. පණීතකන්ති සප්පිතෙලමධුඵාණිතමච්ඡමංසඛීරදධිසඞ්ඛාතෙහි සංසට්ඨං සත්තධඤ්ඤනිබ්බත්තං පණීතභොජනං . යො භික්ඛු දන්තකට්ඨොදකං වජ්ජෙත්වා අප්පටිග්ගහිතකං භුඤ්ජෙය්ය, පාචිත්ති සියාති අත්ථො. තත්ථ අප්පටිග්ගහිතන්ති කායෙන වා කායප්පටිබද්ධෙන වා ගණ්හන්තස්ස හත්ථපාසෙ ඨත්වා කායකායප්පටිබද්ධනිස්සග්ගියානං අඤ්ඤතරෙන න දින්නං අප්පටිග්ගහිතං නාම.

43. යො භික්ඛු තිත්ථියස්ස සහත්ථතො කිඤ්චි භුඤ්ජිතබ්බං දදෙය්ය, තස්ස පාචිත්ති සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ තිත්ථියස්සාති අඤ්ඤතිත්ථියස්ස. කිඤ්චි භුඤ්ජිතබ්බන්ති යං කිඤ්චි භොජනීයං. සහත්ථතොති සහත්ථා. යො භික්ඛු මාතුගාමෙන එකතො රහො නිසජ්ජං කප්පෙය්ය, තස්ස පාචිත්ති සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ රහොති පටිච්ඡන්නෙ. කප්පෙති කප්පෙය්ය. එකතොති සද්ධිං.

44. සුරාමෙරයපානෙපීති එත්ථ පිට්ඨාදීහි කතං මජ්ජං සුරා. පුප්ඵාදීහි කතො ආසවො මෙරයං. යො භික්ඛු තදුභයම්පි බීජතො පට්ඨාය කුසග්ගෙනාපි පිවති, තස්ස තප්පානපච්චයා පාචිත්තියං උදීරිතන්ති අත්ථො. අඞ්ගුලිපතොදකෙ චාපීති අඞ්ගුලීහි උපකච්ඡකාදීනං ඝට්ටනපච්චයා පාචිත්ති සියාති අත්ථො. හසධම්මෙපි චොදකෙති උපරිගොප්ඵකෙ උදකෙ හසධම්මෙ කීළානිමිත්තං තස්ස පාචිත්ති සියාති අත්ථො.

45. අනාදරෙපි පාචිත්තීති පුග්ගලස්ස වා ධම්මස්ස වා අනාදරකරණෙපි පාචිත්ති සියාති අත්ථො. යො භික්ඛු උපසම්පන්නෙන පඤ්ඤත්තෙන වුච්චමානො තස්ස වා වචනං අකත්තුකාමතාය, තං වා ධම්මං අසික්ඛිතුකාමතාය අනාදරියං කරොති, තස්ස තස්මිං අනාදරියෙ පාචිත්ති සියාති අත්ථො. භයානකං කථං කත්වා වා භයානකං රූපං දස්සෙත්වා වා භික්ඛුං භීසයතොපි පාචිත්ති සියාති අත්ථො.

46. යො භික්ඛු අගිලානො කිඤ්චි පච්චයං ඨපෙත්වා ජොතිං ජලෙය්ය වා ජලාපෙය්ය වා, තස්ස පාචිත්තියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ කිඤ්චි පච්චයන්ති පදීපුජ්ජලනං වා පත්තපචනාදීසු ජොතිකරණං වාති එවරූපං පච්චයං ඨපෙත්වා. ජොතින්ති අග්ගිං.

47-8. කප්පබින්දුං අනාදාය නවචීවරභොගිනො නවං චීවරං භුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්ති සියාති අත්ථො. කප්පබින්දුන්ති මොරක්ඛිමණ්ඩලමඞ්ගුලපිට්ඨීනං අඤ්ඤතරප්පමාණං කප්පබින්දුං. අනාදායාති අනාදියිත්වා. භික්ඛුනො චීවරාදිකං පරික්ඛාරං අපනෙත්වා නිධෙන්තස්ස වා නිධාපෙන්තස්ස වා හසාපෙක්ඛස්ස භික්ඛුනො පාචිත්ති සියාති අත්ථො. චීවරාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන පත්තනිසීදනසූචිඝරකායබන්ධනාදිං සඞ්ගණ්හාති. නිධෙන්තස්සාති නිදහන්තස්ස. හසාපෙක්ඛස්සාති හසාධිප්පායස්ස. ජානං පාණං හනෙ භික්ඛු, තිරච්ඡානගතම්පි චාති යො භික්ඛු ‘‘පාණො’’ති ජානන්තො තිරච්ඡානගතං පාණං ඛුද්දකම්පි මහන්තම්පි හනෙය්ය, තස්ස පාචිත්තියං සියාති අත්ථො.

49. ඡාදෙතුකාමො ඡාදෙති, දුට්ඨුල්ලං භික්ඛුනොපි චාති යො භික්ඛු භික්ඛුනො දුට්ඨුල්ලසඞ්ඛාතං සඞ්ඝාදිසෙසං ඡාදෙතුකාමො හුත්වා ඡාදෙති, තස්ස පාචිත්තියං සියාති අත්ථො. ඉත්ථියා සහ සංවිධාය ගාමන්තරගතස්ස භික්ඛුනො පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

50. භික්ඛුංවා පහරෙය්යාථාති යො භික්ඛු භික්ඛුං පහරෙය්ය, තස්ස පාචිත්තියං සියාති යොජනා. තලසත්තිකමුග්ගිරෙති යො භික්ඛු පහරණාකාරං දස්සෙන්තො කායං වා කායප්පටිබද්ධං වා උග්ගිරෙය්ය, තස්ස පාචිත්තියං සියාති අත්ථො. චොදෙය්ය වා චොදාපෙය්ය, භික්ඛුං අමූලකෙන චාති යො භික්ඛු භික්ඛුං අමූලකෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙන චොදෙය්ය වා චොදාපෙය්ය වා, තස්ස පාචිත්තියං සියාති අත්ථො. තත්ථ අමූලකෙනාති දිට්ඨාදිමූලවිරහිතෙන.

51. කුක්කුච්චුප්පාදනෙ චාපීති ‘‘ඌනවීසතිවස්සො ත්වං මඤ්ඤෙ’’තිආදීනි භණන්තො කුක්කුච්චං උප්පාදෙය්ය, තස්ස කුක්කුච්චුප්පාදනපච්චයා පාචිත්තියං හොති. යො භික්ඛු භණ්ඩනත්ථාය භණ්ඩනජාතානං වචනං සොතුං උපස්සුතිං යාති, තස්ස පාචිත්තියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ භණ්ඩනත්ථායාති කලහත්ථාය. භණ්ඩනජාතානන්ති කලහජාතානං. උපස්සුතින්ති සුතිසමීපං.

52. යො භික්ඛු සඞ්ඝස්ස පරිණාමිතං යං ලාභං, තං පරපුග්ගලස්ස නාමෙති, තස්ස පාචිත්තියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ නාමෙතීති පරිණාමෙති. පුච්ඡං අකත්වාති ‘‘විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡාමී’’ති වා ‘‘ගාමං පවිසිස්සාමී’’ති වා අනාපුච්ඡිත්වා. සන්තභික්ඛුන්ති අන්තොඋපචාරසීමාය දස්සනූපචාරෙ භික්ඛුං දිස්වා යං සක්කා හොති පකතිවචනෙන ආපුච්ඡිතුං, තාදිසං විජ්ජමානං භික්ඛුං. ගාමස්සාති ගාමං, කම්මත්ථෙ සාමිවචනං. ගතෙති සම්පදානත්ථෙ භුම්මවචනං, ගතස්සාති අත්ථො. සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡිත්වා විකාලෙ ගාමං ගතස්ස භික්ඛුනො පාචිත්තියං සියාති අත්ථො. සෙසං උත්තානමෙවාති.

පාචිත්තියනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. පකිණ්ණකනිද්දෙසවණ්ණනා

53. ඉදානි පකිණ්ණකං දස්සෙතුං ‘‘සඞ්ඝික’’න්ත්යාදි ආරද්ධං. තත්ථ යො භික්ඛු ඉස්සරො හුත්වා සඞ්ඝිකං ගරුභණ්ඩං අඤ්ඤස්ස දෙති, තස්ස ථුල්ලච්චයං සියා. ථෙය්යාය අඤ්ඤස්ස දෙති, යථාවත්ථු පාරාජිකාදි සියා, දුක්කටවත්ථු දුක්කටං, ථුල්ලච්චයවත්ථු ථුල්ලච්චයං, පාරාජිකවත්ථු පාරාජිකං සියාති වුත්තං හොති.

54. කුසාදිමයචීරානීති එත්ථ ආදි-සද්දො වාකඵලකං සඞ්ගණ්හාති, කුසමයචීරං වාකමයචීරං ඵලකමයචීරන්ති. තත්ථ කුසෙ ගන්ථෙත්වා කතචීරං කුසමයචීරං. වාකමයචීරං නාම තාපසානං වක්කලං. ඵලකමයචීරං නාම ඵලකසණ්ඨානානි ඵලකානි සිබ්බෙත්වා කතචීරං. කම්බලං කෙසවාලජන්ති කෙසජං කම්බලං වාලජං කම්බලං, කෙසකම්බලං වාලකම්බලන්ති අත්ථො. කෙසෙහි තන්තෙ වායිත්වා කතකම්බලං කෙසකම්බලං. චමරිවාලෙහි වායිත්වා කතකම්බලං වාලකම්බලං. සමයං විනාති නට්ඨචීවරකාලං ඨපෙත්වා. ධාරයතො ධාරයන්තස්ස. ලූකපක්ඛාජිනක්ඛිපන්ති උලූකපක්ඛිඅජිනක්ඛිපං. තත්ථ උලූකපක්ඛීති උලූකසකුණපක්ඛෙහි කතනිවාසනං. අජිනක්ඛිපන්ති සලොමං සඛුරං අජිනමිගචම්මං. නට්ඨචීවරකාලං ඨපෙත්වා ඉමෙසු සත්තසු වත්ථූසු යං කිඤ්චි ධාරයතො ථුල්ලච්චයං සියාති අත්ථො.

55. සත්ථකෙන කත්තබ්බං කම්මං සත්ථකම්මං, තස්මිං සත්ථකම්මෙ. වත්ථිම්හි කත්තබ්බං කම්මං වත්ථිකම්මං, තස්මිං වත්ථිකම්මෙ. සං නිමිත්තන්ති අත්තනො අඞ්ගජාතං. තං ඡින්දතො ථුල්ලච්චයං සියාති සම්බන්ධො. මංසාදිභොජනෙති එත්ථ ආදි-සද්දො අට්ඨිලොහිතචම්මලොමානි සඞ්ගණ්හාති. තස්මා මනුස්සානං මංසඅට්ඨිලොහිතචම්මලොමභොජනපච්චයා ථුල්ලච්චයං සියාති අත්ථො.

56. කදලෙරකක්කදුස්සානීති එත්ථ කදලිඑරකඅක්කවාකෙහි කතානි වත්ථානි ධාරයන්තස්ස දුක්කටං. පොත්ථකන්ති මකචිවාකෙහි කතං පොත්ථකදුස්සං. සබ්බපීතාදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සබ්බලොහිතකසබ්බකණ්හකසබ්බමඤ්ජෙට්ඨිකං සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ සබ්බමෙව නීලකං සබ්බනීලකං. එවං සෙසෙසුපි. නීලං උම්මාරපුප්ඵවණ්ණං. පීතං කණිකාරපුප්ඵවණ්ණං. ලොහිතං ජයසුමනපුප්ඵවණ්ණං. කණ්හකං අද්දාරිට්ඨකවණ්ණං. මඤ්ජෙට්ඨිකං ලාඛාරසවණ්ණං. ඉමෙසු අට්ඨසු වත්ථූසු යං කිඤ්චි ධාරයන්තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො.

57-8. හත්ථිස්සුරගසොණානන්ති හත්ථිඅස්සඋරගසොණානං මංසං අට්ඨිරුධිරචම්මලොමානි. සීහබ්යග්ඝච්ඡදීපිනන්ති සීහබ්යග්ඝඅච්ඡදීපීනං මංසාදීනි. තරච්ඡස්ස ච මංසාදිං උද්දිස්සකතමංසඤ්ච අනාපුච්ඡිතමංසඤ්ච භුඤ්ජතො දුක්කටං සියා. දකතිත්ථාදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දො වච්චපස්සාවකුටියො සඞ්ගණ්හාති. තෙන යාතානුපුබ්බං ආගතප්පටිපාටිං හිත්වාන වජ්ජෙත්වා නහානතිත්ථඤ්ච වච්චකුටිඤ්ච පස්සාවකුටිඤ්ච වජෙ වජෙය්ය ගච්ඡෙය්ය, දුක්කටං තස්ස සියාති අත්ථො.

59. සහසාති වෙගසා වෙගෙන. වුබ්භජිත්වානාති අන්තරවාසකං දූරතොව උක්ඛිපිත්වා, ව-කාරො සන්ධිවසෙනාගතො. පවිසෙති පවිසෙය්ය. වච්චපස්සාවකුටිකන්ති වච්චකුටිකං පස්සාවකුටිකං. විසෙති පවිසෙය්ය. යො භික්ඛු වච්චපස්සාවකුටිකං සහසා පවිසෙය්ය වා නික්ඛමෙය්ය වා, උබ්භජිත්වා වා පවිසෙය්ය වා නික්ඛමෙය්ය වා, උක්කාසිකං වජ්ජෙත්වා තං පවිසෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති යොජනා.

60. නිත්ථුනන්තො වච්චං කරෙය්ය දන්තකට්ඨඤ්ච ඛාදන්තො, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. වච්චපස්සාවදොණීනං බහි වච්චාදිකං වච්චපස්සාවං කරෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා.

61. ඛරෙනචාවලෙඛෙය්යාති ඵාලිතකට්ඨෙන වා ඵරුසෙන වා ගණ්ඨිකෙන වා පූතිකට්ඨෙන වා සුසිරෙන වා අවලෙඛෙය්යාති අත්ථො. කට්ඨන්ති අවලෙඛනකට්ඨං. කූපකෙති වච්චකූපකෙ. ඌහතඤ්චාති ගූථමක්ඛිතඤ්ච. න ධොවෙය්යාති අත්තනා වා න ධොවෙය්ය පරෙන වා න ධොවාපෙය්ය. උක්ලාපඤ්චාති කචවරඤ්ච. න සොධයෙන සම්මජ්ජෙය්ය.

62. චපුචපූති සද්දං කත්වා උදකකිච්චං කරොන්තස්ස ආචමන්තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. අනජ්ඣිට්ඨොවාති අනාණත්තොයෙව. ථෙරෙනාති සඞ්ඝත්ථෙරෙන. පාතිමොක්ඛන්ති පාතිමොක්ඛුද්දෙසං. උද්දිසෙ උද්දිසෙය්ය, දුක්කටං සියා.

63. අනාපුච්ඡාය පඤ්හස්ස කථනෙ, අනාපුච්ඡාය පඤ්හස්ස විස්සජ්ජනෙ, අනාපුච්ඡාය සජ්ඣායකරණෙ, අනාපුච්ඡාය පදීපජාලනෙ, අනාපුච්ඡාය පදීපවිජ්ඣාපනෙති ඉමෙසු චතූසු පච්චයෙසු තස්ස දුක්කටං සියා.

64. අනාපුච්ඡා වාතපානකවාටානි විවරෙය්ය වා ථකෙය්ය වා, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. වන්දනාදින්ති එත්ථ ආදි-සද්දො වන්දාපනං සඞ්ගණ්හාති. යො භික්ඛු නග්ගො වන්දනං කරෙය්ය, වන්දාපනං කරෙය්ය, ගමනං කරෙය්ය, භොජනං කරෙය්ය, පිවනං කරෙය්ය, ඛාදනං කරෙය්ය, ගහණං කරෙය්ය, දානං කරෙය්ය, තස්ස සබ්බත්ථ දුක්කටන්ති සම්බන්ධො.

65. තිපටිච්ඡන්නකං විනාති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිස්සො පටිච්ඡාදියො ජන්තාඝරප්පටිච්ඡාදිං උදකප්පටිච්ඡාදිං වත්ථප්පටිච්ඡාදි’’න්ති (චූළව. 261) එවං වුත්තා තිස්සො පටිච්ඡාදියො සමාහටාති ‘‘තිපටිච්ඡාදී’’ති වුත්තං. තිපටිච්ඡන්නකං ඨපෙත්වා පරිකම්මං සයං කරෙය්ය, පරං කාරාපෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො . යො භික්ඛු නහායං නහායන්තො කුට්ටෙ වා ථම්භෙ වා තරුම්හි වා කායං උපඝංසෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා.

66. යො භික්ඛු නහායන්තො කුරුවින්දකසුත්තෙන කායං ඝංසෙය්ය, කායතො කායෙන අඤ්ඤමඤ්ඤං ඝංසෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. යො අගිලානො සඋපාහනො බහාරාමෙ බහිආරාමෙ චරෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො.

67. සබ්බනීලාදිකම්පි චාති එත්ථ ආදි-සද්දො ලොහිතොදාතපීතකණ්හමඤ්ජෙට්ඨමහාරඞ්ගමහානාමරඞ්ගරත්තාදයො උපාහනායො සඞ්ගණ්හාති. යො භික්ඛු සබ්බනීලසබ්බලොහිතාදිකං උපාහනං ධාරෙති, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. යො භික්ඛු රත්තො රත්තචිත්තො තදහුජාතායපි ඉත්ථියා නිමිත්තං පස්සෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. යො භික්ඛු භික්ඛදායියා භික්ඛදායිකාය ඉත්ථියා මුඛං පස්සෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා.

68-9. යො භික්ඛු උජ්ඣානසඤ්ඤී හුත්වා අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො පත්තං වා පස්සෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. ආදාසාදිම්හි උදකපත්තෙ අත්තනො මුඛං පස්සෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. උච්චාසනමහාසනෙ නිසජ්ජාදිං නිසීදනසයනාදිං කරොන්තස්ස භික්ඛුනො දුක්කටං සියා. උක්ඛිත්තානුපසම්පන්නනානාසංවාසකාදීනං වන්දනෙපි දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ උක්ඛිත්තොති ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛිත්තකො, ආපත්තියා අප්පටිකම්මෙ උක්ඛිත්තකො, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ උක්ඛිත්තකොති තිවිධොපි ඉධාධිප්පෙතො. අනුපසම්පන්නොති ඉමිනා භික්ඛුනිසාමණෙරසාමණෙරිසික්ඛමානපණ්ඩකඉත්ථිසික්ඛාපච්චක්ඛාතකා ගහිතා. නානාසංවාසකාති ලද්ධිනානාසංවාසකා ගහිතා. ආදි-සද්දෙන ඡින්නමූලකා ගහිතා.

70-71. යො දීඝාසනෙ පණ්ඩකිත්ථීහි පණ්ඩකෙන වා ඉත්ථියා වා උභතොබ්යඤ්ජනෙන වා එකතො නිසීදෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. අදීඝෙ ආසනෙති රස්සෙ ආසනෙ. යො භික්ඛු රස්සාසනෙ මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා අසමානාසනිකෙන එකතො සයෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. ඵලපුප්ඵාදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන වෙළුචුණ්ණදන්තකට්ඨමත්තිකාදයො සඞ්ගහිතා. කුලසඞ්ගහත්ථාය ඵලපුප්ඵාදිකං දදතො දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො.

72-3. යො භික්ඛු ගන්ථිමාදිං සයං කරෙය්ය, පරං කාරාපෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. යො භික්ඛු ජිනෙන වාරිතපච්චයෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. අබ්යත්තො බාලො යො භික්ඛු ආචරියුපජ්ඣායෙ අනිස්සාය නිස්සයං අග්ගහෙත්වා වසෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. යො භික්ඛු අනුඤ්ඤාතෙහි මාතාපිතුආදීහි පුග්ගලෙහි අඤ්ඤස්ස පුග්ගලස්ස භෙසජ්ජං කරෙය්ය වා වදෙය්ය වා, තස්ස දුක්කටං සියා. සාපත්තිකො යො භික්ඛු උපොසථප්පවාරණං කරෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ ජිනෙන භගවතා වාරිතා ජිනවාරිතා, ජිනවාරිතා ච තෙ පච්චයා චෙති ජිනවාරිතපච්චයා, තෙ ජිනවාරිතපච්චයෙ. ද්වෙමාතිකාඅප්පගුණතාය අබ්යත්තො.

74. යො භික්ඛු ආභොගං වා නියොගං වා වජ්ජෙත්වා ද්වාරබන්ධාදිකෙ ඨානෙ පරිවත්තකවාටකං අපිධාය දිවා සයෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. ද්වාරබන්ධාදිකෙති යෙන කෙනචි පරික්ඛිත්තෙ අබ්භොකාසෙපි රුක්ඛමූලෙපි අන්තමසො ඉමිනා ලක්ඛණෙන යුත්තආකාසඞ්ගණෙපි. අපිධායාති අපිදහිත්වා. විනාභොගන්ති ‘‘එස ද්වාරං ජග්ගිස්සතී’’ති ආභොගං ඨපෙත්වාති අත්ථො. නියොගන්ති අවසට්ඨානං, අත්තනො අවසං බහුසාධාරණට්ඨානං ඨපෙත්වා. ‘‘සවසො’’ති වා පාඨො, සවසො හුත්වාති අත්ථො. දිවාති දිවාකාලෙ.

75. ධඤ්ඤන්ති සාලි වීහි යවො ගොධුමො කඞ්ගු වරකො කුද්රූසකොති සත්තවිධං ධඤ්ඤං. ඉත්ථිරූපන්ති දාරුලොහමයාදිඉත්ථිරූපං. රතනන්ති මුත්තාදිදසවිධං රතනං. ආවුධන්ති සත්තිතොමරාදිසබ්බාවුධභණ්ඩං. ඉත්ථිපසාධනන්ති ඉත්ථියා සීසාදිඅලඞ්කාරං. තූරියභණ්ඩන්ති ධමනසඞ්ඛාදිසබ්බං තූරියභණ්ඩං. ඵලරුක්ඛෙති ඵලිතරුක්ඛෙ. පුබ්බණ්ණාදිකන්ති මුග්ගමාසාදිකං. ආදි-සද්දෙන වාකුරකුමිනාදයො ගහිතා. එතෙසු යං කිඤ්චි ආමසෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො.

76. සසිත්ථොදකතෙලෙහීති යො පන මධුසිත්ථකතෙලෙන වා උදකමිස්සකතෙලෙන වා යෙන කෙනචි චික්ඛල්ලෙන වා. ඵණහත්ථඵණෙහි වාති දන්තමයාදිඵණෙන වා ඵණකිච්චසාධකෙහි හත්ථඞ්ගුලීහි වා කොච්ඡෙන වා කෙසමොසණ්ඨනෙ දුක්කටං සියාති අත්ථො. එකස්මිං භාජනෙ භොජනනිමිත්තෙ දුක්කටං සියාති අත්ථො.

77. ද්වෙ භික්ඛූ එකත්ථරණා සයෙය්යූං, ද්වෙ භික්ඛූ එකපාවුරණා සයෙය්යුං, ද්වෙ භික්ඛූ එකමඤ්චකෙ සයෙය්යුං, තෙසං දුක්කටානි හොන්තීති සම්බන්ධො. පමාණතො අධිකං වා ඌනං වා දන්තකට්ඨං ඛාදෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති යොජනා. තත්ථ අධිකන්ති අට්ඨඞ්ගුලතො අධිකං. ඌනන්ති චතුරඞ්ගුලතො ඌනං.

78. යො භික්ඛු නච්චඤ්ච ගීතඤ්ච වාදිතඤ්ච යොජෙති වා යොජාපෙති වා, තස්ස දුක්කටං සියා. තෙසං නච්චානං දස්සනං, තෙසං ගීතානං සවනං, තෙසං වාදිතානං සවනඤ්ච කරොන්තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො.

79. වීහාදිරොපිමෙති වීහිආදීනං රුහනට්ඨානෙ. බහිපාකාරකුට්ටකෙති පාකාරකුට්ටානං බහි. වච්චාදිඡඩ්ඩනාදිම්හීති වච්චපස්සාවසඞ්කාරචලකාදීනං ඡඩ්ඩනවිස්සජ්ජනපච්චයා දුක්කටං සියාති අත්ථො. දීඝකෙසාදිධාරණෙති දීඝකෙසධාරණෙ දීඝනඛධාරණෙ දුක්කටං සියාති අත්ථො.

80. නඛමට්ඨකරණාදිම්හීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන රජනකරණං ගහිතං. සම්බාධෙ ලොමහාරණෙති සම්බාධෙ උපකච්ඡකමුත්තකරණට්ඨානෙ ලොමුද්ධරණෙ. සඋපාහනො භික්ඛු පරිකම්මකතං භූමිං අක්කමෙය්යාති සම්බන්ධො.

81. අධොතඅල්ලපාදෙහීති යො භික්ඛු අධොතපාදෙහි වා අල්ලපාදෙහි වා සඞ්ඝිකං මඤ්චං වා පීඨං වා අක්කමෙය්ය, පරිකම්මකතං භිත්තිං වා කායතො ආමසන්තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො.

82-3. සඞ්ඝාටියාපිපල්ලත්ථෙති අධිට්ඨිතචීවරෙන විහාරෙ වා අන්තරඝරෙ වා පල්ලත්ථිකං කරෙය්ය, තස්ස දුක්කටං. දුප්පරිභුඤ්ජෙය්ය චීවරන්ති තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවරං දුප්පරිභොගෙන පරිභුඤ්ජෙය්ය. අකායබන්ධනොති කායබන්ධනවිරහිතො භික්ඛු ගාමං වජෙය්ය ගච්ඡෙය්ය. යො භික්ඛු වච්චකං උච්චාරං කත්වාන උදකෙ සන්තෙ නාචමෙය්ය උදකසුද්ධිං න කරෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. සමාදෙය්ය අකප්පියෙති භික්ඛුං වා සාමණෙරාදිකෙ සෙසසහධම්මිකෙ වා අකප්පියෙ නියොජෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. සභාගාපත්තියා දෙසනාරොචනපච්චයා දුක්කටං සියාති අත්ථො. සභාගාති එත්ථ වත්ථුසභාගතාව ඉධාධිප්පෙතා, න ආපත්තිසභාගතා.

84. න වසෙ වස්සන්ති යො භික්ඛු වස්සං න වසෙය්ය න උපගච්ඡෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. විසංවාදෙ සුද්ධචිත්තෙති එත්ථ සම්පදානත්ථෙ භුම්මවචනං, පටිස්සවං විසංවාදෙන්තස්ස සුද්ධචිත්තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. වස්සං වසිත්වා අනනුඤ්ඤාතකිච්චතො අනනුඤ්ඤාතකිච්චෙන භික්ඛුනො ගමනෙ දුක්කටං සියාති යොජනා.

85. ආපදං වජ්ජෙත්වා තරුස්ස උද්ධං පොරිසම්හා අභිරුහණෙ දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. ආපදන්ති අන්තරායං. තරුස්සාති රුක්ඛස්ස. පොරිසම්හාති එකපොරිසප්පමාණා මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස පඤ්චහත්ථා. අපරිස්සාවනො යො භික්ඛු අද්ධානං ගච්ඡෙය්ය, යො ච භික්ඛු තං පරිස්සාවනං යාචතො න දදෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති යොජනා. අද්ධානන්ති අද්ධයොජනමෙව අන්තිමමද්ධානං.

86. අත්තනො ඝාතනෙ දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. යො භික්ඛු ඉත්ථිරූපාදිරූපං කරෙය්ය වා කාරාපෙය්ය වා, තස්ස දුක්කටං සියා. මාලාදිකං විචිත්තං ඨපෙත්වා ජාතකාදිවත්ථුං සයං කරෙය්ය, දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො.

87. භුඤ්ජන්තමුට්ඨපෙති යො භික්ඛු භුඤ්ජන්තං උට්ඨාපෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියා. භත්තසාලාදීසු වුඩ්ඪානං ඔකාසං අදත්වා නිසීදතො දුක්කටං සියාති යොජනා.

88. යානානීති වය්හං රථො සකටං සන්දමානිකාදීනි. කල්ලකොති අගිලානො. අගිලානො යො භික්ඛු යානානි අභිරුහෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. වදෙ දවන්ති කෙළිං වදෙය්ය, රතනත්තයං ආරබ්භ කෙළිං වදෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. අඤ්ඤපරිසාය උපලාලනෙ දුක්කටං හොති.

89. කායාදින්ති එත්ථ ආදි-සද්දො ඌරුනිමිත්තං සඞ්ගණ්හාති. කායං වා ඌරුං වා නිමිත්තං වා විවරිත්වා භික්ඛුනීනං න දස්සයෙ න දස්සෙය්යාති අත්ථො. ලොකායතං තිරච්ඡානාදිවිජ්ජං න ච සයං වාචෙය්ය, පරඤ්ච න වාචාපෙය්ය. පලිතං ගණ්හෙය්ය වා ගණ්හාපෙය්ය වා, තස්ස දුක්කටං සියාති යොජනා.

90-92. යත්ථ කත්ථචි පෙළායං පක්ඛිපිත්වා භත්තං භුඤ්ජන්තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. පත්තහත්ථකො යො භික්ඛු වාතපානං වා කවාටං වා පණාමෙ පණාමෙය්ය, සොදකං පත්තං උණ්හෙය්ය උණ්හෙ ඔතාපෙය්ය වා පටිසාමෙය්ය වා, වොදකං පත්තං අතිඋණ්හෙය්ය අතිඨපෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. යො භික්ඛු පත්තං භූමියං වා අඞ්කෙ වා මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා මිඩ්ඪන්තෙ වා පරිභණ්ඩන්තෙ වා පාදෙ වා ඡත්තෙ වා ඨපෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො. භූමියන්ති යෙන කෙනචි අනත්ථතාය පංසුසක්ඛරමිස්සාය. අඞ්කෙති ද්වින්නං ඌරූනං මජ්ඣෙ. මිඩ්ඪන්තෙති මිඩ්ඪපරියන්තෙ. පරිභණ්ඩන්තෙති බාහිරපස්සෙ කතාය තනුකමිඩ්ඪියා අන්තෙ. යො භික්ඛු චලකාදිං වා පත්තෙ ඨපෙය්ය, පත්තෙ වා හත්ථධොවනෙ හත්ථස්ස ධොවනප්පච්චයා තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො.

93. උච්ඡිට්ඨං මුඛධොවනං උදකම්පි පත්තෙන නීහරන්තස්ස භික්ඛුනො දුක්කටං සියා. යො භික්ඛු අකප්පියං පත්තං පරිභුඤ්ජෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. තත්ථ අකප්පියං පත්තන්ති දාරුමයපත්තාදිං.

94. යො භික්ඛු ඛිපිතෙ ‘‘ජීවා’’ති වදෙ වදෙය්ය, තස්ස දුක්කටං සියාති අත්ථො. යො භික්ඛු පරිමණ්ඩලකාදිම්හි පඤ්චසත්තති සෙඛියෙ අනාදරො හුත්වා න සික්ඛති, තස්ස දුක්කටං සියාති සම්බන්ධො.

95. යො භික්ඛු භණ්ඩාගාරෙ පයුතො මාතුයා පිතුනො ච භණ්ඩකං ගොපෙය්ය, අස්ස භික්ඛුනො පාචිත්තියං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ පයුතොති භණ්ඩාගාරෙ බ්යාපාරවසෙන යුත්තප්පයුත්තො. ගොපයෙති ගොපෙය්ය. යො භික්ඛු දවාය හීනෙන ජාතිආදිනා උත්තමම්පි වදෙය්ය, දුබ්භාසිතං සියාති සම්බන්ධො. තත්ථ හීනෙහි වා උක්කට්ඨෙහි වා ජාතිආදීහි එවං උක්කට්ඨං වා හීනං වා ‘‘චණ්ඩාලොසී’’තිආදිනා නයෙන උජුං වා ‘‘සන්ති ඉධෙකච්චෙ චණ්ඩාලවෙනනෙසාදා’’තිආදිනා නයෙන අඤ්ඤාපදෙසෙන වා උපසම්පන්නං වා අනුපසම්පන්නං වා අක්කොසාධිප්පායං විනා කෙවලං කීළාධිප්පායෙන වදෙය්ය, දුබ්භාසිතං සියාති.

පකිණ්ණකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. වත්තාදිකණ්ඩනිද්දෙසවණ්ණනා

96. ඉදානි වත්තං දස්සෙතුං ‘‘උපජ්ඣාචරියවත්ත’’න්ති වුත්තං. තත්ථ උපජ්ඣායවත්තඤ්ච ආචරියවත්තඤ්ච ගමිකවත්තඤ්ච ආගන්තුකවත්තඤ්ච සෙනාසනාදිවත්තඤ්ච පියසීලෙන භික්ඛුනා කාතබ්බන්ති සම්බන්ධො. ගමිකාගන්තුකන්ති ගමිකං ආගන්තුකන්ති ඡෙදො, ගමිකවත්තං ආගන්තුකවත්තඤ්චාති අත්ථො.

97. දාතුකාමො හත්ථපාසෙ ඨිතො කිඤ්චි ගහිතබ්බං එකෙන පුරිසෙන ගහිතබ්බං උක්ඛිපනක්ඛමං වත්ථුං තිධා තීසු පකාරෙසු එකෙනාකාරෙන දදෙය්ය, ගහෙතුකාමො භික්ඛු ද්විධා ද්වීසු එකෙන ගණ්හෙය්ය, අයං පඤ්චඞ්ගො පටිග්ගහොති අත්ථො.

98-100. දූරෙ ඨිතං චීවරං ඨපිතොකාසං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එත’’න්ති වත්තබ්බං. හත්ථපාසෙ ඨිතං හත්ථෙන ආමසිත්වා ‘‘ඉම’’න්ති වත්තබ්බං. ‘‘එතං අධිට්ඨාමි, ඉමං අධිට්ඨාමී’’ති ඉමෙසං පදානං මජ්ඣෙ සඞ්ඝාටිආදීසු පච්චෙකං යොජෙත්වා තිචීවරං අධිට්ඨෙය්ය. කථං? ‘‘එතං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමි, ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨෙය්ය. එවං සෙසෙසු ච චීවරෙසු. යථා චීවරාදිං විධානං එවං පත්තෙපි අධිට්ඨෙය්ය පච්චුද්ධරෙය්යාති අත්ථො.

101. සඤ්චරිත්තං ඨපෙත්වා සෙසා ගරුකා ච පාරාජිකා ච සචිත්තකාති සම්බන්ධො. අන්තිමාති පාරාජිකා. අච්ඡින්නසික්ඛාපදං, පරිණතසික්ඛාපදඤ්චාති ඉමං ද්වයං ඨපෙත්වා සෙසං නිස්සග්ගියං අචිත්තකන්ති අත්ථො.

102-3. ගාමප්පවෙසනන්තෙතෙති ගාමප්පවෙසනං ඉති එතෙ. පාචිත්තීසු එතෙ පදසොධම්මාදයො ගාමප්පවෙසනන්තා සත්තරස සික්ඛාපදා අචිත්තකා.

104-5. පකිණ්ණකෙසු උද්දිස්සකතං ඨපෙත්වා අඤ්ඤමංසකං සෙසමංසං අචිත්තකන්ති අත්ථො. එත්ථ පකිණ්ණකෙසු අඤ්ඤමංසාදිකං පත්තහත්ථො කවාටකන්තං තෙරසවිධං ඉදං සික්ඛාපදං අචිත්තකං, සෙසං සබ්බං සචිත්තකන්ති අත්ථො.

106. ආචරියා වීතික්කමනචිත්තෙන සචිත්තකං අචිත්තකන්ති වදන්ති, පඤ්ඤත්තිජානනෙන චිත්තෙන තථා සචිත්තකං අචිත්තකන්ති ආචරියා වදන්තීති අත්ථො. තථා-සද්දෙන ‘‘සචිත්තකං අචිත්තක’’න්ති ඉදං ගහිතං.

107-9. පුබ්බකරණාදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දො පුබ්බකිච්චං සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ –

‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකරණන්ති වුච්චති.

‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චතී’’ති. –

එවං පුබ්බකරණාදිකං නවධා දීපිතං සබ්බං උපොසථප්පවාරණං පියසීලිනා කාතබ්බන්ති අත්ථො.

112. යථාක්කමන්ති එත්ථායමධිප්පායො – ගණො පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්ය, පුග්ගලො අධිට්ඨානඋපොසථං කරෙය්ය, සඞ්ඝො සුත්තුද්දෙසඋපොසථං කරෙය්යාති.

113. චාතුද්දසො පන්නරසො, සාමග්ගී දිනතො තිධාති චාතුද්දසො උපොසථො , පන්නරසො උපොසථො, සාමග්ගීඋපොසථොති දිනතො තිධා හොන්ති. දිනතො පුග්ගලතො කත්තබ්බාකාරතො තෙ උපොසථා නව ඉති ඊරිතාති අත්ථො.

114. තෙවාචී ද්වෙකවාචීති තෙවාචිකා පවාරණා, ද්වෙවාචිකා පවාරණා, එකවාචිකා පවාරණා ඉති නව පවාරණා වුත්තා.

115. තස්සාති ඵග්ගුනමාසස්ස. තතො සෙසන්ති ආසාළ්හිඅන්තිමපක්ඛම්හා යාව කත්තිකපුණ්ණමා වස්සකාලන්ති අත්ථො. එත්ථ හි එකස්මිං සංවච්ඡරෙ චතුවීසතිඋපොසථා හොන්ති.

116. එතෙසූති එතෙසු තීසු චතූසු එකෙකස්මිං උතුම්හි තතියපක්ඛා සත්තමපක්ඛා. චාතුද්දසාති ඡ චාතුද්දසාති අත්ථො. සෙසානි උත්තානත්ථානෙවාති.

වත්තාදිකණ්ඩනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිගමනකථා

එත්තාවතා සමාරද්ධා, මූලසික්ඛත්ථවණ්ණනා;

නිට්ඨිතා යා සමාසෙන, අඩ්ඪමාසස්ස අච්චයෙ.

අධුනූපසම්පන්නානං, හිතත්ථාය සමාසතො;

ඉමං අත්ථං වණ්ණයතා, යං පුඤ්ඤංධිගතං මයා.

තෙන පුඤ්ඤෙනයං ලොකො, සුඛාය පටිපත්තියා;

පාපුණාතු විසුද්ධාය, නිබ්බානං අජරං පදං.

නානාතරුගණාකිණ්ණෙ , නානාකුසලකාමිනො;

රම්මෙ යුද්ධානපතිනො, විහාරෙ වසතා සතා.

සාසනෙ සිද්ධිපත්තස්ස, සිද්ධිනා ඤාණසිද්ධිනා;

පණ්ඩිතෙන කතා එසා, මූලසික්ඛත්ථවණ්ණනා.

මූලසික්ඛා-ටීකා සමත්තා.