📜
๑. จิตฺตุปฺปาทกณฺฑํ
กามาวจรกุสลํ
ปทภาชนี
๑. กตเม ¶ ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ [วิริยินฺทฺริยํ (สี. สฺยา.)] โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ [วิริยพลํ (สี. สฺยา.)] โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ [กายปฺปสฺสทฺธิ (สฺยา.)] โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ [จิตฺตปฺปสฺสทฺธิ (สฺยา.)] โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา [กายุชฺชุกตา (สี. ก.)] โหติ, จิตฺตุชุกตา ¶ [จิตฺตุชฺชุกตา (สี. ก.)] โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒. กตโม ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ ¶ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ [สฺเจตยิตตฺตํ (สฺยา.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๗. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก ¶ วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๘. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๙. กตมา ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๑๐. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๑๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๑๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท ¶ สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.
๑๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ [วิริยารมฺโภ (สี. สฺยา.)] นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห ¶ อุสฺโสฬฺหี [อุสฺโสฬฺหิ (สี.)] ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๑๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.
๑๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.
๑๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ¶ ¶ ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.
๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ ¶ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๑๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา [อิรียนา (สี.)] ¶ วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๐. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๒๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.
๒๒. กตโม ¶ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.
๒๓. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.
๒๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.
๒๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.
๒๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห ¶ วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ¶ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๒๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.
๒๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๒๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.
๓๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.
๓๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ ¶ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.
๓๒. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.
๓๓. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ [อทูสนา อทูสิตตฺตํ (สฺยา.)] อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ?
๓๔. กตโม ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย ¶ สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ อโมโห กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.
๓๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา ¶ อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ.
๓๖. กตโม ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส ¶ อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ.
๓๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๓๘. กตมา ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ.
๓๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ.
๔๐. กตมา ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ [ปฏิปฺปสฺสทฺธิ (สี. สฺยา.)] ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา [ปฏิปฺปสฺสมฺภนา (สี. สฺยา.)] ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ [ปฏิปฺปสฺสมฺภิตตฺตํ (สี. สฺยา.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ.
๔๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย ¶ วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ.
๔๒. กตมา ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ.
๔๓. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ.
๔๔. กตมา ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ.
๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ.
๔๖. กตมา ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ.
๔๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ.
๔๘. กตมา ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ.
๔๙. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ.
๕๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ¶ อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ.
๕๑. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ.
๕๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สติ โหติ.
๕๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ¶ ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ.
๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.
๕๕. กตมา ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ.
๕๖. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา ¶ อนิกฺขิตฺตธุรตา ¶ ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.
๕๗. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
ปทภาชนียํ.
ปมภาณวาโร.
โกฏฺาสวาโร
๕๘. ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ, เอกา เวทนา โหติ, เอกา สฺา โหติ, เอกา เจตนา โหติ, เอกํ จิตฺตํ โหติ, เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, เอกํ มนายตนํ โหติ, เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ, เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๕๙. กตเม ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ.
๖๐. กตโม ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ.
๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ.
๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ ¶ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา [ถเปตฺวา (ก.)] เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.
๖๓. กตโม ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ ¶ ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.
อิเม ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ.
๖๔. กตมานิ ตสฺมึ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ ธมฺมายตนํ.
๖๕. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ.
๖๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ.
อิมานิ ตสฺมึ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติ.
๖๗. กตมา ตสฺมึ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ.
๖๘. กตมา ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ.
๖๙. กตมา ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, ¶ สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ.
อิมา ตสฺมึ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ.
๗๐. กตเม ตสฺมึ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร ¶ , วิฺาณาหาโร.
๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺสาหาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺสาหาโร โหติ.
๗๒. กตโม ตสฺมึ สมเย มโนสฺเจตนาหาโร โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย มโนสฺเจตนาหาโร โหติ.
๗๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย วิฺาณาหาโร โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณาหาโร โหติ.
อิเม ตสฺมึ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติ.
๗๔. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ.
๗๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.
๗๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๗๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา ¶ อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.
๗๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ ¶ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.
๗๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ¶ ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.
๘๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๘๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๘๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ ¶ .
อิมานิ ตสฺมึ สมเย อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ.
๘๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา.
๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๘๕. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๘๖. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๘๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๘๘. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ.
๘๙. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ.
๙๐. กตมา ตสฺมึ ¶ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๙๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.
๙๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.
๙๓. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา ¶ อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.
๙๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.
อยํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ.
๙๕. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปฺาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํ.
๙๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.
๙๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๙๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.
๙๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๑๐๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา ¶ วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ¶ ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.
๑๐๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.
๑๐๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.
อิมานิ ตสฺมึ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติ.
๑๐๓. กตเม ตสฺมึ สมเย ตโย เหตู โหนฺติ? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.
๑๐๔. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.
๑๐๕. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ ¶ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ.
๑๐๖. กตโม ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา…เป… ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.
อิเม ตสฺมึ สมเย ตโย เหตู โหนฺติ.
๑๐๗. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก ผสฺโส โหติ.
๑๐๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา เวทนา โหติ.
๑๐๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา สฺา โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา สฺา โหติ.
๑๑๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เอกา เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา เจตนา โหติ.
๑๑๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติ.
๑๑๒. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๔. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ¶ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๕. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ ¶ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติ.
๑๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ.
๑๑๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน ¶ มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ.
๑๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ.
๑๒๐. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติ.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
โกฏฺาสวาโร.
สฺุตวาโร
๑๒๑. ตสฺมึ โข ปน สมเย ธมฺมา โหนฺติ, ขนฺธา โหนฺติ, อายตนานิ โหนฺติ, ธาตุโย โหนฺติ, อาหารา โหนฺติ, อินฺทฺริยานิ ¶ โหนฺติ, ฌานํ โหติ, มคฺโค โหติ, พลานิ โหนฺติ, เหตู โหนฺติ, ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, เวทนากฺขนฺโธ โหติ, สฺากฺขนฺโธ โหติ, สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, มนายตนํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, มโนวิฺาณธาตุ โหติ, ธมฺมายตนํ โหติ, ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๒๒. กตเม ตสฺมึ สมเย ธมฺมา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมึ สมเย ธมฺมา โหนฺติ.
๑๒๓. กตเม ¶ ตสฺมึ สมเย ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, ¶ สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมึ สมเย ขนฺธา โหนฺติ.
๑๒๔. กตมานิ ตสฺมึ สมเย อายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย อายตนานิ โหนฺติ.
๑๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ – อิมา ตสฺมึ สมเย ธาตุโย โหนฺติ.
๑๒๖. กตเม ตสฺมึ สมเย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อิเม ตสฺมึ สมเย อาหารา โหนฺติ.
๑๒๗. กตมานิ ตสฺมึ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติ.
๑๒๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ฌานํ โหติ.
๑๒๙. กตโม ตสฺมึ สมเย มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย มคฺโค โหติ.
๑๓๐. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย พลานิ โหนฺติ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปฺาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย พลานิ โหนฺติ.
๑๓๑. กตเม ¶ ตสฺมึ สมเย เหตู โหนฺติ? อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ตสฺมึ สมเย เหตู โหนฺติ.
๑๓๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๑๓๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๑๓๔. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๑๓๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ?
๑๓๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๑๓๗. กตโม ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ.
๑๓๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ.
๑๓๙. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.
๑๔๐. กตโม ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.
๑๔๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ.
๑๔๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๑๔๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ.
๑๔๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ.
๑๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
สฺุตวาโร.
ปมํ จิตฺตํ.
๑๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทุติยํ จิตฺตํ.
๑๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ ¶ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ ¶ , มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, สตฺตินฺทฺริยานิ โหนฺติ ¶ , ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, ฉ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๔๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ตติยํ จิตฺตํ.
๑๔๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ ¶ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตุตฺถํ จิตฺตํ.
๑๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ กายปาคฺุตา ¶ โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๕๑. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๑๕๒. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๑๕๓. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ…เป….
๑๕๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๕๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป.
เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ปฺจมํ จิตฺตํ.
๑๕๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ฉฏฺํ จิตฺตํ.
๑๕๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ ¶ , จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป ¶ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ ¶ , สตฺตินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ ¶ , ฉ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๕๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สตฺตมํ จิตฺตํ.
๑๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อฏฺมํ จิตฺตํ.
อฏฺ กามาวจรมหากุสลจิตฺตานิ.
ทุติยภาณวาโร.
รูปาวจรกุสลํ
จตุกฺกนโย
๑๖๐. กตเม ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ [ปมชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ ¶ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ [ทุติยชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ติวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ¶ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ, ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’’ติ ตติยํ ฌานํ [ตติยชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ¶ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ ¶ [จตุตฺถชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ , เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ อุเปกฺขินฺทฺริยํ ¶ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ ¶ , ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๖. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตุกฺกนโย.
ปฺจกนโย
๑๖๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ ¶ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ ¶ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๙. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ¶ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ ¶ , สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป ¶ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ติวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ ¶ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๗๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… ปฺจมํ ฌานํ [ปฺจมชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ¶ ปน ตสฺมึ สมเย ¶ อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๗๕. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ปฺจกนโย.
จตสฺโส ปฏิปทา
๑๗๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ [ทุกฺขาปฏิปทํ (พหูสุ)] ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ¶ [สุขาปฏิปทํ (พหูสุ)] ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๘๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา.
จตฺตาริ อารมฺมณานิ
๑๘๑. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ¶ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ¶ ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตฺตาริ อารมฺมณานิ.
โสฬสกฺขตฺตุกํ
๑๘๖. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ ¶ …เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ¶ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
โสฬสกฺขตฺตุกํ.
อฏฺกสิณํ โสฬสกฺขตฺตุกํ
๒๐๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อาโปกสิณํ…เป… เตโชกสิณํ…เป… วาโยกสิณํ…เป… นีลกสิณํ…เป… ปีตกสิณํ…เป… โลหิตกสิณํ…เป… โอทาตกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อฏฺกสิณํ โสฬสกฺขตฺตุกํ.
อภิภายตนานิ ปริตฺตานิ
๒๐๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ ตานิ ¶ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ ¶ …เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา
๒๐๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ …เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา.
ทฺเว อารมฺมณานิ
๒๑๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทฺเว อารมฺมณานิ.
อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๑๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๐. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ¶ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อฏฺกฺขตฺตุกํ.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๒๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ ¶ , ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ.
อปฺปมาณานิ
๒๒๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา
๒๒๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ¶ ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา.
ทฺเว อารมฺมณานิ
๒๓๒. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทฺเว อารมฺมณานิ.
อปรมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๓๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา.
๒๓๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ¶ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อปรมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๔๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ.
๒๔๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ นีลานิ นีลวณฺณานิ นีลนิทสฺสนานิ นีลนิภาสานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว ¶ กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปีตานิ ปีตวณฺณานิ ปีตนิทสฺสนานิ ปีตนิภาสานิ…เป… โลหิตกานิ โลหิตกวณฺณานิ โลหิตกนิทสฺสนานิ โลหิตกนิภาสานิ…เป… โอทาตานิ โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ โอทาตนิภาสานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิมานิปิ อภิภายตนานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
ตีณิ วิโมกฺขานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ
๒๔๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ รูปี รูปานิ ปสฺสติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุภนฺติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิมานิปิ ตีณิ วิโมกฺขานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
จตฺตาริ พฺรหฺมวิหารฌานานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ
๒๕๑. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ ¶ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย ¶ รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ ¶ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตฺตาริ พฺรหฺมวิหารฌานานิ [พฺรหฺมวิหารชฺฌานานิ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
อสุภฌานํ โสฬสกฺขตฺตุกํ
๒๖๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุทฺธุมาตกสฺาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ วินีลกสฺาสหคตํ…เป… วิปุพฺพกสฺาสหคตํ…เป… วิจฺฉิทฺทกสฺาสหคตํ…เป… วิกฺขายิตกสฺาสหคตํ…เป… วิกฺขิตฺตกสฺาสหคตํ…เป… หตวิกฺขิตฺตกสฺาสหคตํ…เป… โลหิตกสฺาสหคตํ…เป… ปุฬวกสฺาสหคตํ [ปุฬุวกสฺาสหคตํ (ก.)] …เป… อฏฺิกสฺาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อสุภฌานํ [อสุภชฺฌานํ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกํ.
รูปาวจรกุสลํ.
อรูปาวจรกุสลํ
จตฺตาริ อรูปฌานานิ [อรูปชฺฌานานิ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกานิ
๒๖๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ ¶ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตฺตาริ อรูปฌานานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
อรูปาวจรกุสลํ.
เตภูมกกุสลํ
กามาวจรกุสลํ
๒๖๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… ¶ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ…เป… โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… ¶ อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
กามาวจรกุสลํ.
รูปาวจรกุสลํ
๒๗๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
รูปาวจรกุสลํ.
อรูปาวจรกุสลํ
๒๗๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ ¶ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ วีริยาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อรูปาวจรกุสลํ.
โลกุตฺตรกุสลํ
สุทฺธิกปฏิปทา
๒๗๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวาจา โหติ, สมฺมากมฺมนฺโต โหติ, สมฺมาอาชีโว โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห ¶ โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห ¶ โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๘. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๒๗๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๒๘๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๒๘๑. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๒๘๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๒๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๒๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๒๘๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๒๘๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๒๘๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๒๘๘. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.
๒๘๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา ¶ สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ ธมฺมานํ อนฺาตานํ อทิฏฺานํ อปฺปตฺตานํ อวิทิตานํ อสจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ¶ ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๒๙๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ¶ ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.
๒๙๙. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จตูหิ วจีทุจฺจริเตหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจา โหติ.
๓๐๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมากมฺมนฺโต โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตีหิ กายทุจฺจริเตหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมากมฺมนฺโต มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมากมฺมนฺโต โหติ.
๓๐๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาอาชีโว โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาอาชีวา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาอาชีโว โหติ.
๓๐๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม ¶ วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.
๓๐๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.
๓๐๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.
๓๐๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.
๓๐๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๓๐๗. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.
๓๐๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๓๐๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.
๓๑๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.
๓๑๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.
๓๑๒. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.
๓๑๓. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ.
๓๑๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.
๓๑๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ.
๓๑๖. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ.
๓๑๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๓๑๘. กตมา ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ.
๓๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ.
๓๒๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ.
๓๒๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ¶ ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ.
๓๒๒. กตมา ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ.
๓๒๓. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา ¶ อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ.
๓๒๔. กตมา ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ.
๓๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ.
๓๒๖. กตมา ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ ¶ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ.
๓๒๗. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ.
๓๒๘. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ.
๓๒๙. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ.
๓๓๐. กตมา ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ.
๓๓๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ.
๓๓๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ ¶ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สติ โหติ.
๓๓๓. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ.
๓๓๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.
๓๓๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ.
๓๓๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.
๓๓๗. กตโม ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, นวินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, อฏฺงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ, เอกา เวทนา โหติ, เอกา สฺา โหติ, เอกา เจตนา โหติ, เอกํ จิตฺตํ โหติ, เอโก เวทนากฺขนฺโธ ¶ โหติ, เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, เอกํ มนายตนํ โหติ, เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ, เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๓๓๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ ¶ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๓๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ¶ …เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สุทฺธิกปฏิปทา.
สฺุตํ
๓๔๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ ¶ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สฺุตํ.
สฺุตมูลกปฏิปทา
๓๔๕. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ¶ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สฺุตมูลกปฏิปทา.
อปฺปณิหิตํ
๓๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ¶ จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อปฺปณิหิตํ.
อปฺปณิหิตมูลกปฏิปทา
๓๕๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อปฺปณิหิตมูลกปฏิปทา.
วีสติ มหานยา
๓๕๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
วีสติ มหานยา.
อธิปติ
๓๕๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ …เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๖๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ¶ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อธิปติ.
ปโม มคฺโค.
๓๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ ตนุภาวาย ทุติยาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทุติโย มคฺโค.
๓๖๒. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ อนวเสสปฺปหานาย ตติยาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ตติโย มคฺโค.
๓๖๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานาย จตุตฺถาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๓๖๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ ธมฺมานํ าตานํ ทิฏฺานํ ปตฺตานํ วิทิตานํ สจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ, อิทํ ตสฺมึ สมเย อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตุตฺโถ มคฺโค.
โลกุตฺตรํ จิตฺตํ.
ทฺวาทส อกุสลานิ
๓๖๕. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ ¶ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, อหิริกํ โหติ ¶ , อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ ¶ ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๓๖๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๓๖๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๓๖๘. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๓๖๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๓๗๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ¶ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๓๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา มิจฺฉาสงฺกปฺโป ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๓๗๒. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา ¶ อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๓๗๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๓๗๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๓๗๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๓๗๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๓๗๗. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ¶ ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ?
๓๗๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๓๗๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๓๘๐. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา ¶ วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.
๓๘๑. กตมา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห [ปฏิคฺคาโห (สี. สฺยา.)] อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห [วิปริเยสคาโห (ก.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ.
๓๘๒. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ¶ ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ.
๓๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา ¶ อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาวายาโม โหติ.
๓๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสมาธิ โหติ.
๓๘๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๓๘๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ ¶ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๓๘๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย อหิริกพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น หิรียติ หิริยิตพฺเพน น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อหิริกพลํ โหติ.
๓๘๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปพลํ โหติ.
๓๘๙. กตโม ตสฺมึ สมเย โลโภ โหติ? โย ¶ ตสฺมึ สมเย โลโภ ลุพฺภนา ลุพฺภิตตฺตํ สาราโค สารชฺชนา สารชฺชิตตฺตํ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย โลโภ โหติ.
๓๙๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย โมโห โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขนา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย โมโห โหติ.
๓๙๑. กตมา ตสฺมึ สมเย อภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โลโภ ลุพฺภนา ลุพฺภิตตฺตํ สาราโค สารชฺชนา สารชฺชิตตฺตํ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อภิชฺฌา โหติ.
๓๙๒. กตมา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ ¶ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ.
๓๙๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย อหิริกํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น หิรียติ หิริยิตพฺเพน น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อหิริกํ โหติ.
๓๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปํ โหติ.
๓๙๕. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.
๓๙๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.
๓๙๗. กตโม ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ ¶ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๓๙๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา มิจฺฉาทิฏฺิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อกุสลา.
๓๙๙. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๐. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย ¶ จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ ¶ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๐๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๒. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๓. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ¶ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๐๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๔๐๖. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ…เป….
๔๐๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย ¶ อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๐๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา มิจฺฉาทิฏฺิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๐. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ ¶ , ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๑๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๒. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๓. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ¶ โหติ โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ทุกฺขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โทโส โหติ, โมโห โหติ, พฺยาปาโท โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ ¶ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๑๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๔๑๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ ¶ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา ¶ เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ…เป….
๔๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ…เป….
๔๑๘. กตโม ตสฺมึ สมเย โทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย โทโส โหติ…เป….
๔๑๙. กตโม ตสฺมึ สมเย พฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย พฺยาปาโท โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ ¶ , เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๒๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม ¶ มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โทโส โมโห พฺยาปาโท อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๑. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๒. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ ¶ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, วีริยพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, วิจิกิจฺฉา โหติ, โมโห โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, ปคฺคาโห โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๓. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๔๒๔. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ…เป….
๔๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย วิจิกิจฺฉา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจิกิจฺฉา โหติ…เป… ¶ เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ โหนฺติ ¶ , จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ทุวงฺคิโก มคฺโค โหติ, ตีณิ พลานิ โหนฺติ, เอโก เหตุ โหติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ ¶ , เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๒๖. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม วีริยพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ วิจิกิจฺฉา โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ ปคฺคาโห; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๗. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป… ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ ¶ , อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, อุทฺธจฺจํ โหติ, โมโห โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๘. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๔๒๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุทฺธจฺจํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ ตสฺมึ สมเย ¶ อุทฺธจฺจํ โหติ ¶ …เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, เอโก เหตุ โหติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๓๐. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ อุทฺธจฺจํ โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ¶ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ทฺวาทส อกุสลจิตฺตานิ.
อพฺยากตวิปาโก
กุสลวิปากปฺจวิฺาณานิ
๔๓๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๓๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๓๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๓๔. กตมา ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๓๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๓๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๓๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.
๔๓๘. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๓๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๔๐. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ¶ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๔๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา จกฺขุวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ¶ ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๔๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๔๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส ¶ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ โสตวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ สุขสหคตํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, สุขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๔๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๔๖. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๔๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๔๘. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชากายวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๔๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๔๕๐. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๕๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชากายวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๕๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๕๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา กายวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากานิ ปฺจวิฺาณานิ.
กุสลวิปากมโนธาตุ
๔๕๕. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ ¶ , อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ ¶ , อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๕๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๕๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๕๘. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๕๙. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๖๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๔๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๔๖๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.
๔๖๔. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๖๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๖๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๖๗. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๖๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากา มโนธาตุ.
กุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุโสมนสฺสสหคตา
๔๖๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา ¶ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ ¶ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๗๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๗๑. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๗๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๗๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ. ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๗๔. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๗๕. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก ¶ วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๔๗๖. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๔๗๗. กตมา ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๔๗๘. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๔๗๙. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๘๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๘๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ ¶ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๔๘๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ¶ อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากา มโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา.
กุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุอุเปกฺขาสหคตา
๔๘๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๘๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๘๖. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๘๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๘๘. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๘๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๙๐. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๔๙๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๔๙๒. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.
๔๙๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๙๕. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๙๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๙๗. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากา อุเปกฺขาสหคตา มโนวิฺาณธาตุ.
อฏฺมหาวิปากา
๔๙๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน ¶ รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ ¶ …เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อฏฺมหาวิปากา.
รูปาวจรวิปากา
๔๙๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… ¶ อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
รูปาวจรวิปากา.
อรูปาวจรวิปากา
๕๐๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส ¶ จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส ¶ กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ ¶ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส ¶ อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อรูปาวจรวิปากา.
โลกุตฺตรวิปาก-ปมมคฺควิปากา
สุทฺธิกปฏิปทา
๕๐๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา ¶ กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ อนิมิตฺตนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สุทฺธิกปฏิปทา.
สุทฺธิกสฺุตํ
๕๑๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๓. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สุทฺธิกสฺุตํ.
สฺุตปฏิปทา
๕๑๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ …เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว ¶ กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ¶ …เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สฺุตปฏิปทา.
สุทฺธิกอปฺปณิหิตํ
๕๑๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๐. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ ¶ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ¶ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สุทฺธิกอปฺปณิหิตํ.
อปฺปณิหิตปฏิปทา
๕๒๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๗. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อปฺปณิหิตปฏิปทา.
วีสติ มหานยา
๕๒๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… ¶ โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ …เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… อนิมิตฺตํ ¶ …เป… อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
วีสติ มหานยา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกปฏิปทา
๕๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกปฏิปทา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกสฺุตา
๕๓๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ¶ ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๖. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อนิมิตฺตํ ¶ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกสฺุตา.
๕๓๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ¶ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ …เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๓. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ¶ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส ¶ กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ ¶ …เป… อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… ¶ อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… อนิมิตฺตํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ปมมคฺควิปาโก.
ทุติยาทิมคฺควิปาโก
๕๕๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ ¶ ตนุภาวาย ทุติยาย ¶ ภูมิยา ปตฺติยา…เป… กามรา คพฺยาปาทานํ ¶ ¶ อนวเสสปฺปหานาย ตติยาย ภูมิยา ปตฺติยา…เป… รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานาย จตุตฺถาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๕๕๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ อฺาตาวีนํ ธมฺมานํ อฺา ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ทุติยาทิมคฺควิปาโก.
โลกุตฺตรวิปาโก.
อกุสลวิปากอพฺยากตํ
อกุสลวิปากปฺจวิฺาณานิ
๕๕๖. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํ…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ ¶ …เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ ทุกฺขสหคตํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ทุกฺขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๗. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๕๕๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๕๕๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ…เป….
๕๖๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา ¶ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา กายวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อกุสลวิปากปฺจวิฺาณานิ.
อกุสลวิปากมโนธาตุ
๕๖๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย ¶ อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อกุสลวิปากา มโนธาตุ.
อกุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุ
๕๖๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ ¶ , เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อกุสลวิปากา มโนวิฺาณธาตุ.
วิปากา อพฺยากตา.
อเหตุกกิริยาอพฺยากตํ
กิริยามโนธาตุ
๕๖๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๗. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก ¶ วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กิริยา มโนธาตุ.
กิริยามโนวิฺาณธาตุโสมนสฺสสหคตา
๕๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว ¶ กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา โสมนสฺสสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๖๙. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๕๗๐. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๕๗๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม ¶ วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา ¶ อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๕๗๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ¶ ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๗๓. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กิริยา มโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา.
กิริยามโนวิฺาณธาตุอุเปกฺขาสหคตา
๕๗๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา ¶ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๗๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา.
กิริยา มโนวิฺาณธาตุ อุเปกฺขาสหคตา.
อเหตุกา กิริยา อพฺยากตา.
สเหตุกกามาวจรกิริยา
๕๗๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ ¶ …เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สเหตุกา กามาวจรกิริยา.
รูปาวจรกิริยา
๕๗๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๗๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
รูปาวจรกิริยา.
อรูปาวจรกิริยา
๕๗๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ ¶ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๘๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว ¶ กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๘๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๘๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อโมโห อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อรูปาวจรกิริยา.
กิริยา อพฺยากตา.
จิตฺตุปฺปาทกณฺฑํ นิฏฺิตํ.