📜
๓. นิกฺเขปกณฺฑํ
ติกนิกฺเขปํ
๙๘๕. กตเม ¶ ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ, อโทโส, อโมโห; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๙๘๖. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๙๘๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๙๘๘. กตเม ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, สุขํ เวทนํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.
๙๘๙. กตเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? ทุกฺขภูมิยํ กามาวจเร, ทุกฺขํ เวทนํ ¶ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ¶ .
๙๙๐. กตเม ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? อทุกฺขมสุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.
๙๙๑. กตเม ¶ ธมฺมา วิปากา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา วิปากา.
๙๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา? กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา.
๙๙๓. กตเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา? เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
๙๙๔. กตเม ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา.
๙๙๕. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส ¶ กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา.
๙๙๖. กตเม ¶ ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา.
๙๙๗. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.
๙๙๘. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ ¶ , สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.
๙๙๙. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา.
๑๐๐๐. กตเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา? สวิตกฺกสวิจารภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน ¶ , วิตกฺกวิจาเร เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา.
๑๐๐๑. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา? อวิตกฺกวิจารมตฺตภูมิยํ รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, วิจารํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา.
๑๐๐๒. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา? อวิตกฺกอวิจารภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร ¶ , อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา.
๑๐๐๓. กตเม ธมฺมา ปีติสหคตา? ปีติภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน ¶ , ปีตึ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปีติสหคตา.
๑๐๐๔. กตเม ธมฺมา สุขสหคตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, สุขํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขสหคตา.
๑๐๐๕. กตเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา? อุเปกฺขาภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, อุเปกฺขํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา.
๑๐๐๖. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๐๗. ตตฺถ ¶ กตมา สกฺกายทิฏฺิ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา เวทนํ, เวทนาย วา อตฺตานํ. สฺํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, สฺาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา สฺํ, สฺาย ¶ วา อตฺตานํ. สงฺขาเร อตฺตโต ¶ สมนุปสฺสติ, สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา สงฺขาเร, สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํ. วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ [ทิฏฺิวิสูกายิตํ (สี.)] ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.
๑๐๐๘. ตตฺถ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ ¶ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ. ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.
๑๐๐๙. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ ‘สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, สีลพฺพเตน สุทฺธี’ติ ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ ¶ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๑๐. อิมานิ ¶ ตีณิ สํโยชนานิ; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.
๑๐๑๑. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา? อวเสโส โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา.
๑๐๑๒. กตเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา? กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ ¶ ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา.
๑๐๑๓. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๑๔. ตตฺถ กตมา สกฺกายทิฏฺิ…เป… อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.
๑๐๑๕. ตตฺถ ¶ กตมา วิจิกิจฺฉา…เป… อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.
๑๐๑๖. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส…เป… อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๑๗. อิมานิ ตีณิ สํโยชนานิ; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา. ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส ¶ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา. ตเทกฏฺโ โลโภ, โทโส, โมโห – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๐๑๘. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? อวเสโส โลโภ, โทโส, โมโห – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา ¶ จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๐๑๙. กตเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๐๒๐. กตเม ธมฺมา อาจยคามิโน? สาสวา กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาจยคามิโน.
๑๐๒๑. กตเม ธมฺมา อปจยคามิโน? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา อปจยคามิโน.
๑๐๒๒. กตเม ¶ ธมฺมา เนว อาจยคามิ น อปจยคามิโน? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา ¶ ; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว อาจยคามิ น อปจยคามิโน.
๑๐๒๓. กตเม ธมฺมา เสกฺขา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, เหฏฺิมานิ จ ตีณิ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา เสกฺขา.
๑๐๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา อเสกฺขา? อุปริฏฺิมํ [อุปริมํ (สฺยา.)] อรหตฺตผลํ – อิเม ธมฺมา อเสกฺขา.
๑๐๒๕. กตเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา.
๑๐๒๖. กตเม ¶ ธมฺมา ปริตฺตา? สพฺเพว กามาวจรา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปริตฺตา.
๑๐๒๗. กตเม ธมฺมา มหคฺคตา? รูปาวจรา, อรูปาวจรา, กุสลาพฺยากตา ธมฺมา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มหคฺคตา.
๑๐๒๘. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณา.
๑๐๒๙. กตเม ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา? ปริตฺเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา.
๑๐๓๐. กตเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา? มหคฺคเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา.
๑๐๓๑. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา? อปฺปมาเณ ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา.
๑๐๓๒. กตเม ¶ ธมฺมา หีนา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา หีนา.
๑๐๓๓. กตเม ธมฺมา มชฺฌิมา? สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มชฺฌิมา.
๑๐๓๔. กตเม ธมฺมา ปณีตา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา ปณีตา.
๑๐๓๕. กตเม ¶ ธมฺมา มิจฺฉตฺตนิยตา? ปฺจ กมฺมานิ อานนฺตริกานิ, ยา จ มิจฺฉาทิฏฺินิยตา – อิเม ธมฺมา มิจฺฉตฺตนิยตา.
๑๐๓๖. กตเม ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา.
๑๐๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา อนิยตา? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิยตา.
๑๐๓๘. กตเม ธมฺมา มคฺคารมฺมณา? อริยมคฺคํ อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มคฺคารมฺมณา.
๑๐๓๙. กตเม ¶ ธมฺมา มคฺคเหตุกา? อริยมคฺคสมงฺคิสฺส มคฺคงฺคานิ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส ¶ สมฺมาทิฏฺิ มคฺโค เจว เหตุ จ, สมฺมาทิฏฺึ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตู. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา.
๑๐๔๐. กตเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน? อริยมคฺคํ อธิปตึ กริตฺวา เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส วีมํสาธิปเตยฺยํ มคฺคํ ภาวยนฺตสฺส วีมํสํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน.
๑๐๔๑. กตเม ธมฺมา อุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา ชาตา ภูตา สฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺิตา สมุฏฺิตา อุปฺปนฺนา อุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ [รูปา (พหูสุ)], เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อุปฺปนฺนา.
๑๐๔๒. กตเม ธมฺมา อนุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา อชาตา อภูตา อสฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา อปาตุภูตา ¶ อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺิตา อสมุฏฺิตา อนุปฺปนฺนา อนุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อนุปฺปนฺนา.
๑๐๔๓. กตเม ¶ ธมฺมา อุปฺปาทิโน? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ อวิปกฺกวิปากานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปฺปชฺชิสฺสติ – อิเม ธมฺมา อุปฺปาทิโน.
๑๐๔๔. กตเม ¶ ธมฺมา อตีตา? เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิคตา วิปริณตา อตฺถงฺคตา อพฺภตฺถงฺคตา อุปฺปชฺชิตฺวา วิคตา อตีตา อตีตํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อตีตา.
๑๐๔๕. กตเม ธมฺมา อนาคตา? เย ธมฺมา อชาตา อภูตา อสฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา ¶ อปาตุภูตา อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺิตา อสมุฏฺิตา อนาคตา อนาคตํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อนาคตา.
๑๐๔๖. กตเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา ชาตา ภูตา สฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺิตา สมุฏฺิตา ปจฺจุปฺปนฺนา ปจฺจุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนา.
๑๐๔๗. กตเม ธมฺมา อตีตารมฺมณา? อตีเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อตีตารมฺมณา.
๑๐๔๘. กตเม ธมฺมา อนาคตารมฺมณา? อนาคเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อนาคตารมฺมณา.
๑๐๔๙. กตเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา? ปจฺจุปฺปนฺเน ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา.
๑๐๕๐. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตา? เย ธมฺมา เตสํ เตสํ สตฺตานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยตา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทิณฺณา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตา.
๑๐๕๑. กตเม ธมฺมา พหิทฺธา? เย ธมฺมา เตสํ เตสํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อชฺฌตฺตํ ¶ ปจฺจตฺตํ นิยตา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทิณฺณา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา พหิทฺธา.
๑๐๕๒. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธา? ตทุภยํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธา.
๑๐๕๓. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา? อชฺฌตฺเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา.
๑๐๕๔. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา? พหิทฺธา ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา.
๑๐๕๕. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา? อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา.
๑๐๕๖. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.
๑๐๕๗. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, สทฺทายตนํ, คนฺธายตนํ ¶ , รสายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.
๑๐๕๘. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ; อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา.
ติกํ.
ทุกนิกฺเขปํ
เหตุโคจฺฉกํ
๑๐๕๙. กตเม ธมฺมา เหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู, นว กามาวจรเหตู ฉ รูปาวจรเหตู, ฉ อรูปาวจรเหตู, ฉ อปริยาปนฺนเหตู.
๑๐๖๐. ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.
๑๐๖๑. ตตฺถ ¶ กตโม อโลโภ? โย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโลโภ.
๑๐๖๒. ตตฺถ ¶ กตโม อโทโส? โย ¶ อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ อนุทฺทา อนุทฺทายนา อนุทายิตตฺตํ หิเตสิตา อนุกมฺปา อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโทโส.
๑๐๖๓. ตตฺถ กตโม อโมโห? ทุกฺเข าณํ, ทุกฺขสมุทเย าณํ, ทุกฺขนิโรเธ าณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ, ปุพฺพนฺเต าณํ, อปรนฺเต าณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต าณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ าณํ, ยา เอวรูปา ปฺา ¶ ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อโมโห.
อิเม ตโย กุสลเหตู.
๑๐๖๔. ตตฺถ กตเม ตโย อกุสลเหตู? โลโภ, โทโส, โมโห.
๑๐๖๕. ตตฺถ กตโม โลโภ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทีราโค [นนฺทิราโค (สี.)] จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สฺชนนี สิพฺพินี [สิพฺพนี (สี.)] ชาลินี สริตา วิสตฺติกา สุตฺตํ วิสฏา อายูหินี [อายูหนี (สี. สฺยา.)] ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสิสนา อาสิสิตตฺตํ [อาสึสนา อาสึสิตตฺตํ (สี. สฺยา.)] รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉฺชิกตา [ปฺุจิกตา (สฺยา.) ปุจฺฉิกตา (สี.)] สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา ¶ รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ¶ โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉาทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ¶ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โลโภ.
๑๐๖๖. ตตฺถ ¶ กตโม โทโส? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ โทโส.
๑๐๖๗. ตตฺถ กตโม โมโห? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํ, ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย ¶ อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โมโห.
อิเม ตโย อกุสลเหตู.
๑๐๖๘. ตตฺถ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ วา ธมฺมานํ วิปากโต กิริยาพฺยากเตสุ วา ธมฺเมสุ อโลโภ อโทโส อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู.
๑๐๖๙. ตตฺถ ¶ กตเม นว กามาวจรเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม นว กามาวจรเหตู.
๑๐๗๐. ตตฺถ ¶ กตเม ฉ รูปาวจรเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ รูปาวจรเหตู.
๑๐๗๑. ตตฺถ กตเม ฉ อรูปาวจรเหตู? ตโย ¶ กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ อรูปาวจรเหตู.
๑๐๗๒. ตตฺถ กตเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู.
๑๐๗๓. ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.
๑๐๗๔. ตตฺถ กตโม อโลโภ? โย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโลโภ.
๑๐๗๕. ตตฺถ กตโม อโทโส? โย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ…เป… อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโทโส.
๑๐๗๖. ตตฺถ กตโม อโมโห ¶ ? ทุกฺเข าณํ, ทุกฺขสมุทเย าณํ, ทุกฺขนิโรเธ าณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ, ปุพฺพนฺเต าณํ, อปรนฺเต าณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต าณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ าณํ, ยา เอวรูปา ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ อโมโห.
อิเม ตโย กุสลเหตู.
๑๐๗๗. ตตฺถ ¶ ¶ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ ธมฺมานํ วิปากโต อโลโภ อโทโส อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู. อิเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู – อิเม ธมฺมา เหตู.
๑๐๗๘. กตเม ธมฺมา น เหตู? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น เหตู.
๑๐๗๙. กตเม ธมฺมา สเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สเหตุกา ¶ .
๑๐๘๐. กตเม ธมฺมา อเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา อเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อเหตุกา.
๑๐๘๑. กตเม ¶ ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา.
๑๐๘๒. กตเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา.
๑๐๘๓. กตเม ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ? โลโภ โมเหน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โมโห โลเภน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โทโส โมเหน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โมโห โทเสน เหตุ เจว สเหตุโก จ; อโลโภ อโทโส อโมโห, เต อฺมฺํ เหตู เจว สเหตุกา จ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ.
๑๐๘๔. กตเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สเหตุกา เต ¶ ธมฺเม เปตฺวา, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู.
๑๐๘๕. กตเม ¶ ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ? โลโภ โมเหน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โลเภน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โทโส โมเหน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โทเสน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ; อโลโภ อโทโส อโมโห ¶ , เต อฺมฺํ เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ.
๑๐๘๖. กตเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เต ธมฺเม เปตฺวา, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู.
๑๐๘๗. กตเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา น เหตู สเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา.
๑๐๘๘. กตเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา น เหตู อเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา.
จูฬนฺตรทุกํ
๑๐๘๙. กตเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา? ปฺจกฺขนฺธา – รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา.
๑๐๙๐. กตเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา? อสงฺขตา ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา.
๑๐๙๑. กตเม ธมฺมา สงฺขตา? เยว เต ธมฺมา สปฺปจฺจยา, เตว เต ธมฺมา สงฺขตา.
๑๐๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา อสงฺขตา? โย เอว โส ธมฺโม อปฺปจฺจโย, โส เอว โส ธมฺโม อสงฺขโต.
๑๐๙๓. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนา ¶ .
๑๐๙๔. กตเม ¶ ธมฺมา อนิทสฺสนา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนา.
๑๐๙๕. กตเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา.
๑๐๙๖. กตเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา? เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา.
๑๐๙๗. กตเม ธมฺมา รูปิโน? จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิเม ธมฺมา รูปิโน.
๑๐๙๘. กตเม ธมฺมา อรูปิโน? เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อรูปิโน.
๑๐๙๙. กตเม ธมฺมา โลกิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา โลกิยา.
๑๑๐๐. กตเม ธมฺมา โลกุตฺตรา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โลกุตฺตรา.
๑๑๐๑. กตเม ธมฺมา เกนจิ วิฺเยฺยา, เกนจิ น วิฺเยฺยา? เย ¶ เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา ¶ , น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ¶ ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ¶ ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย ¶ เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน ¶ เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ¶ ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. อิเม ธมฺมา เกนจิ วิฺเยฺยา เกนจิ น วิฺเยฺยา.
อาสวโคจฺฉกํ
๑๑๐๒. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวา? จตฺตาโร อาสวา – กามาสโว, ภวาสโว, ทิฏฺาสโว, อวิชฺชาสโว.
๑๑๐๓. ตตฺถ ¶ กตโม กามาสโว? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ กามาสโว.
๑๑๐๔. ตตฺถ กตโม ภวาสโว? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท [ภวจฺฉนฺโท (สี. สฺยา.)] ภวราโค ภวนนฺที ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปริฬาโห ภวมุจฺฉา ภวชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ ภวาสโว.
๑๑๐๕. ตตฺถ กตโม ทิฏฺาสโว? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺาสโว. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺาสโว.
๑๑๐๖. ตตฺถ กตโม อวิชฺชาสโว? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ ¶ , ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํः ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ ¶ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย ¶ อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาสโว.
อิเม ธมฺมา อาสวา.
๑๑๐๗. กตเม ธมฺมา โน อาสวา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา ¶ เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน อาสวา.
๑๑๐๘. กตเม ธมฺมา สาสวา? กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สาสวา.
๑๑๐๙. กตเม ธมฺมา อนาสวา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนาสวา.
๑๑๑๐. กตเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ¶ อาสวสมฺปยุตฺตา.
๑๑๑๑. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา.
๑๑๑๒. กตเม ธมฺมา อาสวา เจว สาสวา จ? เตเยว อาสวา อาสวา เจว สาสวา จ.
๑๑๑๓. กตเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สาสวา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา ¶ , อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา.
๑๑๑๔. กตเม ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ? กามาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว กามาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, ภวาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว ภวาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, ทิฏฺาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว ¶ ทิฏฺาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ – อิเม ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ.
๑๑๑๕. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา.
๑๑๑๖. กตเม ¶ ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา.
๑๑๑๗. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา.
นิกฺเขปกณฺเฑ ปมภาณวาโร.
สํโยชนโคจฺฉกํ
๑๑๑๘. กตเม ธมฺมา สํโยชนา? ทส สํโยชนานิ – กามราคสํโยชนํ, ปฏิฆสํโยชนํ ¶ , มานสํโยชนํ, ทิฏฺิสํโยชนํ, วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ, สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ, ภวราคสํโยชนํ, อิสฺสาสํโยชนํ, มจฺฉริยสํโยชนํ, อวิชฺชาสํโยชนํ.
๑๑๑๙. ตตฺถ กตมํ กามราคสํโยชนํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามราคสํโยชนํ.
๑๑๒๐. ตตฺถ กตมํ ปฏิฆสํโยชนํ? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ¶ ชายติ, อฏฺาเน วา ปน ¶ อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ปฏิฆสํโยชนํ.
๑๑๒๑. ตตฺถ กตมํ มานสํโยชนํ? เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน, สทิโสหมสฺมีติ มาโน, หีโนหมสฺมีติ ¶ มาโน. โย เอวรูโป มาโน มฺนา มฺิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนโม [อุณฺณติ อุณฺณาโม (สฺยา.)] ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ มานสํโยชนํ.
๑๑๒๒. ตตฺถ กตมํ ทิฏฺิสํโยชนํ? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ¶ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ทิฏฺิสํโยชนํ. เปตฺวา สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ¶ ทิฏฺิสํโยชนํ.
๑๑๒๓. ตตฺถ กตมํ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติः ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อิทํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ.
๑๑๒๔. ตตฺถ ¶ กตมํ สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติ; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ.
๑๑๒๕. ตตฺถ กตมํ ภวราคสํโยชนํ? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท ภวราโค ภวนนฺที ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปริฬาโห ภวมุจฺฉา ภวชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ ภวราคสํโยชนํ.
๑๑๒๖. ตตฺถ กตมํ อิสฺสาสํโยชนํ? ยา ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ อิสฺสา อิสฺสายนา ¶ อิสฺสายิตตฺตํ อุสูยา อุสูยนา ¶ อุสูยิตตฺตํ [อุสฺสุยา อุสฺสุยนา อุสฺสุยิตตฺตํ (ก.)] – อิทํ วุจฺจติ อิสฺสาสํโยชนํ.
๑๑๒๗. ตตฺถ กตมํ มจฺฉริยสํโยชนํ? ปฺจ มจฺฉริยานิ – อาวาสมจฺฉริยํ, กุลมจฺฉริยํ, ลาภมจฺฉริยํ, วณฺณมจฺฉริยํ, ธมฺมมจฺฉริยํ. ยํ เอวรูปํ มจฺเฉรํ มจฺฉรายนา มจฺฉรายิตตฺตํ เววิจฺฉํ กทริยํ กฏุกฺจุกตา อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ มจฺฉริยสํโยชนํ.
๑๑๒๘. ตตฺถ ¶ กตมํ อวิชฺชาสํโยชนํ? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํः ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อิทํ วุจฺจติ อวิชฺชาสํโยชนํ.
อิเม ธมฺมา สํโยชนา.
๑๑๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา โน สํโยชนา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน สํโยชนา.
๑๑๓๐. กตเม ¶ ธมฺมา สํโยชนิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนิยา.
๑๑๓๑. กตเม ธมฺมา อสํโยชนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํโยชนิยา.
๑๑๓๒. กตเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา.
๑๑๓๓. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา.
๑๑๓๔. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนิยา จ? ตาเนว สํโยชนานิ สํโยชนา เจว สํโยชนิยา จ.
๑๑๓๕. กตเม ธมฺมา สํโยชนิยา เจว โน จ สํโยชนา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สํโยชนิยา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนิยา เจว โน จ สํโยชนา.
๑๑๓๖. กตเม ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนสมฺปยุตฺตา จ? กามราคสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ กามราคสํโยชเนน สํโยชนฺเจว ¶ สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, ปฏิฆสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ ปฏิฆสํโยชเนน สํโยชนฺเจว ¶ สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, มานสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ มานสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ ทิฏฺิสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ วิจิกิจฺฉาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ สีลพฺพตปรามาสสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, ภวราคสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ ภวราคสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อิสฺสาสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ อิสฺสาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, มจฺฉริยสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ มจฺฉริยสํโยชเนน ¶ สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนสมฺปยุตฺตา จ.
๑๑๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว โน จ สํโยชนา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา ¶ สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว โน จ สํโยชนา.
๑๑๓๘. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยา.
๑๑๓๙. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยา.
คนฺถโคจฺฉกํ
๑๑๔๐. กตเม ¶ ธมฺมา คนฺถา? จตฺตาโร คนฺถา – อภิชฺฌา กายคนฺโถ, พฺยาปาโท กายคนฺโถ, สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อิทํ สจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ.
๑๑๔๑. ตตฺถ กตโม อภิชฺฌา กายคนฺโถ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทีราโค จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา วิสตฺติกา สุตฺตํ ¶ วิสฏา อายูหินี ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสิสนา อาสิสิตตฺตํ รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉฺชิกตา สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉาทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อภิชฺฌา กายคนฺโถ.
๑๑๔๒. ตตฺถ ¶ กตโม พฺยาปาโท กายคนฺโถ? อนตฺถํ เม อจรี ติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ¶ ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ¶ ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ¶ ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ พฺยาปาโท กายคนฺโถ.
๑๑๔๓. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, สีลพฺพเตน สุทฺธีติः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ.
๑๑๔๔. ตตฺถ กตโม อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ? สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อสสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อนฺตวา โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อนนฺตวา โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; โหติ จ น ¶ จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วาः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ. เปตฺวา สีลพฺพตปรามาสํ กายคนฺถํ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ.
อิเม ธมฺมา คนฺถา.
๑๑๔๕. กตเม ¶ ธมฺมา โน คนฺถา? เต ¶ ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน คนฺถา.
๑๑๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา คนฺถนิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา คนฺถนิยา.
๑๑๔๗. กตเม ธมฺมา อคนฺถนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อคนฺถนิยา.
๑๑๔๘. กตเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ¶ คนฺถสมฺปยุตฺตา.
๑๑๔๙. กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา.
๑๑๕๐. กตเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถนิยา จ? เตว คนฺถา คนฺถา เจว คนฺถนิยา จ.
๑๑๕๑. กตเม ธมฺมา คนฺถนิยา เจว โน จ คนฺถา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา คนฺถนิยา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา คนฺถนิยา เจว โน จ คนฺถา.
๑๑๕๒. กตเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา จ? สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ อภิชฺฌากายคนฺเถน คนฺโถ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ, อภิชฺฌากายคนฺโถ สีลพฺพตปรามาเสน กายคนฺเถน คนฺโถ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ, อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ อภิชฺฌากายคนฺเถน คนฺโถ ¶ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ, อภิชฺฌากายคนฺโถ อิทํสจฺจาภินิเวเสน กายคนฺเถน คนฺโถ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ – อิเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา จ.
๑๑๕๓. กตเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว โน จ คนฺถา? เตหิ ¶ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ¶ ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว โน จ คนฺถา.
๑๑๕๔. กตเม ¶ ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา.
๑๑๕๕. กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา.
โอฆโคจฺฉกํ
๑๑๕๖. กตเม ธมฺมา โอฆา? จตฺตาโร โอฆา…เป… อิเม ธมฺมา โอฆวิปฺปยุตฺตา โอฆนิยา.
โยคโคจฺฉกํ
๑๑๕๗. กตเม ธมฺมา โยคา? จตฺตาโร โยคา…เป… อิเม ธมฺมา โยควิปฺปยุตฺตา โยคนิยา.
นีวรณโคจฺฉกํ
๑๑๕๘. กตเม ธมฺมา นีวรณา? ฉ นีวรณา [นีวรณานิ (สฺยา.)] – กามจฺฉนฺทนีวรณํ, พฺยาปาทนีวรณํ, ถินมิทฺธนีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ, อวิชฺชานีวรณํ.
๑๑๕๙. ตตฺถ ¶ กตมํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามจฺฉนฺทนีวรณํ.
๑๑๖๐. ตตฺถ กตมํ พฺยาปาทนีวรณํ? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ; อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ; ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส ¶ เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… ¶ อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ พฺยาปาทนีวรณํ.
๑๑๖๑. ตตฺถ กตมํ ถินมิทฺธนีวรณํ? อตฺถิ ถินํ, อตฺถิ มิทฺธํ.
๑๑๖๒. ตตฺถ กตมํ ถินํ? ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมฺตา โอลียนา สลฺลียนา ลีนํ ลียนา ¶ ลียิตตฺตํ ถินํ ถิยนา ถิยิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ถินํ.
๑๑๖๓. ตตฺถ กตมํ มิทฺธํ? ยา กายสฺส อกลฺลตา อกมฺมฺตา โอนาโห ปริโยนาโห อนฺโตสโมโรโธ มิทฺธํ โสปฺปํ ปจลายิกา โสปฺปํ สุปนา สุปิตตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ มิทฺธํ. อิติ อิทฺจ ถินํ, อิทฺจ มิทฺธํ – อิทํ วุจฺจติ ถินมิทฺธนีวรณํ.
๑๑๖๔. ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ? อตฺถิ อุทฺธจฺจํ, อตฺถิ กุกฺกุจฺจํ.
๑๑๖๕. ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจํ? ยํ จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจํ.
๑๑๖๖. ตตฺถ ¶ กตมํ กุกฺกุจฺจํ? อกปฺปิเย กปฺปิยสฺิตา, กปฺปิเย อกปฺปิยสฺิตา, อวชฺเช วชฺชสฺิตา, วชฺเช อวชฺชสฺิตา. ยํ เอวรูปํ กุกฺกุจฺจํ กุกฺกุจฺจายนา กุกฺกุจฺจายิตตฺตํ เจตโส วิปฺปฏิสาโร มโนวิเลโข ¶ – อิทํ วุจฺจติ กุกฺกุจฺจํ. อิติ อิทฺจ อุทฺธจฺจํ, อิทฺจ กุกฺกุจฺจํ – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ.
๑๑๖๗. ตตฺถ กตมํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต ¶ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ. ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อิทํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉานีวรณํ.
๑๑๖๘. ตตฺถ กตมํ อวิชฺชานีวรณํ? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํः ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อิทํ วุจฺจติ อวิชฺชานีวรณํ.
อิเม ธมฺมา นีวรณา.
๑๑๖๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา โน นีวรณา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน นีวรณา.
๑๑๗๐. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยา.
๑๑๗๑. กตเม ธมฺมา อนีวรณิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนีวรณิยา.
๑๑๗๒. กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา.
๑๑๗๓. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา.
๑๑๗๔. กตเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณิยา จ? ตาเนว นีวรณานิ นีวรณา เจว นีวรณิยา จ.
๑๑๗๕. กตเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา นีวรณิยา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณา.
๑๑๗๖. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จ? กามจฺฉนฺทนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ กามจฺฉนฺทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, พฺยาปาทนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ พฺยาปาทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, ถินมิทฺธนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ ถินมิทฺธนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว ¶ นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, กุกฺกุจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว ¶ นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ กุกฺกุจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, กามจฺฉนฺทนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ กามจฺฉนฺทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, พฺยาปาทนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ พฺยาปาทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, ถินมิทฺธนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ ถินมิทฺธนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, กุกฺกุจฺจนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ ¶ กุกฺกุจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว ¶ นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จ.
๑๑๗๗. กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณา.
๑๑๗๘. กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา.
๑๑๗๙. กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา.
ปรามาสโคจฺฉกํ
๑๑๘๐. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา ปรามาสา? ทิฏฺิปรามาโส.
๑๑๘๑. ตตฺถ กตโม ทิฏฺิปรามาโส? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ ¶ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วาः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิปรามาโส. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺิปรามาโส.
อิเม ธมฺมา ปรามาสา.
๑๑๘๒. กตเม ¶ ธมฺมา โน ปรามาสา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน ปรามาสา.
๑๑๘๓. กตเม ธมฺมา ปรามฏฺา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปรามฏฺา.
๑๑๘๔. กตเม ธมฺมา อปรามฏฺา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปรามฏฺา.
๑๑๘๕. กตเม ธมฺมา ปรามาสสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ¶ ปรามาสสมฺปยุตฺตา.
๑๑๘๖. กตเม ¶ ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา.
๑๑๘๗. กตเม ธมฺมา ปรามาสา เจว ปรามฏฺา จ? สฺเวว ปรามาโส ปรามาโส เจว ปรามฏฺโ จ.
๑๑๘๘. กตเม ธมฺมา ปรามฏฺา เจว โน จ ปรามาสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา ปรามฏฺา, เต ธมฺเม เปตฺวา ¶ อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปรามฏฺา เจว โน จ ปรามาสา.
๑๑๘๙. กตเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺา.
๑๑๙๐. กตเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺา.
มหนฺตรทุกํ
๑๑๙๑. กตเม ¶ ธมฺมา สารมฺมณา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สารมฺมณา.
๑๑๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา อนารมฺมณา? สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนารมฺมณา.
๑๑๙๓. กตเม ¶ ธมฺมา จิตฺตา? จกฺขุวิฺาณํ, โสตวิฺาณํ, ฆานวิฺาณํ, ชิวฺหาวิฺาณํ, กายวิฺาณํ, มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิเม ธมฺมา จิตฺตา.
๑๑๙๔. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตา.
๑๑๙๕. กตเม ธมฺมา เจตสิกา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เจตสิกา.
๑๑๙๖. กตเม ธมฺมา อเจตสิกา? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อเจตสิกา.
๑๑๙๗. กตเม ธมฺมา จิตฺตสมฺปยุตฺตา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสมฺปยุตฺตา.
๑๑๙๘. กตเม ธมฺมา จิตฺตวิปฺปยุตฺตา? สพฺพฺจ ¶ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา จิตฺตวิปฺปยุตฺตา. จิตฺตํ น วตฺตพฺพํ – จิตฺเตน สมฺปยุตฺตนฺติปิ, จิตฺเตน วิปฺปยุตฺตนฺติปิ.
๑๑๙๙. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺา.
๑๒๐๐. กตเม ธมฺมา จิตฺตวิสํสฏฺา? สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา จิตฺตวิสํสฏฺา. จิตฺตํ น วตฺตพฺพํ – จิตฺเตน สํสฏฺนฺติปิ, จิตฺเตน วิสํสฏฺนฺติปิ.
๑๒๐๑. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา จิตฺตสมุฏฺานา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ; กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ; ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา ¶ รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิเม ธมฺมา จิตฺตสมุฏฺานา.
๑๒๐๒. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตสมุฏฺานา? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสมุฏฺานา.
๑๒๐๓. กตเม ธมฺมา จิตฺตสหภุโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสหภุโน.
๑๒๐๔. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตสหภุโน? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสหภุโน.
๑๒๐๕. กตเม ธมฺมา จิตฺตานุปริวตฺติโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ – อิเม ธมฺมา จิตฺตานุปริวตฺติโน.
๑๒๐๖. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตานุปริวตฺติโน? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตานุปริวตฺติโน.
๑๒๐๗. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา.
๑๒๐๘. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา.
๑๒๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน.
๑๒๑๐. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน.
๑๒๑๑. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน.
๑๒๑๒. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน.
๑๒๑๓. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺติกา? จกฺขายตนํ…เป… มนายตนํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺติกา.
๑๒๑๔. กตเม ธมฺมา พาหิรา? รูปายตนํ…เป… ธมฺมายตนํ – อิเม ธมฺมา พาหิรา.
๑๒๑๕. กตเม ธมฺมา อุปาทา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิเม ธมฺมา อุปาทา.
๑๒๑๖. กตเม ธมฺมา โน อุปาทา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ, จตฺตาโร จ มหาภูตา, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน อุปาทา.
๑๒๑๗. กตเม ธมฺมา อุปาทิณฺณา? สาสวา กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อุปาทิณฺณา ¶ .
๑๒๑๘. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณา? สาสวา ¶ กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา, ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา, อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณา.
อุปาทานโคจฺฉกํ
๑๒๑๙. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานา? จตฺตาริ อุปาทานานิ – กามุปาทานํ, ทิฏฺุปาทานํ, สีลพฺพตุปาทานํ, อตฺตวาทุปาทานํ [กามูปาทานํ ทิฏฺูปาทานํ สีลพฺพตูปาทานํ อตฺตวาทูปาทานํ (สี.)].
๑๒๒๐. ตตฺถ ¶ กตมํ กามุปาทานํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามุปาทานํ.
๑๒๒๑. ตตฺถ กตมํ ทิฏฺุปาทานํ? นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, นตฺถิ อยํ โลโก, นตฺถิ ปโร โลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา [สมคฺคตา (ก.)] สมฺมาปฏิปนฺนา, เย อิมฺจ โลกํ ปรฺจ โลกํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ¶ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ทิฏฺุปาทานํ. เปตฺวา สีลพฺพตุปาทานฺจ อตฺตวาทุปาทานฺจ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺุปาทานํ.
๑๒๒๒. ตตฺถ กตมํ สีลพฺพตุปาทานํ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, สีลพฺพเตน สุทฺธีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ สีลพฺพตุปาทานํ.
๑๒๒๓. ตตฺถ กตมํ อตฺตวาทุปาทานํ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ ¶ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ…เป… สฺํ…เป… สงฺขาเร…เป… วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ¶ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ¶ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ อตฺตวาทุปาทานํ.
อิเม ธมฺมา อุปาทานา.
๑๒๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา โน อุปาทานา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน อุปาทานา.
๑๒๒๕. กตเม ธมฺมา อุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานิยา.
๑๒๒๖. กตเม ธมฺมา อนุปาทานิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุปาทานิยา.
๑๒๒๗. กตเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา.
๑๒๒๘. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา.
๑๒๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานิยา จ? ตาเนว อุปาทานานิ อุปาทานา เจว อุปาทานิยา จ.
๑๒๓๐. กตเม ธมฺมา อุปาทานิยา เจว โน จ อุปาทานา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา อุปาทานิยา ¶ , เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานิยา เจว โน จ อุปาทานา.
๑๒๓๑. กตเม ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานสมฺปยุตฺตา จ? ทิฏฺุปาทานํ ¶ กามุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, กามุปาทานํ ทิฏฺุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, สีลพฺพตุปาทานํ กามุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, กามุปาทานํ สีลพฺพตุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ ¶ , อตฺตวาทุปาทานํ กามุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, กามุปาทานํ อตฺตวาทุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานสมฺปยุตฺตา จ.
๑๒๓๒. กตเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อุปาทานา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อุปาทานา.
๑๒๓๓. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อุปาทานิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา ¶ , รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อุปาทานิยา.
๑๒๓๔. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยา.
นิกฺเขปกณฺเฑ ทุติยภาณวาโร.
กิเลสโคจฺฉกํ
๑๒๓๕. กตเม ธมฺมา กิเลสา? ทส กิเลสวตฺถูนิ – โลโภ, โทโส, โมโห, มาโน, ทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, ถินํ, อุทฺธจฺจํ, อหิรีกํ, อโนตฺตปฺปํ.
๑๒๓๖. ตตฺถ ¶ กตโม โลโภ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทีราโค จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา วิสตฺติกา สุตฺตํ วิสฏา อายูหินี ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสิสนา อาสิสิตตฺตํ รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา ¶ โผฏฺพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉฺชิกตา สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ¶ ธมฺมตณฺหา โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉาทนํ ¶ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โลโภ.
๑๒๓๗. ตตฺถ กตโม โทโส? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ โทโส.
๑๒๓๘. ตตฺถ กตโม โมโห? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํ ¶ . ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ¶ ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โมโห.
๑๒๓๙. ตตฺถ ¶ กตโม มาโน? เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน, สทิโสหมสฺมีติ มาโน, หีโนหมสฺมีติ มาโน; โย เอวรูโป มาโน มฺนา มฺิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนโม ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ มาโน.
๑๒๔๐. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิ? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ¶ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วาः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิ. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺิ.
๑๒๔๑. ตตฺถ ¶ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติः ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย, อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.
๑๒๔๒. ตตฺถ กตมํ ถินํ? ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมฺตา โอลียนา สลฺลียนา ลีนํ ลียนา ลียิตตฺตํ ถินํ ถิยนา ถิยิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ถินํ.
๑๒๔๓. ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจํ? ยํ จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจํ.
๑๒๔๔. ตตฺถ ¶ กตมํ อหิริกํ? ยํ น หิรียติ หิริยิตพฺเพน, น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อหิริกํ.
๑๒๔๕. ตตฺถ ¶ กตมํ อโนตฺตปฺปํ? ยํ น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อโนตฺตปฺปํ.
อิเม ธมฺมา กิเลสา.
๑๒๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา โน กิเลสา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ ¶ …เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน กิเลสา.
๑๒๔๗. กตเม ธมฺมา สํกิเลสิกา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํกิเลสิกา.
๑๒๔๘. กตเม ธมฺมา อสํกิเลสิกา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํกิเลสิกา.
๑๒๔๙. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา.
๑๒๕๐. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺา? กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺา.
๑๒๕๑. กตเม ¶ ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา.
๑๒๕๒. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ ¶ ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา.
๑๒๕๓. กตเม ¶ ธมฺมา กิเลสา เจว สํกิเลสิกา จ? เตว กิเลสา กิเลสา เจว สํกิเลสิกา จ.
๑๒๕๔. กตเม ธมฺมา สํกิเลสิกา เจว โน จ กิเลสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สํกิเลสิกา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํกิเลสิกา เจว โน จ กิเลสา.
๑๒๕๕. กตเม ธมฺมา กิเลสา เจว สํกิลิฏฺา จ? เตว กิเลสา กิเลสา เจว สํกิลิฏฺา จ.
๑๒๕๖. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา เจว โน จ กิเลสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สํกิลิฏฺา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา เจว โน จ กิเลสา.
๑๒๕๗. กตเม ธมฺมา กิเลสา เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ? โลโภ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โลเภน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โทโส โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, มาโน โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โมโห มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, ทิฏฺิ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, โมโห ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ ¶ , วิจิกิจฺฉา โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, โมโห วิจิกิจฺฉาย ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, ถินํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โลโภ อุทฺธจฺเจน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โลเภน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โทโส อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, มาโน อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อุทฺธจฺจํ ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉา อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉาย กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ถินํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อหิริเกน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โลโภ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โลเภน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โทโส อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, มาโน อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ ¶ , อหิริกํ มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อหิริกํ ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉา อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อหิริกํ วิจิกิจฺฉาย กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ถินํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โลโภ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โลเภน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ ¶ , โทโส อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อโนตฺตปฺเปน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, มาโน อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อโนตฺตปฺปํ ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉา อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อโนตฺตปฺปํ วิจิกิจฺฉาย กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ถินํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา กิเลสา เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ.
๑๒๕๘. กตเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว โน จ กิเลสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว โน จ กิเลสา.
๑๒๕๙. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… ¶ วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกา.
๑๒๖๐. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกา ¶ ? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกา.
ปิฏฺิทุกํ
๑๒๖๑. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.
๑๒๖๒. ตตฺถ ¶ ¶ กตมา สกฺกายทิฏฺิ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ…เป… สฺํ…เป… สงฺขาเร…เป… วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.
๑๒๖๓. ตตฺถ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ…เป… ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.
๑๒๖๔. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส. อิมานิ ¶ ตีณิ สํโยชนานิ, ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.
๑๒๖๕. กตเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.
๑๒๖๖. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา? อวเสโส โลโภ โทโส โมโห, ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา.
๑๒๖๗. กตเม ¶ ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ ¶ …เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพา.
๑๒๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.
๑๒๖๙. ตตฺถ กตมา สกฺกายทิฏฺิ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต ¶ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ…เป… สฺํ…เป… สงฺขาเร…เป… วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.
๑๒๗๐. ตตฺถ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ…เป… ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.
๑๒๗๑. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส. อิมานิ ตีณิ สํโยชนานิ, ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา. ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา. ตเทกฏฺโ โลโภ โทโส โมโห – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๒๗๒. กตเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา ¶ กุสลากุสลาพฺยากตา ¶ ธมฺมา กามาวจรา ¶ , รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๒๗๓. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? อวเสโส โลโภ โทโส โมโห – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา ¶ จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๒๗๔. กตเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๒๗๕. กตเม ธมฺมา สวิตกฺกา? สวิตกฺกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, วิตกฺกํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สวิตกฺกา.
๑๒๗๖. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกา? อวิตกฺกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; วิตกฺโก จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกา.
๑๒๗๗. กตเม ธมฺมา สวิจารา? สวิจารภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร ¶ อปริยาปนฺเน, วิจารํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สวิจารา.
๑๒๗๘. กตเม ธมฺมา อวิจารา? อวิจารภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร ¶ อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; วิจาโร จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อวิจารา.
๑๒๗๙. กตเม ธมฺมา สปฺปีติกา? สปฺปีติกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน ¶ , ปีตึ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สปฺปีติกา.
๑๒๘๐. กตเม ธมฺมา อปฺปีติกา? อปฺปีติกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ปีติ จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปีติกา.
๑๒๘๑. กตเม ธมฺมา ปีติสหคตา? ปีติภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, ปีตึ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปีติสหคตา.
๑๒๘๒. กตเม ¶ ธมฺมา น ปีติสหคตา? น ปีติภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ปีติ จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ปีติสหคตา.
๑๒๘๓. กตเม ธมฺมา สุขสหคตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, สุขํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขสหคตา.
๑๒๘๔. กตเม ธมฺมา ¶ น สุขสหคตา? น สุขภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สุขฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น สุขสหคตา.
๑๒๘๕. กตเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา? อุเปกฺขาภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร ¶ อปริยาปนฺเน, อุเปกฺขํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา.
๑๒๘๖. กตเม ธมฺมา น อุเปกฺขาสหคตา? น อุเปกฺขาภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, อุเปกฺขา จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น อุเปกฺขาสหคตา.
๑๒๘๗. กตเม ธมฺมา กามาวจรา? เหฏฺโต อวิจินิรยํ ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต ปรนิมฺมิตวสวตฺตี ¶ เทเว [ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทเว (สี. ก.)] อนฺโต กริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุ อายตนา, รูปํ เวทนา สฺา สงฺขารา วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา กามาวจรา.
๑๒๘๘. กตเม ธมฺมา น กามาวจรา? รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น กามาวจรา.
๑๒๘๙. กตเม ธมฺมา รูปาวจรา? เหฏฺโต พฺรหฺมโลกํ ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต อกนิฏฺเ เทเว [อกนิฏฺเทเว (สี. ก.)] อนฺโต กริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส [ทิฏฺธมฺมสุขวิหารสฺส (ก.)] วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา รูปาวจรา ¶ .
๑๒๙๐. กตเม ¶ ธมฺมา น รูปาวจรา? กามาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น รูปาวจรา.
๑๒๙๑. กตเม ธมฺมา อรูปาวจรา? เหฏฺโต อากาสานฺจายตนุปเค เทเว ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต เนวสฺานาสฺายตนุปเค เทเว อนฺโต กริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อรูปาวจรา.
๑๒๙๒. กตเม ธมฺมา น อรูปาวจรา? กามาวจรา, รูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น อรูปาวจรา.
๑๒๙๓. กตเม ¶ ธมฺมา ปริยาปนฺนา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปริยาปนฺนา.
๑๒๙๔. กตเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา? มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา.
๑๒๙๕. กตเม ธมฺมา นิยฺยานิกา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา นิยฺยานิกา.
๑๒๙๖. กตเม ธมฺมา อนิยฺยานิกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิยฺยานิกา.
๑๒๙๗. กตเม ¶ ธมฺมา นิยตา? ปฺจ กมฺมานิ อานนฺตริกานิ, ยา ¶ จ มิจฺฉาทิฏฺิ นิยตา, จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา นิยตา.
๑๒๙๘. กตเม ธมฺมา อนิยตา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิยตา.
๑๒๙๙. กตเม ¶ ธมฺมา สอุตฺตรา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สอุตฺตรา.
๑๓๐๐. กตเม ธมฺมา อนุตฺตรา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุตฺตรา.
๑๓๐๑. กตเม ธมฺมา สรณา? ตีณิ อกุสลมูลานิ โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ ¶ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา สรณา.
๑๓๐๒. กตเม ธมฺมา อรณา? กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อรณา.
อภิธมฺมทุกํ.
สุตฺตนฺติกทุกนิกฺเขปํ
๑๓๐๓. กตเม ธมฺมา วิชฺชาภาคิโน? วิชฺชาย สมฺปยุตฺตกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา วิชฺชาภาคิโน.
๑๓๐๔. กตเม ธมฺมา อวิชฺชาภาคิโน? อวิชฺชาย ¶ สมฺปยุตฺตกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อวิชฺชาภาคิโน.
๑๓๐๕. กตเม ธมฺมา วิชฺชูปมา? เหฏฺิเมสุ ตีสุ อริยมคฺเคสุ ปฺา – อิเม ธมฺมา วิชฺชูปมา.
๑๓๐๖. กตเม ธมฺมา วชิรูปมา? อุปริฏฺิเม ¶ อรหตฺตมคฺเค ปฺา – อิเม ธมฺมา วชิรูปมา.
๑๓๐๗. กตเม ธมฺมา พาลา? อหิรีกฺจ อโนตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา พาลา. สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา พาลา.
๑๓๐๘. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา ปณฺฑิตา? หิรี จ โอตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา ปณฺฑิตา. สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา ปณฺฑิตา.
๑๓๐๙. กตเม ธมฺมา กณฺหา? อหิรีกฺจ อโนตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา กณฺหา. สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา กณฺหา.
๑๓๑๐. กตเม ธมฺมา สุกฺกา? หิรี จ โอตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา สุกฺกา? สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา สุกฺกา.
๑๓๑๑. กตเม ธมฺมา ตปนียา? กายทุจฺจริตํ, วจีทุจฺจริตํ, มโนทุจฺจริตํ – อิเม ธมฺมา ตปนียา. สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา ตปนียา.
๑๓๑๒. กตเม ธมฺมา อตปนียา? กายสุจริตํ, วจีสุจริตํ, มโนสุจริตํ – อิเม ธมฺมา อตปนียา. สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา อตปนียา.
๑๓๑๓. กตเม ธมฺมา อธิวจนา? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป – อิเม ธมฺมา อธิวจนา. สพฺเพว ธมฺมา อธิวจนปถา.
๑๓๑๔. กตเม ¶ ธมฺมา นิรุตฺติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป – อิเม ธมฺมา นิรุตฺติ. สพฺเพว ธมฺมา นิรุตฺติปถา.
๑๓๑๕. กตเม ธมฺมา ปฺตฺติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป – อิเม ธมฺมา ปฺตฺติ. สพฺเพว ธมฺมา ปฺตฺติปถา.
๑๓๑๖. ตตฺถ ¶ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิทํ วุจฺจติ นามํ.
๑๓๑๗. ตตฺถ ¶ กตมํ รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา, จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ.
๑๓๑๘. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อฺาณํ อทสฺสนํ…เป… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อวิชฺชา.
๑๓๑๙. ตตฺถ ¶ กตมา ภวตณฺหา? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท…เป… ภวชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ ภวตณฺหา.
๑๓๒๐. ตตฺถ กตมา ภวทิฏฺิ? ภวิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ภวทิฏฺิ.
๑๓๒๑. ตตฺถ กตมา วิภวทิฏฺิ? น ภวิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ วิภวทิฏฺิ.
๑๓๒๒. ตตฺถ ¶ กตมา สสฺสตทิฏฺิ? สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สสฺสตทิฏฺิ.
๑๓๒๓. ตตฺถ กตมา อุจฺเฉททิฏฺิ? อุจฺฉิชฺชิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อุจฺเฉททิฏฺิ.
๑๓๒๔. ตตฺถ กตมา อนฺตวา ทิฏฺิ? อนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อนฺตวา ทิฏฺิ.
๑๓๒๕. ตตฺถ ¶ กตมา อนนฺตวา ทิฏฺิ? อนนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อนนฺตวา ทิฏฺิ.
๑๓๒๖. ตตฺถ กตมา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺิ? ปุพฺพนฺตํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺิ.
๑๓๒๗. ตตฺถ กตมา อปรนฺตานุทิฏฺิ? อปรนฺตํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อปรนฺตานุทิฏฺิ.
๑๓๒๘. ตตฺถ กตมํ อหิริกํ? ยํ น หิรียติ หิริยิตพฺเพน, น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อหิริกํ.
๑๓๒๙. ตตฺถ กตมํ อโนตฺตปฺปํ? ยํ ¶ น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อโนตฺตปฺปํ.
๑๓๓๐. ตตฺถ ¶ ¶ กตมา หิรี? ยํ หิรียติ หิริยิตพฺเพน, หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ วุจฺจติ หิรี.
๑๓๓๑. ตตฺถ กตมํ โอตฺตปฺปํ? ยํ โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ โอตฺตปฺปํ.
๑๓๓๒. ตตฺถ กตมา โทวจสฺสตา? สหธมฺมิเก วุจฺจมาเน โทวจสฺสายํ โทวจสฺสิยํ โทวจสฺสตา วิปฺปฏิกูลคฺคาหิตา วิปจฺจนีกสาตตา อนาทริยํ อนาทรตา อคารวตา อปฺปฏิสฺสวตา – อยํ วุจฺจติ โทวจสฺสตา.
๑๓๓๓. ตตฺถ กตมา ปาปมิตฺตตา? เย เต ปุคฺคลา อสฺสทฺธา ทุสฺสีลา อปฺปสฺสุตา มจฺฉริโน ทุปฺปฺา, ยา เตสํ เสวนา นิเสวนา สํเสวนา ภชนา สมฺภชนา ภตฺติ สมฺภตฺติ ตํสมฺปวงฺกตา – อยํ วุจฺจติ ปาปมิตฺตตา.
๑๓๓๔. ตตฺถ ¶ กตมา โสวจสฺสตา? สหธมฺมิเก วุจฺจมาเน โสวจสฺสายํ โสวจสฺสิยํ โสวจสฺสตา อปฺปฏิกูลคฺคาหิตา อวิปจฺจนีกสาตตา สคารวตา สาทริยํ สาทรตา สปฺปฏิสฺสวตา – อยํ วุจฺจติ โสวจสฺสตา.
๑๓๓๕. ตตฺถ กตมา กลฺยาณมิตฺตตา? เย เต ปุคฺคลา สทฺธา สีลวนฺโต พหุสฺสุตา จาควนฺโต ปฺวนฺโต, ยา เตสํ เสวนา นิเสวนา สํเสวนา ภชนา สมฺภชนา ภตฺติ สมฺภตฺติ ตํสมฺปวงฺกตา – อยํ วุจฺจติ กลฺยาณมิตฺตตา.
๑๓๓๖. ตตฺถ กตมา อาปตฺติกุสลตา? ปฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺติโย, สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺติโย. ยา ตาสํ อาปตฺตีนํ อาปตฺติกุสลตา ¶ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อาปตฺติกุสลตา.
๑๓๓๗. ตตฺถ กตมา อาปตฺติวุฏฺานกุสลตา? ยา ตาหิ อาปตฺตีหิ วุฏฺานกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อาปตฺติวุฏฺานกุสลตา.
๑๓๓๘. ตตฺถ ¶ กตมา สมาปตฺติกุสลตา? อตฺถิ ¶ สวิตกฺกสวิจารา สมาปตฺติ, อตฺถิ อวิตกฺกวิจารมตฺตา สมาปตฺติ, อตฺถิ อวิตกฺกอวิจารา สมาปตฺติ. ยา ตาสํ สมาปตฺตีนํ สมาปตฺติกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ สมาปตฺติกุสลตา.
๑๓๓๙. ตตฺถ กตมา สมาปตฺติวุฏฺานกุสลตา? ยา ตาหิ สมาปตฺตีหิ วุฏฺานกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ สมาปตฺติวุฏฺานกุสลตา.
๑๓๔๐. ตตฺถ กตมา ธาตุกุสลตา? อฏฺารส ธาตุโย จกฺขุธาตุ รูปธาตุ จกฺขุวิฺาณธาตุ, โสตธาตุ สทฺทธาตุ โสตวิฺาณธาตุ, ฆานธาตุ คนฺธธาตุ ฆานวิฺาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ รสธาตุ ชิวฺหาวิฺาณธาตุ, กายธาตุ โผฏฺพฺพธาตุ กายวิฺาณธาตุ, มโนธาตุ ธมฺมธาตุ ¶ มโนวิฺาณธาตุ. ยา ตาสํ ธาตูนํ ธาตุกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ ธาตุกุสลตา.
๑๓๔๑. ตตฺถ กตมา มนสิการกุสลตา? ยา ตาสํ ธาตูนํ มนสิการกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย ¶ สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ มนสิการกุสลตา.
๑๓๔๒. ตตฺถ กตมา อายตนกุสลตา? ทฺวาทสายตนานิ – จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, โสตายตนํ, สทฺทายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ. ยา เตสํ อายตนานํ อายตนกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อายตนกุสลตา.
๑๓๔๓. ตตฺถ กตมา ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา? อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิฺาณํ, วิฺาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ; เอวเมตสฺส ¶ เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติ. ยา ตตฺถ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา.
๑๓๔๔. ตตฺถ ¶ กตมา านกุสลตา? เย เย ธมฺมา เยสํ เยสํ ธมฺมานํ เหตู ปจฺจยา อุปฺปาทาย [อุปาทาย (สี. ก.)] ตํ ตํ านนฺติ, ยา ตตฺถ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ านกุสลตา.
๑๓๔๕. ตตฺถ กตมา อฏฺานกุสลตา? เย เย ธมฺมา เยสํ เยสํ ธมฺมานํ น เหตู น ปจฺจยา อุปฺปาทาย ตํ ตํ อฏฺานนฺติ, ยา ตตฺถ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ¶ – อยํ วุจฺจติ อฏฺานกุสลตา.
๑๓๔๖. ตตฺถ ¶ กตโม อชฺชโว? ยา อชฺชวตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ วุจฺจติ อชฺชโว.
๑๓๔๗. ตตฺถ กตโม มทฺทโว? ยา มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา นีจจิตฺตตา – อยํ วุจฺจติ มทฺทโว.
๑๓๔๘. ตตฺถ กตมา ขนฺติ? ยา ขนฺติ ขมนตา อธิวาสนตา อจณฺฑิกฺกํ อนสุโรโป อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ ขนฺติ.
๑๓๔๙. ตตฺถ กตมํ โสรจฺจํ? โย กายิโก อวีติกฺกโม, วาจสิโก อวีติกฺกโม, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโม – อิทํ วุจฺจติ โสรจฺจํ. สพฺโพปิ สีลสํวโร โสรจฺจํ.
๑๓๕๐. ตตฺถ กตมํ สาขลฺยํ? ยา สา วาจา อณฺฑกา กกฺกสา ปรกฏุกา ปราภิสชฺชนี โกธสามนฺตา อสมาธิสํวตฺตนิกา, ตถารูปึ วาจํ ปหาย ยา สา วาจา เนฬา กณฺณสุขา เปมนียา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา พหุชนมนาปา ตถารูปึ วาจํ ภาสิตา โหติ; ยา ตตฺถ สณฺหวาจตา สขิลวาจตา อผรุสวาจตา – อิทํ วุจฺจติ สาขลฺยํ.
๑๓๕๑. ตตฺถ ¶ กตโม ปฏิสนฺถาโร? ทฺเว ปฏิสนฺถารา – อามิสปฏิสนฺถาโร จ ธมฺมปฏิสนฺถาโร จ. อิเธกจฺโจ ปฏิสนฺถารโก โหติ อามิสปฏิสนฺถาเรน วา ธมฺมปฏิสนฺถาเรน วา – อยํ วุจฺจติ ปฏิสนฺถาโร.
๑๓๕๒. ตตฺถ กตมา อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา? อิเธกจฺโจ จกฺขุนา ¶ รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ อนุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ ¶ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย น ปฏิปชฺชติ, น รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ, จกฺขุนฺทฺริเย น สํวรํ อาปชฺชติ. โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป… กาเยน โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา…เป… มนสา ธมฺมํ วิฺาย นิมิตฺตคฺคาหี โหติ อนุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ ¶ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย น ปฏิปชฺชติ, น รกฺขติ มนินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริเย น สํวรํ อาปชฺชติ. ยา อิเมสํ ฉนฺนํ อินฺทฺริยานํ อคุตฺติ อโคปนา อนารกฺโข อสํวโร – อยํ วุจฺจติ อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา.
๑๓๕๓. ตตฺถ กตมา โภชเน อมตฺตฺุตา? อิเธกจฺโจ อปฺปฏิสงฺขา อโยนิโส อาหารํ อาหาเรติ ทวาย มทาย มณฺฑนาย วิภูสนาย. ยา ตตฺถ อสนฺตุฏฺิตา อมตฺตฺุตา อปฺปฏิสงฺขา โภชเน – อยํ วุจฺจติ โภชเน อมตฺตฺุตา.
๑๓๕๔. ตตฺถ กตมา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา? อิเธกจฺโจ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ น อนุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ, รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ, จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ. โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป… ¶ ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป… กาเยน โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา…เป… มนสา ธมฺมํ วิฺาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ, รกฺขติ มนินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ. ยา อิเมสํ ฉนฺนํ อินฺทฺริยานํ คุตฺติ โคปนา อารกฺโข สํวโร – อยํ วุจฺจติ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา.
๑๓๕๕. ตตฺถ ¶ กตมา โภชเน มตฺตฺุตา? อิเธกจฺโจ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ – เนว ทวาย น มทาย น มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ิติยา ยาปนาย วิหึสูปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย ¶ , อิติ ปุราณฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ, นวฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ, ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ ผาสุวิหาโร จาติ. ยา ตตฺถ สนฺตุฏฺิตา มตฺตฺุตา ปฏิสงฺขา โภชเน – อยํ วุจฺจติ โภชเน มตฺตฺุตา.
๑๓๕๖. ตตฺถ กตมํ มุฏฺสจฺจํ? ยา อสติ อนนุสฺสติ อปฺปฏิสฺสติ อสติ อสรณตา อธารณตา ปิลาปนตา สมฺมุสนตา – อิทํ วุจฺจติ มุฏฺสจฺจํ.
๑๓๕๗. ตตฺถ ¶ กตมํ อสมฺปชฺํ? ยํ อฺาณํ อทสฺสนํ…เป… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อิทํ วุจฺจติ อสมฺปชฺํ.
๑๓๕๘. ตตฺถ กตมา สติ? ยา สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ ¶ สมฺมาสติ – อยํ วุจฺจติ สติ.
๑๓๕๙. ตตฺถ กตมํ สมฺปชฺํ? ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ วุจฺจติ สมฺปชฺํ.
๑๓๖๐. ตตฺถ กตมํ ปฏิสงฺขานพลํ? ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ วุจฺจติ ปฏิสงฺขานพลํ.
๑๓๖๑. ตตฺถ กตมํ ภาวนาพลํ? ยา กุสลานํ ธมฺมานํ อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ – อิทํ วุจฺจติ ภาวนาพลํ. สตฺตปิ โพชฺฌงฺคา ภาวนาพลํ.
๑๓๖๒. ตตฺถ กตโม สมโถ? ยา จิตฺตสฺส ิติ…เป… สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจติ สมโถ.
๑๓๖๓. ตตฺถ กตมา วิปสฺสนา? ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ วิปสฺสนา.
๑๓๖๔. ตตฺถ ¶ กตมํ สมถนิมิตฺตํ? ยา จิตฺตสฺส ิติ…เป… สมฺมาสมาธิ – อิทํ วุจฺจติ สมถนิมิตฺตํ.
๑๓๖๕. ตตฺถ กตมํ ปคฺคาหนิมิตฺตํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ปคฺคาหนิมิตฺตํ.
๑๓๖๖. ตตฺถ ¶ กตโม ปคฺคาโห? โย ¶ เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อยํ วุจฺจติ ปคฺคาโห.
๑๓๖๗. ตตฺถ กตโม อวิกฺเขโป? ยา จิตฺตสฺส ิติ…เป… สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจติ อวิกฺเขโป.
๑๓๖๘. ตตฺถ กตมา สีลวิปตฺติ? โย กายิโก วีติกฺกโม, วาจสิโก วีติกฺกโม ¶ , กายิกวาจสิโก วีติกฺกโม – อยํ วุจฺจติ สีลวิปตฺติ. สพฺพมฺปิ ทุสฺสิลฺยํ สีลวิปตฺติ.
๑๓๖๙. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิวิปตฺติ? นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, นตฺถิ อยํ โลโก, นตฺถิ ปโร โลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมฺจ โลกํ ปรฺจ โลกํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิวิปตฺติ. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺิวิปตฺติ.
๑๓๗๐. ตตฺถ กตมา สีลสมฺปทา? โย กายิโก อวีติกฺกโม, วาจสิโก อวีติกฺกโม, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโม – อยํ วุจฺจติ สีลสมฺปทา. สพฺโพปิ สีลสํวโร สีลสมฺปทา.
๑๓๗๑. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิสมฺปทา? อตฺถิ ทินฺนํ, อตฺถิ ยิฏฺํ, อตฺถิ หุตํ, อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, อตฺถิ อยํ โลโก, อตฺถิ ปโร โลโก, อตฺถิ มาตา, อตฺถิ ปิตา, อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, อตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมฺจ โลกํ ปรฺจ โลกํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติः ยา เอวรูปา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิสมฺปทา. สพฺพาปิ สมฺมาทิฏฺิ ทิฏฺิสมฺปทา.
๑๓๗๒. ตตฺถ ¶ ¶ กตมา สีลวิสุทฺธิ? โย กายิโก อวีติกฺกโม, วาจสิโก อวีติกฺกโม, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโม – อยํ วุจฺจติ สีลวิสุทฺธิ. สพฺโพปิ ¶ สีลสํวโร สีลวิสุทฺธิ.
๑๓๗๓. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิวิสุทฺธิ? กมฺมสฺสกตาณํ สจฺจานุโลมิกาณํ มคฺคสมงฺคิสฺส าณํ ผลสมงฺคิสฺส าณํ.
๑๓๗๔. ทิฏฺิวิสุทฺธิ ¶ โข ปนาติ – ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ.
๑๓๗๕. ยถาทิฏฺิสฺส จ ปธานนฺติ – โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม.
๑๓๗๖. สํเวโคติ – ชาติภยํ ชราภยํ พฺยาธิภยํ มรณภยํ. สํเวชนิยํ [สํเวชนียํ (สี.)] านนฺติ – ชาติ ชรา พฺยาธิ มรณํ.
๑๓๗๗. สํวิคฺคสฺส จ โยนิโส ปธานนฺติ – อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๑๓๗๘. อสนฺตุฏฺิตา จ กุสเลสุ ธมฺเมสูติ – ยา กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย อสนฺตุฏฺสฺส ภิยฺโยกมฺยตา.
๑๓๗๙. อปฺปฏิวานิตา จ ปธานสฺมินฺติ – ยา กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย สกฺกจฺจกิริยตา ¶ สาตจฺจกิริยตา อฏฺิตกิริยตา อโนลีนวุตฺติตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา อาเสวนา ¶ ภาวนา พหุลีกมฺมํ.
๑๓๘๐. วิชฺชาติ ¶ – ติสฺโส วิชฺชา – ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ าณํ วิชฺชา, สตฺตานํ จุตูปปาเต าณํ วิชฺชา, อาสวานํ ขเย าณํ วิชฺชา.
๑๓๘๑. วิมุตฺตีติ – ทฺเว วิมุตฺติโย – จิตฺตสฺส [จิตฺตสฺส จ (สี. สฺยา.)] อธิมุตฺติ, นิพฺพานฺจ.
๑๓๘๒. ขเย าณนฺติ – มคฺคสมงฺคิสฺส าณํ.
๑๓๘๓. อนุปฺปาเท าณนฺติ – ผลสมงฺคิสฺส าณํ.
นิกฺเขปกณฺฑํ นิฏฺิตํ.