📜
๑๓. อปฺปมฺาวิภงฺโค
๑. สุตฺตนฺตภาชนียํ
๖๔๒. จตสฺโส ¶ ¶ ¶ อปฺปมฺาโย – อิธ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ [จตุตฺถึ (สี.)]. อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน [อพฺยาปชฺเฌน (สี. สฺยา.)] ผริตฺวา วิหรติ. กรุณาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ. อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ กรุณาสหคเตน เจตสา วิปุเลน ¶ มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ. มุทิตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ. อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ มุทิตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ. อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํ. อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ.
๑. เมตฺตา
๖๔๓. กถฺจ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ? เสยฺยถาปิ นาม เอกํ ปุคฺคลํ ปิยํ มนาปํ ทิสฺวา เมตฺตาเยยฺย, เอวเมว สพฺเพ สตฺเต เมตฺตาย ผรติ.
ตตฺถ ¶ กตมา เมตฺตา? ยา สตฺเตสุ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’.
ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ ¶ – อิทํ ¶ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย เมตฺตาย สหคตํ โหติ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘เมตฺตาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๔๔. ‘‘เอกํ ทิส’’นฺติ ปุรตฺถิมํ วา ทิสํ ปจฺฉิมํ วา ทิสํ อุตฺตรํ วา ทิสํ ทกฺขิณํ วา ทิสํ อุทฺธํ วา อโธ วา ติริยํ วา วิทิสํ วา.
๖๔๕. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ¶ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๔๖. ‘‘วิหรตี’’ติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ จรติ วิหรติ. เตน วุจฺจติ ‘‘วิหรตี’’ติ.
๖๔๗. ‘‘ตถา ทุติย’’นฺติ ยเถว เอกํ ทิสํ ตถา ทุติยํ ทิสํ ตถา ตติยํ ทิสํ ตถา จตุตฺถํ ทิสํ ตถา อุทฺธํ ตถา อโธ ตถา ติริยํ ตถา วิทิสํ.
๖๔๘. ‘‘สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ. ปริยาทายวจนเมตํ – ‘‘สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ.
๖๔๙. ‘‘เมตฺตาสหคเตน เจตสา’’ติ ตตฺถ กตมา เมตฺตา? ยา สตฺเตสุ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’.
ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย เมตฺตาย สหคตํ โหติ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘เมตฺตาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๕๐. ‘‘วิปุเลนา’’ติ ¶ ยํ วิปุลํ ตํ มหคฺคตํ, ยํ มหคฺคตํ ตํ อปฺปมาณํ, ยํ อปฺปมาณํ โส อเวโร, โย อเวโร โส อพฺยาปชฺโช [อพฺยาปชฺโฌ (สี. สฺยา.)].
๖๕๑. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๕๒. ‘‘วิหรตี’’ติ…เป… เตน วุจฺจติ ‘‘วิหรตี’’ติ.
๒. กรุณา
๖๕๓. กถฺจ ¶ ภิกฺขุ กรุณาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ? เสยฺยถาปิ นาม เอกํ ปุคฺคลํ ทุคฺคตํ ทุรูเปตํ ทิสฺวา กรุณาเยยฺย, เอวเมว สพฺเพ สตฺเต กรุณาย ผรติ.
ตตฺถ กตมา กรุณา? ยา สตฺเตสุ กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’.
ตตฺถ กตมํ ¶ จิตฺตํ? ยํ ¶ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย กรุณาย สหคตํ โหติ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘กรุณาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๕๔. ‘‘เอกํ ทิส’’นฺติ ปุรตฺถิมํ วา ทิสํ ปจฺฉิมํ วา ทิสํ อุตฺตรํ วา ทิสํ ทกฺขิณํ วา ทิสํ อุทฺธํ วา อโธ วา ติริยํ วา วิทิสํ วา.
๖๕๕. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๕๖. ‘‘วิหรตี’’ติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ จรติ วิหรติ. เตน วุจฺจติ ‘‘วิหรตี’’ติ.
๖๕๗. ‘‘ตถา ¶ ทุติย’’นฺติ ยเถว เอกํ ทิสํ ตถา ทุติยํ ทิสํ ตถา ตติยํ ทิสํ ตถา จตุตฺถํ ทิสํ ตถา อุทฺธํ ตถา อโธ ตถา ติริยํ ตถา วิทิสํ.
๖๕๘. ‘‘สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ. ปริยาทายวจนเมตํ – ‘‘สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ.
๖๕๙. ‘‘กรุณาสหคเตน เจตสา’’ติ ตตฺถ กตมา กรุณา? ยา สตฺเตสุ กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’.
ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย กรุณาย สหคตํ โหติ สหชาตํ ¶ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘กรุณาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๖๐. ‘‘วิปุเลนา’’ติ ยํ วิปุลํ ตํ มหคฺคตํ, ยํ มหคฺคตํ ตํ อปฺปมาณํ, ยํ อปฺปมาณํ โส อเวโร, โย อเวโร โส อพฺยาปชฺโช.
๖๖๑. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๖๒. ‘‘วิหรตี’’ติ…เป… เตน วุจฺจติ ¶ ‘‘วิหรตี’’ติ.
๓. มุทิตา
๖๖๓. กถฺจ ภิกฺขุ มุทิตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ? เสยฺยถาปิ นาม เอกํ ปุคฺคลํ ปิยํ มนาปํ ทิสฺวา มุทิโต อสฺส, เอวเมว สพฺเพ สตฺเต มุทิตาย ผรติ.
ตตฺถ กตมา มุทิตา? ยา สตฺเตสุ มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’.
ตตฺถ ¶ ¶ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย มุทิตาย สหคตํ โหติ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘มุทิตาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๖๔. ‘‘เอกํ ทิส’’นฺติ ปุรตฺถิมํ วา ทิสํ ปจฺฉิมํ วา ทิสํ อุตฺตรํ วา ทิสํ ทกฺขิณํ วา ทิสํ อุทฺธํ วา อโธ วา ติริยํ วา วิทิสํ วา.
๖๖๕. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๖๖. ‘‘วิหรตี’’ติ…เป… เตน วุจฺจติ ‘‘วิหรตี’’ติ.
๖๖๗. ‘‘ตถา ทุติย’’นฺติ ยเถว เอกํ ทิสํ ตถา ทุติยํ ทิสํ ตถา ตติยํ ทิสํ ตถา จตุตฺถํ ทิสํ ตถา อุทฺธํ ตถา อโธ ตถา ติริยํ ตถา วิทิสํ.
๖๖๘. ‘‘สพฺพธิ ¶ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ. ปริยาทายวจนเมตํ – ‘‘สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ.
๖๖๙. ‘‘มุทิตาสหคเตน เจตสา’’ติ ตตฺถ กตมา มุทิตา? ยา สตฺเตสุ มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’.
ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ¶ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย มุทิตาย สหคตํ โหติ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘มุทิตาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๗๐. ‘‘วิปุเลนา’’ติ ยํ วิปุลํ ตํ มหคฺคตํ, ยํ มหคฺคตํ ตํ อปฺปมาณํ, ยํ อปฺปมาณํ โส อเวโร, โย อเวโร โส อพฺยาปชฺโช.
๖๗๑. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๗๒. ‘‘วิหรตี’’ติ ¶ …เป… เตน วุจฺจติ ‘‘วิหรตี’’ติ.
๔. อุเปกฺขา
๖๗๓. กถฺจ ภิกฺขุ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ? เสยฺยถาปิ นาม เอกํ ปุคฺคลํ เนว มนาปํ น อมนาปํ ทิสฺวา อุเปกฺขโก อสฺส, เอวเมว สพฺเพ สตฺเต อุเปกฺขาย ผรติ.
ตตฺถ กตมา อุเปกฺขา? ยา ¶ สตฺเตสุ อุเปกฺขา อุเปกฺขายนา อุเปกฺขายิตตฺตํ อุเปกฺขาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุเปกฺขา’’.
ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย อุเปกฺขาย สหคตํ โหติ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๗๔. ‘‘เอกํ ทิส’’นฺติ ปุรตฺถิมํ วา ทิสํ ปจฺฉิมํ วา ทิสํ อุตฺตรํ วา ทิสํ ทกฺขิณํ วา ทิสํ อุทฺธํ วา อโธ วา ติริยํ วา วิทิสํ วา.
๖๗๕. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ¶ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๗๖. ‘‘วิหรตี’’ติ…เป… เตน วุจฺจติ ‘‘วิหรตี’’ติ.
๖๗๗. ‘‘ตถา ทุติย’’นฺติ ยเถว เอกํ ทิสํ ตถา ทุติยํ ทิสํ ตถา ตติยํ ทิสํ ตถา จตุตฺถํ ทิสํ ตถา อุทฺธํ ตถา อโธ ตถา ติริยํ ตถา วิทิสํ.
๖๗๘. ‘‘สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย ¶ สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ. ปริยาทายวจนเมตํ – ‘‘สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลก’’นฺติ.
๖๗๙. ‘‘อุเปกฺขาสหคเตน ¶ เจตสา’’ติ, ตตฺถ กตมา อุเปกฺขา? ยา สตฺเตสุ อุเปกฺขา อุเปกฺขายนา อุเปกฺขายิตตฺตํ อุเปกฺขาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุเปกฺขา’’.
ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิทํ จิตฺตํ อิมาย อุเปกฺขาย สหคตํ โหติ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ. เตน วุจฺจติ ‘‘อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา’’ติ.
๖๘๐. ‘‘วิปุเลนา’’ติ ยํ วิปุลํ ตํ มหคฺคตํ, ยํ มหคฺคตํ ตํ อปฺปมาณํ, ยํ อปฺปมาณํ โส อเวโร, โย อเวโร โส อพฺยาปชฺโช.
๖๘๑. ‘‘ผริตฺวา’’ติ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา.
๖๘๒. ‘‘วิหรตี’’ติ…เป… เตน วุจฺจติ ‘‘วิหรตี’’ติ.
สุตฺตนฺตภาชนียํ.
๒. อภิธมฺมภาชนียํ
๖๘๓. จตสฺโส อปฺปมฺาโย – เมตฺตา, กรุณา, มุทิตา, อุเปกฺขา.
๖๘๔. ตตฺถ กตมา เมตฺตา? อิธ ¶ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ ¶ , ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา เมตฺตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ ¶ วูปสมา…เป… ทุติยํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา เมตฺตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
๖๘๕. อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา ¶ จ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย ¶ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
๖๘๖. ตตฺถ ¶ ¶ กตมา กรุณา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา กรุณา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา กรุณา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
๖๘๗. อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ ¶ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ ¶ สมเย กรุณา ¶ กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา ¶ กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
๖๘๘. ตตฺถ กตมา มุทิตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา มุทิตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายตนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา มุทิตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
๖๘๙. อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ¶ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ¶ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา ¶ จ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
๖๙๐. ตตฺถ กตมา อุเปกฺขา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา อุเปกฺขายนา อุเปกฺขายิตตฺตํ อุเปกฺขาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุเปกฺขา’’. อวเสสา ธมฺมา อุเปกฺขาย สมฺปยุตฺตา.
๖๙๑. จตสฺโส อปฺปมฺาโย – เมตฺตา, กรุณา, มุทิตา, อุเปกฺขา.
๖๙๒. ตตฺถ กตมา เมตฺตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ ¶ กตมา เมตฺตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ อุปจิตตฺตา วิปากํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
๖๙๓. ตตฺถ กตมา กรุณา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา กรุณา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ¶ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย กรุณา กรุณายนา กรุณายิตตฺตํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘กรุณา’’. อวเสสา ธมฺมา กรุณาย สมฺปยุตฺตา.
๖๙๔. ตตฺถ ¶ กตมา มุทิตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส ¶ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ ¶ กตมา มุทิตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย มุทิตา มุทิตายนา มุทิตายิตตฺตํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มุทิตา’’. อวเสสา ธมฺมา มุทิตาย สมฺปยุตฺตา.
๖๙๕. ตตฺถ ¶ กตมา อุเปกฺขา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา อุเปกฺขายนา อุเปกฺขายิตตฺตํ อุเปกฺขาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุเปกฺขา’’. อวเสสา ธมฺมา อุเปกฺขาย สมฺปยุตฺตา.
๖๙๖. จตสฺโส อปฺปมฺาโย – เมตฺตา, กรุณา, มุทิตา, อุเปกฺขา.
๖๙๗. ตตฺถ ¶ กตมา เมตฺตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ¶ ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมา เมตฺตา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ ¶ – อยํ วุจฺจติ ‘‘เมตฺตา’’. อวเสสา ธมฺมา เมตฺตาย สมฺปยุตฺตา.
๖๙๘. ตตฺถ ¶ กตมา กรุณา…เป… ตตฺถ กตมา มุทิตา…เป… ตตฺถ กตมา อุเปกฺขา? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ยา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา อุเปกฺขายนา อุเปกฺขายิตตฺตํ อุเปกฺขาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุเปกฺขา’’. อวเสสา ธมฺมา อุเปกฺขาย สมฺปยุตฺตา.
อภิธมฺมภาชนียํ.
๓. ปฺหาปุจฺฉกํ
๖๙๙. จตสฺโส อปฺปมฺาโย – อิธ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ, อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ; กรุณาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ, อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ กรุณาสหคเตน เจตสา ¶ วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ; มุทิตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ, อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ มุทิตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน ¶ อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ; อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ, อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรติ.
๗๐๐. จตุนฺนํ อปฺปมฺานํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา…เป… กติ สรณา, กติ อรณา?
๑. ติกํ
๗๐๑. สิยา ¶ ¶ กุสลา, สิยา อพฺยากตา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, อุเปกฺขา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา. สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา. อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา; อุเปกฺขา อวิตกฺกอวิจารา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สิยา ปีติสหคตา, สิยา สุขสหคตา, น อุเปกฺขาสหคตา, สิยา น วตฺตพฺพา ปีติสหคตาติ; อุเปกฺขา อุเปกฺขาสหคตา. เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา. เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา. สิยา อาจยคามิโน, สิยา เนวาจยคามินาปจยคามิโน, เนวเสกฺขนาเสกฺขา, มหคฺคตา, น วตฺตพฺพา ปริตฺตารมฺมณาติปิ, มหคฺคตารมฺมณาติปิ, อปฺปมาณารมฺมณาติปิ. มชฺฌิมา, อนิยตา, น วตฺตพฺพา มคฺคารมฺมณาติปิ, มคฺคเหตุกาติปิ ¶ , มคฺคาธิปติโนติปิ. สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อนุปฺปนฺนา, สิยา อุปฺปาทิโน. สิยา อตีตา, สิยา อนาคตา, สิยา ปจฺจุปฺปนฺนา. น วตฺตพฺพา อตีตารมฺมณาติปิ, อนาคตารมฺมณาติปิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาติปิ. สิยา อชฺฌตฺตา, สิยา พหิทฺธา, สิยา อชฺฌตฺตพหิทฺธา, พหิทฺธารมฺมณา, อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา.
๒. ทุกํ
๗๐๒. เมตฺตา เหตุ, ติสฺโส อปฺปมฺาโย น เหตู, สเหตุกา, เหตุสมฺปยุตฺตา. เมตฺตา เหตุ ¶ เจว สเหตุกา จ; ติสฺโส อปฺปมฺาโย น วตฺตพฺพา เหตู เจว สเหตุกา จาติ, สเหตุกา เจว น จ เหตู. เมตฺตา เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ; ติสฺโส อปฺปมฺาโย น วตฺตพฺพา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จาติ, เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู. ติสฺโส อปฺปมฺาโย น เหตู สเหตุกา; เมตฺตา น วตฺตพฺพา น เหตุ สเหตุกาติปิ, น เหตุ อเหตุกาติปิ.
สปฺปจฺจยา, สงฺขตา, อนิทสฺสนา, อปฺปฏิฆา, อรูปา, โลกิยา, เกนจิ วิฺเยฺยา, เกนจิ น วิฺเยฺยา, โน อาสวา, สาสวา, อาสววิปฺปยุตฺตา ¶ , น วตฺตพฺพา อาสวา เจว สาสวา จาติ, สาสวา เจว โน จ อาสวา, น วตฺตพฺพา อาสวา ¶ เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จาติปิ, อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวาติปิ. อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา.
โน สํโยชนา…เป… โน คนฺถา…เป… โน โอฆา…เป… โน โยคา…เป… โน นีวรณา…เป… โน ปรามาสา ¶ …เป… สารมฺมณา, โน จิตฺตา, เจตสิกา, จิตฺตสมฺปยุตฺตา, จิตฺตสํสฏฺา, จิตฺตสมุฏฺานา, จิตฺตสหภุโน, จิตฺตานุปริวตฺติโน, จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา, จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน, จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน, พาหิรา, โน อุปาทา, สิยา อุปาทินฺนา, สิยา อนุปาทินฺนา.
โน อุปาทานา…เป… โน กิเลสา…เป… น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา, น ภาวนาย ปหาตพฺพา, น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา, น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สิยา สวิตกฺกา, สิยา อวิตกฺกา; อุเปกฺขา อวิตกฺกา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สิยา สวิจารา, สิยา อวิจารา; อุเปกฺขา อวิจารา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สิยา สปฺปีติกา, สิยา อปฺปีติกา; อุเปกฺขา อปฺปีติกา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สิยา ปีติสหคตา, สิยา น ปีติสหคตา; อุเปกฺขา น ปีติสหคตา. ติสฺโส อปฺปมฺาโย สุขสหคตา, อุเปกฺขา น สุขสหคตา. อุเปกฺขา อุเปกฺขาสหคตา, ติสฺโส อปฺปมฺาโย น อุเปกฺขาสหคตา, น กามาวจรา, รูปาวจรา, น อรูปาวจรา, ปริยาปนฺนา, อนิยฺยานิกา, อนิยตา, สอุตฺตรา, อรณาติ.
ปฺหาปุจฺฉกํ.
อปฺปมฺาวิภงฺโค นิฏฺิโต.