📜
๑๘. ธมฺมหทยวิภงฺโค
๑. สพฺพสงฺคาหิกวาโร
๙๗๘. กติ ¶ ¶ ¶ ขนฺธา, กติ อายตนานิ, กติ ธาตุโย, กติ สจฺจานิ, กติ อินฺทฺริยานิ, กติ เหตู, กติ อาหารา, กติ ผสฺสา, กติ เวทนา, กติ สฺา, กติ เจตนา, กติ จิตฺตานิ?
ปฺจกฺขนฺธา, ทฺวาทสายตนานิ, อฏฺารส ธาตุโย, จตฺตาริ ¶ สจฺจานิ, พาวีสตินฺทฺริยานิ, นว เหตู, จตฺตาโร อาหารา, สตฺต ผสฺสา, สตฺต เวทนา, สตฺต สฺา, สตฺต เจตนา, สตฺต จิตฺตานิ.
๙๗๙. ตตฺถ กตเม ปฺจกฺขนฺธา? รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘ปฺจกฺขนฺธา’’.
๙๘๐. ตตฺถ กตมานิ ทฺวาทสายตนานิ? จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, โสตายตนํ, สทฺทายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘ทฺวาทสายตนานิ’’.
๙๘๑. ตตฺถ กตมา อฏฺารส ธาตุโย? จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, จกฺขุวิฺาณธาตุ, โสตธาตุ, สทฺทธาตุ, โสตวิฺาณธาตุ, ฆานธาตุ ¶ , คนฺธธาตุ, ฆานวิฺาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, ชิวฺหาวิฺาณธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, กายวิฺาณธาตุ, มโนธาตุ, ธมฺมธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘อฏฺารส ธาตุโย’’.
๙๘๒. ตตฺถ กตมานิ จตฺตาริ สจฺจานิ? ทุกฺขสจฺจํ, สมุทยสจฺจํ, นิโรธสจฺจํ, มคฺคสจฺจํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘จตฺตาริ สจฺจานิ’’.
๙๘๓. ตตฺถ กตมานิ พาวีสตินฺทฺริยานิ? จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, สุขินฺทฺริยํ, ทุกฺขินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, โทมนสฺสินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ ¶ , สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ, อฺินฺทฺริยํ, อฺาตาวินฺทฺริยํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘พาวีสตินฺทฺริยานิ’’.
๙๘๔. ตตฺถ ¶ กตเม นว เหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู.
ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ กุสลเหตุ, อโทโส กุสลเหตุ, อโมโห กุสลเหตุ – อิเม ตโย กุสลเหตู.
ตตฺถ กตเม ตโย อกุสลเหตู? โลโภ อกุสลเหตุ, โทโส อกุสลเหตุ, โมโห อกุสลเหตุ – อิเม ตโย อกุสลเหตู.
ตตฺถ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ วา ธมฺมานํ วิปากโต กิริยาพฺยากเตสุ วา ธมฺเมสุ อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู. อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘นว เหตู’’.
๙๘๕. ตตฺถ กตเม จตฺตาโร อาหารา? กพฬีการาหาโร [กพฬึกาโร อาหาโร (สี. สฺยา.)], ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร ¶ , วิฺาณาหาโร – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘จตฺตาโร อาหารา’’.
๙๘๖. ตตฺถ ¶ กตเม สตฺต ผสฺสา? จกฺขุสมฺผสฺโส, โสตสมฺผสฺโส, ฆานสมฺผสฺโส, ชิวฺหาสมฺผสฺโส, กายสมฺผสฺโส, มโนธาตุสมฺผสฺโส, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘สตฺต ผสฺสา’’.
๙๘๗. ตตฺถ กตมา สตฺต เวทนา? จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา, โสตสมฺผสฺสชา เวทนา, ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา, กายสมฺผสฺสชา เวทนา, มโนธาตุสมฺผสฺสชา เวทนา, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา ¶ เวทนา – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘สตฺต เวทนา’’.
๙๘๘. ตตฺถ กตมา สตฺต สฺา? จกฺขุสมฺผสฺสชา สฺา, โสตสมฺผสฺสชา สฺา, ฆานสมฺผสฺสชา สฺา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา สฺา, กายสมฺผสฺสชา สฺา, มโนธาตุสมฺผสฺสชา สฺา, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘สตฺต สฺา’’.
๙๘๙. ตตฺถ ¶ กตมา สตฺต เจตนา? จกฺขุสมฺผสฺสชา เจตนา, โสตสมฺผสฺสชา เจตนา, ฆานสมฺผสฺสชา เจตนา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เจตนา, กายสมฺผสฺสชา เจตนา, มโนธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘สตฺต เจตนา’’.
๙๙๐. ตตฺถ กตมานิ สตฺต จิตฺตานิ? จกฺขุวิฺาณํ, โสตวิฺาณํ, ฆานวิฺาณํ, ชิวฺหาวิฺาณํ ¶ , กายวิฺาณํ, มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘สตฺต จิตฺตานิ’’.
๒. อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวาโร
๑. กามธาตุ
๙๙๑. กามธาตุยา กติ ขนฺธา, กติ อายตนานิ, กติ ธาตุโย, กติ สจฺจานิ, กติ ¶ อินฺทฺริยานิ, กติ เหตู, กติ อาหารา, กติ ผสฺสา, กติ เวทนา, กติ สฺา, กติ เจตนา, กติ จิตฺตานิ?
กามธาตุยา ปฺจกฺขนฺธา, ทฺวาทสายตนานิ, อฏฺารส ธาตุโย, ตีณิ สจฺจานิ, พาวีสตินฺทฺริยานิ, นว เหตู, จตฺตาโร อาหารา, สตฺต ผสฺสา, สตฺต เวทนา, สตฺต สฺา, สตฺต เจตนา, สตฺต จิตฺตานิ.
๙๙๒. ตตฺถ กตเม กามธาตุยา ปฺจกฺขนฺธา? รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา ปฺจกฺขนฺธา’’.
ตตฺถ กตมานิ กามธาตุยา ทฺวาทสายตนานิ? จกฺขายตนํ, รูปายตนํ ¶ , โสตายตนํ, สทฺทายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา ทฺวาทสายตนานิ’’.
ตตฺถ กตมา กามธาตุยา อฏฺารส ธาตุโย? จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, จกฺขุวิฺาณธาตุ, โสตธาตุ, สทฺทธาตุ, โสตวิฺาณธาตุ, ฆานธาตุ, คนฺธธาตุ, ฆานวิฺาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, ชิวฺหาวิฺาณธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, กายวิฺาณธาตุ, มโนธาตุ, ธมฺมธาตุ ¶ , มโนวิฺาณธาตุ – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา อฏฺารส ธาตุโย’’.
ตตฺถ กตมานิ กามธาตุยา ตีณิ สจฺจานิ? ทุกฺขสจฺจํ, สมุทยสจฺจํ, มคฺคสจฺจํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา ตีณิ สจฺจานิ’’.
ตตฺถ กตมานิ กามธาตุยา พาวีสตินฺทฺริยานิ? จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ…เป… อฺาตาวินฺทฺริยํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา พาวีสตินฺทฺริยานิ’’.
ตตฺถ กตเม กามธาตุยา นว เหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู…เป… อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา นว เหตู’’.
ตตฺถ ¶ ¶ กตเม กามธาตุยา จตฺตาโร อาหารา? กพฬีการาหาโร, ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา จตฺตาโร อาหารา’’.
ตตฺถ กตเม กามธาตุยา สตฺต ผสฺสา? จกฺขุสมฺผสฺโส โสตสมฺผสฺโส, ฆานสมฺผสฺโส, ชิวฺหาสมฺผสฺโส, กายสมฺผสฺโส, มโนธาตุสมฺผสฺโส, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา สตฺต ผสฺสา’’.
ตตฺถ กตมา กามธาตุยา สตฺต เวทนา? จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา, โสตสมฺผสฺสชา เวทนา, ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา, กายสมฺผสฺสชา เวทนา, มโนธาตุสมฺผสฺสชา เวทนา, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เวทนา – อิมา วุจฺจตฺติ ‘‘กามธาตุยา สตฺต เวทนา’’.
ตตฺถ กตมา กามธาตุยา สตฺต สฺา? จกฺขุสมฺผสฺสชา สฺา, โสตสมฺผสฺสชา สฺา, ฆานสมฺผสฺสชา สฺา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา สฺา, กายสมฺผสฺสชา สฺา, มโนธาตุสมฺผสฺสชา สฺา, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา สตฺต สฺา’’.
ตตฺถ ¶ กตมา กามธาตุยา สตฺต เจตนา? จกฺขุสมฺผสฺสชา เจตนา, โสตสมฺผสฺสชา เจตนา, ฆานสมฺผสฺสชา เจตนา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เจตนา, กายสมฺผสฺสชา เจตนา, มโนธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา สตฺต เจตนา’’.
ตตฺถ กตมานิ กามธาตุยา สตฺต จิตฺตานิ? จกฺขุวิฺาณํ, โสตวิฺาณํ, ฆานวิฺาณํ, ชิวฺหาวิฺาณํ, กายวิฺาณํ, มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘กามธาตุยา สตฺต จิตฺตานิ’’.
๒. รูปธาตุ
๙๙๓. รูปธาตุยา ¶ กติ ขนฺธา, กติ อายตนา, กติ ธาตุโย, กติ สจฺจานิ, กติ อินฺทฺริยานิ…เป… กติ จิตฺตานิ?
รูปธาตุยา ปฺจกฺขนฺธา, ฉ อายตนานิ, นว ธาตุโย, ตีณิ สจฺจานิ ¶ , จุทฺทสินฺทฺริยานิ, อฏฺ เหตู, ตโย อาหารา, จตฺตาโร ผสฺสา, จตสฺโส เวทนา, จตสฺโส สฺา, จตสฺโส เจตนา, จตฺตาริ จิตฺตานิ.
๙๙๔. ตตฺถ กตเม รูปธาตุยา ปฺจกฺขนฺธา? รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา ปฺจกฺขนฺธา’’.
ตตฺถ กตมานิ รูปธาตุยา ฉ อายตนานิ? จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, โสตายตนํ, สทฺทายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา ฉ อายตนานิ’’.
ตตฺถ กตมา รูปธาตุยา นว ธาตุโย? จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, จกฺขุวิฺาณธาตุ, โสตธาตุ, สทฺทธาตุ, โสตวิฺาณธาตุ, มโนธาตุ, ธมฺมธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา นว ธาตุโย’’.
ตตฺถ กตมานิ รูปธาตุยา ตีณิ สจฺจานิ? ทุกฺขสจฺจํ, สมุทยสจฺจํ, มคฺคสจฺจํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา ตีณิ สจฺจานิ’’.
ตตฺถ ¶ กตมานิ รูปธาตุยา จุทฺทสินฺทฺริยานิ? จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ ¶ , อุเปกฺขินฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ, อฺินฺทฺริยํ, อฺาตาวินฺทฺริยํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา จุทฺทสินฺทฺริยานิ’’.
ตตฺถ ¶ กตเม รูปธาตุยา อฏฺ เหตู? ตโย กุสลเหตู, ทฺเว อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู.
ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ กุสลเหตุ, อโทโส กุสลเหตุ, อโมโห กุสลเหตุ – อิเม ตโย กุสลเหตู.
ตตฺถ กตเม ทฺเว อกุสลเหตู? โลโภ อกุสลเหตุ, โมโห อกุสลเหตุ – อิเม ทฺเว อกุสลเหตู.
ตตฺถ กตเม ¶ ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ วา ธมฺมานํ วิปากโต กิริยาพฺยากเตสุ วา ธมฺเมสุ อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู. อิเม วุจฺจนฺติ รูปธาตุยา อฏฺ เหตู.
ตตฺถ กตเม รูปธาตุยา ตโย อาหารา? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา ตโย อาหารา’’.
ตตฺถ กตเม รูปธาตุยา จตฺตาโร ผสฺสา? จกฺขุสมฺผสฺโส, โสตสมฺผสฺโส, มโนธาตุสมฺผสฺโส, มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา จตฺตาโร ผสฺสา’’.
ตตฺถ กตมา รูปธาตุยา จตสฺโส เวทนา…เป… จตสฺโส สฺา…เป… จตสฺโส เจตนา…เป… จตฺตาริ จิตฺตานิ? จกฺขุวิฺาณํ, โสตวิฺาณํ, มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘รูปธาตุยา จตฺตาริ จิตฺตานิ’’.
๓. อรูปธาตุ
๙๙๕. อรูปธาตุยา ¶ กติ ขนฺธา…เป… กติ จิตฺตานิ?
อรูปธาตุยา จตฺตาโร ขนฺธา, ทฺเว อายตนานิ, ทฺเว ธาตุโย, ตีณิ สจฺจานิ, เอกาทสินฺทฺริยานิ ¶ , อฏฺ เหตู, ตโย อาหารา, เอโก ผสฺโส, เอกา เวทนา, เอกา สฺา, เอกา เจตนา, เอกํ จิตฺตํ.
๙๙๖. ตตฺถ ¶ กตเม อรูปธาตุยา จตฺตาโร ขนฺธา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อรูปธาตุยา จตฺตาโร ขนฺธา’’.
ตตฺถ กตมานิ อรูปธาตุยา ทฺเว อายตนานิ? มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘อรูปธาตุยา ทฺเว อายตนานิ’’.
ตตฺถ กตมา อรูปธาตุยา ทฺเว ธาตุโย? มโนวิฺาณธาตุ ¶ , ธมฺมธาตุ – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘อรูปธาตุยา ทฺเว ธาตุโย’’.
ตตฺถ กตมานิ อรูปธาตุยา ตีณิ สจฺจานิ? ทุกฺขสจฺจํ, สมุทยสจฺจํ, มคฺคสจฺจํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘อรูปธาตุยา ตีณิ สจฺจานิ’’.
ตตฺถ กตมานิ อรูปธาตุยา เอกาทสินฺทฺริยานิ? มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, อฺินฺทฺริยํ, อฺาตาวินฺทฺริยํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘อรูปธาตุยา เอกาทสินฺทฺริยานิ’’.
ตตฺถ กตเม อรูปธาตุยา อฏฺ เหตู? ตโย กุสลเหตู, ทฺเว อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู…เป… อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อรูปธาตุยา อฏฺ เหตู’’.
ตตฺถ กตเม อรูปธาตุยา ตโย อาหารา? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อรูปธาตุยา ตโย อาหารา’’.
ตตฺถ กตโม อรูปธาตุยา เอโก ผสฺโส? มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส – อยํ วุจฺจติ ‘‘อรูปธาตุยา เอโก ผสฺโส’’.
ตตฺถ ¶ ¶ กตมา อรูปธาตุยา เอกา เวทนา…เป… เอกา สฺา…เป… เอกา เจตนา…เป… เอกํ จิตฺตํ? มโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘อรูปธาตุยา เอกํ จิตฺตํ’’.
๔. อปริยาปนฺนํ
๙๙๗. อปริยาปนฺเน กติ ขนฺธา…เป… กติ จิตฺตานิ?
อปริยาปนฺเน จตฺตาโร ขนฺธา, ทฺเว อายตนานิ, ทฺเว ธาตุโย, ทฺเว สจฺจานิ, ทฺวาทสินฺทฺริยานิ, ฉ เหตู, ตโย อาหารา, เอโก ¶ ผสฺโส, เอกา เวทนา, เอกา สฺา, เอกา เจตนา, เอกํ จิตฺตํ.
๙๙๘. ตตฺถ กตเม อปริยาปนฺเน จตฺตาโร ขนฺธา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อปริยาปนฺเน จตฺตาโร ขนฺธา’’.
ตตฺถ กตมานิ อปริยาปนฺเน ทฺเว อายตนานิ? มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘อปริยาปนฺเน ทฺเว อายตนานิ’’.
ตตฺถ กตมา อปริยาปนฺเน ทฺเว ธาตุโย? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ – อิมา วุจฺจนฺติ ‘‘อปริยาปนฺเน ทฺเว ธาตุโย’’.
ตตฺถ กตมานิ อปริยาปนฺเน ทฺเว สจฺจานิ? มคฺคสจฺจํ, นิโรธสจฺจํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘อปริยาปนฺเน ทฺเว สจฺจานิ’’.
ตตฺถ กตมานิ อปริยาปนฺเน ทฺวาทสินฺทฺริยานิ? มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ, อฺินฺทฺริยํ, อฺาตาวินฺทฺริยํ – อิมานิ วุจฺจนฺติ ‘‘อปริยาปนฺเน ทฺวาทสินฺทฺริยานิ’’.
ตตฺถ กตเม อปริยาปนฺเน ฉ เหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู.
ตตฺถ ¶ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ กุสลเหตุ, อโทโส กุสลเหตุ, อโมโห กุสลเหตุ – อิเม ตโย กุสลเหตู.
ตตฺถ ¶ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ ธมฺมานํ วิปากโต อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู. อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อปริยาปนฺเน ฉ เหตู’’.
ตตฺถ กตเม อปริยาปนฺเน ตโย อาหารา? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อปริยาปนฺเน ตโย อาหารา’’.
ตตฺถ กตโม อปริยาปนฺเน เอโก ผสฺโส? มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส – อยํ วุจฺจติ ‘‘อปริยาปนฺเน เอโก ผสฺโส’’.
ตตฺถ ¶ กตมา อปริยาปนฺเน เอกา เวทนา…เป… เอกา สฺา…เป… เอกา เจตนา…เป… เอกํ จิตฺตํ? มโนวิฺาณธาตุ ¶ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘อปริยาปนฺเน เอกํ จิตฺตํ’’.
๓. ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนวาโร
๑. กามธาตุ
๙๙๙. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ กามธาตุปริยาปนฺนา, กติ น กามธาตุปริยาปนฺนา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ กามธาตุปริยาปนฺนา, กติ น กามธาตุปริยาปนฺนา?
๑๐๐๐. รูปกฺขนฺโธ กามธาตุปริยาปนฺโน; จตฺตาโร ขนฺธา สิยา กามธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนา.
ทสายตนา ¶ กามธาตุปริยาปนฺนา; ทฺเว อายตนา สิยา กามธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนา.
โสฬส ธาตุโย กามธาตุปริยาปนฺนา; ทฺเว ธาตุโย สิยา กามธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนา.
สมุทยสจฺจํ กามธาตุปริยาปนฺนํ; ทฺเว สจฺจา น กามธาตุปริยาปนฺนา; ทุกฺขสจฺจํ สิยา กามธาตุปริยาปนฺนํ, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนํ.
ทสินฺทฺริยา กามธาตุปริยาปนฺนา; ตีณินฺทฺริยา น กามธาตุปริยาปนฺนา; นวินฺทฺริยา สิยา กามธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนา.
ตโย อกุสลเหตู กามธาตุปริยาปนฺนา; ฉ เหตู สิยา กามธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนา.
กพฬีกาโร ¶ อาหาโร กามธาตุปริยาปนฺโน; ตโย อาหารา สิยา กามธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนา.
ฉ ผสฺสา กามธาตุปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส ¶ สิยา กามธาตุ ปริยาปนฺโน, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺโน.
ฉ เวทนา…เป… ฉ สฺา… ฉ เจตนา… ฉ จิตฺตา กามธาตุปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุ สิยา กามธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น กามธาตุปริยาปนฺนา.
๒. รูปธาตุ
๑๐๐๑. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ รูปธาตุปริยาปนฺนา, กติ น รูปธาตุปริยาปนฺนา ¶ …เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ รูปธาตุปริยาปนฺนา, กติ น รูปธาตุปริยาปนฺนา?
๑๐๐๒. รูปกฺขนฺโธ น รูปธาตุปริยาปนฺโน; จตฺตาโร ขนฺธา ¶ สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา.
ทสายตนา น รูปธาตุปริยาปนฺนา; ทฺเว อายตนา สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา.
โสฬส ธาตุโย น รูปธาตุปริยาปนฺนา; ทฺเว ธาตุโย สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา.
ตีณิ สจฺจานิ น รูปธาตุปริยาปนฺนา; ทุกฺขสจฺจํ สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนํ, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนํ.
เตรสินฺทฺริยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา; นวินฺทฺริยา สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา.
ตโย อกุสลเหตู น รูปธาตุปริยาปนฺนา; ฉ เหตู สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา.
กพฬีกาโร อาหาโร น รูปธาตุปริยาปนฺโน; ตโย อาหารา สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา.
ฉ ผสฺสา น รูปธาตุปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา รูปธาตุปริยาปนฺโน, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺโน.
ฉ ¶ ¶ ¶ เวทนา…เป… ฉ สฺา… ฉ เจตนา… ฉ จิตฺตา น รูปธาตุปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุ สิยา รูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น รูปธาตุปริยาปนฺนา.
๓. อรูปธาตุ
๑๐๐๓. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ อรูปธาตุปริยาปนฺนา, กติ น อรูปธาตุปริยาปนฺนา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ อรูปธาตุปริยาปนฺนา, กติ น อรูปธาตุปริยาปนฺนา?
๑๐๐๔. รูปกฺขนฺโธ น อรูปธาตุปริยาปนฺโน; จตฺตาโร ขนฺธา สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา.
ทสายตนา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา; ทฺเว อายตนา สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา.
โสฬส ธาตุโย น อรูปธาตุปริยาปนฺนา; ทฺเว ธาตุโย สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา.
ตีณิ สจฺจานิ น อรูปธาตุปริยาปนฺนานิ.
ทุกฺขสจฺจํ สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺนํ, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนํ.
จุทฺทสินฺทฺริยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา; อฏฺินฺทฺริยา สิยา ¶ อรูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา.
ตโย อกุสลเหตู น อรูปธาตุปริยาปนฺนา; ฉ เหตู สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา.
กพฬีกาโร ¶ อาหาโร น อรูปธาตุปริยาปนฺโน; ตโย อาหารา สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา.
ฉ ผสฺสา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺโน, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺโน.
ฉ เวทนา…เป… ฉ สฺา ¶ … ฉ เจตนา… ฉ จิตฺตา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุ สิยา อรูปธาตุปริยาปนฺนา, สิยา น อรูปธาตุปริยาปนฺนา.
๔. ปริยาปนฺนาปริยาปนฺนํ
๑๐๐๕. ปฺจนฺนํ ¶ ขนฺธานํ กติ ปริยาปนฺนา, กติ อปริยาปนฺนา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ ปริยาปนฺนา, กติ อปริยาปนฺนา?
๑๐๐๖. รูปกฺขนฺโธ ปริยาปนฺโน; จตฺตาโร ขนฺธา สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนา.
ทสายตนา ปริยาปนฺนา; ทฺเว อายตนา สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนา.
โสฬส ธาตุโย ปริยาปนฺนา; ทฺเว ธาตุโย สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนา.
ทฺเว สจฺจา ปริยาปนฺนา; ทฺเว สจฺจา อปริยาปนฺนา.
ทสินฺทฺริยา ปริยาปนฺนา, ตีณินฺทฺริยา อปริยาปนฺนา; นวินฺทฺริยา สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนา.
ตโย อกุสลเหตู ปริยาปนฺนา; ฉ เหตู สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนา.
กพฬีกาโร ¶ อาหาโร ปริยาปนฺโน; ตโย อาหารา สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนา.
ฉ ผสฺสา ปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา ปริยาปนฺโน, สิยา อปริยาปนฺโน.
ฉ เวทนา…เป… ฉ สฺา… ฉ เจตนา… ฉ จิตฺตา ปริยาปนฺนา; มโนวิฺาณธาตุ สิยา ปริยาปนฺนา, สิยา อปริยาปนฺนา.
๔. ธมฺมทสฺสนวาโร
๑. กามธาตุ
๑๐๐๗. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กติ ขนฺธา ปาตุภวนฺติ…เป… กติ จิตฺตานิ ปาตุภวนฺติ?
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ ¶ ปฺจกฺขนฺธา ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ เอกาทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ¶ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ¶ อปรานิ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ นวายตนานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ สตฺตายตนานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ เอกาทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ อปรา ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ นว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ สตฺต ธาตุโย ปาตุภวนฺติ; สพฺเพสํ เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ; กสฺสจิ จุทฺทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ อปรานิ เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ทฺวาทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ นวินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ อปรานิ นวินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ อปรานิ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ สตฺตินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ปฺจินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ จตฺตารินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ ทฺเว เหตู ปาตุภวนฺติ; กสฺสจิ [เกจิ (สฺยา.)] อเหตุกา ปาตุภวนฺติ ¶ ; สพฺเพสํ จตฺตาโร อาหารา ปาตุภวนฺติ; สพฺเพสํ เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ; สพฺเพสํ เอกา เวทนา… เอกา สฺา… เอกา เจตนา… เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ.
๑๐๐๘. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ กตเม ปฺจกฺขนฺธา ปาตุภวนฺติ? รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – กามธาตุยา ¶ อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ อิเม ปฺจกฺขนฺธา ปาตุภวนฺติ.
๑๐๐๙. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส เอกาทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ? กามาวจรานํ เทวานํ, ปมกปฺปิกานํ มนุสฺสานํ, โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ, เนรยิกานํ ปริปุณฺณายตนานํ อุปปตฺติกฺขเณ เอกาทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ เอกาทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจนฺธานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ ¶ – รูปายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ ¶ , กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส อปรานิ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจพธิรานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทสายตนานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ ทสายตนานิ ¶ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส นวายตนานิ ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจนฺธพธิรานํ อุปปตฺติกฺขเณ ¶ นวายตนานิ ปาตุภวนฺติ – รูปายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ นวายตนานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส สตฺตายตนานิ ปาตุภวนฺติ? คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ สตฺตายตนานิ ปาตุภวนฺติ – รูปายตนํ, คนฺธายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ สตฺตายตนานิ ปาตุภวนฺติ.
๑๐๑๐. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส เอกาทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ? กามาวจรานํ เทวานํ, ปมกปฺปิกานํ มนุสฺสานํ, โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ ปริปุณฺณายตนานํ อุปปตฺติกฺขเณ เอกาทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ – จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, โสตธาตุ, ฆานธาตุ, คนฺธธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมา เอกาทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา ¶ อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ¶ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ ¶ , ชจฺจนฺธานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ – รูปธาตุ, โสตธาตุ, ฆานธาตุ, คนฺธธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมา ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส อปรา ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจพธิรานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ – จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, ฆานธาตุ, คนฺธธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมา ทส ธาตุโย ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา ¶ อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส นว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจนฺธพธิรานํ อุปปตฺติกฺขเณ นว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ – รูปธาตุ, ฆานธาตุ, คนฺธธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, รสธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมา นว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส สตฺต ธาตุโย ปาตุภวนฺติ? คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ สตฺต ธาตุโย ปาตุภวนฺติ – รูปธาตุ, คนฺธธาตุ, รสธาตุ, กายธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมา สตฺต ธาตุโย ปาตุภวนฺติ.
๑๐๑๑. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ ¶ สพฺเพสํ กตมํ เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ? ทุกฺขสจฺจํ – กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ อิทํ เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ.
๑๐๑๒. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส จุทฺทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? กามาวจรานํ เทวานํ, สเหตุกานํ าณสมฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ จุทฺทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ ¶ ¶ , มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ วา อุเปกฺขินฺทฺริยํ วา, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ จุทฺทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? กามาวจรานํ เทวานํ สเหตุกานํ าณวิปฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ วา อุเปกฺขินฺทฺริยํ วา, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส อปรานิ เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? ปมกปฺปิกานํ ¶ มนุสฺสานํ สเหตุกานํ าณสมฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ วา อุเปกฺขินฺทฺริยํ วา, สทฺธินฺทฺริยํ ¶ , วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ เตรสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส ทฺวาทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? ปมกปฺปิกานํ มนุสฺสานํ สเหตุกานํ าณวิปฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทฺวาทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ วา อุเปกฺขินฺทฺริยํ วา, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ ทฺวาทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส ทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ สเหตุกานํ าณสมฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ ทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ วา อุเปกฺขินฺทฺริยํ วา, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ ทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา ¶ อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส นวินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ สเหตุกานํ าณวิปฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ นวินฺทฺริยานิ ¶ ปาตุภวนฺติ – กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ วา อุเปกฺขินฺทฺริยํ วา, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ นวินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ ¶ กสฺส อปรานิ นวินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ ปริปุณฺณายตนานํ อุปปตฺติกฺขเณ นวินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ ¶ , อุเปกฺขินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ นวินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจนฺธานํ อุปปตฺติกฺขเณ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส อปรานิ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจพธิรานํ อุปปตฺติกฺขเณ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – จกฺขุนฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส สตฺตินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? โอปปาติกานํ เปตานํ, โอปปาติกานํ อสุรานํ, โอปปาติกานํ ติรจฺฉานคตานํ เนรยิกานํ, ชจฺจนฺธพธิรานํ ¶ อุปปตฺติกฺขเณ สตฺตินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – ฆานินฺทฺริยํ ¶ , ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ สตฺตินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส ปฺจินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ อเหตุกานํ, เปตฺวา นปุํสกานํ, อุปปตฺติกฺขเณ ปฺจินฺทฺริยานิ ¶ ปาตุภวนฺติ – กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ วา ปุริสินฺทฺริยํ วา, ชีวิตินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ ปฺจินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส จตฺตารินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ อเหตุกานํ, นปุํสกานํ อุปปตฺติกฺขเณ จตฺตารินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ – กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ ¶ , อุเปกฺขินฺทฺริยํ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิมานิ จตฺตารินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
๑๐๑๓. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ? กามาวจรานํ เทวานํ, ปมกปฺปิกานํ มนุสฺสานํ, คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ สเหตุกานํ าณสมฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ – อโลโภ วิปากเหตุ, อโทโส วิปากเหตุ, อโมโห วิปากเหตุ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิเม ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กสฺส ทฺเว เหตู ปาตุภวนฺติ? กามาวจรานํ เทวานํ, ปมกปฺปิกานํ มนุสฺสานํ, คพฺภเสยฺยกานํ สตฺตานํ สเหตุกานํ าณวิปฺปยุตฺตานํ อุปปตฺติกฺขเณ ¶ ทฺเว เหตู ปาตุภวนฺติ – อโลโภ วิปากเหตุ, อโทโส วิปากเหตุ. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ เอเตสํ อิเม ทฺเว เหตู ปาตุภวนฺติ. อวเสสานํ สตฺตานํ [อวเสสา สตฺตา (?)] อเหตุกา ปาตุภวนฺติ.
๑๐๑๔. กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ กตเม จตฺตาโร อาหารา ปาตุภวนฺติ. กพฬีกาโร อาหาโร, ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ อิเม จตฺตาโร อาหารา ปาตุภวนฺติ.
กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ กตโม เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ? มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส – กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ อยํ เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ.
กามธาตุยา ¶ อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ กตมา เอกา เวทนา ¶ … เอกา สฺา… เอกา เจตนา… เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ? มโนวิฺาณธาตุ – กามธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ สพฺเพสํ อิทํ เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ.
๒. รูปธาตุ
๑๐๑๕. รูปธาตุยา ¶ อุปปตฺติกฺขเณ กติ ขนฺธา ปาตุภวนฺติ…เป… กติ จิตฺตานิ ปาตุภวนฺติ?
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ, เปตฺวา อสฺสตฺตานํ เทวานํ, ปฺจกฺขนฺธา ปาตุภวนฺติ, ปฺจายตนานิ ปาตุภวนฺติ, ปฺจ ธาตุโย ปาตุภวนฺติ, เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ, ทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ, ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ, ตโย อาหารา ปาตุภวนฺติ, เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ, เอกา เวทนา… เอกา สฺา… เอกา เจตนา… เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ.
๑๐๑๖. รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตเม ปฺจกฺขนฺธา ปาตุภวนฺติ ¶ ? รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิเม ปฺจกฺขนฺธา ปาตุภวนฺติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมานิ ปฺจายตนานิ ปาตุภวนฺติ? จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, โสตายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิมานิ ปฺจายตนานิ ปาตุภวนฺติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมา ปฺจ ธาตุโย ปาตุภวนฺติ? จกฺขุธาตุ, รูปธาตุ, โสตธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิมา ปฺจ ธาตุโย ปาตุภวนฺติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมํ เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ? ทุกฺขสจฺจํ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิทํ เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมานิ ทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ วา อุเปกฺขินฺทฺริยํ วา, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ ¶ ¶ , สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิมานิ ทสินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตเม ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ? อโลโภ วิปากเหตุ, อโทโส วิปากเหตุ, อโมโห วิปากเหตุ ¶ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิเม ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตเม ตโย อาหารา ปาตุภวนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิเม ตโย อาหารา ปาตุภวนฺติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตโม เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ? มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส ¶ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อยํ เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ.
รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมา เอกา เวทนา… เอกา สฺา… เอกา เจตนา… เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ? มโนวิฺาณธาตุ – รูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิทํ เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ.
๓. อสฺสตฺตา
๑๐๑๗. อสฺสตฺตานํ เทวานํ อุปปตฺติกฺขเณ กติ ขนฺธา ปาตุภวนฺติ…เป… กติ จิตฺตานิ ปาตุภวนฺติ?
อสฺสตฺตานํ เทวานํ อุปปตฺติกฺขเณ เอโก ขนฺโธ ปาตุภวติ – รูปกฺขนฺโธ; ทฺเว อายตนานิ ปาตุภวนฺติ – รูปายตนํ, ธมฺมายตนํ; ทฺเว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ – รูปธาตุ, ธมฺมธาตุ; เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ – ทุกฺขสจฺจํ; เอกินฺทฺริยํ ปาตุภวติ – รูปชีวิตินฺทฺริยํ. อสฺสตฺตา เทวา อเหตุกา อนาหารา อผสฺสกา อเวทนกา อสฺกา อเจตนกา อจิตฺตกา ปาตุภวนฺติ.
๔. อรูปธาตุ
๑๐๑๘. อรูปธาตุยา ¶ อุปปตฺติกฺขเณ กติ ขนฺธา ปาตุภวนฺติ…เป… กติ จิตฺตานิ ปาตุภวนฺติ?
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ จตฺตาโร ขนฺธา ปาตุภวนฺติ, ทฺเว อายตนานิ ปาตุภวนฺติ, ทฺเว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ, เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ, อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ, ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ, ตโย อาหารา ปาตุภวนฺติ, เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ, เอกา เวทนา… เอกา สฺา… เอกา ¶ เจตนา… เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ.
๑๐๑๙. อรูปธาตุยา ¶ ¶ อุปปตฺติกฺขเณ กตเม จตฺตาโร ขนฺธา ปาตุภวนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิเม จตฺตาโร ขนฺธา ปาตุภวนฺติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมานิ ทฺเว อายตนานิ ปาตุภวนฺติ? มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิมานิ ทฺเว อายตนานิ ปาตุภวนฺติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมา ทฺเว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิมา ทฺเว ธาตุโย ปาตุภวนฺติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมํ เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ? ทุกฺขสจฺจํ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิทํ เอกํ สจฺจํ ปาตุภวติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ? มนินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ ปาตุภวนฺติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตเม ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ? อโลโภ วิปากเหตุ, อโทโส ¶ วิปากเหตุ, อโมโห วิปากเหตุ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิเม ตโย เหตู ปาตุภวนฺติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตเม ตโย อาหารา ปาตุภวนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิเม ตโย อาหารา ปาตุภวนฺติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตโม เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ? มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส ¶ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อยํ เอโก ผสฺโส ปาตุภวติ.
อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ กตมา เอกา เวทนา…เป… เอกา สฺา… เอกา เจตนา… เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ? มโนวิฺาณธาตุ – อรูปธาตุยา อุปปตฺติกฺขเณ อิทํ เอกํ จิตฺตํ ปาตุภวติ.
๕. ภูมนฺตรทสฺสนวาโร
๑๐๒๐. กามาวจรา ¶ ¶ ธมฺมา, น กามาวจรา ธมฺมา, รูปาวจรา ธมฺมา, น รูปาวจรา ธมฺมา, อรูปาวจรา ธมฺมา, น อรูปาวจรา ธมฺมา, ปริยาปนฺนา ธมฺมา, อปริยาปนฺนา ธมฺมา.
กตเม ธมฺมา กามาวจรา? เหฏฺโต อวีจินิรยํ ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทเว อนฺโตกริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุอายตนา; รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา กามาวจรา.
กตเม ธมฺมา น กามาวจรา? รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น กามาวจรา.
กตเม ธมฺมา รูปาวจรา? เหฏฺโต พฺรหฺมโลกํ ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต อกนิฏฺเ เทเว อนฺโตกริตฺวา ¶ , ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา รูปาวจรา.
กตเม ธมฺมา น รูปาวจรา? กามาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น รูปาวจรา.
กตเม ธมฺมา อรูปาวจรา? เหฏฺโต อากาสานฺจายตนูปเค ¶ เทเว ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต เนวสฺานาสฺายตนูปเค เทเว อนฺโตกริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อรูปาวจรา.
กตเม ธมฺมา น อรูปาวจรา? กามาวจรา, รูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น อรูปาวจรา.
กตเม ธมฺมา ปริยาปนฺนา? สาสวา กุสลากุสลพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปริยาปนฺนา.
กตเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา? มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา.
๖. อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวาโร
๑. อุปฺปาทกกมฺมํ
๑๐๒๑. เทวาติ ¶ ¶ . ตโย เทวา – สมฺมุติเทวา [สมฺมติเทวา (สฺยา.)], อุปปตฺติเทวา, วิสุทฺธิเทวา.
สมฺมุติเทวา นาม – ราชาโน, เทวิโย, กุมารา.
อุปปตฺติเทวา ¶ นาม – จาตุมหาราชิเก [จาตุมฺมหาราชิเก (สี. สฺยา.)] เทเว อุปาทาย ตทุปริ เทวา.
วิสุทฺธิเทวา นาม – อรหนฺโต วุจฺจนฺติ.
ทานํ ทตฺวา, สีลํ สมาทิยิตฺวา, อุโปสถกมฺมํ กตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทานํ ทตฺวา, สีลํ สมาทิยิตฺวา, อุโปสถกมฺมํ กตฺวา อปฺเปกจฺเจ ขตฺติยมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ พฺราหฺมณมหาสาลานํ ¶ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ คหปติมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ตาวตึสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ยามานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ตุสิตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ นิมฺมานรตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ.
๒. อายุปฺปมาณํ
๑๐๒๒. มนุสฺสานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? วสฺสสตํ, อปฺปํ วา ภิยฺโย [อปฺปํ วา ภิยฺโย วา (สฺยา. ก.) ที. นิ. ๒.๗].
๑๐๒๓. จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ ปฺาส วสฺสานิ, จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว [รตฺติทิโว (ก.) อ. นิ. ๓.๗๑]. ตาย รตฺติยา ตึส รตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ปฺจ วสฺสสตานิ จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? นวุติ วสฺสสตสหสฺสานิ.
ตาวตึสานํ ¶ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยํ มานุสกํ วสฺสสตํ, ตาวตึสานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึส รตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพํ วสฺสสหสฺสํ ตาวตึสานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? ติสฺโส จ วสฺสโกฏิโย สฏฺิ จ วสฺสสตสหสฺสานิ.
ยามานํ ¶ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ ทฺเว วสฺสสตานิ, ยามานํ เทวานํ เอโส เอโก ¶ รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส ¶ . เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ ทฺเว วสฺสสหสฺสานิ ยามานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? จุทฺทสฺจ วสฺสโกฏิโย จตฺตารีสฺจ วสฺสสตสหสฺสานิ.
ตุสิตานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ จตฺตาริ วสฺสสตานิ, ตุสิตานํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ จตฺตาริ วสฺสสหสฺสานิ ตุสิตานํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? สตฺตปฺาส วสฺสโกฏิโย สฏฺิ จ วสฺสสตสหสฺสานิ.
นิมฺมานรตีนํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ อฏฺ วสฺสสตานิ, นิมฺมานรตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ อฏฺ วสฺสสหสฺสานิ นิมฺมานรตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ โหติ? ทฺเว วสฺสโกฏิสตานิ ตึสฺจ วสฺสโกฏิโย จตฺตารีสฺจ วสฺสสตสหสฺสานิ.
ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ยานิ มานุสกานิ โสฬส วสฺสสตานิ, ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ เอโส เอโก รตฺตินฺทิโว. ตาย รตฺติยา ตึสรตฺติโย มาโส. เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโย สํวจฺฉโร. เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพานิ โสฬส วสฺสสหสฺสานิ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ. มนุสฺสานํ คณนาย กิตฺตกํ ¶ ¶ โหติ? นว จ วสฺสโกฏิสตานิ เอกวีสฺจ วสฺสโกฏิโย สฏฺิ จ วสฺสสตสหสฺสานีติ.
ฉ เอเต [ฉปิ เต (สฺยา.)] กามาวจรา, สพฺพกามสมิทฺธิโน;
สพฺเพสํ เอกสงฺขาโต, อายุ ภวติ กิตฺตโก.
ทฺวาทส ¶ โกฏิสตํ เตสํ, อฏฺวีสฺจ โกฏิโย;
ปฺาส สตสหสฺสานิ, วสฺสคฺเคน ปกาสิตาติ.
๑๐๒๔. ปมํ ¶ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ปมํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา พฺรหฺมปาริสชฺชานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? กปฺปสฺส ตติโย ภาโค.
ปมํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ปมํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา พฺรหฺมปุโรหิตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? อุปฑฺฒกปฺโป.
ปมํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ปมํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา มหาพฺรหฺมานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? กปฺโป [เอโก กปฺโป (สฺยา.)].
๑๐๒๕. ทุติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทุติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา ปริตฺตาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ทฺเว กปฺปา.
ทุติยํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทุติยํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา อปฺปมาณาภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตฺตาโร กปฺปา.
ทุติยํ ฌานํ ปณีตํ ¶ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ทุติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา อาภสฺสรานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? อฏฺ กปฺปา.
๑๐๒๖. ตติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ตติยํ ฌานํ ปริตฺตํ ภาเวตฺวา ปริตฺตสุภานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? โสฬส กปฺปา.
ตติยํ ¶ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ตติยํ ฌานํ มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา อปฺปมาณสุภานํ ¶ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ ¶ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? พาตฺตึส กปฺปา.
ตติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ? ตติยํ ฌานํ ปณีตํ ภาเวตฺวา สุภกิณฺหานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ. เตสํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตุสฏฺิ กปฺปา.
๑๐๒๗. จตุตฺถํ ฌานํ ภาเวตฺวา อารมฺมณนานตฺตตา มนสิการนานตฺตตา ฉนฺทนานตฺตตา ปณิธินานตฺตตา อธิโมกฺขนานตฺตตา อภินีหารนานตฺตตา ปฺานานตฺตตา อปฺเปกจฺเจ อสฺสตฺตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เวหปฺผลานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อวิหานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อตปฺปานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ สุทสฺสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ สุทสฺสีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อกนิฏฺานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อากาสานฺจายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ วิฺาณฺจายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ ¶ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ อากิฺจฺายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เนวสฺานาสฺายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ.
อสฺสตฺตานฺจ เวหปฺผลานฺจ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ปฺจกปฺปสตานิ.
อวิหานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? กปฺปสหสฺสํ.
อตปฺปานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? ทฺเว กปฺปสหสฺสานิ.
สุทสฺสานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตฺตาริ กปฺปสหสฺสานิ.
สุทสฺสีนํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? อฏฺ กปฺปสหสฺสานิ.
อกนิฏฺานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? โสฬส กปฺปสหสฺสานิ.
๑๐๒๘. อากาสานฺจายตนูปคานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? วีสติ กปฺปสหสฺสานิ.
วิฺาณฺจายตนูปคานํ ¶ ¶ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตฺตารีส กปฺปสหสฺสานิ.
อากิฺจฺายตนูปคานํ ¶ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? สฏฺิ กปฺปสหสฺสานิ.
เนวสฺานาสฺายตนูปคานํ เทวานํ กิตฺตกํ อายุปฺปมาณํ? จตุราสีติ กปฺปสหสฺสานีติ.
๑๐๒๙. อุกฺขิตฺตา ปฺุเตเชน, กามรูปคตึ คตา.
ภวคฺคตมฺปิ [ภวคฺคํ วาปิ (สฺยา.)] สมฺปตฺตา, ปุนาคจฺฉนฺติ [ปุน คจฺฉนฺติ (สฺยา.)] ทุคฺคตึ.
ตาว ทีฆายุกา สตฺตา, จวนฺติ อายุสงฺขยา;
นตฺถิ โกจิ ภโว นิจฺโจ, อิติ วุตฺตํ มเหสินา.
ตสฺมา หิ ธีรา นิปกา, นิปุณา อตฺถจินฺตกา;
ชรามรณโมกฺขาย, ภาเวนฺติ มคฺคมุตฺตมํ.
ภาวยิตฺวา ¶ สุจึ มคฺคํ, นิพฺพาโนคธคามินํ;
สพฺพาสเว ปริฺาย, ปรินิพฺพนฺติ อนาสวาติ.
๗. อภิฺเยฺยาทิวาโร
๑๐๓๐. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ อภิฺเยฺยา, กติ ปริฺเยฺยา, กติ ปหาตพฺพา, กติ ภาเวตพฺพา, กติ สจฺฉิกาตพฺพา, กติ น ปหาตพฺพา, น ภาเวตพฺพา, น สจฺฉิกาตพฺพา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ อภิฺเยฺยา, กติ ปริฺเยฺยา, กติ ปหาตพฺพา, กติ ภาเวตพฺพา, กติ สจฺฉิกาตพฺพา, กติ น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา?
๑๐๓๑. รูปกฺขนฺโธ อภิฺเยฺโย ปริฺเยฺโย น ปหาตพฺโพ น ภาเวตพฺโพ น สจฺฉิกาตพฺโพ. จตฺตาโร ขนฺธา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา, สิยา ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา.
ทสายตนา ¶ ¶ อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา. ทฺเว อายตนา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา, สิยา ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา.
โสฬส ธาตุโย อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา. ทฺเว ธาตุโย อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา, สิยา ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา.
สมุทยสจฺจํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ ปหาตพฺพํ น ¶ ภาเวตพฺพํ น สจฺฉิกาตพฺพํ. มคฺคสจฺจํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ น ปหาตพฺพํ ภาเวตพฺพํ น สจฺฉิกาตพฺพํ ¶ . นิโรธสจฺจํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ น ปหาตพฺพํ น ภาเวตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ. ทุกฺขสจฺจํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ, สิยา ปหาตพฺพํ, น ภาเวตพฺพํ, น สจฺฉิกาตพฺพํ, สิยา น ปหาตพฺพํ.
นวินฺทฺริยา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา. โทมนสฺสินฺทฺริยํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ ปหาตพฺพํ น ภาเวตพฺพํ น สจฺฉิกาตพฺพํ. อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ น ปหาตพฺพํ ภาเวตพฺพํ น สจฺฉิกาตพฺพํ. อฺินฺทฺริยํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ น ปหาตพฺพํ, สิยา ภาเวตพฺพํ, สิยา สจฺฉิกาตพฺพํ. อฺาตาวินฺทฺริยํ อภิฺเยฺยํ ปริฺเยฺยํ น ปหาตพฺพํ น ภาเวตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ. ตีณินฺทฺริยา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ภาเวตพฺพา, สจฺฉิกาตพฺพา. ฉ อินฺทฺริยา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา, สิยา ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา.
ตโย อกุสลเหตู อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา. ตโย กุสลเหตู อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, น สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ภาเวตพฺพา. ตโย อพฺยากตเหตู อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา ¶ , สิยา น สจฺฉิกาตพฺพา.
กพฬีกาโร ¶ ¶ อาหาโร อภิฺเยฺโย ปริฺเยฺโย น ปหาตพฺโพ น ภาเวตพฺโพ น สจฺฉิกาตพฺโพ. ตโย อาหารา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา, สิยา ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา, สิยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา.
ฉ ผสฺสา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส อภิฺเยฺโย ปริฺเยฺโย, สิยา ปหาตพฺโพ, สิยา ภาเวตพฺโพ, สิยา สจฺฉิกาตพฺโพ, สิยา น ปหาตพฺโพ น ภาเวตพฺโพ น สจฺฉิกาตพฺโพ.
ฉ เวทนา…เป… ฉ สฺา… ฉ เจตนา… ฉ จิตฺตา อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา. มโนวิฺาณธาตุ อภิฺเยฺยา ปริฺเยฺยา, สิยา ปหาตพฺพา, สิยา ภาเวตพฺพา, สิยา สจฺฉิกาตพฺพา ¶ , สิยา น ปหาตพฺพา น ภาเวตพฺพา น สจฺฉิกาตพฺพา.
๘. สารมฺมณานารมฺมณวาโร
๑๐๓๒. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ สารมฺมณา, กติ อนารมฺมณา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ สารมฺมณา, กติ อนารมฺมณา?
๑๐๓๓. รูปกฺขนฺโธ อนารมฺมโณ. จตฺตาโร ขนฺธา สารมฺมณา.
ทสายตนา อนารมฺมณา. มนายตนํ สารมฺมณํ. ธมฺมายตนํ สิยา สารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณํ.
ทส ธาตุโย อนารมฺมณา. สตฺต ธาตุโย สารมฺมณา. ธมฺมธาตุ สิยา สารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณา.
ทฺเว ¶ สจฺจา สารมฺมณา. นิโรธสจฺจํ อนารมฺมณํ. ทุกฺขสจฺจํ สิยา สารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณํ.
สตฺตินฺทฺริยา ¶ อนารมฺมณา. จุทฺทสินฺทฺริยา สารมฺมณา. ชีวิตินฺทฺริยํ สิยา สารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณํ. นว เหตู สารมฺมณา. กพฬีกาโร อาหาโร อนารมฺมโณ. ตโย อาหารา สารมฺมณา. สตฺต ผสฺสา… สตฺต เวทนา… สตฺต สฺา… สตฺต เจตนา… สตฺต จิตฺตา สารมฺมณา.
๑๐๓๔. ปฺจนฺนํ ¶ ขนฺธานํ กติ สารมฺมณารมฺมณา, กติ อนารมฺมณารมฺมณา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ สารมฺมณารมฺมณา, กติ อนารมฺมณารมฺมณา?
๑๐๓๕. รูปกฺขนฺโธ อนารมฺมโณ. จตฺตาโร ขนฺธา สิยา สารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณารมฺมณา.
ทสายตนา อนารมฺมณา. มนายตนํ สิยา สารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณารมฺมณํ. ธมฺมายตนํ สิยา สารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณํ.
ทส ธาตุโย อนารมฺมณา. ฉ ธาตุโย อนารมฺมณารมฺมณา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา สารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณารมฺมณา. ธมฺมธาตุ สิยา สารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณา.
นิโรธสจฺจํ อนารมฺมณํ. มคฺคสจฺจํ อนารมฺมณารมฺมณํ. สมุทยสจฺจํ สิยา สารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณารมฺมณํ. ทุกฺขสจฺจํ ¶ สิยา สารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณํ.
สตฺตินฺทฺริยา อนารมฺมณา. ปฺจินฺทฺริยา ¶ อนารมฺมณารมฺมณา. นวินฺทฺริยา สิยา สารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณารมฺมณา. ชีวิตินฺทฺริยํ สิยา สารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณารมฺมณํ, สิยา อนารมฺมณํ.
นว เหตู สิยา สารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณารมฺมณา. กพฬีกาโร อาหาโร อนารมฺมโณ. ตโย อาหารา สิยา สารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณารมฺมณา. ฉ ผสฺสา อนารมฺมณารมฺมณา ¶ . มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา สารมฺมณารมฺมโณ สิยา อนารมฺมณารมฺมโณ. ฉ เวทนา… ฉ สฺา… ฉ เจตนา… ฉ จิตฺตา อนารมฺมณารมฺมณา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา สารมฺมณารมฺมณา, สิยา อนารมฺมณารมฺมณา.
๙. ทิฏฺสุตาทิทสฺสนวาโร
๑๐๓๖. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ ทิฏฺา, กติ สุตา, กติ มุตา, กติ วิฺาตา, กติ น ทิฏฺา น สุตา น มุตา น วิฺาตา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ ¶ ทิฏฺา, กติ สุตา, กติ มุตา, กติ วิฺาตา, กติ น ทิฏฺา น สุตา น มุตา น วิฺาตา?
๑๐๓๗. รูปกฺขนฺโธ สิยา ทิฏฺโ, สิยา สุโต, สิยา มุโต, สิยา วิฺาโต, สิยา น ทิฏฺโ น สุโต น มุโต, วิฺาโต. จตฺตาโร ขนฺธา น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา.
รูปายตนํ ทิฏฺํ, น สุตํ น มุตํ, วิฺาตํ. สทฺทายตนํ น ทิฏฺํ, สุตํ, น มุตํ, วิฺาตํ. คนฺธายตนํ… รสายตนํ… โผฏฺพฺพายตนํ น ทิฏฺํ น สุตํ, มุตํ, วิฺาตํ. สตฺตายตนา น ทิฏฺา น สุตา น ¶ มุตา, วิฺาตา.
รูปธาตุ ทิฏฺา, น สุตา น มุตา, วิฺาตา. สทฺทธาตุ น ทิฏฺา, สุตา, น มุตา, วิฺาตา. คนฺธธาตุ… รสธาตุ… โผฏฺพฺพธาตุ น ทิฏฺา น สุตา, มุตา, วิฺาตา. เตรส ธาตุโย น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา.
ตีณิ สจฺจานิ น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา. ทุกฺขสจฺจํ สิยา ทิฏฺํ, สิยา สุตํ, สิยา มุตํ, สิยา วิฺาตํ, สิยา น ทิฏฺํ น สุตํ น มุตํ, วิฺาตํ.
พาวีสตินฺทฺริยา น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา. นว เหตู น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา. จตฺตาโร อาหารา น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา. สตฺต ¶ ผสฺสา ¶ น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา. สตฺต เวทนา… สตฺต สฺา… สตฺต เจตนา… สตฺต จิตฺตา น ทิฏฺา น สุตา น มุตา, วิฺาตา.
๑๐. ติกาทิทสฺสนวาโร
๑. กุสลตฺติกํ
๑๐๓๘. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา?
รูปกฺขนฺโธ อพฺยากโต. จตฺตาโร ขนฺธา สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตา. ทสายตนา อพฺยากตา. ทฺวายตนา สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตา. โสฬส ธาตุโย ¶ อพฺยากตา. ทฺเว ธาตุโย สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตา. สมุทยสจฺจํ อกุสลํ. มคฺคสจฺจํ กุสลํ. นิโรธสจฺจํ อพฺยากตํ. ทุกฺขสจฺจํ สิยา กุสลํ, สิยา อกุสลํ, สิยา อพฺยากตํ.
ทสินฺทฺริยา ¶ อพฺยากตา. โทมนสฺสินฺทฺริยํ อกุสลํ. อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ กุสลํ. จตฺตารินฺทฺริยา สิยา กุสลา, สิยา อพฺยากตา. ฉ อินฺทฺริยา สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตา.
ตโย กุสลเหตู กุสลา. ตโย อกุสลเหตู อกุสลา. ตโย อพฺยากตเหตู อพฺยากตา. กพฬีกาโร อาหาโร อพฺยากโต. ตโย อาหารา สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตา. ฉ ผสฺสา อพฺยากตา. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา กุสโล, สิยา อกุสโล, สิยา อพฺยากโต. ฉ เวทนา… ฉ สฺา… ฉ เจตนา… ฉ จิตฺตา อพฺยากตา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา กุสลา, สิยา อกุสลา, สิยา อพฺยากตา.
๒. เวทนาติกํ
๑๐๓๙. ปฺจนฺนํ ¶ ขนฺธานํ กติ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, กติ ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, กติ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, กติ ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, กติ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา?
ทฺเว ขนฺธา น วตฺตพฺพา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ. ตโย ขนฺธา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.
ทสายตนา ¶ น วตฺตพฺพา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ. มนายตนํ สิยา ¶ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ. ธมฺมายตนํ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา น วตฺตพฺพํ สุขาย เวทนาย ¶ สมฺปยุตฺตนฺติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ.
ทส ธาตุโย น วตฺตพฺพา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ. ปฺจ ธาตุโย อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, กายวิฺาณธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. ธมฺมธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา น วตฺตพฺพา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ.
ทฺเว ¶ สจฺจา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. นิโรธสจฺจํ น วตฺตพฺพํ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ. ทุกฺขสจฺจํ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย ¶ สมฺปยุตฺตํ, สิยา น วตฺตพฺพํ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ.
ทฺวาทสินฺทฺริยา น วตฺตพฺพา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ. ฉ อินฺทฺริยา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. ตีณินฺทฺริยา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ¶ , สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. ชีวิตินฺทฺริยํ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สิยา น วตฺตพฺพํ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตนฺติปิ.
โทโส ¶ อกุสลเหตุ ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต. สตฺต เหตู สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. โมโห อกุสลเหตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต, สิยา ทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต.
กพฬีกาโร อาหาโร น วตฺตพฺโพ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโตติ ปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโตติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโตติปิ. ตโย อาหารา สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.
ปฺจ ผสฺสา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. กายวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา ¶ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา ¶ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต.
สตฺต เวทนา น วตฺตพฺพา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ. ปฺจ สฺา… ปฺจ เจตนา… ปฺจ จิตฺตา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, กายวิฺาณธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.
๓. วิปากตฺติกํ
๑๐๔๐. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ วิปากา, กติ วิปากธมฺมธมฺมา, กติ เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ วิปากา, กติ วิปากธมฺมธมฺมา, กติ เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา?
รูปกฺขนฺโธ เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺโม. จตฺตาโร ขนฺธา สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
ทสายตนา ¶ ¶ เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา. ทฺวายตนา สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
ทส ธาตุโย เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา. ปฺจ ธาตุโย วิปากา. มโนธาตุ สิยา วิปากา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา. ทฺเว ธาตุโย สิยา วิปากา สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
ทฺเว ¶ สจฺจา วิปากธมฺมธมฺมา. นิโรธสจฺจํ เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมํ. ทุกฺขสจฺจํ สิยา วิปากํ, สิยา วิปากธมฺมธมฺมํ, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมํ.
สตฺตินฺทฺริยา ¶ เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา. ตีณินฺทฺริยา วิปากา. ทฺวินฺทฺริยา วิปากธมฺมธมฺมา. อฺินฺทฺริยํ สิยา วิปากํ, สิยา วิปากธมฺมธมฺมํ. นวินฺทฺริยา สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
ฉ เหตู วิปากธมฺมธมฺมา. ตโย อพฺยากตเหตู สิยา วิปากา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
กพฬีกาโร อาหาโร เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺโม. ตโย อาหารา สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา. ปฺจ ผสฺสา วิปากา. มโนธาตุสมฺผสฺโส สิยา วิปาโก, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺโม. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา วิปาโก, สิยา วิปากธมฺมธมฺโม, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺโม. ปฺจ เวทนา… ปฺจ สฺา… ปฺจ เจตนา… ปฺจ จิตฺตา วิปากา. มโนธาตุ สิยา วิปากา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา วิปากา, สิยา วิปากธมฺมธมฺมา, สิยา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
๔. อุปาทินฺนตฺติกํ
๑๐๔๑. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ อุปาทินฺนุปาทานิยา, กติ อนุปาทินฺนุปาทานิยา, กติ อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ อุปาทินฺนุปาทานิยา, กติ อนุปาทินฺนุปาทานิยา, กติ อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา?
รูปกฺขนฺโธ ¶ สิยา อุปาทินฺนุปาทานิโย, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิโย ¶ ๔. จตฺตาโร ขนฺธา สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา.
ปฺจายตนา ¶ อุปาทินฺนุปาทานิยา. สทฺทายตนํ อนุปาทินฺนุปาทานิยํ. จตฺตาโร อายตนา สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา. ทฺวายตนา สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา.
ทส ¶ ธาตุโย อุปาทินฺนุปาทานิยา. สทฺทธาตุ อนุปาทินฺนุปาทานิยา. ปฺจ ธาตุโย สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา. ทฺเว ธาตุโย สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา.
สมุทยสจฺจํ อนุปาทินฺนุปาทานิยํ. ทฺเว สจฺจา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา. ทุกฺขสจฺจํ สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยํ, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยํ.
นวินฺทฺริยา อุปาทินฺนุปาทานิยา. โทมนสฺสินฺทฺริยํ อนุปาทินฺนุปาทานิยํ. ตีณินฺทฺริยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา. นวินฺทฺริยา สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา. ตโย อกุสลเหตู อนุปาทินฺนุปาทานิยา. ตโย กุสลเหตู สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา. ตโย อพฺยากตเหตู สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา.
กพฬีกาโร อาหาโร สิยา อุปาทินฺนุปาทานิโย, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิโย. ตโย อาหารา สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา ¶ .
ปฺจ ผสฺสา อุปาทินฺนุปาทานิยา. มโนธาตุสมฺผสฺโส สิยา อุปาทินฺนุปาทานิโย, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิโย. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา อุปาทินฺนุปาทานิโย, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิโย, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิโย. ปฺจ เวทนา… ปฺจ สฺา… ปฺจ เจตนา… ปฺจ จิตฺตา อุปาทินฺนุปาทานิยา. มโนธาตุ สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา อุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนุปาทานิยา, สิยา อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา.
๕. วิตกฺกตฺติกํ
๑๐๔๒. ปฺจนฺนํ ¶ ขนฺธานํ กติ สวิตกฺกสวิจารา, กติ อวิตกฺกวิจารมตฺตา, กติ ¶ อวิตกฺกอวิจารา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ สวิตกฺกสวิจารา, กติ อวิตกฺกวิจารมตฺตา, กติ อวิตกฺกอวิจารา?
รูปกฺขนฺโธ อวิตกฺกอวิจาโร. ตโย ขนฺธา สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา. สงฺขารกฺขนฺโธ สิยา สวิตกฺกสวิจาโร, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺโต, สิยา อวิตกฺกอวิจาโร สิยา น วตฺตพฺโพ สวิตกฺกสวิจาโรติปิ ¶ , อวิตกฺกวิจารมตฺโตติปิ, อวิตกฺกอวิจาโรติปิ.
ทสายตนา อวิตกฺกอวิจารา. มนายตนํ สิยา สวิตกฺกสวิจารํ, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตํ, สิยา อวิตกฺกอวิจารํ. ธมฺมายตนํ สิยา สวิตกฺกสวิจารํ, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตํ, สิยา อวิตกฺกอวิจารํ, สิยา น วตฺตพฺพํ สวิตกฺกสวิจารนฺติปิ, อวิตกฺกวิจารมตฺตนฺติปิ, อวิตกฺกอวิจารนฺติปิ.
ปนฺนรส ธาตุโย อวิตกฺกอวิจารา. มโนธาตุ ¶ สวิตกฺกสวิจารา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา. ธมฺมธาตุ สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา, สิยา น วตฺตพฺพา สวิตกฺกสวิจาราติปิ, อวิตกฺกวิจารมตฺตาติปิ, อวิตกฺกอวิจาราติปิ.
สมุทยสจฺจํ สวิตกฺกสวิจารํ. นิโรธสจฺจํ อวิตกฺกอวิจารํ. มคฺคสจฺจํ สิยา สวิตกฺกสวิจารํ, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตํ, สิยา อวิตกฺกอวิจารํ. ทุกฺขสจฺจํ สิยา สวิตกฺกสวิจารํ, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตํ, สิยา อวิตกฺกอวิจารํ, สิยา น วตฺตพฺพํ สวิตกฺกสวิจารนฺติปิ, อวิตกฺกวิจารมตฺตนฺติปิ, อวิตกฺกอวิจารนฺติปิ.
นวินฺทฺริยา อวิตกฺกอวิจารา. โทมนสฺสินฺทฺริยํ สวิตกฺกสวิจารํ. อุเปกฺขินฺทฺริยํ สิยา สวิตกฺกสวิจารํ, สิยา อวิตกฺกอวิจารํ. เอกาทสินฺทฺริยา สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา.
ตโย ¶ ¶ อกุสลเหตู สวิตกฺกสวิจารา. ฉ เหตู สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา. กพฬีกาโร อาหาโร อวิตกฺกอวิจาโร. ตโย อาหารา สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา. ปฺจ ผสฺสา อวิตกฺกอวิจารา. มโนธาตุสมฺผสฺโส สวิตกฺกสวิจาโร. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา สวิตกฺกสวิจาโร, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺโต, สิยา อวิตกฺกอวิจาโร. ปฺจ เวทนา… ปฺจ สฺา… ปฺจ เจตนา… ปฺจ จิตฺตา อวิตกฺกอวิจารา มโนธาตุ สวิตกฺกสวิจารา ¶ , มโนวิฺาณธาตุ สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา.
(๑) รูปทุกํ
๑๐๔๓. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ รูปา, กติ อรูปา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ รูปา, กติ อรูปา?
รูปกฺขนฺโธ รูปํ. จตฺตาโร ขนฺธา อรูปา. ทสายตนา ¶ รูปา. มนายตนํ อรูปํ. ธมฺมายตนํ สิยา รูปํ, สิยา อรูปํ. ทส ธาตุโย รูปา. สตฺต ธาตุโย อรูปา. ธมฺมธาตุ สิยา รูปา, สิยา อรูปา. ตีณิ สจฺจานิ อรูปา. ทุกฺขสจฺจํ สิยา รูปํ, สิยา อรูปํ. สตฺตินฺทฺริยา รูปา. จุทฺทสินฺทฺริยา อรูปา. ชีวิตินฺทฺริยํ สิยา รูปํ, สิยา อรูปํ. นว เหตู อรูปา. กพฬีกาโร อาหาโร รูปํ. ตโย อาหารา อรูปา. สตฺต ผสฺสา อรูปา. สตฺต เวทนา… สตฺต สฺา… สตฺต เจตนา สตฺต จิตฺตา อรูปา.
(๒) โลกิยทุกํ
๑๐๔๔. ปฺจนฺนํ ขนฺธานํ กติ โลกิยา, กติ โลกุตฺตรา? ทฺวาทสนฺนํ อายตนานํ กติ โลกิยา, กติ โลกุตฺตรา? อฏฺารสนฺนํ ธาตูนํ กติ โลกิยา, กติ โลกุตฺตรา? จตุนฺนํ สจฺจานํ กติ โลกิยา, กติ โลกุตฺตรา…เป… สตฺตนฺนํ จิตฺตานํ กติ โลกิยา, กติ โลกุตฺตรา?
รูปกฺขนฺโธ โลกิโย. จตฺตาโร ขนฺธา สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา. ทสายตนา โลกิยา ¶ . ทฺเว อายตนา สิยา โลกิยา ¶ , สิยา โลกุตฺตรา. โสฬส ธาตุโย โลกิยา. ทฺเว ธาตุโย สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา. ทฺเว สจฺจา โลกิยา. ทฺเว สจฺจา โลกุตฺตรา.
ทสินฺทฺริยา โลกิยา. ตีณินฺทฺริยา โลกุตฺตรา. นวินฺทฺริยา สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา. ตโย อกุสลเหตู โลกิยา. ฉ เหตู สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา. กพฬีกาโร อาหาโร โลกิโย. ตโย อาหารา สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา ¶ . ฉ ผสฺสา โลกิยา. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺโส สิยา โลกิโย, สิยา โลกุตฺตโร. ฉ เวทนา โลกิยา. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เวทนา สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา. ฉ สฺา โลกิยา. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา. ฉ เจตนา โลกิยา. มโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตรา. ฉ จิตฺตา โลกิยา. มโนวิฺาณธาตุ สิยา โลกิยา, สิยา โลกุตฺตราติ.
อภิฺา ทฺเว สารมฺมณา, ทิฏฺา กุสลเวทนา;
วิปากา จ อุปาทินฺนา, วิตกฺกํ รูปโลกิยาติ.
ธมฺมหทยวิภงฺโค นิฏฺิโต.
วิภงฺคปกรณํ นิฏฺิตํ.