📜
๘. สมฺมปฺปธานวิภงฺโค
๑. สุตฺตนฺตภาชนียํ
๓๙๐. จตฺตาโร ¶ ¶ ¶ สมฺมปฺปธานา – อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ¶ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๓๙๑. กถฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อนุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห. ตเทกฏฺา จ กิเลสา. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อนุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา’’. อิติ อิเมสํ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๓๙๒. ฉนฺทํ ชเนตีติ. ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา [ฉนฺทีกตา (สฺยา.)] กตฺตุกมฺยตา กุสโล ¶ ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’. อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สฺชเนติ อุฏฺเปติ สมุฏฺเปติ [อุฏฺาเปติ สมุฏฺาเปติ (สฺยา.) เอวมุปริปิ] นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติ. เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติ.
๓๙๓. วายมตีติ. ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อยํ ¶ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’. อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติ.
๓๙๔. วีริยํ ¶ ¶ อารภตีติ. ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วีริยํ’’. อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. เตน วุจฺจติ ‘‘วีริยํ อารภตี’’ติ.
๓๙๕. จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ. ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติ. เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติ.
๓๙๖. ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติ.
๓๙๗. กถฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห. ตเทกฏฺา จ กิเลสา. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา’’. อิติ อิเมสํ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๓๙๘. ฉนฺทํ ¶ ชเนตีติ. ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ¶ ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’. อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สฺชเนติ อุฏฺเปติ สมุฏฺเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติ. เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติ.
๓๙๙. วายมตีติ. ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’. อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ…เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติ.
๔๐๐. วีริยํ ¶ อารภตีติ. ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วีริยํ’’. อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. เตน วุจฺจติ ‘‘วีริยํ อารภตี’’ติ.
๔๐๑. จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ. ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติ. เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติ.
๔๐๒. ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติ.
๔๐๓. กถฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ ¶ กตเม ¶ อนุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา? ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ, อโทโส, อโมโห. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ. ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อนุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา’’. อิติ อิเมสํ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๐๔. ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป… วายมตีติ…เป… วีริยํ อารภตีติ…เป… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป… ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ …เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติ.
๔๐๕. กถฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา? ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ, อโทโส, อโมโห. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ ¶ , ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา’’. อิติ อิเมสํ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๐๖. ิติยาติ. ยา ิติ โส อสมฺโมโส, โย อสมฺโมโส โส ภิยฺโยภาโว ¶ , โย ภิยฺโยภาโว ตํ เวปุลฺลํ, ยํ เวปุลฺลํ สา ภาวนา, ยา ภาวนา สา ปาริปูรี.
๔๐๗. ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป… วายมตีติ…เป… วีริยํ อารภตีติ…เป… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป… ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติ.
สุตฺตนฺตภาชนียํ.
๒. อภิธมฺมภาชนียํ
๔๐๘. จตฺตาโร ¶ สมฺมปฺปธานา – อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ ¶ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๐๙. กถฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๑๐. ฉนฺทํ ชเนตีติ. ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’. อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สฺชเนติ อุฏฺเปติ สมุฏฺเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติ. เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติ.
๔๑๑. วายมตีติ. ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’. อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติ.
๔๑๒. วีริยํ อารภตีติ. ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ¶ วุจฺจติ ‘‘วีริยํ’’. อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. เตน วุจฺจติ ‘‘วีริยํ อารภตี’’ติ.
๔๑๓. จิตฺตํ ¶ ปคฺคณฺหาตีติ. ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ ¶ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติ. เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติ.
๔๑๔. ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’. อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตา.
๔๑๕. กถฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ¶ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๑๖. ฉนฺทํ ¶ ชเนตีติ…เป… วายมตีติ…เป… วีริยํ อารภตีติ…เป… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป… ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’. อวเสสา ธมฺมา ¶ สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตา.
๔๑๗. กถฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๑๘. ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป… วายมตีติ…เป… วีริยํ อารภตีติ…เป… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป… ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ …เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’. อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตา.
๔๑๙. กถฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย ¶ เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๒๐. ิติยาติ ¶ . ยา ิติ โส อสมฺโมโส, โย อสมฺโมโส โส ภิยฺโยภาโว, โย ภิยฺโยภาโว ตํ เวปุลฺลํ, ยํ เวปุลฺลํ สา ภาวนา, ยา ภาวนา สา ปาริปูรี.
๔๒๑. ฉนฺทํ ชเนตีติ. ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’. อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สฺชเนติ อุฏฺเปติ สมุฏฺเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติ. เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติ.
๔๒๒. วายมตีติ. ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’. อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ…เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติ.
๔๒๓. วีริยํ อารภตีติ. ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วีริยํ’’. อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ¶ ภาเวติ พหุลีกโรติ. เตน วุจฺจติ ‘‘วีริยํ อารภตี’’ติ.
๔๒๔. จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ. ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป… ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ ¶ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’. อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติ. เตน ¶ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติ.
๔๒๕. ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’. อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตา.
๔๒๖. ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’. อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตา.
อภิธมฺมภาชนียํ.
๓. ปฺหาปุจฺฉกํ
๔๒๗. จตฺตาโร ¶ สมฺมปฺปธานา – อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย…เป… อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย…เป… อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ¶ ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๔๒๘. จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา…เป… กติ สรณา, กติ อรณา?
๑. ติกํ
๔๒๙. กุสลาเยว ¶ . สิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สิยา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. วิปากธมฺมธมฺมา ¶ . อนุปาทินฺนอนุปาทานิยา. อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา. สิยา สวิตกฺกสวิจารา, สิยา อวิตกฺกวิจารมตฺตา, สิยา อวิตกฺกอวิจารา. สิยา ปีติสหคตา, สิยา สุขสหคตา, สิยา อุเปกฺขาสหคตา. เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา. เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา. อปจยคามิโน. เสกฺขา. อปฺปมาณา. อปฺปมาณารมฺมณา. ปณีตา. สมฺมตฺตนิยตา. น มคฺคารมฺมณา. มคฺคเหตุกา. สิยา มคฺคาธิปติโน, สิยา น วตฺตพฺพา มคฺคาธิปติโนติ. สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อนุปฺปนฺนา, น วตฺตพฺพา อุปฺปาทิโนติ. สิยา อตีตา, สิยา อนาคตา, สิยา ปจฺจุปฺปนฺนา. น วตฺตพฺพา อตีตารมฺมณาติปิ, อนาคตารมฺมณาติปิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาติปิ. สิยา อชฺฌตฺตา, สิยา พหิทฺธา, สิยา อชฺฌตฺตพหิทฺธา. พหิทฺธารมฺมณา. อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา.
๒. ทุกํ
๔๓๐. น เหตู. สเหตุกา. เหตุสมฺปยุตฺตา. น วตฺตพฺพา เหตู เจว สเหตุกา จาติ, สเหตุกา เจว น จ เหตู. น วตฺตพฺพา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จาติ, เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู. น ¶ เหตู สเหตุกา. สปฺปจฺจยา. สงฺขตา. อนิทสฺสนา. อปฺปฏิฆา. อรูปา ¶ . โลกุตฺตรา. เกนจิ วิฺเยฺยา, เกนจิ น วิฺเยฺยา. โน อาสวา. อนาสวา. อาสววิปฺปยุตฺตา. น วตฺตพฺพา อาสวา เจว สาสวา จาติปิ, สาสวา เจว โน จ อาสวาติปิ. น วตฺตพฺพา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จาติปิ, อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวาติปิ. อาสววิปฺปยุตฺตา. อนาสวา. โน สํโยชนา…เป… โน คนฺถา…เป… โน โอฆา…เป… โน โยคา…เป… โน นีวรณา…เป… โน ปรามาสา…เป… สารมฺมณา. โน จิตฺตา. เจตสิกา. จิตฺตสมฺปยุตฺตา. จิตฺตสํสฏฺา. จิตฺตสมุฏฺานา. จิตฺตสหภุโน. จิตฺตานุปริวตฺติโน. จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา. จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน. จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน. พาหิรา. โน อุปาทา. อนุปาทินฺนา. โน อุปาทานา…เป… โน กิเลสา…เป… น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา. น ภาวนาย ปหาตพฺพา. น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา. น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา. สิยา สวิตกฺกา, สิยา อวิตกฺกา ¶ . สิยา สวิจารา, สิยา อวิจารา. สิยา สปฺปีติกา, สิยา อปฺปีติกา. สิยา ปีติสหคตา, สิยา น ปีติสหคตา. สิยา สุขสหคตา, สิยา น สุขสหคตา. สิยา อุเปกฺขาสหคตา, สิยา น อุเปกฺขาสหคตา. น กามาวจรา. น รูปาวจรา. น อรูปาวจรา. อปริยาปนฺนา. นิยฺยานิกา. นิยตา. อนุตฺตรา. อรณาติ.
ปฺหาปุจฺฉกํ.
สมฺมปฺปธานวิภงฺโค นิฏฺิโต.