📜
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
๑. กุสลากุสลปฏิสนฺทหนกถาวณฺณนา
๖๘๖-๖๙๐. อิทานิ ¶ ¶ กุสลากุสลปฏิสนฺทหนกถา นาม โหติ. ตตฺถ กุสลํ วา อกุสลสฺส, อกุสลํ วา กุสลสฺส อนนฺตรา อุปฺปชฺชนกํ นาม นตฺถีติ เตสํ อฺมฺํ ปฏิสนฺธานํ น ยุชฺชติ. เย ปน ยสฺมา เอกวตฺถุสฺมิฺเว รชฺชติ วิรชฺชติ จ, ตสฺมา ตํ อฺมฺํ ปฏิสนฺทหตีติ ลทฺธึ คเหตฺวา ิตา, เสยฺยถาปิ มหาสงฺฆิกา; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส; ปฏิฺา อิตรสฺส. อาวฏฺฏนา ปณิธีติ อุภยํ อาวชฺชนสฺเสว นามํ. ตฺหิ ภวงฺคํ อาวฏฺเฏตีติ อาวฏฺฏนา. ภวงฺคารมฺมณโต อฺสฺมึ อารมฺมเณ จิตฺตํ ปณิทหติ เปตีติ ปณิธิ. กุสลํ อนาวฏฺเฏนฺตสฺสาติ ยํ ตํ อกุสลานนฺตรํ ปฏิสนฺทหนฺตํ กุสลํ อุปฺปชฺชติ, ตํ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ ปุจฺฉติ. อิตโร ปน วินา อาวชฺชเนน กุสลสฺส อุปฺปตฺตึ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติ. กุสลํ อโยนิโส มนสิกโรโตติ อิทํ ยทิ อกุสลานนฺตรํ กุสลํ อุปฺปชฺเชยฺย, อกุสลสฺเสว อาวชฺชเนน อโยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺเชยฺยาติ โจทนตฺถํ วุตฺตํ. เสสํ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาติ. นนุ ยสฺมึเยว วตฺถุสฺมินฺติ วจนํ เอการมฺมเณ สราควิราคุปฺปตฺตึ ทีเปติ, น กุสลากุสลานํ อนนฺตรตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติ.
กุสลากุสลปฏิสนฺทหนกถาวณฺณนา.
๒. สฬายตนุปฺปตฺติกถาวณฺณนา
๖๙๑-๖๙๒. อิทานิ ¶ ¶ สฬายตนุปฺปตฺติกถา นาม โหติ. ตตฺถ อุปปตฺเตสิเยน ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สเหว โอปปาติกานํ สฬายตนํ อุปฺปชฺชติ. คพฺภเสยฺยกานํ อชฺฌตฺติกายตเนสุ มนายตนกายายตนาเนว ปฏิสนฺธิกฺขเณ อุปฺปชฺชนฺติ. เสสานิ จตฺตาริ สตฺตสตฺตติรตฺติมฺหิ. ตานิ จ โข เยน กมฺมุนา ปฏิสนฺธิ คหิตา, ตสฺเสว อฺสฺส วา กตตฺตาติ อยํ สกสมเย วาโท. เยสํ ปน เอกกมฺมสมฺภวตฺตา สมฺปนฺนสาขาวิฏปานํ รุกฺขาทีนํ อํกุโร วิย พีชมตฺตํ สฬายตนํ มาตุกุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธิกฺขเณเยว อุปฺปชฺชตีติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย สฬายตนนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิฺา อิตรสฺส. สพฺพงฺคปจฺจงฺคีติอาทิ สฬายตเน ¶ สติ เอวรูโป หุตฺวา โอกฺกเมยฺยาติ โจทนตฺถํ วุตฺตํ. มาตุกุจฺฉิคตสฺสาติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส. ปรโต มาตุกุจฺฉิคตสฺส ปจฺฉา เกสาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
สฬายตนุปฺปตฺติกถาวณฺณนา.
๓. อนนฺตรปจฺจยกถาวณฺณนา
๖๙๓-๖๙๗. อิทานิ อนนฺตรปจฺจยกถา นาม โหติ. ตตฺถ นจฺจคีตาทีสุ รูปทสฺสนสทฺทสวนาทีนํ ลหุปริวตฺติตํ ทิสฺวา ‘‘อิมานิ วิฺาณานิ อฺมฺสฺส อนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย จกฺขุวิฺาณสฺสาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิฺา อิตรสฺส. โสตวิฺาณํ รูปารมฺมณํเยวาติ ยทิ จกฺขุวิฺาณสฺส อนนฺตรา อุปฺปชฺเชยฺย, วิปากมโนธาตุ วิย รูปารมฺมณํ สิยาติ โจเทตุํ วุตฺตํ. จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ โสตวิฺาณนฺติ ปฺเหสุ สุตฺตาภาเวน ปฏิกฺขิปิตฺวา อนนฺตรุปฺปตฺตึ สลฺลกฺเขนฺโต ลทฺธิวเสน ปฏิชานาติ. ตฺเว จกฺขุวิฺาณํ ¶ ตํ โสตวิฺาณนฺติ ยถา ปมชวนานนฺตรํ ทุติยชวนํ มโนวิฺาณภาเวน ตฺเว โหติ, กึ เต ตถา เอตมฺปิ ทฺวยํ เอกเมวาติ ปุจฺฉติ. อิมินา นเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. นจฺจติ คายตีติอาทิวจนํ ¶ อารมฺมณสโมธาเน ลหุปริวตฺติตาย โวกิณฺณภาวํ ทีเปติ, น อนนฺตรปจฺจยตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติ.
อนนฺตรปจฺจยกถาวณฺณนา.
๔. อริยรูปกถาวณฺณนา
๖๙๘-๖๙๙. อิทานิ อริยรูปกถา นาม โหติ. ตตฺถ สมฺมาวาจากมฺมนฺตา รูปํ, ตฺจ โข ‘‘สพฺพํ รูปํ จตฺตาริ จ มหาภูตานิ จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูป’’นฺติ (ม. นิ. ๓.๖๗) วจนโต อุปาทายรูปนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ปุจฺฉา ¶ สกวาทิสฺส. ตตฺถ อริยานํ รูปํ, อริยํ วา รูปนฺติ อริยรูปํ. อามนฺตาติ ลทฺธิยํ ตฺวา ปฏิฺา อิตรสฺส. กุสลนฺติ ปุฏฺโ ลทฺธิวเสเนว ปฏิชานาติ. อนาสวปุจฺฉาทีสุปิ เอเสว นโย. ยํ กิฺจิ รูปนฺติ สุตฺตํ เปตฺวา ภูตานิ เสสรูปสฺส อุปาทาภาวํ ทีเปติ, น สมฺมาวาจากมฺมนฺตานํ. เตสฺหิ รูปมตฺตฺเว อสิทฺธํ, กุโต อุปาทารูปตา; ตสฺมา อสาธกนฺติ.
อริยรูปกถาวณฺณนา.
๕. อฺโ อนุสโยติกถาวณฺณนา
๗๐๐-๗๐๑. อิทานิ อฺโ อนุสโยติกถา นาม โหติ. ตตฺถ ยสฺมา ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน สานุสโยติ วตฺตพฺโพ, น ปริยุฏฺิโตติ ตสฺมา อฺโ อนุสโย, อฺํ ปริยุฏฺานนฺติ ¶ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย อฺโ กามราคานุสโยติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส ปฏิฺา อิตรสฺส. เสสํ เหฏฺา อนุสยกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. สานุสโยติอาทิ ปน ตสฺมึ สมเย อนุสยสฺส อปฺปหีนตฺตา สานุสโยติ ¶ วตฺตพฺพตํ, อนุปฺปนฺนตฺตา จ ปริยุฏฺิโตติ อวตฺตพฺพตํ ทีเปติ, น อนุสยปริยุฏฺานานํ อฺตฺตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติ.
อฺโ อนุสโยติกถาวณฺณนา.
๖. ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถาวณฺณนา
๗๐๒. อิทานิ ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถา นาม โหติ. ตตฺถ ยสฺมา อนิจฺจาทิโต มนสิกโรโตปิ ราคาทโย อุปฺปชฺชนฺติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘อปฺเปกทา, โภ ภารทฺวาช, อสุภโต มนสิกริสฺสามีติ สุภโตว มนสิกโรตี’’ติ (สํ. นิ. ๔.๑๒๗). ตสฺมา ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํเยว; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิฺา อิตรสฺส. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถาวณฺณนา.
๗. ปริยาปนฺนกถาวณฺณนา
๗๐๓-๗๐๕. อิทานิ ¶ ปริยาปนฺนกถา นาม โหติ. ตตฺถ ยสฺมา กามราโค กามธาตุํ อนุเสติ, กามธาตุปริยาปนฺโนติ จ วุจฺจติ, ตสฺมา รูปราคารูปราคาปิ รูปธาตุอรูปธาตุโย อนุเสนฺติ. รูปธาตุอรูปธาตุปริยาปนฺนาเยว จ นาม โหนฺตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานฺเจว สมฺมิติยานฺจ; เต สนฺธาย รูปราโคติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิฺา อิตรสฺส ¶ . ตตฺถ อนุเสตีติ ยถา กามราโค กามวิตกฺกสงฺขาตํ กามธาตุํ สหชาตวเสน อนุเสติ, กึ เต เอวํ รูปราโค รูปธาตุนฺติ ปุจฺฉติ. ปริยาปนฺโนติ ยถา จ โส ติวิธาย กามธาตุยา กิเลสกามวเสน ปริยาปนฺนตฺตา กามธาตุปริยาปนฺโน, กึ เต เอวํ รูปราโคปิ รูปธาตุปริยาปนฺโนติ ปุจฺฉติ. อิตโร ปนสฺส อธิปฺปายํ อสลฺลกฺเขนฺโต เกวลํ ลทฺธิวเสน อามนฺตาติ ¶ ปฏิชานาติ. อถ นํ ตมตฺถํ สลฺลกฺขาเปตุํ กุสลวิปากกิริยสงฺขาเตหิ สมาปตฺเตสิยาทีหิ สํสนฺทิตฺวา ปุจฺฉิตุํ สมาปตฺเตสิโยติอาทิมาห. เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาติ. นนุ กามราโคติอาทิวจนมฺปิ กามราคสฺเสว กามธาตุยํ อนุสยภาวํ ปริยาปนฺนตฺจ ทีเปติ, น อิตเรสํ อิตรธาตูสูติ.
ปริยาปนฺนกถาวณฺณนา.
๘. อพฺยากตกถาวณฺณนา
๗๐๖-๗๐๘. อิทานิ อพฺยากตกถา นาม โหติ. ตตฺถ วิปากกิริยรูปนิพฺพานสงฺขาตํ จตุพฺพิธํ อพฺยากตํ อวิปากตฺตา อพฺยากตนฺติ วุตฺตํ. ทิฏฺิคตํ ‘‘สสฺสโต โลโกติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมต’’นฺติ (สํ. นิ. ๔.๔๑๖ โถกํ วิสทิสํ) สสฺสตาทิภาเวน อกถิตตฺตา. เยสํ ปน อิมํ วิภาคํ อคฺคเหตฺวา ปุริมาพฺยากตํ วิย ทิฏฺิคตมฺปิ อพฺยากตนฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานฺเจว อุตฺตราปถกานฺจ; เตสํ ตํ วิภาคํ ทสฺเสตุํ ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิฺา อิตรสฺส. เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติ.
อพฺยากตกถาวณฺณนา.
๙. อปริยาปนฺนกถาวณฺณนา
๗๐๙-๗๑๐. อิทานิ ¶ อปริยาปนฺนกถา นาม โหติ. ตตฺถ ยสฺมา ปุถุชฺชโน ฌานลาภี กาเมสุ วีตราโคติ วตฺตพฺโพ โหติ, น ปน วิคตทิฏฺิโกติ ¶ , ตสฺมา ทิฏฺิคตํ อปริยาปนฺนนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิฺา อิตรสฺส. เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติ.
อปริยาปนฺนกถาวณฺณนา.
จุทฺทสโม วคฺโค.