📜
๕. สจฺจยมกํ
๑. ปณฺณตฺติวารวณฺณนา
๑-๙. อิทานิ ¶ เตเยว มูลยมเก เทสิเต กุสลาทิธมฺเม สจฺจวเสน สงฺคณฺหิตฺวา ธาตุยมกานนฺตรํ เทสิตสฺส สจฺจยมกสฺส วณฺณนา โหติ. ตตฺถาปิ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว ปณฺณตฺติวาราทโย ตโย มหาวารา ¶ อนฺตรวาราทโย จ อวเสสปฺปเภทา เวทิตพฺพา. ปณฺณตฺติวาเร ปเนตฺถ จตุนฺนํ สจฺจานํ วเสน ปทโสธนวาโร, ปทโสธนมูลจกฺกวาโร, สุทฺธสจฺจวาโร, สุทฺธสจฺจมูลจกฺกวาโรติ อิเมสุ จตูสุ วาเรสุ ยมกคณนา เวทิตพฺพา.
๑๐-๒๖. ปณฺณตฺติวารนิทฺเทเส ปน อวเสสํ ทุกฺขสจฺจนฺติ ทุกฺขเวทนาย เจว ตณฺหาย จ วินิมุตฺตา เตภูมกธมฺมา เวทิตพฺพา. อวเสโส สมุทโยติ สจฺจวิภงฺเค นิทฺทิฏฺกามาวจรกุสลาทิเภโท ทุกฺขสจฺจสฺส ปจฺจโย. อวเสโส นิโรโธติ ตทงฺควิกฺขมฺภนสมุจฺเฉทปฏิปสฺสทฺธินิโรโธ เจว ขณภงฺคนิโรโธ จ. อวเสโส มคฺโคติ ‘‘ตสฺมึ โข ปน สมเย ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, อฏฺงฺคิโก มคฺโค, มิจฺฉามคฺโค, ชงฺฆมคฺโค, สกฏมคฺโค’’ติ เอวมาทิโก.
ปณฺณตฺติวารวณฺณนา.
๒. ปวตฺติวารวณฺณนา
๒๗-๑๖๔. ปวตฺติวาเร ¶ ปเนตฺถ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล ปุคฺคลวารสฺส อนุโลมนเย ‘‘ยสฺส ทุกฺขสจฺจํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส สมุทยสจฺจํ อุปฺปชฺชติ; ยสฺส วา ปน สมุทยสจฺจํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส ทุกฺขสจฺจํ อุปฺปชฺชตี’’ติ ทุกฺขสจฺจมูลเกหิ ตีหิ, สมุทยสจฺจมูลเกหิ ทฺวีหิ, นิโรธสจฺจมูลเกน เอเกนาติ ลพฺภมานฺจ อลพฺภมานฺจ คเหตฺวา ปาฬิวเสน ฉหิ ยมเกหิ ¶ ภวิตพฺพํ. เตสุ ยสฺมา นิโรธสฺส เนว อุปฺปาโท, น นิโรโธ ยุชฺชติ, ตสฺมา ทุกฺขสจฺจมูลกานิ สมุทยสจฺจมคฺคสจฺเจหิ สทฺธึ ทฺเว, สมุทยสจฺจมูลกํ มคฺคสจฺเจน สทฺธึ เอกนฺติ ตีณิ ยมกานิ อาคตานิ. ตสฺส ปฏิโลมนเยปิ โอกาสวาราทีสุปิ เอเสว นโย. เอวเมตฺถ สพฺพวาเรสุ ติณฺณํ ติณฺณํ ยมกานํ วเสน ยมกคณนา เวทิตพฺพา. อตฺถวินิจฺฉเย ปเนตฺถ อิทํ ลกฺขณํ – อิมสฺส หิ สจฺจยมกสฺส ปวตฺติวาเร นิโรธสจฺจํ ตาว น ลพฺภเตว. เสเสสุ ปน ตีสุ สมุทยสจฺจมคฺคสจฺจานิ เอกนฺเตน ปวตฺติยํเยว ลพฺภนฺติ. ทุกฺขสจฺจํ จุติปฏิสนฺธีสุปิ ปวตฺเตปิ ลพฺภติ. ปจฺจุปฺปนฺนาทโย ปน ตโย กาลา จุติปฏิสนฺธีนมฺปิ ปวตฺติยาปิ วเสน ลพฺภนฺติ. เอวเมตฺถ ยํ ยํ ลพฺภติ, ตสฺส ตสฺส วเสน อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ.
ตตฺริทํ ¶ นยมุขํ – สพฺเพสํ อุปปชฺชนฺตานนฺติ อนฺตมโส สุทฺธาวาสานมฺปิ. เตปิ หิ ทุกฺขสจฺเจเนว อุปปชฺชนฺติ. ตณฺหาวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺสาติ อิทํ ทุกฺขสจฺจสมุทยสจฺเจสุ เอกโกฏฺาสสฺส อุปฺปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ตสฺมา ปฺจโวการวเสเนว คเหตพฺพํ. จตุโวกาเร ปน ตณฺหาวิปฺปยุตฺตสฺส ผลสมาปตฺติจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เอกมฺปิ สจฺจํ นุปฺปชฺชติ. อิทํ อิธ น คเหตพฺพํ. เตสํ ทุกฺขสจฺจฺจาติ ตสฺมิฺหิ ขเณ ตณฺหํ เปตฺวา เสสํ ทุกฺขสจฺจํ นาม โหตีติ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณปิ เอเสว นโย. ตตฺถ ปน รูปเมว ทุกฺขสจฺจํ นาม. เสสา มคฺคสมฺปยุตฺตกา ธมฺมา สจฺจวินิมุตฺตา. เตเนว การเณน ¶ ‘‘อรูเป มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เตสํ มคฺคสจฺจํ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ ทุกฺขสจฺจํ อุปฺปชฺชตี’’ติ วุตฺตํ. สพฺเพสํ อุปปชฺชนฺตานํ ปวตฺเต ตณฺหาวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เตสํ ตตฺถาติ เตสํ ตสฺมึ อุปปตฺติกฺขเณ ตณฺหาวิปฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปตฺติกฺขเณ จาติ เอวเมตฺถ ขณวเสน โอกาโส เวทิตพฺโพ. อฺเสุปิ เอวรูเปสุ เอเสว นโย. อนภิสเมตาวีนนฺติ จตุสจฺจปฏิเวธสงฺขาตํ อภิสมยํ อปฺปตฺตสตฺตานํ. อภิสเมตาวีนนฺติ อภิสมิตสจฺจานนฺติ. อิมินา นยมุเขน สพฺพตฺถ อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ.
ปวตฺติวารวณฺณนา.
๓. ปริฺาวารวณฺณนา
๑๖๕-๑๗๐. ปริฺาวาเร ¶ ปน าตปริฺา, ตีรณปริฺา, ปหานปริฺาติ ติสฺโสเปตฺถ ปริฺาโย ลพฺภนฺติ. ยสฺมา จ โลกุตฺตรธมฺเมสุ ปริฺา นาม นตฺถิ; ตสฺมา อิธ ทฺเว สจฺจานิ คหิตานิ. ตตฺถ ทุกฺขสจฺจํ ปริชานาตีติ าตตีรณปริฺาวเสเนว วุตฺตํ. สมุทยสจฺจํ ปชหตีติ าตปหานปริฺาวเสน. อิติ อิมาสํ ปริฺานํ วเสน สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพติ.
ปริฺาวารวณฺณนา.
สจฺจยมกวณฺณนา นิฏฺิตา.