📜
๒. เวทนาตฺติกวณฺณนา
๑. เวทนาตฺติเก ติสฺโส เวทนา รูปํ นิพฺพานนฺติ อิเม ธมฺมา น ลพฺภนฺติ, ตสฺมา เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธาติอาทิ วุตฺตํ. ปฏิสนฺธิกฺขเณ สุขาย เวทนายาติ สเหตุกปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํ. ทุกฺขเวทนา ปฏิสนฺธิยํ น ลพฺภตีติ ¶ ทุติยวาเร ปฏิสนฺธิคฺคหณํ น กตํ. ตติยวาเร ปฏิสนฺธิกฺขเณติ สเหตุกปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํ. เสสเมตฺถ อิโต ปเรสุ จ ปจฺจเยสุ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาติ. สพฺพตฺถ ตโย ตโย วารา วุตฺตา. เตน วุตฺตํ เหตุยา ตีณิ…เป… อวิคเต ตีณีติ.
๖. ปจฺจยสํสนฺทเน ปน สเหตุกาย วิปากทุกฺขเวทนาย อภาวโต เหตุมูลกนเย วิปาเก ทฺเวติ วุตฺตํ. อธิปติอาทีหิ สทฺธึ สํสนฺทเนสุปิ วิปาเก ทฺเวเยว. กสฺมา? วิปาเก ทุกฺขเวทนาย อธิปติฌานมคฺคานํ อภาวโต. เยหิ จ สทฺธึ สํสนฺทเน วิปาเก ทฺเว วารา ลพฺภนฺติ, วิปาเกน สทฺธึ สํสนฺทเน เตสุปิ ทฺเวเยว.
๑๐. ปจฺจนีเย นปุเรชาเต อารุปฺเป จ ปฏิสนฺธิยฺจ ทุกฺขเวทนาย อภาวโต ทฺเว วารา อาคตา. นวิปฺปยุตฺเตปิ อารุปฺเป ทุกฺขาภาวโต ทฺเวเยว. สพฺพอรูปธมฺมปริคฺคาหกา ปน สหชาตาทโย ปจฺจยา อิมสฺมึ ปจฺจนียวาเร ปริหายนฺติ. กสฺมา? เวทนาสมฺปยุตฺตสฺส ธมฺมสฺส เวทนาสมฺปยุตฺตํ ¶ ปฏิจฺจ สหชาตาทีหิ วินา อนุปฺปตฺติโต ปจฺฉาชาตปจฺจยฺจ วินาว อุปฺปตฺติโต.
๑๗. ปจฺจยสํสนฺทเน ปน นปุเรชาเต เอกนฺติ อารุปฺเป ปฏิสนฺธิยฺจ อเหตุกาทุกฺขมสุขเวทนาสมฺปยุตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํ. นกมฺเม ทฺเวติ อเหตุกกิริยสมฺปยุตฺตเจตนาวเสน วุตฺตํ. สุขาย หิ อทุกฺขมสุขาย จ เวทนาย สมฺปยุตฺเต ธมฺเม ปฏิจฺจ ตาหิ เวทนาหิ สมฺปยุตฺตา อเหตุกกิริยเจตนา อุปฺปชฺชนฺติ. นเหตุปจฺจยา นวิปาเกปิ เอเสว นโย. นวิปฺปยุตฺเต เอกนฺติ อารุปฺเป อาวชฺชนวเสน วุตฺตํ. อิมินา อุปาเยน สพฺพสํสนฺทเนสุ คณนา เวทิตพฺพา.
๒๕-๓๗. อนุโลมปจฺจนีเย ปจฺจนีเย ลทฺธปจฺจยา เอว ปจฺจนียโต ติฏฺนฺติ. ปจฺจนียานุโลเม สพฺพา รูปธมฺมปริคฺคาหกา สหชาตาทโย อนุโลมโตว ติฏฺนฺติ, น ปจฺจนียโต. อเหตุกสฺส ปน จิตฺตุปฺปาทสฺส อธิปติ นตฺถีติ อธิปติปจฺจโย อนุโลมโต น ติฏฺติ. ปฏิจฺจวาราทีสุ ปน ปจฺฉาชาโต อนุโลมโต น ลพฺภติเยวาติ ปริหีโน. เย เจตฺถ อนุโลมโต ลพฺภนฺติ, เต ปจฺจนียโต ลพฺภมาเนหิ สทฺธึ ปริวตฺเตตฺวาปิ ¶ โยชิตาเยว. เตสุ ตีณิ ทฺเว เอกนฺติ ตโยว วารปริจฺเฉทา, เต สพฺพตฺถ ยถานุรูปํ สลฺลกฺเขตพฺพา. โย จายํ ปฏิจฺจวาเร วุตฺโต, สหชาตวาราทีสุปิ อยเมว วณฺณนานโย.
๓๘. ปฺหาวาเร ปน สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานนฺติ เตน สทฺธึ สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ เตหิเยว วา เหตูหิ สุขเวทนาทีหิ วา.
๓๙. วิปฺปฏิสาริสฺสาติ ทานาทีสุ ตาว ‘‘กสฺมา มยา อิทํ กตํ, ทุฏฺุ เม กตํ, อกตํ เสยฺโย สิยา’’ติ เอวํ วิปฺปฏิสาริสฺส. ฌานปริหานิยํ ปน ‘‘ปริหีนํ เม ฌานํ, มหาชานิโย วตมฺหี’’ติ เอวํ วิปฺปฏิสาริสฺส. โมโห อุปฺปชฺชตีติ โทสสมฺปยุตฺตโมโห. ตถา โมหํ อรพฺภาติ โทสสมฺปยุตฺตโมหเมว.
๔๕. สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ ภวงฺคํ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตสฺส ภวงฺคสฺสาติ ตทารมฺมณสงฺขาตํ ปิฏฺิภวงฺคํ มูลภวงฺคสฺส. วุฏฺานสฺสาติ ตทารมฺมณสฺส ภวงฺคสฺส วา. อุภยมฺปิ ¶ เหตํ กุสลากุสลชวนโต วุฏฺิตตฺตา วุฏฺานนฺติ วุจฺจติ. กิริยํ วุฏฺานสฺสาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย. ผลํ วุฏฺานสฺสาติ ผลจิตฺตํ ภวงฺคสฺส. ภวงฺเคน หิ ผลโต วุฏฺิโต นาม โหติ. ปรโต ‘‘วุฏฺาน’’นฺติ อาคตฏฺาเนสุปิ เอเสว นโย.
๔๖. ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ขนฺธาติ โทมนสฺสสมฺปยุตฺตา อกุสลา ขนฺธา. อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตสฺส วุฏฺานสฺสาติ ตทารมฺมณสงฺขาตสฺส อาคนฺตุกภวงฺคสฺส วา อุเปกฺขาสมฺปยุตฺตมูลภวงฺคสฺส วา. สเจ ปน โสมนสฺสสหคตํ มูลภวงฺคํ โหติ, ตทารมฺมณสฺส จ อุปฺปตฺติการณํ น โหติ, ชวนสฺส อารมฺมณโต อฺสฺมิมฺปิ อารมฺมเณ อทุกฺขมสุขเวทนํ อกุสลวิปากํ อุปฺปชฺชเตว. ตมฺปิ หิ ชวนโต วุฏฺิตตฺตา วุฏฺานนฺติ วุจฺจติ. สหชาตปจฺจยาทินิทฺเทสา อุตฺตานตฺถาเยว. นเหตฺถ กิฺจิ อตฺถิ, ยํ น สกฺกา สิยา เหฏฺา วุตฺตนเยน เวเทตุํ, ตสฺมา สาธุกํ อุปลกฺเขตพฺพํ.
๖๒. อิทานิ ยสฺมึ ยสฺมึ ปจฺจเย เย เย วารา ลทฺธา, สพฺเพ เต สงฺขิปิตฺวา คณนาย ทสฺเสตุํ เหตุยา ตีณีติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สพฺพานิ ตีณิ ¶ สุทฺธานํ ติณฺณํ ปทานํ วเสน เวทิตพฺพานิ. อารมฺมเณ นว เอกมูลเกกาวสานานิ. อธิปติยา ปฺจ สหชาตาธิปติวเสน อมิสฺสานิ ตีณิ, อารมฺมณาธิปติวเสน จ ‘‘สุขาย สมฺปยุตฺโต สุขาย สมฺปยุตฺตสฺส, อทุกฺขมสุขาย สมฺปยุตฺโต อทุกฺขมสุขาย สมฺปยุตฺตสฺสา’’ติ ทฺเว, ตานิ น คเณตพฺพานิ. สุขาย ปน สมฺปยุตฺโต อทุกฺขมสุขาย, อทุกฺขมสุขาย สมฺปยุตฺโต สุขายาติ อิมานิ ทฺเว คเณตพฺพานีติ เอวํ ปฺจ. อนนฺตรสมนนฺตเรสุ สตฺตาติ สุขา ทฺวินฺนํ, ตถา ทุกฺขา, อทุกฺขมสุขา ติณฺณมฺปีติ เอวํ สตฺต. อุปนิสฺสเย นวาติ สุขสมฺปยุตฺโต สุขสมฺปยุตฺตสฺส ตีหิปิ อุปนิสฺสเยหิ, ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส ปกตูปนิสฺสเยเนว, อุเปกฺขาสมฺปยุตฺตสฺส ตีหิปิ, ทุกฺขสมฺปยุตฺโต ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส อนนฺตรปกตูปนิสฺสเยหิ, สุขสมฺปยุตฺตสฺส ปกตูปนิสฺสเยน, อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺตสฺส ทฺวิธา, อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺโต อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺตสฺส ติธาปิ, ตถา สุขสมฺปยุตฺตสฺส, ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส อนนฺตรปกตูปนิสฺสเยหีติ เอวํ นว. ปจฺจยเภทโต ปเนตฺถ ปกตูปนิสฺสยา นว, อนนฺตรูปนิสฺสยา สตฺต, อารมฺมณูปนิสฺสยา จตฺตาโรติ วีสติ อุปนิสฺสยา. ปุเรชาตปจฺฉาชาตา ปเนตฺถ ฉิชฺชนฺติ. น หิ ปุเรชาตา ปจฺฉาชาตา วา อรูปธมฺมา อรูปธมฺมานํ ปจฺจยา โหนฺติ.
กมฺเม ¶ อฏฺาติ สุขสมฺปยุตฺโต สุขสมฺปยุตฺตสฺส ทฺวิธาปิ, ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส นานากฺขณิกโตว ตถา อิตรสฺส. ทุกฺขสมฺปยุตฺโต ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส ทฺวิธาปิ, สุขสมฺปยุตฺตสฺส นตฺถิ, อิตรสฺส นานากฺขณิกโตว อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺโต อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺตสฺส ทฺวิธาปิ, อิตเรสํ นานากฺขณิกโตติ เอวํ อฏฺ. ปจฺจยเภทโต ปเนตฺถ นานากฺขณิกา อฏฺ, สหชาตา ตีณีติ เอกาทส กมฺมปจฺจยา. ยถา จ ปุเรชาตปจฺฉาชาตา, เอวํ วิปฺปยุตฺตปจฺจโยเปตฺถ ฉิชฺชติ. อรูปธมฺมา หิ อรูปธมฺมานํ วิปฺปยุตฺตปจฺจโย น โหนฺติ. นตฺถิวิคเตสุ สตฺต อนนฺตรสทิสาว. เอวเมตฺถ ตีณิ ปฺจ สตฺต อฏฺ นวาติ ปฺจ คณนปริจฺเฉทา. เตสํ วเสน ปจฺจยสํสนฺทเน อูนตรคณเนน สทฺธึ สํสนฺทเนสุ อติเรกฺจ อลพฺภมานฺจ อปเนตฺวา คณนา เวทิตพฺพา.
๖๓-๖๔. เหตุยา ¶ สทฺธึ อารมฺมณํ น ลพฺภติ, ตถา อนนฺตราทโย. อธิปติยา ทฺเวติ ทุกฺขปทํ เปตฺวา เสสานิ ทฺเว. ทุกฺขสมฺปยุตฺโต หิ เหตุ อธิปติ นาม นตฺถิ, ตสฺมา โส น ลพฺภตีติ อปนีโต. เสสทฺวเยสุปิ เอเสว นโย. อิติ เหตุมูลเก ทฺเวเยว คณนปริจฺเฉทา, เตสํ วเสน ฉ ฆฏนานิ วุตฺตานิ. เตสุ ปมํ อวิปากภูตานํ าณวิปฺปยุตฺตนิราธิปติธมฺมานํ วเสน วุตฺตํ, ทุติยํ เตสฺเว วิปากภูตานํ, ตติยจตุตฺถานิ เตสฺเว าณสมฺปยุตฺตานํ, ปฺจมํ อวิปากภูตสาธิปติอโมหวเสน, ฉฏฺํ วิปากภูตสาธิปติอโมหวเสน. ปมํ วา สพฺพเหตุวเสน, ทุติยํ สพฺพวิปากเหตุวเสน, ตติยํ สพฺพาโมหเหตุวเสน, จตุตฺถํ สพฺพวิปากาโมหเหตุวเสน. ปฺจมํ สพฺพสาธิปติอโมหวเสน, ฉฏฺํ สพฺพสาธิปติวิปากาโมหวเสน.
๖๖. อารมฺมณมูลเก อธิปติยา จตฺตารีติ อารมฺมณาธิปติวเสน สุขํ สุขสฺส, อทุกฺขมสุขสฺส, อทุกฺขมสุขํ อทุกฺขมสุขสฺส, สุขสฺสาติ เอวํ จตฺตาริ. อุปนิสฺสเยปิ อารมฺมณูปนิสฺสยวเสน จตฺตาโร วุตฺตา. ฆฏนานิ ปเนตฺถ เอกเมว. อธิปติมูลกาทีสุปิ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว ยํ ลพฺภติ ยฺจ น ลพฺภติ, ตํ สพฺพํ สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา สํสนฺทนฆฏนคณนา เวทิตพฺพา.
๘๓-๘๗. ปจฺจนียมฺหิ กุสลตฺติเก วุตฺตนเยเนว อนุโลมโต ปจฺจเย อุทฺธริตฺวา ตตฺถ ลทฺธานํ วารานํ วเสน ปจฺจนียโต คณนวเสน นเหตุยา นวาติ สพฺพปจฺจเยสุ นว วารา ทสฺสิตา ¶ . เต เอกมูลเกกาวสานานํ นวนฺนํ วิสฺสชฺชนานํ วเสน ‘‘สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต ธมฺโม สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตสฺส ธมฺมสฺส นเหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺเตน จิตฺเตน ทานํ ทตฺวา’’ติอาทินา นเยน ปาฬึ อุทฺธริตฺวา ทสฺเสตพฺพา. ปจฺจยสํสนฺทเน ปเนตฺถ นเหตุปจฺจยา…เป… นอุปนิสฺสเย อฏฺาติ นานากฺขณิกกมฺมปจฺจยวเสน เวทิตพฺพา. ทุพฺพลกมฺมฺหิ วิปากสฺส น อุปนิสฺสโย โหติ. เกวลํ ปน นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยเนว ปจฺจโย โหติ. เสสเมตฺถ อนุโลมปจฺจนียปจฺจนียานุโลเมสุ จ เตสํ เตสํ ปจฺจยานํ โยเค ลทฺธวารวเสน สกฺกา เหฏฺา วุตฺตนเยเนว คเณตุํ, ตสฺมา น วิตฺถาริตนฺติ.
เวทนาตฺติกวณฺณนา.