📜
๓. ตติยวคฺโค
(๒๑) ๑. พลกถา
๓๕๔. ตถาคตพลํ ¶ ¶ ¶ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. ตถาคตพลํ สาวกพลํ, สาวกพลํ ตถาคตพลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. ตฺเว ตถาคตพลํ ตํ สาวกพลํ, ตฺเว สาวกพลํ ตํ ตถาคตพลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. ยาทิสํ ตถาคตพลํ ตาทิสํ สาวกพลํ, ยาทิสํ สาวกพลํ ตาทิสํ ตถาคตพลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. ยาทิโส ตถาคตสฺส ปุพฺพโยโค ปุพฺพจริยา ธมฺมกฺขานํ ธมฺมเทสนา ตาทิโส สาวกสฺส ปุพฺพโยโค ปุพฺพจริยา ธมฺมกฺขานํ ธมฺมเทสนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. ตถาคโต ชิโน สตฺถา สมฺมาสมฺพุทฺโธ สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี ธมฺมสฺสามี ธมฺมปฺปฏิสรโณติ? อามนฺตา ¶ . สาวโก ชิโน สตฺถา สมฺมาสมฺพุทฺโธ สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี ธมฺมสฺสามี ธมฺมปฺปฏิสรโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. ตถาคโต อนุปฺปนฺนสฺส ¶ มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา อสฺชาตสฺส มคฺคสฺส ¶ สฺชเนตา อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา มคฺคฺู มคฺควิทู มคฺคโกวิโทติ? อามนฺตา. สาวโก อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา อสฺชาตสฺส มคฺคสฺส สฺชเนตา อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา มคฺคฺู มคฺควิทู มคฺคโกวิโทติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ¶ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. สาวโก สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๕๕. สาวโก านาานํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก านาานํ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘านาานํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
สาวโก อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ านโส เหตุโส วิปากํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ านโส เหตุโส วิปากํ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ านโส เหตุโส วิปากํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
สาวโก สพฺพตฺถคามินึ ปฏิปทํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก สพฺพตฺถคามินึ ปฏิปทํ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพตฺถคามินึ ปฏิปทํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
สาวโก ¶ อเนกธาตุํ นานาธาตุํ โลกํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก อเนกธาตุํ นานาธาตุํ โลกํ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อเนกธาตุํ นานาธาตุํ โลกํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
สาวโก ¶ สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สตฺตานํ ¶ นานาธิมุตฺติกตํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
สาวโก ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ สํกิเลสํ โวทานํ วุฏฺานํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ สํกิเลสํ โวทานํ วุฏฺานํ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ สํกิเลสํ โวทานํ วุฏฺานํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
สาวโก ¶ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสตึ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก ปุพฺเพนิวาสานุสฺสตึ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
สาวโก สตฺตานํ จุตูปปาตํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สาวโก สตฺตานํ จุตูปปาตํ ชานาติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สตฺตานํ จุตูปปาตํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
นนุ ตถาคตสฺสาปิ อาสวา ขีณา สาวกสฺสาปิ อาสวา ขีณาติ ¶ ? อามนฺตา. อตฺถิ กิฺจิ นานากรณํ ตถาคตสฺส วา สาวกสฺส วา อาสวกฺขเยน วา อาสวกฺขยํ วิมุตฺติยา วา วิมุตฺตีติ? นตฺถิ. หฺจิ นตฺถิ กิฺจิ นานากรณํ ตถาคตสฺส วา สาวกสฺส วา อาสวกฺขเยน วา อาสวกฺขยํ วิมุตฺติยา วา วิมุตฺติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณ’’นฺติ.
๓๕๖. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา ¶ . านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ? อามนฺตา. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สตฺตานํ ¶ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ? อามนฺตา. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ? อามนฺตา. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ [อยเมตฺถ สาธารณปกฺขํ สนฺธาย ปฏิกฺเขโป (ฏีกา โอโลเกตพฺพา)] …เป….
อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ¶ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ? อามนฺตา…เป…. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกอสาธารณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? อามนฺตา. อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ สาวกสาธารณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
พลกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๒) ๒. อริยนฺติกถา
๓๕๗. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา. มคฺโค ผลํ นิพฺพานํ, โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิมคฺโค สกทาคามิผลํ, อนาคามิมคฺโค อนาคามิผลํ, อรหตฺตมคฺโค อรหตฺตผลํ, สติปฏฺานํ สมฺมปฺปธานํ อิทฺธิปาโท อินฺทฺริยํ พลํ โพชฺฌงฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา ¶ . สฺุตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. สฺุตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. านาานฺจ ¶ มนสิ กโรติ, สฺุตฺจ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาานฺจ ¶ มนสิ กโรติ, สฺุตฺจ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา. อนิมิตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. านาานฺจ มนสิ กโรติ, อปฺปณิหิตฺจ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาานฺจ มนสิ กโรติ, อปฺปณิหิตฺจ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๕๘. สติปฏฺานา อริยา สฺุตารมฺมณาติ? อามนฺตา. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ สฺุตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สติปฏฺานา อริยา อนิมิตฺตารมฺมณา…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณาติ? อามนฺตา. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สมฺมปฺปธานา, อิทฺธิปาทา, อินฺทฺริยา, พลา, โพชฺฌงฺคา อริยา สฺุตารมฺมณาติ? อามนฺตา. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ¶ ตถาคตพลํ อริยํ สฺุตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
โพชฺฌงฺคา อริยา อนิมิตฺตารมฺมณา… อปฺปณิหิตารมฺมณาติ? อามนฺตา ¶ . านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๕๙. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺุตารมฺมณ’’นฺติ? อามนฺตา. สติปฏฺานา อริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘สฺุตารมฺมณา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – อนิมิตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ ¶ ? อามนฺตา. สติปฏฺานา อริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘อปฺปณิหิตารมฺมณา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ¶ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – สฺุตารมฺมณํ…เป… อนิมิตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. สมฺมปฺปธานํ…เป… โพชฺฌงฺคา อริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘อปฺปณิหิตารมฺมณา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๖๐. สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา. มคฺโค ผลํ นิพฺพานํ, โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ…เป… โพชฺฌงฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา. สฺุตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สฺุาตารมฺมณนฺติ ¶ ? อามนฺตา. สตฺตานํ จุตูปปาตฺจ มนสิ กโรติ ¶ , สฺุตฺจ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สตฺตานํ จุตูปปาตฺจ มนสิ กโรติ, สฺุตฺจ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา. อนิมิตฺตารมฺมณํ อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. สตฺตานํ จุตูปปาตฺจ มนสิ กโรติ, อปฺปณิหิตฺจ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สตฺตานํ จุตูปปาตฺจ มนสิ กโรติ, อปฺปณิหิตฺจ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๖๑. สติปฏฺานา อริยา สฺุตารมฺมณา…เป… อนิมิตฺตารมฺมณา…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณาติ? อามนฺตา. สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สมฺมปฺปธานํ ¶ ¶ …เป… โพชฺฌงฺคา อริยา สฺุตารมฺมณา…เป… อนิมิตฺตารมฺมณา…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณาติ? อามนฺตา. สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สตฺตานํ ¶ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – สฺุตารมฺมณํ…เป… อนิมิตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. สติปฏฺานา อริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘อปฺปปณิหิตารมฺมณา’’ติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๖๒. สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – สฺุตารมฺมณํ…เป… อนิมิตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. สมฺมปฺปธานา…เป… โพชฺฌงฺคา อริยา น วตฺตพฺพา – ‘‘อปฺปณิหิตารมฺมณา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาสวานํ ¶ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? อามนฺตา. สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อริย’’นฺติ? อามนฺตา. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อริย’’นฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป….
สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อริย’’นฺติ? อามนฺตา. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อริย’’นฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาสวานํ ¶ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ สฺุตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ สฺุตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาสวานํ ขเย ¶ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ อนิมิตฺตารมฺมณํ… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ สฺุตารมฺมณํ…เป… อนิมิตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา…เป…. สตฺตานํ จุตูปปาเต ¶ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ¶ ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺุตารมฺมณ’’นฺติ? อามนฺตา. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺุตารมฺมณ’’นฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
านาาเน ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – อนิมิตฺตารมฺมณํ… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อปฺปณิหิตารมฺมณ’’นฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สตฺตานํ จุตูปปาเต ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – สฺุตารมฺมณํ…เป… อนิมิตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปณิหิตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. อาสวานํ ขเย ยถาภูตํ าณํ ตถาคตพลํ อริยํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อปฺปณิหิตารมฺมณ’’นฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อริยนฺติกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๓) ๓. วิมุตฺติกถา
๓๖๓. สราคํ ¶ ¶ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? อามนฺตา. ราคสหคตํ ราคสหชาตํ ราคสํสฏฺํ ราคสมฺปยุตฺตํ ราคสหภุ ราคานุปริวตฺติ อกุสลํ โลกิยํ สาสวํ สํโยชนิยํ คนฺถนิยํ โอฆนิยํ โยคนิยํ นีวรณิยํ ปรามฏฺํ อุปาทานิยํ สํกิเลสิยํ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สผสฺสํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผสฺโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. สราคํ ¶ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ราโค จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สเวทนํ…เป… สสฺํ…เป… สเจตนํ…เป… สปฺํ [สสฺํ (สี. ก.)] จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ปฺา จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. สราคํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ราโค จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สผสฺสํ ¶ สราคํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผสฺโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. ราโค จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สเวทนํ สราคํ…เป… สสฺํ สราคํ…เป… สเจตนํ สราคํ…เป… สปฺํ สราคํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ปฺา จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. ราโค จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๖๔. สโทสํ ¶ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? อามนฺตา. โทสสหคตํ โทสสหชาตํ โทสสํสฏฺํ โทสสมฺปยุตฺตํ โทสสหภุ โทสานุปริวตฺติ อกุสลํ โลกิยํ สาสวํ…เป… สํกิเลสิยํ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สผสฺสํ ¶ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผสฺโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. สโทสํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, โทโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สเวทนํ…เป… สสฺํ…เป… สเจตนํ…เป… สปฺํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ปฺา จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา ¶ . สโทสํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, โทโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สผสฺสํ สโทสํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผสฺโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. สโทสํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, โทโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สเวทนํ สโทสํ… สสฺํ สโทสํ… สเจตนํ สโทสํ… สปฺํ สโทสํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ปฺา จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. โทโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๖๕. สโมหํ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? อามนฺตา. โมหสหคตํ โมหสหชาตํ โมหสํสฏฺํ โมหสมฺปยุตฺตํ โมหสหภุ โมหานุปริวตฺติ อกุสลํ ¶ โลกิยํ สาสวํ…เป… สํกิเลสิยํ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สผสฺสํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผสฺโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. สโมหํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, โมโห จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สเวทนํ ¶ … สสฺํ… สเจตนํ… สปฺํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ปฺา จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. สโมหํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, โมโห จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สผสฺสํ ¶ สโมหํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผสฺโส จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา ¶ . โมโห จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สเวทนํ สโมหํ… สสฺํ สโมหํ… สเจตนํ สโมหํ…เป… สปฺํ สโมหํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ปฺา จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? อามนฺตา. โมโห จ จิตฺตฺจ อุโภ วิมุจฺจนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สราคํ สโทสํ สโมหํ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? อามนฺตา. วีตราคํ วีตโทสํ วีตโมหํ นิกฺกิเลสํ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สราคํ สโทสํ สโมหํ จิตฺตํ วิมุจฺจตี’’ติ.
วิมุตฺติกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๔) ๔. วิมุจฺจมานกถา
๓๖๖. วิมุตฺตํ ¶ วิมุจฺจมานนฺติ? อามนฺตา. เอกเทสํ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เอกเทสํ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺตนฺติ? อามนฺตา. เอกเทสํ โสตาปนฺโน, เอกเทสํ น โสตาปนฺโน, เอกเทสํ โสตาปตฺติผลปฺปตฺโต ปฏิลทฺโธ อธิคโต สจฺฉิกโต อุปสมฺปชฺช วิหรติ, กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, เอกเทสํ น กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, เอกเทสํ สตฺตกฺขตฺตุปรโม โกลงฺโกโล เอกพีชี พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต ธมฺเม…เป… สงฺเฆ…เป… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต, เอกเทสํ อริยกนฺเตหิ สีเลหิ น สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เอกเทสํ ¶ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺตนฺติ? อามนฺตา ¶ . เอกเทสํ สกทาคามี, เอกเทสํ น สกทาคามี, เอกเทสํ สกทาคามิผลปฺปตฺโต ปฏิลทฺโธ อธิคโต สจฺฉิกโต อุปสมฺปชฺช วิหรติ, กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, เอกเทสํ น กาเยน ผุสิตฺวา วิหรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เอกเทสํ ¶ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺตนฺติ? อามนฺตา. เอกเทสํ อนาคามี, เอกเทสํ น อนาคามี, เอกเทสํ อนาคามิผลปฺปตฺโต ปฏิลทฺโธ อธิคโต สจฺฉิกโต อุปสมฺปชฺช วิหรติ, กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, เอกเทสํ น กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, เอกเทสํ อนฺตราปรินิพฺพายี ¶ , อุปหจฺจปรินิพฺพายี, อสงฺขารปรินิพฺพายี, สสงฺขารปรินิพฺพายี, อุทฺธํโสโตอกนิฏฺคามี, เอกเทสํ น อุทฺธํโสโตอกนิฏฺคามีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เอกเทสํ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺตนฺติ? อามนฺตา. เอกเทสํ อรหา เอกเทสํ น อรหา, เอกเทสํ อรหตฺตปฺปตฺโต ปฏิลทฺโธ อธิคโต สจฺฉิกโต อุปสมฺปชฺช วิหรติ, กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, เอกเทสํ น กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, เอกเทสํ วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป… เอกเทสํ สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, เอกเทสํ สจฺฉิกาตพฺพํ น สจฺฉิกตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานนฺติ? อามนฺตา. อุปฺปาทกฺขเณ วิมุตฺตํ, ภงฺคกฺขเณ วิมุจฺจมานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๖๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจตี’’ติ [ที. นิ. ๑.๒๔๘ อาทโย]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ¶ . เตน หิ วตฺตพฺพํ [เตน หิ (สี. สฺยา. กํ.), เตน หิ น วตฺตพฺพํ (ก.)] – ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ.
วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานนฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อาเนฺชปฺปตฺเต อาสวานํ ¶ ขยาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมตี’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน ¶ หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ.
อตฺถิ จิตฺตํ วิมุจฺจมานนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ จิตฺตํ รชฺชมานํ ทุสฺสมานํ มุยฺหมานํ กิลิสฺสมานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ รตฺตฺเจว อรตฺตฺจ, ทุฏฺฺเจว อทุฏฺฺจ, มูฬฺหฺเจว อมูฬฺหฺจ, ฉินฺนฺเจว อฉินฺนฺจ, ภินฺนฺเจว อภินฺนฺจ, กตฺเจว อกตฺจาติ ¶ ? อามนฺตา. หฺจิ รตฺตฺเจว อรตฺตฺจ, ทุฏฺฺเจว อทุฏฺฺจ, มูฬฺหฺเจว อมูฬฺหฺจ, ฉินฺนฺเจว อฉินฺนฺจ, ภินฺนฺเจว อภินฺนฺจ, กตฺเจว อกตฺจ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ จิตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ.
วิมุจฺจมานกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๕) ๕. อฏฺมกกถา
๓๖๘. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ปุคฺคโล โสตาปนฺโน โสตาปตฺติผลปฺปตฺโต ปฏิลทฺโธ อธิคโต สจฺฉิกโต อุปสมฺปชฺช วิหรติ, กาเยน ผุสิตฺวา วิหรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ¶ ปุคฺคโล โสตาปนฺโน โสตาปตฺติผลปฺปตฺโต…เป… กาเยน ผุสิตฺวา วิหรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺานุสโย ปหีโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ ¶ ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉานุสโย… สีลพฺพตปรามาโส ปหีโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉานุสโย ปหีโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺานุสโย… สีลพฺพตปรามาโส ปหีโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺานุสโย อปฺปหีโนติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ อปฺปหีนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺานุสโย อปฺปหีโนติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ อปฺปหีนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉานุสโย… สีลพฺพตปรามาโส อปฺปหีโนติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ อปฺปหีนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส สีลพฺพตปรามาโส อปฺปหีโนติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ อปฺปหีนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๖๙. อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานปหานาย มคฺโค ภาวิโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานปหานาย สติปฏฺานา ภาวิตา…เป… สมฺมปฺปธานา…เป… โพชฺฌงฺคา ภาวิตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ.
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป… โพชฺฌงฺคา ภาวิตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานปหานาย มคฺโค อภาวิโตติ? อามนฺตา. อมคฺเคน ปหีนํ โลกิเยน สาสเวน…เป… สํกิเลสิเยนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานปหานาย สติปฏฺานา…เป… โพชฺฌงฺคา อภาวิตาติ? อามนฺตา. อมคฺเคน ปหีนํ โลกิเยน สาสเวน…เป… สํกิเลสิเยนาติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานปหานาย มคฺโค อภาวิโต…เป… สติปฏฺานา…เป… โพชฺฌงฺคา อภาวิตาติ? อามนฺตา. อมคฺเคน ปหีนํ โลกิเยน สาสเวน…เป… สํกิเลสิเยนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๗๐. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีน’’นฺติ? อามนฺตา. อุปฺปชฺชิสฺสตีติ? นุปฺปชฺชิสฺสติ. หฺจิ นุปฺปชฺชิสฺสติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีน’’นฺติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ ปหีน’’นฺติ? อามนฺตา. อุปฺปชฺชิสฺสตีติ? นุปฺปชฺชิสฺสติ. หฺจิ นุปฺปชฺชิสฺสติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ ปหีน’’นฺติ.
อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺานุสโย นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีนนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉานุสโย… สีลพฺพตปรามาโส นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีนนฺติ? อามนฺตา ¶ . อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉานุสโย… สีลพฺพตปรามาโส นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีโนติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ¶ ปหีนนฺติ? อามนฺตา. โคตฺรภุโน ปุคฺคลสฺส ทิฏฺิปริยุฏฺานํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีนนฺติ? อามนฺตา. โคตฺรภุโน ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ กตฺวา ปหีนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๖) ๖. อฏฺมกสฺสอินฺทฺริยกถา
๓๗๑. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ สทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ วีริยินฺทฺริยํ…เป… นตฺถิ สตินฺทฺริยํ…เป… นตฺถิ สมาธินฺทฺริยํ…เป… นตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ ปฺาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธาติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ วีริยํ…เป… อตฺถิ สติ… อตฺถิ สมาธิ… อตฺถิ ปฺาติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ¶ อตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ มโน, อตฺถิ มนินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ¶ อตฺถิ สทฺธา, อตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส อตฺถิ มโน, อตฺถิ มนินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺา, อตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ โสมนสฺสํ, อตฺถิ โสมนสฺสินฺทฺริยํ, อตฺถิ ชีวิตํ, อตฺถิ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, อตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ชีวิตํ, อตฺถิ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส…เป… อตฺถิ ปฺา, อตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ มโน, นตฺถิ มนินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ โสมนสฺสํ, นตฺถิ โสมนสฺสินฺทฺริยนฺติ…เป… อตฺถิ ชีวิตํ, นตฺถิ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺา, นตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ มโน, นตฺถิ มนินฺทฺริยนฺติ? อตฺถิ โสมนสฺสํ, นตฺถิ โสมนสฺสินฺทฺริยนฺติ? อตฺถิ ชีวิตํ, นตฺถิ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ปุคฺคโล อสฺสทฺโธติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ วีริยินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ปุคฺคโล กุสีโต หีนวีริโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ สตินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ปุคฺคโล มุฏฺสฺสติ อสมฺปชาโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ สมาธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ปุคฺคโล อสมาหิโต วิพฺภนฺตจิตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ปุคฺคโล ทุปฺปฺโ เอลมูโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ¶ ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, สา จ สทฺธา นิยฺยานิกาติ? อามนฺตา. หฺจิ อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, สา จ สทฺธา นิยฺยานิกา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ สทฺธินฺทฺริย’’นฺติ. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ วีริยํ, ตฺจ วีริยํ นิยฺยานิกํ; อตฺถิ สติ, สา จ สติ นิยฺยานิกา; อตฺถิ ¶ สมาธิ, โส จ สมาธิ นิยฺยานิโก; อตฺถิ ปฺา, สา จ ปฺา นิยฺยานิกาติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส ¶ อตฺถิ ปฺา, สา จ ปฺา นิยฺยานิกา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ ปฺินฺทฺริย’’นฺติ.
๓๗๒. สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, อตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, อตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺา, อตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺา, อตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส… อรหตฺตสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, อตฺถิ สทฺธินฺทฺริยํ…เป… อตฺถิ ปฺา, อตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺา, อตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺา, นตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส ¶ อตฺถิ ปฺา, นตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ สทฺธา, นตฺถิ สทฺธินฺทฺริยนฺติ…เป… อตฺถิ ปฺา, นตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา ¶ . อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส… อรหตฺตสจฺฉิกิริยาย ¶ ปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺา, นตฺถิ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส นตฺถิ ปฺจินฺทฺริยานีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยานิ! กตมานิ ปฺจ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจินฺทฺริยานิ. อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ สมตฺตา ปริปูรตฺตา อรหา โหติ. ตโต มุทุตเรหิ อรหตฺตสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน โหติ, ตโต มุทุตเรหิ อนาคามี โหติ, ตโต มุทุตเรหิ อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน โหติ, ตโต มุทุตเรหิ สกทาคามี โหติ, ตโต มุทุตเรหิ สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน โหติ, ตโต มุทุตเรหิ โสตาปนฺโน โหติ, ตโต มุทุตเรหิ โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน โหติ. ยสฺส โข, ภิกฺขเว, อิมานิ ¶ ปฺจินฺทฺริยานิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ นตฺถิ, ตมหํ ‘พาหิโร ปุถุชฺชนปกฺเข ิโต’ติ วทามี’’ติ [สํ. นิ. ๕.๔๘๘]. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. อฏฺมโก ¶ ปุคฺคโล พาหิโร ปุถุชฺชนปกฺเข ิโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน หิ อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปฺจินฺทฺริยานีติ.
อฏฺมกสฺส อินฺทฺริยกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๗) ๗. ทิพฺพจกฺขุกถา
๓๗๓. มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. มํสจกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ มํสจกฺขุนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. ยาทิสํ มํสจกฺขุํ ตาทิสํ ทิพฺพจกฺขุํ, ยาทิสํ ทิพฺพจกฺขุํ ตาทิสํ มํสจกฺขุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสจกฺขุํ ¶ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. ตฺเว มํสจกฺขุํ ตํ ทิพฺพจกฺขุํ, ตํ ทิพฺพจกฺขุํ ตํ มํสจกฺขุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. ยาทิโส มํสจกฺขุสฺส วิสโย อานุภาโว โคจโร ตาทิโส ทิพฺพสฺส จกฺขุสฺส วิสโย อานุภาโว โคจโรติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. อุปาทิณฺณํ [อุปาทินฺนํ (สฺยา. กํ.)] หุตฺวา อนุปาทิณฺณํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อุปาทิณฺณํ หุตฺวา อนุปาทิณฺณํ โหตีติ? อามนฺตา. กามาวจรํ ¶ หุตฺวา รูปาวจรํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กามาวจรํ หุตฺวา รูปาวจรํ โหตีติ? อามนฺตา. รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรํ โหตีติ? อามนฺตา. ปริยาปนฺนํ หุตฺวา อปริยาปนฺนํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๗๔. มํสจกฺขุํ ¶ ¶ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ มํสจกฺขุํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ปฺาจกฺขุํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ มํสจกฺขุํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสจกฺขุํ ¶ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตา. ทฺเวว จกฺขูนีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเวว จกฺขูนีติ? อามนฺตา. นนุ ตีณิ จกฺขูนิ วุตฺตานิ ภควตา – มํสจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ, ปฺาจกฺขุนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ตีณิ จกฺขูนิ วุตฺตานิ ภควตา – มํสจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ, ปฺาจกฺขุํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทฺเวว จกฺขูนี’’ติ.
ทฺเวว จกฺขูนีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, จกฺขูนิ! กตมานิ ตีณิ? มํสจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ, ปฺาจกฺขุนฺติ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ จกฺขูนี’’ติ.
‘‘มํสจกฺขุํ ¶ ¶ ทิพฺพจกฺขุํ, ปฺาจกฺขุํ อนุตฺตรํ;
เอตานิ ตีณิ จกฺขูนิ, อกฺขาสิ ปุริสุตฺตโม.
‘‘มํสจกฺขุสฺส อุปฺปาโท, มคฺโค ทิพฺพสฺส จกฺขุโน;
ยทา จ าณํ อุทปาทิ, ปฺาจกฺขุํ อนุตฺตรํ;
ตสฺส จกฺขุสฺส ปฏิลาภา, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ [อิติวุ. ๖๑ อิติวุตฺตเก].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทฺเวว จกฺขูนี’’ติ.
ทิพฺพจกฺขุกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๘) ๘. ทิพฺพโสตกถา
๓๗๕. มํสโสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตา. มํสโสตํ ทิพฺพโสตํ, ทิพฺพโสตํ มํสโสตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสโสตํ ¶ ¶ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตา. ยาทิสํ มํสโสตํ ตาทิสํ ทิพฺพโสตํ, ยาทิสํ ทิพฺพโสตํ ตาทิสํ มํสโสตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสโสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตา. ตฺเว มํสโสตํ ตํ ทิพฺพโสตํ, ตํ ทิพฺพโสตํ ตํ มํสโสตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสโสตํ ¶ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตา. ยาทิโส มํสโสตสฺส วิสโย อานุภาโว โคจโร ตาทิโส ทิพฺพสฺส โสตสฺส วิสโย อานุภาโว โคจโรติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสโสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตา. อุปาทิณฺณํ หุตฺวา อนุปาทิณฺณํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อุปาทิณฺณํ หุตฺวา อนุปาทิณฺณํ โหตีติ? อามนฺตา. กามาวจรํ หุตฺวา รูปาวจรํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กามาวจรํ หุตฺวา รูปาวจรํ โหตีติ? อามนฺตา. รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรํ โหตีติ? อามนฺตา. ปริยาปนฺนํ หุตฺวา อปริยาปนฺนํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๗๖. มํสโสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตา. ทิพฺพโสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ มํสโสตํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มํสโสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตา. เอกํเยว โสตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เอกํเยว ¶ โสตนฺติ? อามนฺตา. นนุ ทฺเว โสตานิ วุตฺตานิ ภควตา – ‘‘มํสโสตํ, ทิพฺพโสต’’นฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ทฺเว โสตานิ วุตฺตานิ ภควตา – มํสโสตํ, ทิพฺพโสตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เอกฺเว โสต’’นฺติ.
ทิพฺพโสตกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๒๙) ๙. ยถากมฺมูปคตาณกถา
๓๗๗. ยถากมฺมูปคตํ ¶ ¶ ¶ าณํ [ยถากมฺมูปคตาณํ (สฺยา. กํ.)] ทิพฺพจกฺขุนฺติ? อามนฺตา. ยถากมฺมูปคตฺจ มนสิ กโรติ, ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ยถากมฺมูปคตฺจ มนสิ กโรติ, ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ยถากมฺมูปคตํ าณํ ทิพฺพจกฺขุนฺติ? อามนฺตา. ‘‘อิเม วต โภนฺโต สตฺตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘อริยานํ อุปวาทกา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิกา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘กายสุจริเตน สมนฺนาคตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘อริยานํ อนุปวาทกา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘สมฺมาทิฏฺิกา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมฺมาทานา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ‘‘เต กายสฺส ¶ เภทา ปรํ มรณา สุคตึ ¶ สคฺคํ ¶ โลกํ อุปปนฺนา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
‘‘เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’’ติ จ มนสิ กโรติ, ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปํ ปสฺสตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๗๘. ยถากมฺมูปคตํ าณํ ทิพฺพจกฺขุนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โกจิ อทิพฺพจกฺขุโก ทิพฺพจกฺขุํ อปฺปฏิลทฺโธ อนธิคโต อสจฺฉิกโต ยถากมฺมูปคตํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ โกจิ อทิพฺพจกฺขุโก ทิพฺพจกฺขุํ ¶ อปฺปฏิลทฺโธ อนธิคโต อสจฺฉิกโต ยถากมฺมูปคตํ ชานาติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ยถากมฺมูปคตํ าณํ ทิพฺพจกฺขุ’’นฺติ.
ยถากมฺมูปคตํ าณํ ทิพฺพจกฺขุนฺติ? อามนฺตา. อายสฺมา สาริปุตฺโต ยถากมฺมูปคตํ าณํ ชานาตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อายสฺมา สาริปุตฺโต ยถากมฺมูปคตํ าณํ ชานาติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ยถากมฺมูปคตํ าณํ ทิพฺพจกฺขุ’’นฺติ.
ยถากมฺมูปคตํ าณํ ทิพฺพจกฺขุนฺติ? อามนฺตา. อายสฺมา สาริปุตฺโต ยถากมฺมูปคตํ าณํ ชานาตีติ? อามนฺตา. อตฺถายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทิพฺพจกฺขุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทิพฺพจกฺขุนฺติ? อามนฺตา. นนุ อายสฺมา สาริปุตฺโต เอตทโวจ –
‘‘เนว ¶ ปุพฺเพนิวาสาย, นปิ ทิพฺพสฺส จกฺขุโน;
เจโตปริยาย อิทฺธิยา, โสตธาตุวิสุทฺธิยา;
จุติยา อุปปตฺติยา, ปณิธิ เม น วิชฺชตี’’ติ [เถรคา. ๙๙๖ เถรคาถายํ].
อตฺเถว ¶ ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ยถากมฺมูปคตํ าณํ ทิพฺพจกฺขุ’’นฺติ.
ยถากมฺมูปคตาณกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๓๐) ๑๐. สํวรกถา
๓๗๙. อตฺถิ เทเวสุ สํวโรติ? อามนฺตา. อตฺถิ เทเวสุ อสํวโรติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นตฺถิ เทเวสุ อสํวโรติ? อามนฺตา. นตฺถิ เทเวสุ สํวโรติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นนุ ¶ อสํวรา สํวโร สีลํ, อตฺถิ เทเวสุ สํวโรติ? อามนฺตา. อตฺถิ เทเวสุ อสํวโร, ยมฺหา อสํวรา สํวโร สีลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อาชานาหิ นิคฺคหํ. หฺจิ อสํวรา สํวโร สีลํ, อตฺถิ เทเวสุ สํวโร, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ เทเวสุ อสํวโร, ยมฺหา อสํวรา สํวโร สีล’’นฺติ. ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘อสํวรา สํวโร สีลํ, อตฺถิ เทเวสุ สํวโร,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อตฺถิ เทเวสุ อสํวโร, ยมฺหา อสํวรา สํวโร สีล’’’นฺติ มิจฺฉา.
โน ¶ เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ เทเวสุ อสํวโร, ยมฺหา อสํวรา สํวโร สีล’’นฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อสํวรา สํวโร สีลํ, อตฺถิ เทเวสุ สํวโร’’ติ. ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข ‘อสํวรา สํวโร สีลํ, อตฺถิ เทเวสุ สํวโร,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อตฺถิ เทเวสุ อสํวโร, ยมฺหา อสํวรา สํวโร สีล’’’นฺติ มิจฺฉา.
อตฺถิ ¶ ¶ มนุสฺเสสุ สํวโร, อตฺถิ ตตฺถ อสํวโรติ? อามนฺตา. อตฺถิ เทเวสุ สํวโร, อตฺถิ ตตฺถ อสํวโรติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ เทเวสุ สํวโร, นตฺถิ ตตฺถ อสํวโรติ? อามนฺตา. อตฺถิ มนุสฺเสสุ สํวโร, นตฺถิ ตตฺถ อสํวโรติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๘๐. อตฺถิ เทเวสุ ปาณาติปาตา เวรมณีติ? อามนฺตา. อตฺถิ เทเวสุ ปาณาติปาโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ เทเวสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณีติ? อามนฺตา. อตฺถิ เทเวสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นตฺถิ เทเวสุ ปาณาติปาโตติ? อามนฺตา. นตฺถิ เทเวสุ ปาณาติปาตา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นตฺถิ เทเวสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานนฺติ? อามนฺตา. นตฺถิ เทเวสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ มนุสฺเสสุ ปาณาติปาตา เวรมณิ, อตฺถิ ตตฺถ ปาณาติปาโตติ ¶ ? อามนฺตา. อตฺถิ เทเวสุ ปาณาติปาตา เวรมณิ, อตฺถิ ตตฺถ ปาณาติปาโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ ¶ มนุสฺเสสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณิ, อตฺถิ ตตฺถ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ เทเวสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณิ, อตฺถิ ตตฺถ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ ¶ เทเวสุ ปาณาติปาตา เวรมณิ, นตฺถิ ตตฺถ ปาณาติปาโตติ? อามนฺตา. อตฺถิ มนุสฺเสสุ ปาณาติปาตา เวรมณิ, นตฺถิ ตตฺถ ปาณาติปาโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ ¶ เทเวสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณิ, นตฺถิ ตตฺถ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ มนุสฺเสสุ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณิ, นตฺถิ ตตฺถ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นตฺถิ เทเวสุ สํวโรติ? อามนฺตา. สพฺเพ เทวา ปาณาติปาติโน อทินฺนาทายิโน กาเมสุมิจฺฉาจาริโน มุสาวาทิโน สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺายิโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน หิ อตฺถิ เทเวสุ สํวโรติ.
สํวรกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๓๑) ๑๑. อสฺกถา
๓๘๑. อสฺสตฺเตสุ ¶ สฺา อตฺถีติ? อามนฺตา. สฺาภโว สฺาคติ สฺาสตฺตาวาโส สฺาสํสาโร สฺาโยนิ สฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นนุ อสฺภโว อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. หฺจิ อสฺภโว อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถี’’ติ.
อสฺสตฺเตสุ ¶ สฺา อตฺถีติ? อามนฺตา ¶ . ปฺจโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นนุ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถี’’ติ.
อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถีติ? อามนฺตา. ตาย สฺาย สฺากรณียํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๘๒. มนุสฺเสสุ สฺา อตฺถิ, โส จ สฺาภโว สฺาคติ สฺาสตฺตาวาโส ¶ สฺาสํสาโร สฺาโยนิ สฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ, โส จ สฺาภโว สฺาคติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มนุสฺเสสุ สฺา อตฺถิ, โส จ ปฺจโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ, โส จ ปฺจโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มนุสฺเสสุ สฺา อตฺถิ, ตาย สฺาย สฺากรณียํ กโรตีติ? อามนฺตา. อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ, ตาย สฺาย สฺากรณียํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ, โส จ อสฺภโว อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. มนุสฺเสสุ ¶ สฺา อตฺถิ, โส จ อสฺภโว อสฺคติ…เป… อสฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ, โส จ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. มนุสฺเสสุ สฺา อตฺถิ, โส จ เอกโวการภโว คติ…เป… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อสฺสตฺเตสุ ¶ สฺา อตฺถิ, น จ ตาย สฺาย สฺากรณียํ กโรตีติ? อามนฺตา. มนุสฺเสสุ สฺา อตฺถิ, น จ ตาย สฺาย สฺากรณียํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๓๘๓. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สนฺติ, ภิกฺขเว, อสฺสตฺตา นาม เทวา; สฺุปฺปาทา จ ปน เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺตี’’ติ [ที. นิ. ๑.๖๘]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถีติ.
อสฺสตฺเตสุ ¶ ¶ สฺา อตฺถีติ? กิฺจิ [กฺจิ (สฺยา.)] กาเล อตฺถิ, กิฺจิ กาเล นตฺถีติ. กิฺจิ กาเล สฺสตฺตา กิฺจิ กาเล อสฺสตฺตา, กิฺจิ กาเล สฺภโว กิฺจิ กาเล อสฺภโว, กิฺจิ กาเล ปฺจโวการภโว กิฺจิ กาเล เอกโวการภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อสฺสตฺเตสุ สฺา กิฺจิ กาเล อตฺถิ, กิฺจิ กาเล นตฺถีติ? อามนฺตา. กํ กาลํ อตฺถิ, กํ กาลํ นตฺถีติ? จุติกาเล อุปปตฺติกาเล อตฺถิ, ิติกาเล นตฺถีติ. จุติกาเล อุปปตฺติกาเล สฺสตฺตา, ิติกาเล อสฺสตฺตา; จุติกาเล อุปปตฺติกาเล สฺภโว, ิติกาเล อสฺภโว; จุติกาเล อุปปตฺติกาเล ปฺจโวการภโว, ิติกาเล เอกโวการภโวติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อสฺกถา นิฏฺิตา.
๓. ตติยวคฺโค
(๓๒) ๑๒. เนวสฺานาสฺายตนกถา
๓๘๔. เนวสฺานาสฺายตเน ¶ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ? อามนฺตา. อสฺภโว ¶ อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นนุ ¶ สฺาภโว สฺาคติ สฺาสตฺตาวาโส สฺาสํสาโร สฺาโยนิ สฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. หฺจิ สฺาภโว สฺาคติ…เป… สฺตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สฺา อตฺถี’’’ติ.
เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ? อามนฺตา. เอกโวการภโว คติ…เป… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นนุ จตุโวการภโว คติ…เป… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. หฺจิ จตุโวการภโว คติ…เป… อตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สฺา อตฺถี’’’ติ.
๓๘๕. อสฺสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถิ’’, โส จ อสฺภโว อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถิ,’’ โส จ อสฺภโว อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อสฺสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถิ,’’ โส จ เอกโวการภโว คติ…เป… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. เนวสฺานาสฺายตเน ¶ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถิ,’’ โส จ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถิ,’’ โส จ สฺาภโว สฺาคติ…เป… สฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. อสฺสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา ¶ อตฺถิ,’’ โส จ สฺาภโว สฺาคติ…เป… สฺตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถิ,’’ โส จ จตุโวการภโว คติ…เป… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตา. อสฺสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถิ,’’ โส จ จตุโวการภโว คติ…เป… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เนวสฺานาสฺายตเน ¶ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ? อามนฺตา. นนุ เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโวติ? อามนฺตา. หฺจิ เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สฺา อตฺถี’’’ติ.
๓๘๖. เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว เนวสฺานาสฺายตเน ¶ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ? อามนฺตา. อากาสานฺจายตนํ จตุโวการภโว อากาสานฺจายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ? อามนฺตา. วิฺาณฺจายตนํ…เป… อากิฺจฺายตนํ จตุโวการภโว, อากิฺจฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อากาสานฺจายตนํ ¶ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? อามนฺตา. เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วิฺาณฺจายตนํ…เป… อากิฺจฺายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? อามนฺตา. เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เนวสฺานาสฺายตเน ¶ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตา ¶ . นนุ เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโวติ? อามนฺตา. หฺจิ เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สฺา อตฺถี’ติ วา ‘นตฺถี’ติ วา’’ติ.
เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตา. อากาสานฺจายตนํ…เป… วิฺาณฺจายตนํ…เป… อากิฺจฺายตนํ จตุโวการภโว, อากิฺจฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อากาสานฺจายตนํ ¶ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? อามนฺตา. เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วิฺาณฺจายตนํ…เป… อากิฺจฺายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? อามนฺตา. เนวสฺานาสฺายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สฺาติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ [เนวสฺานาสฺายตเน วตฺตพฺพํ (?)] – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตา. นนุ เนวสฺานาสฺายตนนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ เนวสฺานาสฺายตนํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สฺา อตฺถี’ติ วา ‘นตฺถี’ติ วา’’ติ.
เนวสฺานาสฺายตนนฺติ กตฺวา เนวสฺานาสฺายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตา. อทุกฺขมสุขา เวทนาติ กตฺวา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย [อทุกฺขมสุขา เวทนา (สี. ก.)] น วตฺตพฺพํ – ‘‘เวทนา’’ติ วา ‘‘อเวทนา’’ติ วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เนวสฺานาสฺายตนกถา นิฏฺิตา.
ตติยวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
พลํ ¶ ¶ สาธารณํ อริยํ, สราคํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ;
วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานํ, อตฺถิ จิตฺตํ วิมุจฺจมานํ.
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส, ทิฏฺิปริยุฏฺานํ ปหีนํ;
อฏฺมกสฺส ปุคฺคลสฺส, นตฺถิ ปฺจินฺทฺริยานิ จกฺขุํ.
โสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ, ยถากมฺมูปคตํ าณํ;
เทเวสุ สํวโร อสฺ-สตฺเตสุ สฺา เอวเมว ภวคฺคนฺติ.