📜
๗. สตฺตมวคฺโค
(๖๓) ๑. สงฺคหิตกถา
๔๗๑. นตฺถิ ¶ ¶ ¶ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตาติ [สงฺคหีตาติ (ปี.)]? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ คณนํ คจฺฉนฺติ อุทฺเทสํ คจฺฉนฺติ ปริยาปนฺนาติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ คณนํ คจฺฉนฺติ ¶ อุทฺเทสํ คจฺฉนฺติ ปริยาปนฺนา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตา’’ติ.
จกฺขายตนํ กตมกฺขนฺธคณนํ [กตมํ ขนฺธคณนํ (สี. ปี. ก.)] คจฺฉตีติ? รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิต’’นฺติ. โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ…เป… กายายตนํ กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ กายายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กายายตนํ รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิต’’นฺติ.
รูปายตนํ…เป… สทฺทายตนํ…เป… คนฺธายตนํ…เป… รสายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ โผฏฺพฺพายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘โผฏฺพฺพายตนํ รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิต’’นฺติ.
สุขา ¶ เวทนา กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? เวทนากฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ สุขา เวทนา เวทนากฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สุขา เวทนา เวทนากฺขนฺเธน สงฺคหิตา’’ติ. ทุกฺขา เวทนา…เป… อทุกฺขมสุขา เวทนา กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? เวทนากฺขนฺธคณนํ ¶ คจฺฉตีติ. หฺจิ อทุกฺขมสุขา เวทนา เวทนากฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อทุกฺขมสุขา เวทนา เวทนากฺขนฺเธน สงฺคหิตา’’ติ.
จกฺขุสมฺผสฺสชา สฺา กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? สฺากฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ จกฺขุสมฺผสฺสชา สฺา สฺากฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขุสมฺผสฺสชา สฺา สฺากฺขนฺเธน สงฺคหิตา’’ติ. โสตสมฺผสฺสชา สฺา…เป… มโนสมฺผสฺสชา สฺา กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? สฺากฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ มโนสมฺผสฺสชา ¶ สฺา สฺากฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘มโนสมฺผสฺสชา สฺา สฺากฺขนฺเธน สงฺคหิตา’’ติ.
จกฺขุสมฺผสฺสชา เจตนา…เป… มโนสมฺผสฺสชา เจตนา กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? สงฺขารกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ มโนสมฺผสฺสชา เจตนา สงฺขารกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘มโนสมฺผสฺสชา เจตนา สงฺขารกฺขนฺเธน สงฺคหิตา’’ติ.
จกฺขุวิฺาณํ ¶ …เป… มโนวิฺาณํ กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ ¶ ? วิฺาณกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ. หฺจิ มโนวิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘มโนวิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺเธน สงฺคหิต’’นฺติ.
๔๗๒. ยถา ทาเมน วา โยตฺเตน วา ทฺเว พลิพทฺทา สงฺคหิตา, สิกฺกาย ปิณฺฑปาโต สงฺคหิโต, สา คทฺทุเลน สงฺคหิโต; เอวเมว เต ธมฺมา เตหิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตาติ [สกวาทิวจนํ (อฏฺกถา ปสฺสิตพฺพา)]? หฺจิ ทาเมน วา โยตฺเตน วา ทฺเว พลีพทฺทา สงฺคหิตา, สิกฺกาย ¶ ปิณฺฑปาโต สงฺคหิโต, สา คทฺทุเลน สงฺคหิโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สงฺคหิตา’’ติ [สกวาทิวจนํ (อฏฺกถา ปสฺสิตพฺพา)].
สงฺคหิตกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๖๔) ๒. สมฺปยุตฺตกถา
๔๗๓. นตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สมฺปยุตฺตาติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สหคตา สหชาตา สํสฏฺา เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา เอกวตฺถุกา เอการมฺมณาติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สหคตา สหชาตา สํสฏฺา ¶ เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา เอกวตฺถุกา เอการมฺมณา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ เกจิ ธมฺมา เกหิจิ ธมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา’’ติ.
เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺเธน สหชาโตติ? อามนฺตา. หฺจิ เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺเธน สหชาโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺเธน สมฺปยุตฺโต’’ติ.
เวทนากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺเธน… วิฺาณกฺขนฺเธน สหชาโตติ? อามนฺตา. หฺจิ ¶ เวทนากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺเธน สหชาโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เวทนากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺเธน สมฺปยุตฺโต’’ติ.
สฺากฺขนฺโธ ¶ … สงฺขารกฺขนฺโธ… วิฺาณกฺขนฺโธ เวทนาขนฺเธน… สฺากฺขนฺเธน… สงฺขารกฺขนฺเธน สหชาโตติ? อามนฺตา. หฺจิ วิฺาณกฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺเธน สหชาโต ¶ , เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วิฺาณกฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺเธน สมฺปยุตฺโต’’ติ.
๔๗๔. ยถา ติลมฺหิ เตลํ อนุคตํ อนุปวิฏฺํ, อุจฺฉุมฺหิ รโส อนุคโต อนุปวิฏฺโ; เอวเมว เต ธมฺมา เตหิ ธมฺเมหิ อนุคตา อนุปวิฏฺาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สมฺปยุตฺตกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๖๕) ๓. เจตสิกกถา
๔๗๕. นตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ เกจิ ธมฺมา จิตฺเตน สหคตา สหชาตา สํสฏฺา สมฺปยุตฺตา เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา เอกวตฺถุกา เอการมฺมณาติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ ธมฺมา จิตฺเตน สหคตา สหชาตา สํสฏฺา สมฺปยุตฺตา ¶ เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา เอกวตฺถุกา เอการมฺมณา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ เจตสิโก ธมฺโม’’ติ.
ผสฺโส ¶ จิตฺเตน สหชาโตติ? อามนฺตา. หฺจิ ผสฺโส จิตฺเตน สหชาโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ผสฺโส เจตสิโก’’ติ. เวทนา…เป… สฺา… เจตนา… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ… ปฺา… ราโค… โทโส… โมโห…เป… อโนตฺตปฺปํ จิตฺเตน สหชาตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อโนตฺตปฺปํ จิตฺเตน สหชาตํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อโนตฺตปฺปํ เจตสิก’’นฺติ.
๔๗๖. จิตฺเตน สหชาตาติ กตฺวา เจตสิกาติ? อามนฺตา. ผสฺเสน สหชาตาติ ¶ กตฺวา ผสฺสสิกาติ [ผสฺสิกาติ (ปี. อฏฺ.)]? อามนฺตา. จิตฺเตน สหชาตาติ กตฺวา เจตสิกาติ? อามนฺตา ¶ . เวทนาย… สฺาย… เจตนาย… สทฺธาย… วีริเยน… สติยา… สมาธินา… ปฺาย… ราเคน… โทเสน… โมเหน…เป… อโนตฺตปฺเปน สหชาตาติ กตฺวา อโนตฺตปฺปาสิกาติ [อโนตฺตปฺปิกาติ (?)]? อามนฺตา.
๔๗๗. นตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘จิตฺตฺหิทํ เจตสิกา จ ธมฺมา,
อนตฺตโต สํวิทิตสฺส โหนฺติ;
หีนปฺปณีตํ ตทุภเย วิทิตฺวา,
สมฺมทฺทโส เวทิ ปโลกธมฺม’’นฺติ.
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติ.
นตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา ¶ – ‘‘อิธ, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ จิตฺตมฺปิ อาทิสติ เจตสิกมฺปิ อาทิสติ วิตกฺกิตมฺปิ อาทิสติ วิจาริตมฺปิ อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’’’นฺติ [ที. นิ. ๑.๔๘๕]. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อตฺถิ เจตสิโก ธมฺโมติ.
เจตสิกกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๖๖) ๔. ทานกถา
๔๗๘. เจตสิโก ¶ ธมฺโม ทานนฺติ? อามนฺตา. ลพฺภา ¶ เจตสิโก ธมฺโม ปเรสํ ทาตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป… ลพฺภา เจตสิโก ธมฺโม ปเรสํ ทาตุนฺติ? อามนฺตา. ลพฺภา ผสฺโส ปเรสํ ทาตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป… ลพฺภา เวทนา…เป… สฺา… เจตนา… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ… ปฺา ปเรสํ ทาตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๗๙. น ¶ วตฺตพฺพํ – เจตสิโก ธมฺโม ทานนฺติ? อามนฺตา. ทานํ อนิฏฺผลํ อกนฺตผลํ อมนฺุผลํ เสจนกผลํ ทุกฺขุทฺรยํ ทุกฺขวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ ทานํ อิฏฺผลํ กนฺตผลํ มนฺุผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ทานํ อิฏฺผลํ กนฺตผลํ มนฺุผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากํ ¶ , เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติ.
ทานํ อิฏฺผลํ วุตฺตํ ภควตา, จีวรํ ทานนฺติ [อุปริ วุจฺจมานาย ปรวาทีปุจฺฉาย สทิสา, อฏฺกถา โอโลเกตพฺพา]? อามนฺตา. จีวรํ อิฏฺผลํ กนฺตผลํ มนฺุผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทานํ อิฏฺผลํ วุตฺตํ ภควตา, ปิณฺฑปาโต เสนาสนํ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร ทานนฺติ? อามนฺตา. คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร อิฏฺผโล กนฺตผโล มนฺุผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๘๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘สทฺธา ¶ หิริยํ กุสลฺจ ทานํ,
ธมฺมา เอเต สปฺปุริสานุยาตา;
เอตฺหิ มคฺคํ ทิวิยํ วทนฺติ,
เอเตน หิ คจฺฉติ เทวโลก’’นฺติ [อ. นิ. ๘.๓๒].
อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ เจตสิโก ธมฺโม ทานนฺติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘เจตสิโก ธมฺโม ทาน’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, ทานานิ มหาทานานิ อคฺคฺานิ รตฺตฺานิ วํสฺานิ โปราณานิ อสงฺกิณฺณานิ อสงฺกิณฺณปุพฺพานิ, น สงฺกิยนฺติ น สงฺกิยิสฺสนฺติ, อปฺปฏิกุฏฺานิ สมเณหิ ¶ พฺราหฺมเณหิ วิฺูหิ! กตมานิ ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ. ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ เทติ อเวรํ เทติ อพฺยาพชฺฌํ [อพฺยาปชฺฌํ (สฺยา. ก.)] เทติ. อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ ทตฺวา อเวรํ ทตฺวา อพฺยาพชฺฌํ ทตฺวา อปริมาณสฺส อภยสฺส อเวรสฺส อพฺยาพชฺฌสฺส ภาคี โหติ. อิทํ, ภิกฺขเว ¶ , ปมํ ทานํ มหาทานํ อคฺคฺํ รตฺตฺํ วํสฺํ โปราณํ อสงฺกิณฺณํ อสงฺกิณฺณปุพฺพํ, น สงฺกิยติ น สงฺกิยิสฺสติ, อปฺปฏิกุฏฺํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิฺูหิ. ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อทินฺนาทานํ ปหาย…เป… กาเมสุมิจฺฉาจารํ ปหาย…เป… มุสาวาทํ ปหาย…เป… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานํ ปหาย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต โหติ. สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ เทติ อเวรํ เทติ อพฺยาพชฺฌํ เทติ. อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ ทตฺวา อเวรํ ทตฺวา อพฺยาพชฺฌํ ทตฺวา อปริมาณสฺส อภยสฺส อเวรสฺส อพฺยาพชฺฌสฺส ภาคี โหติ. อิทํ, ภิกฺขเว ¶ , ปฺจมํ ทานํ มหาทานํ อคฺคฺํ รตฺตฺํ วํสฺํ โปราณํ อสงฺกิณฺณํ อสงฺกิณฺณปุพฺพํ, น สงฺกิยติ น สงฺกิยิสฺสติ, อปฺปฏิกุฏฺํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิฺูหิ. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ ทานานิ มหาทานานิ อคฺคฺานิ รตฺตฺานิ วํสฺานิ โปราณานิ อสงฺกิณฺณานิ อสงฺกิณฺณปุพฺพานิ, น ¶ สงฺกิยนฺติ น สงฺกิยิสฺสนฺติ, อปฺปฏิกุฏฺานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิฺูหี’’ติ [อ. นิ. ๘.๓๙]. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ เจตสิโก ธมฺโม ทานนฺติ.
๔๘๑. น วตฺตพฺพํ – ‘‘เทยฺยธมฺโม ทาน’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิเธกจฺโจ อนฺนํ เทติ, ปานํ เทติ, วตฺถํ เทติ, ยานํ เทติ, มาลํ เทติ, คนฺธํ เทติ, วิเลปนํ เทติ, เสยฺยํ เทติ, อาวสถํ เทติ, ปทีเปยฺยํ เทตี’’ติ [สํ. นิ. ๓.๓๖๒-๓๙๑ โถกํ วิสทิสํ]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ เทยฺยธมฺโม ทานนฺติ.
๔๘๒. เทยฺยธมฺโม ¶ ทานนฺติ? อามนฺตา. เทยฺยธมฺโม อิฏฺผโล กนฺตผโล มนฺุผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทานํ อิฏฺผลํ วุตฺตํ ภควตา, จีวรํ ทานนฺติ? อามนฺตา. จีวรํ อิฏฺผลํ กนฺตผลํ มนฺุผลํ อเสจนกผลํ สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทานํ อิฏฺผลํ วุตฺตํ ภควตา, ปิณฺฑปาโต ทานํ… เสนาสนํ ทานํ… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร ทานนฺติ? อามนฺตา. คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร อิฏฺผโล กนฺตผโล มนฺุผโล อเสจนกผโล ¶ สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘เทยฺยธมฺโม ทาน’’นฺติ.
ทานกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๖๗) ๕. ปริโภคมยปฺุกถา
๔๘๓. ปริโภคมยํ ¶ ปฺุํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตา. ปริโภคมโย ผสฺโส วฑฺฒติ, เวทนา วฑฺฒติ, สฺา วฑฺฒติ, เจตนา วฑฺฒติ, จิตฺตํ วฑฺฒติ, สทฺธา วฑฺฒติ, วีริยํ วฑฺฒติ, สติ วฑฺฒติ, สมาธิ วฑฺฒติ, ปฺา วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตา. ลตา วิย วฑฺฒติ, มาลุวา วิย วฑฺฒติ, รุกฺโข วิย วฑฺฒติ, ติณํ วิย วฑฺฒติ, มฺุชปฺุโช วิย วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๘๔. ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตา. ทายโก ทานํ ทตฺวา น สมนฺนาหรติ, โหติ ปฺุนฺติ? อามนฺตา. อนาวฏฺเฏนฺตสฺส [อนาวฏฺฏนฺตสฺส (สี. ปี. ก.), อนาวชฺฌนฺตสฺส (สฺยา.)] โหติ… อนาโภคสฺส โหติ… อสมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… อมนสิกโรนฺตสฺส โหติ… อเจตยนฺตสฺส โหติ… อปตฺถยนฺตสฺส โหติ… อปฺปณิทหนฺตสฺส โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อาวฏฺเฏนฺตสฺส โหติ… อาโภคสฺส ¶ โหติ… สมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… มนสิกโรนฺตสฺส โหติ… เจตยนฺตสฺส โหติ… ปตฺถยนฺตสฺส โหติ… ปณิทหนฺตสฺส โหตีติ? อามนฺตา. หฺจิ ¶ อาวฏฺเฏนฺตสฺส โหติ… อาโภคสฺส โหติ… สมนฺนาหรนฺตสฺส โหติ… มนสิกโรนฺตสฺส โหติ… เจตยนฺตสฺส โหติ… ปตฺถยนฺตสฺส โหติ… ปณิทหนฺตสฺส โหติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตี’’ติ.
๔๘๕. ปริโภคมยํ ¶ ปฺุํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตา. ทายโก ทานํ ทตฺวา กามวิตกฺกํ วิตกฺเกติ, พฺยาปาทวิตกฺกํ วิตกฺเกติ, วิหึสาวิตกฺกํ วิตกฺเกติ ¶ , โหติ ปฺุนฺติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? อามนฺตา. กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปมํ สุวิทูรวิทูรํ. โอริมฺจ, ภิกฺขเว, ตีรํ สมุทฺทสฺส ปาริมฺจ ตีรํ – อิทํ ทุติยํ สุวิทูรวิทูรํ. ยโต จ, ภิกฺขเว, เวโรจโน อพฺภุเทติ ยตฺถ จ อตฺถเมติ – อิทํ ตติยํ สุวิทูรวิทูรํ. สตฺจ, ภิกฺขเว, ธมฺโม อสตฺจ ธมฺโม – อิทํ จตุตฺถํ สุวิทูรวิทูรํ. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ สุวิทูรวิทูรานีติ.
‘‘นภฺจ ทูเร ปถวี จ ทูเร,
ปารํ สมุทฺทสฺส ตทาหุ ทูเร;
ยโต ¶ จ เวโรจโน อพฺภุเทติ,
ปภงฺกโร ยตฺถ จ อตฺถเมติ.
‘‘ตโต ¶ หเว ทูรตรํ วทนฺติ,
สตฺจ ธมฺมํ อสตฺจ ธมฺมํ;
อพฺยายิโก โหติ สตํ สมาคโม,
ยาวมฺปิ ติฏฺเยฺย ตเถว โหติ.
‘‘ขิปฺปฺหิ ¶ เวติ [ขิปฺปํหเวติ (พหูสุ)] อสตํ สมาคโม;
ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติ [อ. นิ. ๔.๔๗].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติ.
๔๘๖. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘อารามโรปา วนโรปา, เย ชนา เสตุการกา;
ปปฺจ อุทปานฺจ, เย ททนฺติ อุปสฺสยํ.
‘‘เตสํ ¶ ทิวา จ รตฺโต จ, สทา ปฺุํ ปวฑฺฒติ;
ธมฺมฏฺา สีลสมฺปนฺนา, เต ชนา สคฺคคามิโน’’ติ [สํ. นิ. ๑.๔๗].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตีติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปฺุาภิสนฺทา ¶ กุสลาภิสนฺทา ¶ สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ! กตเม จตฺตาโร? ยสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จีวรํ ปริภฺุชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อปฺปมาโณ ตสฺส ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ. ยสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตํ ปริภฺุชมาโน…เป… เสนาสนํ ปริภฺุชมาโน…เป… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภฺุชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อปฺปมาโณ ตสฺส ปฺุาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปฺุาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺาย กนฺตาย ¶ มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตี’’ติ [อ. นิ. ๔.๕๑]. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตีติ.
๔๘๗. ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตา. ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหโก ปฏิคฺคเหตฺวา น ปริภฺุชติ ฉฑฺเฑติ วิสฺสชฺเชติ, โหติ ปฺุนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหโก ปฏิคฺคเหตฺวา น ปริภฺุชติ ฉฑฺเฑติ วิสฺสชฺเชติ, โหติ ¶ ปฺุํ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตี’’ติ.
ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตา. ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหเก ปฏิคฺคหิเต ราชาโน วา หรนฺติ, โจรา วา หรนฺติ, อคฺคิ วา ทหติ, อุทกํ วา วหติ, อปฺปิยา วา ทายาทา หรนฺติ, โหติ ปฺุนฺติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ ทายโก ทานํ เทติ, ปฏิคฺคาหเก ปฏิคฺคหิเต ราชาโน วา หรนฺติ, โจรา วา หรนฺติ, อคฺคิ วา ทหติ, อุทกํ วา วหติ, อปฺปิยา วา ทายาทา หรนฺติ, โหติ ปฺุํ; โน จ วต ¶ เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒตี’’ติ.
ปริโภคมยปฺุกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๖๘) ๖. อิโตทินฺนกถา
๔๘๘. อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติ? อามนฺตา. อิโต จีวรํ เทนฺติ ตํ จีวรํ ตตฺถ ปริภฺุชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อิโต ปิณฺฑปาตํ เทนฺติ, อิโต เสนาสนํ เทนฺติ, อิโต คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ เทนฺติ, อิโต ขาทนียํ เทนฺติ, อิโต โภชนียํ เทนฺติ, อิโต ปานียํ เทนฺติ; ตํ ปานียํ ตตฺถ ปริภฺุชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อิโต ¶ ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติ? อามนฺตา. อฺโ อฺสฺส ¶ การโก ปรกตํ สุขทุกฺขํ อฺโ กโรติ, อฺโ ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๘๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ เปตา อตฺตโน อตฺถาย ทานํ เทนฺตํ อนุโมเทนฺติ, จิตฺตํ ปสาเทนฺติ, ปีตึ อุปฺปาเทนฺติ, โสมนสฺสํ ปฏิลภนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ เปตา อตฺตโน อตฺถาย ทานํ เทนฺตํ อนุโมเทนฺติ, จิตฺตํ ปสาเทนฺติ, ปีตึ อุปฺปาเทนฺติ, โสมนสฺสํ ปฏิลภนฺติ; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติ.
๔๙๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘อุนฺนเม อุทกํ วุฏฺํ, ยถานินฺนํ ปวตฺตติ;
เอวเมว ¶ อิโต ทินฺนํ, เปตานํ อุปกปฺปติ.
‘‘ยถา ¶ วาริวหา ปูรา, ปริปูเรนฺติ สาครํ;
เอวเมว อิโต ทินฺนํ, เปตานํ อุปกปฺปติ.
‘‘น หิ ตตฺถ กสี อตฺถิ, โครกฺเขตฺถ น วิชฺชติ;
วณิชฺชา ตาทิสี นตฺถิ, หิรฺเน กยากยํ [กยกฺกยํ (สี. ปี.)];
อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลงฺกตา ตหิ’’นฺติ [ขุ. ปา. ๗.๖; เป. ว. ๑๙].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติ.
๔๙๑. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, านานิ สมฺปสฺสนฺตา มาตาปิตโร ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ กุเล ชายมานํ! กตมานิ ปฺจ? ภโฏ วา โน ภริสฺสติ, กิจฺจํ วา โน กริสฺสติ, กุลวํโส จิรํ สฺสติ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชิสฺสติ, อถ วา ปน เปตานํ กาลงฺกตานํ ทกฺขิณํ อนุปฺปทสฺสติ ¶ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ านานิ สมฺปสฺสนฺตา มาตาปิตโร ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ กุเล ชายมาน’’นฺติ.
‘‘ปฺจ านานิ สมฺปสฺสํ, ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
ภโฏ วา โน ภริสฺสติ, กิจฺจํ วา โน กริสฺสติ.
‘‘กุลวํโส จิรํ ติฏฺเ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชติ;
อถ ¶ วา ปน เปตานํ, ทกฺขิณํ อนุปฺปทสฺสติ.
‘‘านาเนตานิ สมฺปสฺสํ, ปุตฺตํ อิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
ตสฺมา สนฺโต สปฺปุริสา, กตฺู กตเวทิโน.
‘‘ภรนฺติ มาตาปิตโร, ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ;
กโรนฺติ เตสํ กิจฺจานิ, ยถา ตํ ปุพฺพการินํ.
‘‘โอวาทการี ภฏโปสี, กุลวํสํ อหาปยํ;
สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน, ปุตฺโต โหติ ปสํสิโย’’ติ [อ. นิ. ๕.๓๑].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺตีติ.
อิโต ทินฺนกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๖๙) ๗. ปถวี กมฺมวิปาโกติกถา
๔๙๒. ปถวี ¶ ¶ กมฺมวิปาโกติ? อามนฺตา. สุขเวทนิยา ทุกฺขเวทนิยา อทุกฺขมสุขเวทนิยา, สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, อทุกฺขมสุขาย ¶ เวทนาย สมฺปยุตฺตา, ผสฺเสน สมฺปยุตฺตา, เวทนาย สมฺปยุตฺตา, สฺาย สมฺปยุตฺตา, เจตนาย สมฺปยุตฺตา, จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา, สารมฺมณา; อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา [อาวชฺชนา (สฺยา. กํ.)] อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ น สุขเวทนิยา น ทุกฺขเวทนิยา น อทุกฺขมสุขเวทนิยา, น สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น ผสฺเสน สมฺปยุตฺตา, น เวทนาย สมฺปยุตฺตา, น สฺาย สมฺปยุตฺตา, น เจตนาย สมฺปยุตฺตา, น จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา, อนารมฺมณา; นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ น สุขเวทนิยา น ทุกฺขเวทนิยา…เป… อนารมฺมณา; นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปถวี กมฺมวิปาโก’’ติ.
ผสฺโส กมฺมวิปาโก, ผสฺโส สุขเวทนิโย ทุกฺขเวทนิโย อทุกฺขมสุขเวทนิโย สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต ทุกฺขาย…เป… อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต ผสฺเสน สมฺปยุตฺโต เวทนาย สมฺปยุตฺโต ¶ สฺาย สมฺปยุตฺโต เจตนาย สมฺปยุตฺโต จิตฺเตน สมฺปยุตฺโต สารมฺมโณ; อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. ปถวี กมฺมวิปาโก, ปถวี สุขเวทนิยา ทุกฺขเวทนิยา อทุกฺขมสุขเวทนิยา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ทุกฺขาย…เป… อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ผสฺเสน สมฺปยุตฺตา เวทนาย สมฺปยุตฺตา สฺาย สมฺปยุตฺตา เจตนาย สมฺปยุตฺตา จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา สารมฺมณา; อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป… ปถวี กมฺมวิปาโก, ปถวี น สุขเวทนิยา น ทุกฺขเวทนิยา…เป… อนารมฺมณา; นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. ผสฺโส กมฺมวิปาโก, ผสฺโส น สุขเวทนิโย น ทุกฺขเวทนิโย ¶ …เป… อนารมฺมโณ; นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปถวี กมฺมวิปาโกติ? อามนฺตา. ปถวี ปคฺคหนิคฺคหุปคา เฉทนเภทนุปคาติ? อามนฺตา ¶ . กมฺมวิปาโก ปคฺคหนิคฺคหุปโค เฉทนเภทนุปโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ลพฺภา ¶ ปถวี เกตุํ วิกฺเกตุํ อาเปตุํ โอจินิตุํ วิจินิตุนฺติ? อามนฺตา. ลพฺภา กมฺมวิปาโก เกตุํ วิกฺเกตุํ อาเปตุํ โอจินิตุํ วิจินิตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๙๓. ปถวี ¶ ปเรสํ สาธารณาติ? อามนฺตา. กมฺมวิปาโก ปเรสํ สาธารโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กมฺมวิปาโก ปเรสํ สาธารโณติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘อสาธารณมฺเสํ, อโจรหรโณ นิธิ;
กยิราถ มจฺโจ ปฺุานิ, สเจ สุจริตํ จเร’’ติ [ขุ. ปา. ๘.๙ ขุทฺทกปาเ, โถกํ วิสทิสํ].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กมฺมวิปาโก ปเรสํ สาธารโณ’’ติ.
ปถวี กมฺมวิปาโกติ? อามนฺตา. ปมํ ปถวี สณฺาติ, ปจฺฉา สตฺตา อุปฺปชฺชนฺตีติ? อามนฺตา. ปมํ วิปาโก อุปฺปชฺชติ, ปจฺฉา วิปากปฏิลาภาย กมฺมํ กโรนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปถวี สพฺพสตฺตานํ กมฺมวิปาโกติ? อามนฺตา ¶ . สพฺเพ สตฺตา ปถวึ ปริภฺุชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สพฺเพ สตฺตา ปถวึ ปริภฺุชนฺตีติ? อามนฺตา. อตฺถิ เกจิ ปถวึ อปริภฺุชิตฺวา ปรินิพฺพายนฺตีติ? อามนฺตา. อตฺถิ เกจิ กมฺมวิปากํ อเขเปตฺวา ปรินิพฺพายนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปถวี จกฺกวตฺติสตฺตสฺส กมฺมวิปาโกติ? อามนฺตา. อฺเ สตฺตา ปถวึ ปริภฺุชนฺตีติ? อามนฺตา. จกฺกวตฺติสตฺตสฺส กมฺมวิปากํ อฺเ สตฺตา ปริภฺุชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… จกฺกวตฺติสตฺตสฺส กมฺมวิปากํ อฺเ สตฺตา ปริภฺุชนฺตีติ? อามนฺตา ¶ . จกฺกวตฺติสตฺตสฺส ผสฺสํ เวทนํ สฺํ เจตนํ ¶ จิตฺตํ สทฺธํ วีริยํ สตึ สมาธึ ปฺํ อฺเ สตฺตา ปริภฺุชนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๙๔. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘ปถวี กมฺมวิปาโก’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ อิสฺสริยสํวตฺตนิยํ กมฺมํ อธิปจฺจสํวตฺตนิยํ กมฺมนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ อิสฺสริยสํวตฺตนิยํ กมฺมํ อธิปจฺจสํวตฺตนิยํ กมฺมํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปถวี กมฺมวิปาโก’’ติ.
ปถวี กมฺมวิปาโกติกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๗๐) ๘. ชรามรณํ วิปาโกติกถา
๔๙๕. ชรามรณํ ¶ วิปาโกติ? อามนฺตา. สุขเวทนิยํ ทุกฺขเวทนิยํ อทุกฺขมสุขเวทนิยํ, สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, ผสฺเสน สมฺปยุตฺตํ, เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, สฺาย สมฺปยุตฺตํ, เจตนาย สมฺปยุตฺตํ, จิตฺเตน สมฺปยุตฺตํ, สารมฺมณํ; อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ น สุขเวทนิยํ น ทุกฺขเวทนิยํ…เป… อนารมฺมณํ; นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ น สุขเวทนิยํ น ทุกฺขเวทนิยํ…เป… อนารมฺมณํ; นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา ¶ …เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ชรามรณํ วิปาโก’’ติ.
ผสฺโส วิปาโก, ผสฺโส สุขเวทนิโย ทุกฺขเวทนิโย…เป… สารมฺมโณ; อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. ชรามรณํ วิปาโก, ชรามรณํ สุขเวทนิยํ ทุกฺขเวทนิยํ…เป… สารมฺมณํ; อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ชรามรณํ วิปาโก, ชรามรณํ น สุขเวทนิยํ น ทุกฺขเวทนิยํ…เป… อนารมฺมณํ; นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. ผสฺโส วิปาโก, ผสฺโส น สุขเวทนิโย ¶ น ทุกฺขเวทนิโย…เป… อนารมฺมโณ; นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๙๖. อกุสลานํ ¶ ธมฺมานํ ชรามรณํ, อกุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโกติ? อามนฺตา. กุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ, กุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโกติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโก’’ติ? อามนฺตา. อกุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘อกุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโก’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กุสลานํ ¶ ธมฺมานํ ชรามรณํ, อกุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโกติ? อามนฺตา. อกุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ, กุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อกุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโก’’ติ? อามนฺตา. กุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘อกุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโก’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กุสลานฺจ อกุสลานฺจ ธมฺมานํ ชรามรณํ, อกุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโกติ? อามนฺตา. กุสลานฺจ อกุสลานฺจ ธมฺมานํ ชรามรณํ, กุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กุสลานฺจ อกุสลานฺจ ธมฺมานํ ชรามรณํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโก’’ติ? อามนฺตา. กุสลานฺจ อกุสลานฺจ ธมฺมานํ ชรามรณํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘อกุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโก’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๙๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ชรามรณํ วิปาโก’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ ทุพฺพณฺณสํวตฺตนิยํ กมฺมํ อปฺปายุกสํวตฺตนิยํ กมฺมนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ ทุพฺพณฺณสํวตฺตนิยํ ¶ กมฺมํ อปฺปายุกสํวตฺตนิยํ ¶ กมฺมํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ชรามรณํ วิปาโก’’ติ.
ชรามรณํ วิปาโกติกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๗๑) ๙. อริยธมฺมวิปากกถา
๔๙๘. นตฺถิ ¶ อริยธมฺมวิปาโกติ? อามนฺตา. นนุ มหปฺผลํ สามฺํ มหปฺผลํ พฺรหฺมฺนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ มหปฺผลํ สามฺํ ¶ มหปฺผลํ พฺรหฺมฺํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ อริยธมฺมวิปาโก’’ติ.
นตฺถิ อริยธมฺมวิปาโกติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ โสตาปตฺติผลนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ โสตาปตฺติผลํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ อริยธมฺมวิปาโก’’ติ. นนุ อตฺถิ สกทาคามิผลํ…เป… อนาคามิผลํ…เป… อรหตฺตผลนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ อรหตฺตผลํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ อริยธมฺมวิปาโก’’ติ.
โสตาปตฺติผลํ น วิปาโกติ? อามนฺตา. ทานผลํ น วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… โสตาปตฺติผลํ น วิปาโกติ? อามนฺตา. สีลผลํ…เป… ภาวนาผลํ น วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สกทาคามิผลํ…เป… อนาคามิผลํ…เป… อรหตฺตผลํ น วิปาโกติ? อามนฺตา. ทานผลํ ¶ น วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรหตฺตผลํ น วิปาโกติ? อามนฺตา. สีลผลํ…เป… ภาวนาผลํ น วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทานผลํ วิปาโกติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติผลํ วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ทานผลํ ¶ วิปาโกติ? อามนฺตา. สกทาคามิผลํ…เป… อนาคามิผลํ…เป… อรหตฺตผลํ วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สีลผลํ…เป… ภาวนาผลํ วิปาโกติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติผลํ วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ภาวนาผลํ วิปาโกติ? อามนฺตา. สกทาคามิผลํ…เป… อนาคามิผลํ ¶ …เป… อรหตฺตผลํ วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๔๙๙. กามาวจรํ กุสลํ สวิปากนฺติ? อามนฺตา. โลกุตฺตรํ กุสลํ สวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปาวจรํ กุสลํ…เป… อรูปาวจรํ กุสลํ สวิปากนฺติ? อามนฺตา. โลกุตฺตรํ กุสลํ สวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
โลกุตฺตรํ ¶ กุสลํ อวิปากนฺติ? อามนฺตา. กามาวจรํ กุสลํ อวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… โลกุตฺตรํ กุสลํ อวิปากนฺติ? อามนฺตา ¶ . รูปาวจรํ…เป… อรูปาวจรํ กุสลํ อวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๐๐. กามาวจรํ กุสลํ สวิปากํ อาจยคามีติ? อามนฺตา. โลกุตฺตรํ กุสลํ สวิปากํ อาจยคามีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปาวจรํ…เป… อรูปาวจรํ กุสลํ สวิปากํ อาจยคามีติ? อามนฺตา. โลกุตฺตรํ กุสลํ สวิปากํ อาจยคามีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
โลกุตฺตรํ กุสลํ สวิปากํ อปจยคามีติ? อามนฺตา. กามาวจรํ กุสลํ สวิปากํ อปจยคามีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. โลกุตฺตรํ กุสลํ สวิปากํ อปจยคามีติ? อามนฺตา. รูปาวจรํ…เป… อรูปาวจรํ กุสลํ สวิปากํ อปจยคามีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อริยธมฺมวิปากกถา นิฏฺิตา.
๗. สตฺตมวคฺโค
(๗๒) ๑๐. วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติกถา
๕๐๑. วิปาโก ¶ ¶ วิปากธมฺมธมฺโมติ? อามนฺตา. ตสฺส วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ตสฺส วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติ? อามนฺตา. ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติ? อามนฺตา. วิปาโกติ วา วิปากธมฺมธมฺโมติ วา วิปากธมฺมธมฺโมติ วา วิปาโกติ วา เอเสเส เอกฏฺเ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติ? อามนฺตา. วิปาโก จ วิปากธมฺมธมฺโม จ วิปากธมฺมธมฺโม จ วิปาโก จ สหคตา สหชาตา สํสฏฺา สมฺปยุตฺตา เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา เอกวตฺถุกา เอการมฺมณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วิปาโก ¶ วิปากธมฺมธมฺโมติ? อามนฺตา. ตฺเว อกุสลํ โส อกุสลสฺส วิปาโก, ตฺเว กุสลํ โส กุสลสฺส วิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติ? อามนฺตา. เยเนว จิตฺเตน ปาณํ หนติ เตเนว จิตฺเตน นิรเย ปจฺจติ, เยเนว จิตฺเตน ทานํ เทติ เตเนว จิตฺเตน สคฺเค โมทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๐๒. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโม’’ติ? อามนฺตา. นนุ วิปากา จตฺตาโร ¶ ขนฺธา อรูปิโน อฺมฺปจฺจยาติ? อามนฺตา. หฺจิ วิปากา จตฺตาโร ขนฺธา อรูปิโน อฺมฺปจฺจยา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโม’’ติ.
วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติกถา นิฏฺิตา.
สตฺตมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
สงฺคโห ¶ , สมฺปยุตฺโต, เจตสิโก ธมฺโม, เจตสิกํ ทานํ, ปริโภคมยํ ปฺุํ วฑฺฒติ, อิโต ทินฺเนน ตตฺถ ยาเปนฺติ, ปถวี กมฺมวิปาโก, ชรามรณํ วิปาโก, นตฺถิ อริยธมฺมวิปาโก, วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติ.