📜
๙. นวมวคฺโค
(๘๔) ๑. อานิสํสทสฺสาวีกถา
๕๔๗. อานิสํสทสฺสาวิสฺส ¶ ¶ สํโยชนานํ ปหานนฺติ? อามนฺตา. นนุ สงฺขาเร อนิจฺจโต มนสิกโรโต สํโยชนา ปหียนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ ¶ สงฺขาเร อนิจฺจโต มนสิกโรโต สํโยชนา ปหียนฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อานิสํสทสฺสาวิสฺส สํโยชนานํ ปหาน’’นฺติ.
นนุ สงฺขาเร ทุกฺขโต…เป… โรคโต… คณฺฑโต… สลฺลโต… อฆโต… อาพาธโต… ปรโต… ปโลกโต… อีติโต… อุปทฺทวโต… ภยโต… อุปสคฺคโต… จลโต… ปภงฺคุโต… อทฺธุวโต… อตาณโต… อเลณโต… อสรณโต… อสรณีภูตโต… ริตฺตโต… ตุจฺฉโต… สฺุโต… อนตฺตโต… อาทีนวโต…เป… วิปริณามธมฺมโต มนสิกโรโต สํโยชนา ปหียนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สงฺขาเร วิปริณามธมฺมโต มนสิกโรโต สํโยชนา ปหียนฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อานิสํสทสฺสาวิสฺส สํโยชนานํ ปหาน’’นฺติ.
สงฺขาเร ¶ จ อนิจฺจโต มนสิ กโรติ นิพฺพาเน จ อานิสํสทสฺสาวี โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขาเร จ อนิจฺจโต มนสิ กโรติ นิพฺพาเน จ อานิสํสทสฺสาวี โหตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขาเร จ ทุกฺขโต…เป… วิปริณามธมฺมโต มนสิ กโรติ นิพฺพาเน จ อานิสํสทสฺสาวี โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขาเร จ ¶ วิปริณามธมฺมโต มนสิ กโรติ นิพฺพาเน จ อานิสํสทสฺสาวี โหตีติ? อามนฺตา ¶ . ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๔๘. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อานิสํสทสฺสาวิสฺส สํโยชนานํ ปหาน’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิพฺพาเน สุขานุปสฺสี วิหรติ สุขสฺี สุขปฏิสํเวที, สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ เจตสา อธิมุจฺจมาโน ปฺาย ปริโยคาหมาโน’’ติ [อ. นิ. ๗.๑๙]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อานิสํสทสฺสาวิสฺส สํโยชนานํ ปหานนฺติ.
อานิสํสทสฺสาวีกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๘๕) ๒. อมตารมฺมณกถา
๕๔๙. อมตารมฺมณํ สํโยชนนฺติ? อามนฺตา. อมตํ สํโยชนิยํ คนฺถนิยํ โอฆนิยํ โยคนิยํ นีวรณิยํ ปรามฏฺํ อุปาทานิยํ สํกิเลสิยนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อมตํ อสํโยชนิยํ อคนฺถนิยํ…เป… อสํกิเลสิยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อมตํ อสํโยชนิยํ…เป… อสํกิเลสิยํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อมตารมฺมณํ สํโยชน’’นฺติ.
อมตํ อารพฺภ ราโค อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. อมตํ ราคฏฺานิยํ รชนิยํ กมนิยํ มทนิยํ พนฺธนิยํ มุจฺฉนิยนฺติ? น ¶ เหวํ ¶ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อมตํ น ราคฏฺานิยํ น รชนิยํ น กมนิยํ น มทนิยํ น พนฺธนิยํ น มุจฺฉนิยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อมตํ น ราคฏฺานิยํ น รชนิยํ น กมนิยํ น มทนิยํ น พนฺธนิยํ น มุจฺฉนิยํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อมตํ อารพฺภ ราโค อุปฺปชฺชตี’’ติ.
อมตํ อารพฺภ โทโส อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. อมตํ โทสฏฺานิยํ โกปฏฺานิยํ ปฏิฆฏฺานิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อมตํ น โทสฏฺานิยํ น โกปฏฺานิยํ น ปฏิฆฏฺานิยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อมตํ น โทสฏฺานิยํ น โกปฏฺานิยํ น ปฏิฆฏฺานิยํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อมตํ อารพฺภ โทโส อุปฺปชฺชตี’’ติ.
อมตํ อารพฺภ โมโห อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. อมตํ โมหฏฺานิยํ อฺาณกรณํ อจกฺขุกรณํ ปฺานิโรธิยํ วิฆาตปกฺขิยํ อนิพฺพานสํวตฺตนิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อมตํ น โมหฏฺานิยํ น อฺาณกรณํ น อจกฺขุกรณํ ปฺาพุทฺธิยํ อวิฆาตปกฺขิยํ นิพฺพานสํวตฺตนิยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อมตํ น โมหฏฺานิยํ น อฺาณกรณํ…เป… นิพฺพานสํวตฺตนิยํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อมตํ อารพฺภ โมโห อุปฺปชฺชตี’’ติ.
๕๕๐. รูปํ ¶ อารพฺภ สํโยชนา อุปฺปชฺชนฺติ, รูปํ สํโยชนิยํ คนฺถนิยํ…เป… สํกิเลสิยนฺติ? อามนฺตา ¶ . อมตํ อารพฺภ สํโยชนา อุปฺปชฺชนฺติ, อมตํ สํโยชนิยํ…เป… สํกิเลสิยนฺติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ อารพฺภ ราโค อุปฺปชฺชติ, รูปํ ราคฏฺานิยํ รชนิยํ กมนิยํ มทนิยํ พนฺธนิยํ มุจฺฉนิยนฺติ? อามนฺตา. อมตํ อารพฺภ ราโค อุปฺปชฺชติ, อมตํ ราคฏฺานิยํ…เป… มุจฺฉนิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ อารพฺภ โทโส อุปฺปชฺชติ, รูปํ โทสฏฺานิยํ โกปฏฺานิยํ ปฏิฆฏฺานิยนฺติ? อามนฺตา. อมตํ อารพฺภ โทโส อุปฺปชฺชติ, อมตํ โทสฏฺานิยํ โกปฏฺานิยํ ปฏิฆฏฺานิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ ¶ อารพฺภ โมโห อุปฺปชฺชติ, รูปํ โมหฏฺานิยํ อฺาณกรณํ…เป… อนิพฺพานสํวตฺตนิยนฺติ? อามนฺตา. อมตํ อารพฺภ โมโห อุปฺปชฺชติ, อมตํ โมหฏฺานิยํ อฺาณกรณํ…เป… อนิพฺพานสํวตฺตนิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อมตํ อารพฺภ สํโยชนา อุปฺปชฺชนฺติ, อมตํ อสํโยชนิยํ อคนฺถนิยํ อโนฆนิยํ อโยคนิยํ อนีวรณิยํ อปรามฏฺํ อนุปาทานิยํ อสํกิเลสิยนฺติ? อามนฺตา. รูปํ อารพฺภ สํโยชนา อุปฺปชฺชนฺติ, รูปํ อสํโยชนิยํ อคนฺถนิยํ…เป… อสํกิเลสิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อมตํ อารพฺภ ราโค อุปฺปชฺชติ, อมตํ น ราคฏฺานิยํ น รชนิยํ น กมนิยํ น มทนิยํ น พนฺธนิยํ น มุจฺฉนิยนฺติ? อามนฺตา ¶ . รูปํ อารพฺภ ราโค อุปฺปชฺชติ, รูปํ น ราคฏฺานิยํ…เป… น มุจฺฉนิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อมตํ ¶ อารพฺภ โทโส อุปฺปชฺชติ, อมตํ น โทสฏฺานิยํ น โกปฏฺานิยํ น ปฏิฆฏฺานิยนฺติ? อามนฺตา. รูปํ อารพฺภ โทโส อุปฺปชฺชติ, รูปํ น โทสฏฺานิยํ น โกปฏฺานิยํ น ปฏิฆฏฺานิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อมตํ อารพฺภ โมโห อุปฺปชฺชติ, อมตํ น โมหฏฺานิยํ น อฺาณกรณํ…เป… นิพฺพานสํวตฺตนิยนฺติ? อามนฺตา. รูปํ อารพฺภ โมโห อุปฺปชฺชติ, รูปํ น โมหฏฺานิยํ น อฺาณกรณํ…เป… นิพฺพานสํวตฺตนิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๕๑. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อมตารมฺมณํ สํโยชน’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘นิพฺพานํ นิพฺพานโต สฺชานาติ, นิพฺพานํ นิพฺพานโต สฺชานิตฺวา นิพฺพานํ มฺติ, นิพฺพานสฺมึ มฺติ, นิพฺพานโต มฺติ, นิพฺพานํ เมติ มฺติ, นิพฺพานํ อภินนฺทตี’’ติ [ม. นิ. ๑.๖]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อมตารมฺมณํ สํโยชนนฺติ.
อมตารมฺมณกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๘๖) ๓. รูปํ สารมฺมณนฺติกถา
๕๕๒. รูปํ ¶ ¶ ¶ สารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ สารมฺมณ’’นฺติ.
ผสฺโส สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา ¶ . รูปํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เวทนา…เป… สฺา เจตนา จิตฺตํ สทฺธา วีริยํ สติ สมาธิ ปฺา ราโค โทโส โมโห มาโน ทิฏฺิ วิจิกิจฺฉา ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ…เป… อโนตฺตปฺปํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ สารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. ผสฺโส สารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ ¶ สารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. เวทนา…เป… อโนตฺตปฺปํ สารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๕๓. น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปํ สารมฺมณ’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ รูปํ สปฺปจฺจยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ รูปํ สปฺปจฺจยํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ สารมฺมณ’’นฺติ.
รูปํ สารมฺมณนฺติกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๘๗) ๔. อนุสยา อนารมฺมณกถา
๕๕๔. อนุสยา ¶ ¶ อนารมฺมณาติ? อามนฺตา. รูปํ ¶ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กามราคานุสโย อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. กามราโค กามราคปริยุฏฺานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณํ อนารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กามราโค กามราคปริยุฏฺานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณํ สารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. กามราคานุสโย สารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กามราคานุสโย อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. กตมกฺขนฺธปริยาปนฺโนติ ¶ ? สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโนติ. สงฺขารกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขารกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กามราคานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. กามราโค สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กามราโค สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน สารมฺมโณติ? อามนฺตา. กามราคานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน สารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กามราคานุสโย ¶ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน อนารมฺมโณ, กามราโค สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน สารมฺมโณติ? อามนฺตา. สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๕๕. ปฏิฆานุสโย ¶ มานานุสโย ทิฏฺานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาสํโยชนํ ¶ อวิชฺชานีวรณํ อนารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อวิชฺชา ¶ อวิชฺโชโฆ…เป… อวิชฺชานีวรณํ สารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. อวิชฺชานุสโย สารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อวิชฺชานุสโย อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. กตมกฺขนฺธปริยาปนฺโนติ? สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโนติ. สงฺขารกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขารกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อวิชฺชานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. อวิชฺชา ¶ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา อนารมฺมณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อวิชฺชา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา สารมฺมณาติ? อามนฺตา. อวิชฺชานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน สารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อวิชฺชานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน อนารมฺมโณ, อวิชฺชา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา สารมฺมณาติ? อามนฺตา. สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๕๖. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘อนุสยา อนารมฺมณา’’ติ? อามนฺตา. ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน สานุสโยติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา. อตฺถิ เตสํ อนุสยานํ อารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน หิ อนุสยา อนารมฺมณาติ. ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน สราโคติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา. อตฺถิ ตสฺส ราคสฺส อารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. เตน หิ ราโค อนารมฺมโณติ.
อนุสยา อนารมฺมณาติกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๘๘) ๕. าณํ อนารมฺมณนฺติกถา
๕๕๗. าณํ ¶ ¶ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. รูปํ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… าณํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. ปฺา ¶ ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค สารมฺมโณติ? อามนฺตา. าณํ สารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
าณํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. กตมกฺขนฺธปริยาปนฺนนฺติ? สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนนฺติ. สงฺขารกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขารกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ ¶ ? อามนฺตา. เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… าณํ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. ปฺา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา อนารมฺมณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปฺา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา สารมฺมณาติ? อามนฺตา. าณํ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนํ สารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
าณํ ¶ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนํ อนารมฺมณํ, ปฺา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา สารมฺมณาติ? อามนฺตา. สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ เอกเทโส สารมฺมโณ เอกเทโส อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๕๘. น วตฺตพฺพํ – ‘‘าณํ อนารมฺมณ’’นฺติ? อามนฺตา. อรหา จกฺขุวิฺาณสมงฺคี าณีติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา. อตฺถิ ตสฺส าณสฺส อารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน หิ าณํ อนารมฺมณนฺติ. อรหา จกฺขุวิฺาณสมงฺคี ปฺวาติ ¶ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา. อตฺถิ ตาย ปฺาย อารมฺมณนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. เตน หิ ปฺา อนารมฺมณาติ.
าณํ อนารมฺมณนฺติกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๘๙) ๖. อตีตานาคตารมฺมณกถา
๕๕๙. อตีตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. นนุ อตีตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตีตารมฺมณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีตารมฺมณํ ¶ จิตฺตํ อนารมฺมณ’’นฺติ. อตีตารมฺมณํ ¶ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ มิจฺฉา. หฺจิ วา ปน อนารมฺมณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีตารมฺมณ’’นฺติ. อนารมฺมณํ อตีตารมฺมณนฺติ มิจฺฉา.
อตีตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. นนุ อตีตํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตีตํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณ’’นฺติ.
๕๖๐. อนาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. นนุ อนาคตารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อนาคตารมฺมณํ, โน ¶ จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณ’’นฺติ. อนาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ มิจฺฉา. หฺจิ วา ปน อนารมฺมณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนาคตารมฺมณ’’นฺติ. อนารมฺมณํ อนาคตารมฺมณนฺติ มิจฺฉา.
อนาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. นนุ อนาคตํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อนาคตํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณ’’นฺติ.
ปจฺจุปฺปนฺนํ ¶ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ จิตฺตํ สารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. อตีตํ ¶ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, อตีตารมฺมณํ จิตฺตํ สารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปจฺจุปฺปนฺนํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ จิตฺตํ สารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. อนาคตํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, อนาคตารมฺมณํ จิตฺตํ สารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, อตีตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. ปจฺจุปฺปนฺนํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อนาคตํ ¶ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, อนาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. ปจฺจุปฺปนฺนํ อารพฺภ อตฺถิ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๖๑. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘อตีตานาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณ’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ อตีตานาคตํ นตฺถีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตีตานาคตํ นตฺถิ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีตานาคตารมฺมณํ จิตฺตํ อนารมฺมณ’’นฺติ…เป….
อตีตานาคตารมฺมณกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๙๐) ๗. วิตกฺกานุปติตกถา
๕๖๒. สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตนฺติ? อามนฺตา. สพฺพํ จิตฺตํ วิจารานุปติตํ ปีตานุปติตํ สุขานุปติตํ ทุกฺขานุปติตํ โสมนสฺสานุปติตํ โทมนสฺสานุปติตํ ¶ อุเปกฺขานุปติตํ ¶ สทฺธานุปติตํ วีริยานุปติตํ สตานุปติตํ สมาธานุปติตํ ปฺานุปติตํ ราคานุปติตํ โทสานุปติตํ…เป… อโนตฺตปฺปานุปติตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตนฺติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติต’’นฺติ ¶ .
สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตนฺติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติต’’นฺติ. สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตนฺติ? อามนฺตา. นนุ ตโย สมาธี วุตฺตา ภควตา – สวิตกฺโก สวิจาโร สมาธิ, อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธิ, อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธีติ [ที. นิ. ๓.๓๐๕, ๓๕๓]? อามนฺตา. หฺจิ ตโย สมาธี วุตฺตา ภควตา – สวิตกฺโก สวิจาโร สมาธิ, อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธิ, อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติต’’นฺติ.
วิตกฺกานุปติตกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๙๑) ๘. วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถา
๕๖๓. สพฺพโส ¶ วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโทติ? อามนฺตา. สพฺพโส ผุสยโต ผสฺสวิปฺผาโร สทฺโท, สพฺพโส เวทยโต ¶ เวทนาวิปฺผาโร สทฺโท, สพฺพโส สฺชานโต สฺาวิปฺผาโร สทฺโท, สพฺพโส เจตยโต เจตนาวิปฺผาโร สทฺโท, สพฺพโส จินฺตยโต จิตฺตวิปฺผาโร ¶ สทฺโท, สพฺพโส สรโต สติวิปฺผาโร สทฺโท, สพฺพโส ปชานโต ¶ ปฺาวิปฺผาโร สทฺโทติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สพฺพโส วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโทติ? อามนฺตา. วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท โสตวิฺเยฺโย โสตสฺมึ ปฏิหฺติ โสตสฺส อาปาถํ อาคจฺฉตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. นนุ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท น โสตวิฺเยฺโย น โสตสฺมึ ปฏิหฺติ น โสตสฺส อาปาถํ อาคจฺฉตีติ? อามนฺตา. หฺจิ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท น โสตวิฺเยฺโย น โสตสฺมึ ปฏิหฺติ น โสตสฺส อาปาถํ อาคจฺฉติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพโส วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท’’ติ.
วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๙๒) ๙. น ยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถา
๕๖๔. น ยถาจิตฺตสฺส วาจาติ? อามนฺตา. อผสฺสกสฺส วาจา อเวทนกสฺส วาจา อสฺกสฺส วาจา อเจตนกสฺส วาจา อจิตฺตกสฺส วาจาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สผสฺสกสฺส วาจา สเวทนกสฺส วาจา สสฺกสฺส วาจา สเจตนกสฺส วาจา สจิตฺตกสฺส วาจาติ? อามนฺตา. หฺจิ สผสฺสกสฺส วาจา…เป… สจิตฺตกสฺส วาจา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ.
น ¶ ¶ ¶ ยถาจิตฺตสฺส วาจาติ? อามนฺตา. อนาวฏฺเฏนฺตสฺส [อนาวฏฺฏนฺตสฺส (ปี.), อนาวชฺชนฺตสฺส (สี. สฺยา. ก.) กถา. ๔๘๔ ปสฺสิตพฺพํ] วาจา…เป… อนาโภคสฺส วาจา…เป… อปฺปณิทหนฺตสฺส วาจาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อาวฏฺเฏนฺตสฺส วาจา อาโภคสฺส วาจา…เป… ปณิทหนฺตสฺส วาจาติ? อามนฺตา. หฺจิ อาวฏฺเฏนฺตสฺส วาจา อาโภคสฺส วาจา ปณิทหนฺตสฺส วาจา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ.
น ¶ ยถาจิตฺตสฺส วาจาติ? อามนฺตา. นนุ วาจา จิตฺตสมุฏฺานา จิตฺเตน สหชาตา จิตฺเตน สห เอกุปฺปาทาติ? อามนฺตา. หฺจิ วาจา จิตฺตสมุฏฺานา จิตฺเตน สหชาตา จิตฺเตน สห เอกุปฺปาทา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ.
น ยถาจิตฺตสฺส วาจาติ? อามนฺตา. น ภณิตุกาโม ภณติ, น กเถตุกาโม กเถติ, น อาลปิตุกาโม อาลปติ, น โวหริตุกาโม โวหรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ ภณิตุกาโม ภณติ, กเถตุกาโม กเถติ, อาลปิตุกาโม อาลปติ, โวหริตุกาโม โวหรตีติ? อามนฺตา. หฺจิ ภณิตุกาโม ภณติ, กเถตุกาโม กเถติ, อาลปิตุกาโม อาลปติ, โวหริตุกาโม โวหรติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ.
๕๖๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ โกจิ ‘‘อฺํ ภณิสฺสามี’’ติ อฺํ ภณติ, ‘‘อฺํ กเถสฺสามี’’ติ อฺํ กเถติ, ‘‘อฺํ อาลปิสฺสามี’’ติ อฺํ อาลปติ, ‘‘อฺํ โวหริสฺสามี’’ติ ¶ อฺํ โวหรตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ โกจิ ‘‘อฺํ ภณิสฺสามี’’ติ อฺํ ภณติ,…เป… ¶ ‘‘อฺํ โวหริสฺสามี’’ติ อฺํ โวหรติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ.
น ยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๙๓) ๑๐. น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติกถา
๕๖๖. น ¶ ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติ? อามนฺตา. อผสฺสกสฺส กายกมฺมํ…เป… อจิตฺตกสฺส กายกมฺมนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สผสฺสกสฺส กายกมฺมํ…เป… สจิตฺตกสฺส กายกมฺมนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ สผสฺสกสฺส กายกมฺมํ…เป… สจิตฺตกสฺส กายกมฺมํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺม’’นฺติ.
น ¶ ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติ? อามนฺตา. อนาวฏฺเฏนฺตสฺส กายกมฺมํ…เป… อปฺปณิทหนฺตสฺส กายกมฺมนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อาวฏฺเฏนฺตสฺส กายกมฺมํ…เป… ปณิทหนฺตสฺส กายกมฺมนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อาวฏฺเฏนฺตสฺส กายกมฺมํ…เป… ปณิทหนฺตสฺส กายกมฺมํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺม’’นฺติ.
น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติ? อามนฺตา. นนุ กายกมฺมํ จิตฺตสมุฏฺานํ จิตฺเตน สหชาตํ จิตฺเตน สห เอกุปฺปาทนฺติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ ¶ กายกมฺมํ จิตฺตสมุฏฺานํ จิตฺเตน สหชาตํ จิตฺเตน สห เอกุปฺปาทํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺม’’นฺติ.
น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติ? อามนฺตา. น อภิกฺกมิตุกาโม อภิกฺกมติ, น ปฏิกฺกมิตุกาโม ปฏิกฺกมติ, น อาโลเกตุกาโม อาโลเกติ, น วิโลเกตุกาโม วิโลเกติ, น สมิฺชิตุกาโม สมิฺเชติ, น ปสาเรตุกาโม ปสาเรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. นนุ อภิกฺกมิตุกาโม อภิกฺกมติ, ปฏิกฺกมิตุกาโม ปฏิกฺกมติ, อาโลเกตุกาโม อาโลเกติ, วิโลเกตุกาโม วิโลเกติ, สมิฺชิตุกาโม สมิฺเชติ, ปสาเรตุกาโม ปสาเรตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อภิกฺกมิตุกาโม อภิกฺกมติ…เป… ปสาเรตุกาโม ปสาเรติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺม’’นฺติ.
๕๖๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺม’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ โกจิ ‘‘อฺตฺร คจฺฉิสฺสามี’’ติ อฺตฺร คจฺฉติ…เป… ‘‘อฺํ ปสาเรสฺสามี’’ติ อฺํ ปสาเรตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ โกจิ ‘‘อฺตฺร ¶ คจฺฉิสฺสามี’’ติ อฺตฺร คจฺฉติ…เป… ‘‘อฺํ ปสาเรสฺสามี’’ติ อฺํ ปสาเรติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺม’’นฺติ.
น ยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติกถา นิฏฺิตา.
๙. นวมวคฺโค
(๙๔) ๑๑. อตีตานาคตสมนฺนาคตกถา
๕๖๘. อตีเตน ¶ ¶ สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. นนุ อตีตํ นิรุทฺธํ วิคตํ วิปริณตํ อตฺถงฺคตํ อพฺภตฺถงฺคตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ¶ อตีตํ นิรุทฺธํ วิคตํ วิปริณตํ อตฺถงฺคตํ อพฺภตฺถงฺคตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีเตน สมนฺนาคโต’’ติ.
อนาคเตน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. นนุ อนาคตํ อชาตํ อภูตํ อสฺชาตํ อนิพฺพตฺตํ อนภินิพฺพตฺตํ อปาตุภูตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อนาคตํ อชาตํ อภูตํ อสฺชาตํ อนิพฺพตฺตํ อนภินิพฺพตฺตํ อปาตุภูตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนาคเตน สมนฺนาคโต’’ติ.
๕๖๙. อตีเตน รูปกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต, อนาคเตน รูปกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺเนน รูปกฺขนฺเธน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. ตีหิ รูปกฺขนฺเธหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีเตหิ ปฺจหิ ขนฺเธหิ สมนฺนาคโต, อนาคเตหิ ปฺจหิ ขนฺเธหิ สมนฺนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺเนหิ ปฺจหิ ขนฺเธหิ สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. ปนฺนรสหิ ขนฺเธหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีเตน จกฺขายตเนน สมนฺนาคโต, อนาคเตน จกฺขายตเนน สมนฺนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺเนน จกฺขายตเนน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. ตีหิ จกฺขายตเนหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีเตหิ ¶ ทฺวาทสหิ อายตเนหิ สมนฺนาคโต, อนาคเตหิ ทฺวาทสหิ อายตเนหิ สมนฺนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺเนหิ ทฺวาทสหิ อายตเนหิ สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. ฉตฺตึสายตเนหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตาย จกฺขุธาตุยา สมนฺนาคโต, อนาคตาย จกฺขุธาตุยา สมนฺนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺนาย จกฺขุธาตุยา สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา ¶ ¶ . ตีหิ จกฺขุธาตูหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีตาหิ อฏฺารสหิ ธาตูหิ สมนฺนาคโต, อนาคตาหิ อฏฺารสหิ ธาตูหิ สมนฺนาคโต ¶ , ปจฺจุปฺปนฺนาหิ อฏฺารสหิ ธาตูหิ สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. จตุปฺาสธาตูหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีเตน จกฺขุนฺทฺริเยน สมนฺนาคโต, อนาคเตน จกฺขุนฺทฺริเยน สมนฺนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺเนน จกฺขุนฺทฺริเยน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. ตีหิ จกฺขุนฺทฺริเยหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีเตหิ พาวีสตินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคโต, อนาคเตหิ พาวีสตินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺเนหิ พาวีสตินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา. ฉสฏฺินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๕๗๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตีตานาคเตหิ สมนฺนาคโต’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ อฏฺวิโมกฺขฌายี จตุนฺนํ ฌานานํ นิกามลาภี นวนฺนํ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีนํ ¶ ลาภีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ อฏฺวิโมกฺขฌายี จตุนฺนํ ฌานานํ นิกามลาภี นวนฺนํ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีนํ ลาภี, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีตานาคเตหิ สมนฺนาคโต’’ติ.
อตีตานาคตสมนฺนาคตกถา นิฏฺิตา.
นวมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
อานิสํสทสฺสาวิสฺส สํโยชนานํ ปหานํ, อมตารมฺมณํ สํโยชนํ, รูปํ ¶ สารมฺมณํ, อนุสยา อนารมฺมณา, เอวเมวํ าณํ, อตีตานาคตารมฺมณํ จิตฺตํ, สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตํ, สพฺพโส วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท, น ยถาจิตฺตสฺส วาจา, ตเถว กายกมฺมํ อตีตานาคเตหิ สมนฺนาคโตติ.