มูล > อภิธมฺมปิฏก > กถาวตฺถุปาฬิ

๖๕๔. กปฺปฏฺโ ¶ ¶ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? อามนฺตา. กปฺโป จ สณฺาติ พุทฺโธ จ โลเก อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. กปฺปฏฺโ ¶ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? อามนฺตา. กปฺโป จ สณฺาติ สงฺโฆ จ ภิชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กปฺปฏฺโ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? อามนฺตา. กปฺโป จ สณฺาติ กปฺปฏฺโ จ กปฺปฏฺิยํ กมฺมํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กปฺปฏฺโ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? อามนฺตา. กปฺโป จ สณฺาติ กปฺปฏฺโ จ ปุคฺคโล กาลํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๕๕. กปฺปฏฺโ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? อามนฺตา. อตีตํ กปฺปํ ติฏฺเยฺย, อนาคตํ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กปฺปฏฺโ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? อามนฺตา. ทฺเว กปฺเป ติฏฺเยฺย… ตโย กปฺเป ติฏฺเยฺย… จตฺตาโร กปฺเป ติฏฺเยฺยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๕๖. กปฺปฏฺโ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ? อามนฺตา. กปฺปฏฺโ กปฺเป ฑยฺหนฺเต กตฺถ คจฺฉตีติ? อฺํ โลกธาตุํ คจฺฉตีติ. มโต คจฺฉติ, เวหาสํ คจฺฉตีติ? มโต คจฺฉตีติ. กปฺปฏฺิยํ กมฺมํ อปราปริยเวปกฺกนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… [เวหาสํ คจฺฉตีติ (?) อยํ หิ ปรวาทิสฺส ปฏิฺาเยว, กถา. ๖๒๑-๖๒๓ นวมปนฺติยํ วิย] เวหาสํ คจฺฉตีติ? อามนฺตา [เวหาสํ คจฺฉตีติ (?) อยํ หิ ปรวาทิสฺส ปฏิฺาเยว, กถา. ๖๒๑-๖๒๓ นวมปนฺติยํ วิย]. กปฺปฏฺโ อิทฺธิมาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กปฺปฏฺโ อิทฺธิมาติ? อามนฺตา. กปฺปฏฺเน ¶ ฉนฺทิทฺธิปาโท ภาวิโต วีริยิทฺธิปาโท ภาวิโต จิตฺติทฺธิปาโท ภาวิโต วีมํสิทฺธิปาโท ภาวิโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๕๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘กปฺปฏฺโ กปฺปํ ติฏฺเยฺยา’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘อาปายิโก ¶ เนรยิโก, กปฺปฏฺโ สงฺฆเภทโก;

วคฺครโต อธมฺมฏฺโ, โยคกฺเขมา ปธํสติ;

สงฺฆํ สมคฺคํ เภตฺวาน [ภินฺทิตฺวา (สี. ก.)], กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจตี’’ติ [จูฬว. ๓๕๔; อ. นิ. ๑๐.๓๙; อิติวุ. ๑๘].

อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ กปฺปฏฺโ กปฺปํ ติฏฺเยฺยาติ.

๖๕๘. กปฺปฏฺโ กุสลํ จิตฺตํ น ปฏิลเภยฺยาติ? อามนฺตา. กปฺปฏฺโ ทานํ ทเทยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ กปฺปฏฺโ ทานํ ทเทยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กปฺปฏฺโ กุสลํ จิตฺตํ น ปฏิลเภยฺยา’’ติ.

กปฺปฏฺโ กุสลํ จิตฺตํ น ปฏิลเภยฺยาติ? อามนฺตา. กปฺปฏฺโ จีวรํ ทเทยฺย…เป… ปิณฺฑปาตํ ทเทยฺย…เป… เสนาสนํ ทเทยฺย…เป… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ทเทยฺย ¶ … ขาทนียํ ทเทยฺย… โภชนียํ ทเทยฺย… ปานียํ ทเทยฺย… เจติยํ วนฺเทยฺย… เจติเย มาลํ อาโรเปยฺย… คนฺธํ อาโรเปยฺย… วิเลปนํ อาโรเปยฺย…เป… เจติยํ อภิทกฺขิณํ [ปทกฺขิณํ (ปี.)] กเรยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ กปฺปฏฺโ เจติยํ อภิทกฺขิณํ กเรยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กปฺปฏฺโ กุสลํ จิตฺตํ น ปฏิลเภยฺยา’’ติ…เป….

๖๕๙. กปฺปฏฺโ ¶ ¶ กุสลํ จิตฺตํ ปฏิลเภยฺยาติ? อามนฺตา. ตโต วุฏฺานํ กุสลํ จิตฺตํ ปฏิลเภยฺยาติ? อามนฺตา. รูปาวจรํ…เป… อรูปาวจรํ…เป… โลกุตฺตรํ กุสลํ จิตฺตํ ปฏิลเภยฺยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๖๐. อนนฺตราปยุตฺโต ¶ ปุคฺคโล สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกเมยฺยาติ? อามนฺตา. มิจฺฉตฺตนิยามฺจ สมฺมตฺตนิยามฺจ อุโภ โอกฺกเมยฺยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกเมยฺยาติ? อามนฺตา. นนุ ตํ กมฺมํ ปยุตฺตํ กุกฺกุจฺจํ อุปฺปาทิตํ วิปฺปฏิสาริยํ ชนิตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ตํ กมฺมํ ปยุตฺตํ กุกฺกุจฺจํ อุปฺปาทิตํ วิปฺปฏิสาริยํ ชนิตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกเมยฺยา’’ติ.

๖๖๑. อนนฺตราปยุตฺโต ¶ ปุคฺคโล อภพฺโพ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิตุนฺติ? อามนฺตา. มาตา ชีวิตา โวโรปิตา… ปิตา ชีวิตา โวโรปิโต… อรหา ชีวิตา โวโรปิโต… ทุฏฺเน จิตฺเตน ตถาคตสฺส โลหิตํ อุปฺปาทิตํ… สงฺโฆ ภินฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล ตํ กมฺมํ ปฏิสํหริตฺวา กุกฺกุจฺจํ ปฏิวิโนเทตฺวา วิปฺปฏิสาริยํ ¶ ปฏิวิเนตฺวา [ปฏิวิโนเทตฺวา (สี. ปี. ก.)] อภพฺโพ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิตุนฺติ? อามนฺตา. มาตา ชีวิตา โวโรปิตา… ปิตา ชีวิตา โวโรปิโต…เป… สงฺโฆ ภินฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล ตํ กมฺมํ ปฏิสํหริตฺวา กุกฺกุจฺจํ ปฏิวิโนเทตฺวา วิปฺปฏิสาริยํ ปฏิวิเนตฺวา อภพฺโพ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิตุนฺติ? อามนฺตา. นนุ ตํ กมฺมํ ปฏิสํหฏํ กุกฺกุจฺจํ ปฏิวิโนทิตํ วิปฺปฏิสาริยํ ปฏิวินีตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ตํ กมฺมํ ปฏิสํหฏํ กุกฺกุจฺจํ ปฏิวิโนทิตํ วิปฺปฏิสาริยํ ¶ ปฏิวินีตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล ตํ กมฺมํ ปฏิสํหริตฺวา กุกฺกุจฺจํ ปฏิวิโนเทตฺวา วิปฺปฏิสาริยํ ปฏิวิเนตฺวา อภพฺโพ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิตุ’’นฺติ.

๖๖๒. อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกเมยฺยาติ? อามนฺตา. นนุ ตํ กมฺมํ ¶ ปยุตฺโต อาสีติ? อามนฺตา. หฺจิ ตํ กมฺมํ ปยุตฺโต อาสิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกเมยฺยา’’ติ.

๖๖๓. นิยโต ¶ นิยามํ โอกฺกมตีติ? อามนฺตา. มิจฺฉตฺตนิยโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติ, สมฺมตฺตนิยโต มิจฺฉตฺตนิยามํ โอกฺกมตีติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

นิยโต นิยามํ โอกฺกมตีติ? อามนฺตา. ปุพฺเพ มคฺคํ ภาเวตฺวา ปจฺฉา นิยามํ โอกฺกมตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปุพฺเพ โสตาปตฺติมคฺคํ ภาเวตฺวา ปจฺฉา โสตาปตฺตินิยามํ โอกฺกมตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปุพฺเพ สกทาคามิ…เป… อนาคามิ…เป… อรหตฺตมคฺคํ ภาเวตฺวา ปจฺฉา อรหตฺตนิยามํ โอกฺกมตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

ปุพฺเพ สติปฏฺานํ…เป… สมฺมปฺปธานํ… อิทฺธิปาทํ… อินฺทฺริยํ… พลํ… โพชฺฌงฺคํ ภาเวตฺวา ปจฺฉา นิยามํ โอกฺกมตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๖๔. น วตฺตพฺพํ – ‘‘นิยโต นิยามํ โอกฺกมตี’’ติ? อามนฺตา. ภพฺโพ โพธิสตฺโต ตาย ชาติยา ธมฺมํ นาภิสเมตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ นิยโต นิยามํ โอกฺกมตีติ.

๖๖๕. นิวุโต ¶ ¶ นีวรณํ ชหตีติ? อามนฺตา. รตฺโต ราคํ ชหติ, ทุฏฺโ โทสํ ชหติ, มูฬฺโห โมหํ ชหติ, กิลิฏฺโ กิเลเส ชหตีติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ราเคน ราคํ ชหติ, โทเสน โทสํ ชหติ, โมเหน โมหํ ชหติ, กิเลเสหิ กิเลเส ชหตีติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

ราโค จิตฺตสมฺปยุตฺโต, มคฺโค จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ราโค อกุสโล, มคฺโค กุสโลติ? อามนฺตา. กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๖๖. กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปมํ สุวิทูรวิทูรํ…เป… ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา…เป… สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติ.

นิวุโต นีวรณํ ชหตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อาเนฺชปฺปตฺเต อาสวานํ ขยาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมตี’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘นิวุโต นีวรณํ ชหตี’’ติ…เป….

๖๖๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘นิวุโต นีวรณํ ชหตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต ¶ กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ…เป… อวิชฺชาสวาปิ ¶ จิตฺตํ วิมุจฺจตี’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ ¶ ? อามนฺตา. เตน หิ นิวุโต นีวรณํ ชหตีติ.

๖๖๘. สมฺมุขีภูโต ¶ สํโยชนํ ชหตีติ? อามนฺตา. รตฺโต ราคํ ชหติ, ทุฏฺโ โทสํ ชหติ, มูฬฺโห โมหํ ชหติ, กิลิฏฺโ กิเลเส ชหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ราเคน ราคํ ชหติ, โทเสน โทสํ ชหติ, โมเหน โมหํ ชหติ, กิเลเสหิ กิเลเส ชหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๖๙. กุสลากุสลา…เป… สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปมํ สุวิทูรวิทูรํ…เป… ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา…เป… สมฺมุขีภาวํ ¶ อาคจฺฉนฺตี’’ติ.

สมฺมุขีภูโต ¶ สํโยชนํ ชหตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘โส เอวํ สมาหิเต ¶ จิตฺเต…เป… อาสวานํ ขยาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมตี’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สมฺมุขีภูโต สํโยชนํ ชหตี’’ติ.

๖๗๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สมฺมุขีภูโต สํโยชนํ ชหตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ…เป… อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจตี’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ สมฺมุขีภูโต สํโยชนํ ชหตีติ.

๖๗๑. สมาปนฺโน ¶ อสฺสาเทติ, ฌานนิกนฺติ ฌานารมฺมณาติ? อามนฺตา. ตํ ฌานํ ตสฺส ฌานสฺส อารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ตํ ฌานํ ตสฺส ฌานสฺส อารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. เตน ผสฺเสน ตํ ผสฺสํ ผุสติ, ตาย เวทนาย ตํ เวทนํ เวเทติ, ตาย สฺาย ตํ สฺํ สฺชานาติ, ตาย เจตนาย ตํ เจตนํ เจเตติ, เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ จินฺเตติ, เตน วิตกฺเกน ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ, เตน วิจาเรน ตํ วิจารํ วิจาเรติ ¶ , ตาย ปีติยา ตํ ปีติ ปิยายติ, ตาย สติยา ตํ สตึ สรติ, ตาย ปฺาย ตํ ปฺํ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

ฌานนิกนฺติ ¶ จิตฺตสมฺปยุตฺตา, ฌานํ จิตฺตสมฺปยุตฺตนฺติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

ฌานนิกนฺติ อกุสลํ, ฌานํ กุสลนฺติ? อามนฺตา. กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา ¶ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๗๒. กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปมํ สุวิทูรวิทูรํ…เป… ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติ.

๖๗๓. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สมาปนฺโน อสฺสาเทติ, ฌานนิกนฺติ ฌานารมฺมณา’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, โส ตํ อสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ; วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ , โส ตํ อสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ ¶ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชตี’’ติ [อ. นิ. ๔.๑๒๓]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ สมาปนฺโน อสฺสาเทติ, ฌานนิกนฺติ ฌานารมฺมณาติ.

สมาปนฺโน อสฺสาเทติกถา นิฏฺิตา.

๖๗๔. อตฺถิ ¶ อสาตราโคติ? อามนฺตา. ทุกฺขาภินนฺทิโน สตฺตา, อตฺถิ เกจิ ทุกฺขํ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺติ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ, ทุกฺขํ อชฺโฌสาย ติฏฺนฺตีติ? น เหวํ ¶ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สุขาภินนฺทิโน สตฺตา, อตฺถิ เกจิ สุขํ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺติ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ, สุขํ อชฺโฌสาย ติฏฺนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สุขาภินนฺทิโน สตฺตา, อตฺถิ เกจิ สุขํ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺติ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ, สุขํ อชฺโฌสาย ติฏฺนฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อสาตราโค’’ติ.

อตฺถิ อสาตราโคติ? อามนฺตา. ทุกฺขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสติ, สุขาย เวทนาย ปฏิฆานุสโย อนุเสตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สุขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสติ, ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสโย อนุเสตีติ? อามนฺตา. หฺจิ สุขาย เวทนาย ราคานุสโย อนุเสติ, ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสโย อนุเสติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อสาตราโค’’ติ.

๖๗๕. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ อสาตราโค’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘โส เอวํ อนุโรธวิโรธํ สมาปนฺโน ยํ กิฺจิ เวทนํ เวทยติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, โส ตํ เวทนํ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺตี’’ติ [ม. นิ. ๓.๔๐๙ มหาตณฺหาสงฺขเย]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อตฺถิ อสาตราโคติ.

(๑๓๔) ๙. ธมฺมตณฺหา อพฺยากตาติกถา

๖๗๖. ธมฺมตณฺหา ¶ ¶ อพฺยากตาติ? อามนฺตา. วิปากาพฺยากตา กิริยาพฺยากตา รูปํ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

ธมฺมตณฺหา อพฺยากตาติ? อามนฺตา. รูปตณฺหา อพฺยากตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ …เป… ธมฺมตณฺหา อพฺยากตาติ? อามนฺตา. สทฺทตณฺหา…เป… คนฺธตณฺหา…เป… รสตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา อพฺยากตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

รูปตณฺหา อกุสลาติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา อกุสลาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สทฺทตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา อกุสลาติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา อกุสลาติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๗๗. ธมฺมตณฺหา อพฺยากตาติ? อามนฺตา. นนุ ตณฺหา อกุสลา วุตฺตา ภควตาติ? อามนฺตา. หฺจิ ตณฺหา อกุสลา วุตฺตา ภควตา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ธมฺมตณฺหา อพฺยากตา’’ติ.

ธมฺมตณฺหา อพฺยากตาติ? อามนฺตา. นนุ โลโภ อกุสโล วุตฺโต ภควตา, ธมฺมตณฺหา โลโภติ? อามนฺตา. หฺจิ โลโภ อกุสโล วุตฺโต ภควตา, ธมฺมตณฺหา โลโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ธมฺมตณฺหา อพฺยากตา’’ติ.

๖๗๘. ธมฺมตณฺหา โลโภ อพฺยากโตติ? อามนฺตา ¶ . รูปตณฺหา โลโภ อพฺยากโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ธมฺมตณฺหา โลโภ อพฺยากโตติ? อามนฺตา. สทฺทตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา โลโภ อพฺยากโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

รูปตณฺหา โลโภ อกุสโลติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา โลโภ อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สทฺทตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา โลโภ อกุสโลติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา โลโภ อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๗๙. ธมฺมตณฺหา ¶ อพฺยากตาติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ยายํ ตณฺหา โปโนพฺภวิกา นนฺทีราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี, เสยฺยถิทํ – กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหา’’ติ [มหาว. ๑๔; ที. นิ. ๒.๔๐๐]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ ¶ ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ธมฺมตณฺหา อพฺยากตา’’ติ.

๖๘๐. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘ธมฺมตณฺหา อพฺยากตา’’ติ? อามนฺตา. นนุ สา ธมฺมตณฺหาติ? อามนฺตา. หฺจิ สา ธมฺมตณฺหา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ธมฺมตณฺหา อพฺยากตา’’ติ.

ธมฺมตณฺหา อพฺยากตาติกถา นิฏฺิตา.

(๑๓๕) ๑๐. ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติกถา

๖๘๑. ธมฺมตณฺหา ¶ น ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. รูปตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. สทฺทตณฺหา…เป… คนฺธตณฺหา…เป… รสตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

รูปตณฺหา ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา ทุกฺขสมุทโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สทฺทตณฺหา…เป… คนฺธตณฺหา…เป… รสตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา ทุกฺขสมุทโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๘๒. ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. นนุ ตณฺหา ทุกฺขสมุทโย วุตฺโต ภควตาติ? อามนฺตา. หฺจิ ตณฺหา ทุกฺขสมุทโย ¶ วุตฺโต ภควตา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโย’’ติ. ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. นนุ โลโภ ทุกฺขสมุทโย ¶ วุตฺโต ภควตา, ธมฺมตณฺหา โลโภติ? อามนฺตา. หฺจิ โลโภ ทุกฺขสมุทโย วุตฺโต ภควตา, ธมฺมตณฺหา โลโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโย’’ติ.

๖๘๓. ธมฺมตณฺหา โลโภ, น ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. รูปตณฺหา โลโภ, น ทุกฺขสมุทโยติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ธมฺมตณฺหา ¶ โลโภ, น ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. สทฺทตณฺหา…เป… คนฺธตณฺหา…เป… รสตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา โลโภ, น ทุกฺขสมุทโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

รูปตณฺหา โลโภ ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา โลโภ ทุกฺขสมุทโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สทฺทตณฺหา…เป… โผฏฺพฺพตณฺหา โลโภ ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. ธมฺมตณฺหา โลโภ ทุกฺขสมุทโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….

๖๘๔. ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ยายํ ตณฺหา โปโนพฺภวิกา นนฺทีราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี, เสยฺยถิทํ – กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหา’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโย’’ติ.

๖๘๕. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโย’’ติ? อามนฺตา. นนุ สา ธมฺมตณฺหาติ? อามนฺตา. หฺจิ สา ธมฺมตณฺหา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโย’’ติ.

ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติกถา นิฏฺิตา.

กปฺปฏฺโ ¶ กปฺปํ ติฏฺเยฺย, กปฺปฏฺโ กุสลํ จิตฺตํ น ปฏิลเภยฺย, อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกเมยฺย, นิยโต นิยามํ โอกฺกมติ, นิวุโต นีวรณํ ชหติ, สมฺมุขีภูโต สํโยชนํ ชหติ, ฌานนิกนฺติ, อสาตราโค, ธมฺมตณฺหา อพฺยากตา, ธมฺมตณฺหา น ทุกฺขสมุทโยติ.