📜
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๓๖) ๑. กุสลากุสลปฏิสนฺทหนกถา
๖๘๖. อกุสลมูลํ ¶ ¶ ¶ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลนฺติ? อามนฺตา. ยา อกุสลสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว กุสลสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘ยา อกุสลสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว กุสลสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธี’’ติ? อามนฺตา. กุสลํ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส [อนาวฏฺฏนฺตสฺส (สี. ปี. ก.), อนาวชฺชนฺตสฺส (สฺยา. กํ.)] อุปฺปชฺชติ ¶ …เป… อปฺปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ กุสลํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. หฺจิ กุสลํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูล’’นฺติ.
๖๘๗. อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลนฺติ? อามนฺตา. อกุสลมูลํ อโยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. กุสลํ อโยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ กุสลํ โยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. หฺจิ กุสลํ โยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูล’’นฺติ.
อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลนฺติ? อามนฺตา. กามสฺาย อนนฺตรา เนกฺขมฺมสฺา อุปฺปชฺชติ, พฺยาปาทสฺาย อนนฺตรา อพฺยาปาทสฺา อุปฺปชฺชติ, วิหึสาสฺาย อนนฺตรา อวิหึสาสฺา อุปฺปชฺชติ, พฺยาปาทสฺส ¶ อนนฺตรา เมตฺตา อุปฺปชฺชติ, วิหึสาย อนนฺตรา กรุณา อุปฺปชฺชติ, อรติยา อนนฺตรา มุทิตา อุปฺปชฺชติ, ปฏิฆสฺส อนนฺตรา อุเปกฺขา อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๖๘๘. กุสลมูลํ ¶ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูลนฺติ? อามนฺตา. ยา กุสลสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว อกุสลสฺส อุปฺปาทาย ¶ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กุสลมูลํ ¶ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูลํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘ยา กุสลสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว อกุสลสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธี’’ติ? อามนฺตา. อกุสลํ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… อปฺปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อกุสลํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อกุสลํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูล’’นฺติ.
๖๘๙. กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูลนฺติ? อามนฺตา. กุสลํ โยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. อกุสลํ โยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อกุสลํ อโยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อกุสลํ อโยนิโส มนสิกโรโต อุปฺปชฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูล’’นฺติ.
กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูลนฺติ? อามนฺตา. เนกฺขมฺมสฺาย อนนฺตรา กามสฺา อุปฺปชฺชติ, อพฺยาปาทสฺาย ¶ อนนฺตรา พฺยาปาทสฺา อุปฺปชฺชติ, อวิหึสาสฺาย อนนฺตรา วิหึสาสฺา อุปฺปชฺชติ, เมตฺตาย อนนฺตรา พฺยาปาโท อุปฺปชฺชติ, กรุณาย อนนฺตรา วิหึสา อุปฺปชฺชติ, มุทิตาย อนนฺตรา อรติ ¶ อุปฺปชฺชติ, อุเปกฺขาย อนนฺตรา ปฏิฆํ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๖๙๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลํ, กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูล’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ ยสฺมึเยว วตฺถุสฺมึ รชฺชติ ตสฺมิฺเว วตฺถุสฺมึ วิรชฺชติ, ยสฺมึเยว วตฺถุสฺมึ วิรชฺชติ ตสฺมิฺเว วตฺถุสฺมึ รชฺชตีติ? อามนฺตา. หฺจิ ยสฺมิฺเว วตฺถุสฺมึ รชฺชติ ตสฺมิฺเว วตฺถุสฺมึ วิรชฺชติ, ยสฺมิฺเว วตฺถุสฺมึ วิรชฺชติ ตสฺมิฺเว ¶ วตฺถุสฺมึ รชฺชติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อกุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลํ, กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูล’’นฺติ.
กุสลากุสลปฏิสนฺทหนกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๓๗) ๒. สฬายตนุปฺปตฺติกถา
๖๙๑. สฬายตนํ ¶ อปุพฺพํ อจริมํ มาตุกุจฺฉิสฺมึ สณฺาตีติ? อามนฺตา. สพฺพงฺคปจฺจงฺคี อหีนินฺทฺริโย มาตุกุจฺฉิสฺมึ โอกฺกมตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน จกฺขายตนํ สณฺาตีติ? อามนฺตา. อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน หตฺถา สณฺนฺติ, ปาทา สณฺนฺติ, สีสํ สณฺาติ, กณฺโณ สณฺาติ, นาสิกา สณฺาติ, มุขํ สณฺาติ, ทนฺตา สณฺนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อุปปตฺเตสิเยน ¶ ¶ จิตฺเตน โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ สณฺาตีติ? อามนฺตา. อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน หตฺถา สณฺนฺติ, ปาทา สณฺนฺติ, สีสํ สณฺาติ, กณฺโณ สณฺาติ, นาสิกา สณฺาติ, มุขํ สณฺาติ, ทนฺตา สณฺนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๖๙๒. มาตุกุจฺฉิคตสฺส ปจฺฉา จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. มาตุกุจฺฉิสฺมึ จกฺขุปฏิลาภาย กมฺมํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… มาตุกุจฺฉิคตสฺส ปจฺฉา โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. มาตุกุจฺฉิสฺมึ ชิวฺหาปฏิลาภาย กมฺมํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
มาตุกุจฺฉิคตสฺส ¶ ปจฺฉา เกสา โลมา นขา ทนฺตา อฏฺี อุปฺปชฺชนฺตีติ? อามนฺตา. มาตุกุจฺฉิสฺมึ อฏฺิปฏิลาภาย กมฺมํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
น วตฺตพฺพํ – ‘‘มาตุกุจฺฉิคตสฺส ปจฺฉา เกสา โลมา นขา ทนฺตา อฏฺี อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘ปมํ กลลํ โหติ, กลลา โหติ อพฺพุทํ;
อพฺพุทา ชายเต เปสิ [เปสี (สฺยา. กํ. ปี.)], เปสิ นิพฺพตฺตเต [นิพฺพตฺตตี (สี. สฺยา., สํ. นิ. ๑.๒๓๕), นิพฺพตฺตติ (ปี. ก.)] ฆโน;
ฆนา ปสาขา ชายนฺติ, เกสา โลมา นขาปิ จ.
‘‘ยฺจสฺส ¶ ภฺุชติ มาตา, อนฺนํ ปานฺจ โภชนํ;
เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, มาตุกุจฺฉิคโต นโร’’ติ [สํ. นิ. ๑.๒๓๕].
อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ มาตุกุจฺฉิคตสฺส ปจฺฉา เกสา โลมา นขา ทนฺตา อฏฺี อุปฺปชฺชนฺตีติ.
สฬายตนุปฺปตฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๓๘) ๓. อนนฺตรปจฺจยกถา
๖๙๓. จกฺขุวิฺาณสฺส ¶ อนนฺตรา โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. ยา จกฺขุวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว โสตวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
จกฺขุวิฺาณสฺส ¶ อนนฺตรา โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘ยา จกฺขุวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว โสตวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. โสตวิฺาณํ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… อปฺปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. นนุ โสตวิฺาณํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ, อามนฺตา. หฺจิ โสตวิฺาณํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขุวิฺาณสฺส อนนฺตรา โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชตี’’ติ.
๖๙๔. จกฺขุวิฺาณสฺส อนนฺตรา โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. จกฺขุวิฺาณํ รูปนิมิตฺตํ มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ ¶ ? อามนฺตา. โสตวิฺาณํ รูปนิมิตฺตํ มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
จกฺขุวิฺาณํ รูปารมฺมณฺเว น อฺารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. โสตวิฺาณํ รูปารมฺมณฺเว น อฺารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณนฺติ? อามนฺตา. จกฺขฺุจ ¶ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ โสตวิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
จกฺขฺุจ ¶ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ โสตวิฺาณนฺติ? อามนฺตา. ‘‘จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ โสตวิฺาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? นตฺถิ. ‘‘จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. หฺจิ ‘‘จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ โสตวิฺาณ’’นฺติ.
จกฺขุวิฺาณสฺส อนนฺตรา โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. ตฺเว จกฺขุวิฺาณํ ตํ โสตวิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๖๙๕. โสตวิฺาณสฺส อนนฺตรา ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชติ…เป… ฆานวิฺาณสฺส อนนฺตรา ¶ ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปชฺชติ…เป… ชิวฺหาวิฺาณสฺส อนนฺตรา กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. ยา ชิวฺหาวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว กายวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ชิวฺหาวิฺาณสฺส อนนฺตรา กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘ยา ชิวฺหาวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, สาว กายวิฺาณสฺส อุปฺปาทาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธี’’ติ? อามนฺตา. กายวิฺาณํ อนาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… อปฺปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ กายวิฺาณํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. หฺจิ กายวิฺาณํ อาวฏฺเฏนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ…เป… ปณิทหนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ชิวฺหาวิฺาณสฺส อนนฺตรา กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชตี’’ติ.
๖๙๖. ชิวฺหาวิฺาณสฺส ¶ อนนฺตรา กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. ชิวฺหาวิฺาณํ รสนิมิตฺตํ มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. กายวิฺาณํ รสนิมิตฺตํ มนสิกโรโต อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ชิวฺหาวิฺาณํ รสารมฺมณฺเว น อฺารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. กายวิฺาณํ รสารมฺมณฺเว น อฺารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ชิวฺหฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิฺาณนฺติ? อามนฺตา. ชิวฺหฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ กายวิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ชิวฺหฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ กายวิฺาณนฺติ? อามนฺตา. ‘‘ชิวฺหฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ กายวิฺาณ’’นฺติ – อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? นตฺถิ. ‘‘ชิวฺหฺจ ¶ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิฺาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. หฺจิ ‘‘ชิวฺหฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ ชิวฺหาวิฺาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ชิวฺหฺจ ปฏิจฺจ รเส จ อุปฺปชฺชติ กายวิฺาณ’’นฺติ.
ชิวฺหาวิฺาณสฺส ¶ อนนฺตรา กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา. ตฺเว ชิวฺหาวิฺาณํ ตํ กายวิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๖๙๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปฺจวิฺาณา อฺมฺสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ โกจิ นจฺจติ คายติ วาเทติ, รูปฺจ ปสฺสติ, สทฺทฺจ ¶ สุณาติ, คนฺธฺจ ฆายติ, รสฺจ สายติ, โผฏฺพฺพฺจ ผุสตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ โกจิ นจฺจติ คายติ วาเทติ, รูปฺจ ปสฺสติ, สทฺทฺจ สุณาติ, คนฺธฺจ ฆายติ, รสฺจ สายติ, โผฏฺพฺพฺจ ผุสติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปฺจวิฺาณา อฺมฺสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ.
อนนฺตรปจฺจยกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๓๙) ๔. อริยรูปกถา
๖๙๘. อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ? อามนฺตา. อริยรูปํ กุสลนฺติ? อามนฺตา. มหาภูตา กุสลาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ …เป… มหาภูตา อพฺยากตาติ? อามนฺตา. อริยรูปํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ? อามนฺตา. อริยรูปํ อนาสวํ อสํโยชนิยํ อคนฺถนิยํ อโนฆนิยํ อโยคนิยํ อนีวรณิยํ อปรามฏฺํ อนุปาทานิยํ อสํกิเลสิยนฺติ? อามนฺตา. มหาภูตา อนาสวา…เป… อสํกิเลสิยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… มหาภูตา สาสวา สํโยชนิยา…เป… สํกิเลสิยาติ? อามนฺตา. อริยรูปํ สาสวํ สํโยชนิยํ…เป… สํกิเลสิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๖๙๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทายา’’ติ? อามนฺตา. นนุ ¶ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ยํ กิฺจิ, ภิกฺขเว, รูปํ จตฺตาริ มหาภูตานิ จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ ¶ อุปาทายรูป’’นฺติ ¶ [ม. นิ. ๑.๓๔๗; อ. นิ. ๑๑.๑๕]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ.
อริยรูปกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๔๐) ๕. อฺโ อนุสโยติกถา
๗๐๐. อฺโ กามราคานุสโย อฺํ กามราคปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อฺโ กามราโค อฺํ กามราคปริยุฏฺานนฺติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สฺเวว กามราโค ตํ กามราคปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. สฺเวว กามราคานุสโย ตํ กามราคปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฺโ ปฏิฆานุสโย อฺํ ปฏิฆปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อฺํ ปฏิฆํ อฺํ ปฏิฆปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ตฺเว ปฏิฆํ ตํ ปฏิฆปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. สฺเวว ปฏิฆานุสโย ตํ ปฏิฆปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฺโ มานานุสโย อฺํ มานปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อฺโ มาโน อฺํ มานปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สฺเวว มาโน ตํ มานปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. สฺเวว มานานุสโย ตํ มานปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฺโ ¶ ทิฏฺานุสโย อฺํ ทิฏฺิปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อฺา ทิฏฺิ อฺํ ทิฏฺิปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สาว ทิฏฺิ ตํ ทิฏฺิปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. สฺเวว ทิฏฺานุสโย ตํ ทิฏฺิปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฺโ วิจิกิจฺฉานุสโย อฺํ วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อฺา วิจิกิจฺฉา ¶ อฺํ วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สาว วิจิกิจฺฉา ตํ วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. สฺเวว วิจิกิจฺฉานุสโย ตํ วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฺโ ¶ ¶ ภวราคานุสโย อฺํ ภวราคปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อฺโ ภวราโค อฺํ ภวราคปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สฺเวว ภวราโค ตํ ภวราคปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. สฺเวว ภวราคานุสโย ตํ ภวราคปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อฺโ อวิชฺชานุสโย อฺํ อวิชฺชาปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. อฺา อวิชฺชา อฺํ อวิชฺชาปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สาว อวิชฺชา ตํ อวิชฺชาปริยุฏฺานนฺติ? อามนฺตา. สฺเวว อวิชฺชานุสโย ตํ อวิชฺชาปริยุฏฺานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๐๑. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อฺโ อนุสโย อฺํ ปริยุฏฺาน’’นฺติ? อามนฺตา ¶ . ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สานุสโย’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา. ‘‘ปริยุฏฺิโต’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ อฺโ อนุสโย อฺํ ปริยุฏฺานนฺติ. ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สราโค’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา. ‘‘ปริยุฏฺิโต’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ อฺโ ราโค อฺํ ปริยุฏฺานนฺติ.
อฺโ อนุสโยติกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๔๑) ๖. ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถา
๗๐๒. ปริยุฏฺานํ ¶ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติ? อามนฺตา. รูปํ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติ? อามนฺตา. นตฺถิ สราคํ จิตฺตํ สโทสํ จิตฺตํ สโมหํ ¶ จิตฺตํ…เป… อกุสลํ จิตฺตํ สํกิลิฏฺํ จิตฺตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อตฺถิ สราคํ จิตฺตํ สโทสํ จิตฺตํ สโมหํ จิตฺตํ…เป… อกุสลํ จิตฺตํ สํกิลิฏฺํ จิตฺตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ สราคํ จิตฺตํ สโทสํ จิตฺตํ สโมหํ จิตฺตํ…เป… อกุสลํ จิตฺตํ สํกิลิฏฺํ จิตฺตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺต’’นฺติ.
ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๔๒) ๗. ปริยาปนฺนกถา
๗๐๓. รูปราโค ¶ ¶ รูปธาตุํ อนุเสติ, รูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. สมาปตฺเตสิโย อุปปตฺเตสิโย ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคโต สหชาโต สํสฏฺโ สมฺปยุตฺโต เอกุปฺปาโท เอกนิโรโธ เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ ¶ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน น อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคโต สหชาโต สํสฏฺโ สมฺปยุตฺโต เอกุปฺปาโท เอกนิโรโธ เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณติ? อามนฺตา. หฺจิ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร…เป… เอการมฺมโณ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปราโค รูปธาตุํ อนุเสติ, รูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ…เป….
รูปราโค รูปธาตุํ อนุเสติ, รูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. สทฺทราโค สทฺทธาตุํ อนุเสติ, สทฺทธาตุปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปราโค รูปธาตุํ อนุเสติ, รูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค โผฏฺพฺพธาตุํ อนุเสติ, โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สทฺทราโค ¶ สทฺทธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘สทฺทธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. รูปราโค รูปธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค ¶ โผฏฺพฺพธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. รูปราโค รูปธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๐๔. อรูปราโค อรูปธาตุํ อนุเสติ, อรูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา ¶ . สมาปตฺเตสิโย อุปปตฺเตสิโย ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคโต สหชาโต สํสฏฺโ สมฺปยุตฺโต เอกุปฺปาโท เอกนิโรโธ เอกวตฺถุโก ¶ เอการมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป…. นนุ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน…เป… เอการมฺมโณติ? อามนฺตา. หฺจิ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย…เป… เอการมฺมโณ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อรูปราโค อรูปธาตุํ อนุเสติ, อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ.
อรูปราโค อรูปธาตุํ อนุเสติ, อรูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. สทฺทราโค สทฺทธาตุํ อนุเสติ, สทฺทธาตุปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรูปราโค อรูปธาตุํ อนุเสติ, อรูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค โผฏฺพฺพธาตุํ อนุเสติ, โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สทฺทราโค สทฺทธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘สทฺทธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา ¶ . อรูปราโค อรูปธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค โผฏฺพฺพธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. อรูปราโค ¶ อรูปธาตุํ อนุเสติ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๐๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปราโค รูปธาตุํ อนุเสติ รูปธาตุปริยาปนฺโน, อรูปราโค อรูปธาตุํ อนุเสติ อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. นนุ กามราโค กามธาตุํ อนุเสติ, กามธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. หฺจิ กามราโค กามธาตุํ อนุเสติ กามธาตุปริยาปนฺโน ¶ , เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปราโค รูปธาตุํ อนุเสติ รูปธาตุปริยาปนฺโน, อรูปราโค อรูปธาตุํ อนุเสติ อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ.
ปริยาปนฺนกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๔๓) ๘. อพฺยากตกถา
๗๐๖. ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. วิปากาพฺยากตํ กิริยาพฺยากตํ รูปํ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทิฏฺิคตํ ¶ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺโต ผสฺโส อพฺยากโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตา ¶ เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จิตฺตํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺโต ¶ ผสฺโส อกุสโลติ? อามนฺตา. ทิฏฺิคตํ อกุสลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตา เวทนา สฺา เจตนา จิตฺตํ อกุสลนฺติ? อามนฺตา. ทิฏฺิคตํ อกุสลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๐๗. ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. อผลํ อวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สผลํ สวิปากนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ สผลํ สวิปากํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทิฏฺิคตํ อพฺยากต’’นฺติ.
ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. นนุ มิจฺฉาทิฏฺิปรมานิ วชฺชานิ [องฺคุตฺตรนิกาเย] วุตฺตานิ ภควตาติ? อามนฺตา. หฺจิ มิจฺฉาทิฏฺิปรมานิ วชฺชานิ วุตฺตานิ ภควตา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทิฏฺิคตํ อพฺยากต’’นฺติ.
ทิฏฺิคตํ ¶ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิ โข, วจฺฉ, อกุสลา [อกุสลํ (ม. นิ. ๒.๑๙๔)], สมฺมาทิฏฺิ กุสลา’’ [กุสลํ (ม. นิ. ๒.๑๐๔)] ติ [ม. นิ. ๒.๑๙๔]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทิฏฺิคตํ อพฺยากต’’นฺติ.
ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. นนุ ¶ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิสฺส โข อหํ, ปุณฺณ, ทฺวินฺนํ คตีนํ อฺตรํ คตึ วทามิ – นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนึ วา’’ติ [ม. นิ. ๒.๗๙]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทิฏฺิคตํ อพฺยากต’’นฺติ.
๗๐๘. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘ทิฏฺิคตํ อพฺยากต’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘‘สสฺสโต โลโก’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมตํ, ‘อสสฺสโต โลโก’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมตํ, ‘อนฺตวา โลโก’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมตํ, ‘อนนฺตวา โลโก’ติ โข, วจฺฉ…เป… ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’นฺติ โข, วจฺฉ…เป… ‘อฺํ ชีวํ อฺํ สรีร’นฺติ โข ¶ , วจฺฉ…เป… ‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ…เป… ‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ…เป… ‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ…เป… ‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ โข, วจฺฉ, อพฺยากตเมต’’นฺติ [สํ. นิ. ๔.๔๑๖, โถกํ ปน วิสทิสํ]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ.
ทิฏฺิคตํ อพฺยากตนฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิสมตฺตํ สมาทินฺนํ, ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ, ยา จ เจตนา, ยา จ ปตฺถนา, โย จ ปณิธิ, เย จ สงฺขารา, สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺตี’’ติ [อ. นิ. ๑.๓๐๖]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทิฏฺิคตํ อพฺยากต’’นฺติ.
อพฺยากตกถา นิฏฺิตา.
๑๔. จุทฺทสมวคฺโค
(๑๔๔) ๙. อปริยาปนฺนกถา
๗๐๙. ทิฏฺิคตํ ¶ ¶ ¶ อปริยาปนฺนนฺติ? อามนฺตา. มคฺโค ผลํ นิพฺพานํ, โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิมคฺโค สกทาคามิผลํ, อนาคามิมคฺโค อนาคามิผลํ, อรหตฺตมคฺโค อรหตฺตผลํ, สติปฏฺานํ สมฺมปฺปธานํ อิทฺธิปาโท อินฺทฺริยํ พลํ โพชฺฌงฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๑๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทิฏฺิคตํ อปริยาปนฺน’’นฺติ? อามนฺตา. ปุถุชฺชโน ‘‘กาเมสุ วีตราโค’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา. ‘‘วิคตทิฏฺิโย’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ ทิฏฺิคตํ อปริยาปนฺนนฺติ.
อปริยาปนฺนกถา นิฏฺิตา.
จุทฺทสมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
อกุสลมูลํ ¶ ปฏิสนฺทหติ กุสลมูลํ, กุสลมูลํ ปฏิสนฺทหติ อกุสลมูลํ, สฬายตนํ ฉวิฺาณกายา, อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทาย, สฺเวว อนุสโย ตํ ปริยุฏฺานํ, ปริยุฏฺานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตํ, ยถาธาตุ ตฺเว อนุเสติ, ทิฏฺิคตํ อพฺยากตํ, ทิฏฺิคตํ อปริยาปนฺนนฺติ.