📜
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๔๕) ๑. ปจฺจยตากถา
๗๑๑. ปจฺจยตา ¶ ¶ ววตฺถิตาติ? อามนฺตา. นนุ วีมํสา เหตุ, โส จ อธิปตีติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ วีมํสา เหตุ, โส จ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ ฉนฺทาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปตีติ? อามนฺตา. หฺจิ ฉนฺทาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
๗๑๒. นนุ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปตีติ? อามนฺตา. หฺจิ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ อินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ อินฺทฺริยํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ มคฺคงฺคนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ วีริยาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ มคฺคงฺคํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, มคฺคปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
๗๑๓. นนุ ¶ ¶ จิตฺตาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปตีติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ จิตฺตาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ จิตฺตาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, โส จ อาหาโรติ? อามนฺตา. หฺจิ จิตฺตาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, โส จ อาหาโร, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ จิตฺตาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ อินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ จิตฺตาธิปติ ¶ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ อินฺทฺริยํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
๗๑๔. นนุ วีมํสาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปตีติ? อามนฺตา. หฺจิ วีมํสาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ วีมํสาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ อินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ วีมํสาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ อินฺทฺริยํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ วีมํสาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ, ตฺจ มคฺคงฺคนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ วีมํสาธิปติ สหชาตานํ ธมฺมานํ อธิปติ ¶ , ตฺจ มคฺคงฺคํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, มคฺคปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
๗๑๕. นนุ อริยํ ธมฺมํ ครุํ กตฺวา อุปฺปชฺชติ ปจฺจเวกฺขณา, ตฺจารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อริยํ ธมฺมํ ครุํ กตฺวา อุปฺปชฺชติ ปจฺจเวกฺขณา, ตฺจารมฺมณํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย, อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
๗๑๖. นนุ ปุริมา ปุริมา กุสลา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สา จ อาเสวนาติ? อามนฺตา. หฺจิ ¶ ¶ ปุริมา ปุริมา กุสลา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สา จ อาเสวนา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, อาเสวนปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ ปุริมา ปุริมา อกุสลา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สา จ อาเสวนาติ? อามนฺตา. หฺจิ ปุริมา ปุริมา อกุสลา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สา จ อาเสวนา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, อาเสวนปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
นนุ ¶ ปุริมา ปุริมา กิริยาพฺยากตา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กิริยาพฺยากตานํ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สา จ ¶ อาเสวนาติ? อามนฺตา. หฺจิ ปุริมา ปุริมา กิริยาพฺยากตา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กิริยาพฺยากตานํ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สา จ อาเสวนา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, อาเสวนปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ.
๗๑๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปจฺจยตา ววตฺถิตา’’ติ? อามนฺตา. เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ, อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ, อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ, สมนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ ปจฺจยตา ววตฺถิตาติ.
ปจฺจยตากถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๔๖) ๒. อฺมฺปจฺจยกถา
๗๑๘. อวิชฺชาปจฺจยาว สงฺขารา, น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ติ? อามนฺตา. นนุ อวิชฺชา สงฺขาเรน สหชาตาติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ อวิชฺชา สงฺขาเรน สหชาตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อวิชฺชาปจฺจยาปิ สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ติ.
ตณฺหาปจฺจยาว อุปาทานํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา’’ติ? อามนฺตา. นนุ ตณฺหา อุปาทาเนน สหชาตาติ? อามนฺตา. หฺจิ ตณฺหา อุปาทาเนน ¶ สหชาตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ตณฺหาปจฺจยาปิ อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา’’ติ.
๗๑๙. ‘‘ชรามรณปจฺจยา ¶ , ภิกฺขเว, ชาติ, ชาติปจฺจยา ภโว’’ติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ ¶ ? นตฺถิ. เตน หิ อวิชฺชาปจฺจยาว สงฺขารา, น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา’’ติ. ตณฺหาปจฺจยาว อุปาทานํ, น วตฺตพฺพํ – ‘‘อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหา’’ติ.
‘‘วิฺาณปจฺจยา, ภิกฺขเว, นามรูปํ, นามรูปปจฺจยาปิ วิฺาณ’’นฺติ [ที. นิ. ๒.๕๘, โถกํ ปน วิสทิสํ] – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อวิชฺชาปจฺจยาปิ สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยาปิ อวิชฺชา; ตณฺหาปจฺจยาปิ อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยาปิ ตณฺหาติ.
อฺมฺปจฺจยกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๔๗) ๓. อทฺธากถา
๗๒๐. อทฺธา ปรินิปฺผนฺโนติ? อามนฺตา. รูปนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เวทนา…เป… สฺา…เป… สงฺขารา…เป… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีโต อทฺธา ปรินิปฺผนฺโนติ? อามนฺตา. รูปนฺติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เวทนา…เป… สฺา…เป… สงฺขารา…เป… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนาคโต อทฺธา ปรินิปฺผนฺโนติ? อามนฺตา. รูปนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เวทนา…เป… สฺา…เป… สงฺขารา…เป… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปจฺจุปฺปนฺโน ¶ อทฺธา ปรินิปฺผนฺโนติ? อามนฺตา. รูปนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เวทนา…เป… สฺา…เป… สงฺขารา…เป… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตํ รูปํ เวทนา สฺา สงฺขารา วิฺาณํ อตีโต อทฺธาติ? อามนฺตา. อตีตา ปฺจทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนาคตํ รูปํ เวทนา สฺา สงฺขารา วิฺาณํ อนาคโต อทฺธาติ? อามนฺตา. อนาคตา ปฺจทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ¶ เวทนา สฺา สงฺขารา วิฺาณํ ปจฺจุปฺปนฺโน อทฺธาติ? อามนฺตา. ปจฺจุปฺปนฺนา ปฺจทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตา ปฺจกฺขนฺธา ¶ อตีโต อทฺธา, อนาคตา ปฺจกฺขนฺธา อนาคโต อทฺธา, ปจฺจุปฺปนฺนา ปฺจกฺขนฺธา ปจฺจุปฺปนฺโน อทฺธาติ? อามนฺตา. ปนฺนรสทฺธาติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตานิ ทฺวาทสายตนานิ อตีโต อทฺธา, อนาคตานิ ทฺวาทสายตนานิ อนาคโต อทฺธา, ปจฺจุปฺปนฺนานิ ทฺวาทสายตนานิ ปจฺจุปฺปนฺโน อทฺธาติ? อามนฺตา. ฉตฺตึส อทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตา อฏฺารส ธาตุโย อตีโต อทฺธา, อนาคตา อฏฺารส ธาตุโย อนาคโต อทฺธา, ปจฺจุปฺปนฺนา อฏฺารส ธาตุโย ปจฺจุปฺปนฺโน อทฺธาติ? อามนฺตา. จตุปฺาส อทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตานิ พาวีสตินฺทฺริยานิ อตีโต อทฺธา, อนาคตานิ พาวีสตินฺทฺริยานิ อนาคโต อทฺธา, ปจฺจุปฺปนฺนานิ พาวีสตินฺทฺริยานิ ปจฺจุปฺปนฺโน ¶ อทฺธาติ? อามนฺตา. ฉสฏฺิ อทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๒๑. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อทฺธา ปรินิปฺผนฺโนติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, กถาวตฺถูนิ! กตมานิ ตีณิ? อตีตํ วา, ภิกฺขเว, อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ อโหสิ อตีตมทฺธาน’นฺติ; อนาคตํ วา, ภิกฺขเว, อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ ภวิสฺสติ อนาคตมทฺธาน’นฺติ; เอตรหิ วา, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ โหติ เอตรหิ ปจฺจุปฺปนฺน’นฺติ. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ กถาวตฺถูนี’’ติ [อ. นิ. ๓.๖๘; ที. นิ. ๓.๓๐๕]. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อทฺธา ปรินิปฺผนฺโนติ.
อทฺธากถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๔๘) ๔. ขณลยมุหุตฺตกถา
๗๒๒. ขโณ ¶ ¶ ปรินิปฺผนฺโน, ลโย ปรินิปฺผนฺโน, มุหุตฺตํ ปรินิปฺผนฺนนฺติ? อามนฺตา. รูปนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เวทนา… สฺา… สงฺขารา… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๒๓. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘มุหุตฺตํ ปรินิปฺผนฺนนฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, กถาวตฺถูนิ! กตมานิ ตีณิ? อตีตํ วา, ภิกฺขเว, อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ อโหสิ อตีตมทฺธาน’นฺติ; อนาคตํ ¶ วา, ภิกฺขเว, อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ ภวิสฺสติ อนาคตมทฺธาน’นฺติ; เอตรหิ วา, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ อารพฺภ กถํ กเถยฺย – ‘เอวํ โหติ เอตรหิ ปจฺจุปฺปนฺน’นฺติ. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ กถาวตฺถูนี’’ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ มุหุตฺตํ ปรินิปฺผนฺนนฺติ.
ขณลยมุหุตฺตกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๔๙) ๕. อาสวกถา
๗๒๔. จตฺตาโร อาสวา อนาสวาติ? อามนฺตา. มคฺโค ผลํ นิพฺพานํ, โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ…เป… โพชฺฌงฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๒๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘จตฺตาโร อาสวา อนาสวาติ? อามนฺตา. อตฺถฺเว อาสวา เยหิ ¶ อาสเวหิ เต อาสวา สาสวา โหนฺตีติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ จตฺตาโร อาสวา อนาสวาติ.
อาสวกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๕๐) ๖. ชรามรณกถา
๗๒๖. โลกุตฺตรานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ โลกุตฺตรนฺติ? อามนฺตา. มคฺโค ผลํ นิพฺพานํ, โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ…เป… โพชฺฌงฺโคติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… โสตาปตฺติมคฺคสฺส ชรามรณํ โสตาปตฺติมคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… โสตาปตฺติมคฺคสฺส ชรามรณํ โสตาปตฺติมคฺโคติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติผลสฺส ชรามรณํ โสตาปตฺติผลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ …เป… สกทาคามิมคฺคสฺส…เป… สกทาคามิผลสฺส…เป… อนาคามิมคฺคสฺส…เป… อนาคามิผลสฺส…เป… อรหตฺตมคฺคสฺส ชรามรณํ อรหตฺตมคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรหตฺตมคฺคสฺส ชรามรณํ อรหตฺตมคฺโคติ? อามนฺตา. อรหตฺตผลสฺส ชรามรณํ อรหตฺตผลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สติปฏฺานานํ… สมฺมปฺปธานานํ… อิทฺธิปาทานํ… อินฺทฺริยานํ… พลานํ… โพชฺฌงฺคานํ ชรามรณํ โพชฺฌงฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๒๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘โลกุตฺตรานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ โลกุตฺตรนฺติ? อามนฺตา. โลกิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ โลกุตฺตรนฺติ.
ชรามรณกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๕๑) ๗. สฺาเวทยิตกถา
๗๒๘. สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ ¶ ¶ โลกุตฺตราติ? อามนฺตา. มคฺโค ผลํ นิพฺพานํ, โสตาปตฺติมคฺโค โสตาปตฺติผลํ…เป… โพชฺฌงฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๒๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ ¶ โลกุตฺตราติ? อามนฺตา. โลกิยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ โลกุตฺตราติ.
สฺาเวทยิตกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๕๒) ๘. ทุติยสฺาเวทยิตกถา
๗๓๐. สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ โลกิยาติ? อามนฺตา. รูปนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เวทนา… สฺา… สงฺขารา… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กามาวจราติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปาวจราติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรูปาวจราติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๓๑. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ โลกิยาติ? อามนฺตา. โลกุตฺตราติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ โลกิยาติ.
ทุติยสฺาเวทยิตกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๕๓) ๙. ตติยสฺาเวทยิตกถา
๗๓๒. สฺาเวทยิตนิโรธํ ¶ ¶ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺยาติ? อามนฺตา. อตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส มารณนฺติโย ผสฺโส, มารณนฺติยา เวทนา, มารณนฺติยา สฺา, มารณนฺติยา เจตนา ¶ , มารณนฺติยํ จิตฺตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส มารณนฺติโย ผสฺโส, มารณนฺติยา เวทนา, มารณนฺติยา สฺา, มารณนฺติยา เจตนา, มารณนฺติยํ จิตฺตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ นตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส มารณนฺติโย ผสฺโส, มารณนฺติยา เวทนา, มารณนฺติยา สฺา, มารณนฺติยา เจตนา, มารณนฺติยํ จิตฺตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺยา’’ติ.
สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺยาติ? อามนฺตา. อตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส ผสฺโส เวทนา สฺา เจตนา จิตฺตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส ผสฺโส เวทนา สฺา เจตนา จิตฺตนฺติ? อามนฺตา. อผสฺสกสฺส กาลํ กิริยา, อเวทนกสฺส กาลํ กิริยา…เป… อจิตฺตกสฺส กาลํ กิริยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สผสฺสกสฺส กาลํ กิริยา…เป… สจิตฺตกสฺส กาลํ กิริยาติ? อามนฺตา. หฺจิ สผสฺสกสฺส กาลํ กิริยา…เป… สจิตฺตกสฺส กาลํ กิริยา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺยา’’ติ.
สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺยาติ? อามนฺตา. สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส กาเย วิสํ กเมยฺย, สตฺถํ กเมยฺย, อคฺคิ กเมยฺยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สฺาเวทยิตนิโรธํ ¶ สมาปนฺนสฺส กาเย วิสํ น กเมยฺย, สตฺถํ น ¶ กเมยฺย, อคฺคิ น กเมยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ ¶ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส กาเย วิสํ น กเมยฺย, สตฺถํ น กเมยฺย, อคฺคิ น กเมยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺยา’’ติ.
สฺาเวทยิตนิโรธํ ¶ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺยาติ? อามนฺตา. สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส กาเย วิสํ กเมยฺย, สตฺถํ กเมยฺย, อคฺคิ กเมยฺยาติ? อามนฺตา. น นิโรธํ สมาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๓๓. สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน น กาลํ กเรยฺยาติ? อามนฺตา. อตฺถิ โส นิยาโม เยน นิยาเมน นิยโต สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน น กาลํ กเรยฺยาติ? นตฺถิ. หฺจิ นตฺถิ โส นิยาโม เยน นิยาเมน นิยโต สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน น กาลํ กเรยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน น กาลํ กเรยฺยาติ.
๗๓๔. จกฺขุวิฺาณสมงฺคี น กาลํ กเรยฺยาติ? อามนฺตา. อตฺถิ โส นิยาโม เยน นิยาเมน นิยโต จกฺขุวิฺาณสมงฺคี น กาลํ กเรยฺยาติ? นตฺถิ. หฺจิ นตฺถิ โส นิยาโม เยน นิยาเมน นิยโต จกฺขุวิฺาณสมงฺคี น กาลํ กเรยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขุวิฺาณสมงฺคี น กาลํ กเรยฺยา’’ติ.
ตติยสฺาเวทยิตกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๕๔) ๑๐. อสฺสตฺตุปิกกถา
๗๓๕. สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ ¶ อสฺสตฺตุปิกาติ? อามนฺตา. อตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส อโลโภ กุสลมูลํ ¶ , อโทโส กุสลมูลํ, อโมโห กุสลมูลํ, สทฺธา วีริยํ สติ สมาธิ ปฺาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส อโลโภ กุสลมูลํ ¶ , อโทโส กุสลมูลํ…เป… ปฺาติ? อามนฺตา. หฺจิ นตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส อโลโภ กุสลมูลํ, อโทโส ¶ กุสลมูลํ, อโมโห กุสลมูลํ, สทฺธา วีริยํ สติ สมาธิ ปฺา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ อสฺสตฺตุปิกา’’ติ.
สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ อสฺสตฺตุปิกาติ? อามนฺตา. อตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส ผสฺโส เวทนา สฺา เจตนา จิตฺตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นตฺถิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส ผสฺโส เวทนา สฺา เจตนา จิตฺตนฺติ? อามนฺตา. อผสฺสกสฺส มคฺคภาวนา…เป… อจิตฺตกสฺส มคฺคภาวนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สผสฺสกสฺส มคฺคภาวนา…เป… สจิตฺตกสฺส มคฺคภาวนาติ? อามนฺตา. หฺจิ สผสฺสกสฺส มคฺคภาวนา…เป… สจิตฺตกสฺส มคฺคภาวนา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ อสฺสตฺตุปิกา’’ติ.
สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ ¶ อสฺสตฺตุปิกาติ? อามนฺตา. เย เกจิ สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปชฺชนฺติ, สพฺเพ เต อสฺสตฺตุปิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๓๖. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ อสฺสตฺตุปิกา’’ติ? อามนฺตา. นนุ อิธาปิ อสฺี ตตฺราปิ อสฺีติ? อามนฺตา. หฺจิ อิธาปิ อสฺี ตตฺราปิ อสฺี, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ อสฺสตฺตุปิกา’’ติ.
อสฺสตฺตุปิกกถา นิฏฺิตา.
๑๕. ปนฺนรสมวคฺโค
(๑๕๕) ๑๑. กมฺมูปจยกถา
๗๓๗. อฺํ ¶ กมฺมํ อฺโ กมฺมูปจโยติ? อามนฺตา. อฺโ ผสฺโส, อฺโ ผสฺสูปจโย; อฺา เวทนา, อฺโ เวทนูปจโย; อฺา สฺา, อฺโ สฺูปจโย; อฺา ¶ เจตนา, อฺโ เจตนูปจโย; อฺํ จิตฺตํ, อฺโ จิตฺตูปจโย; อฺา สทฺธา, อฺโ สทฺธูปจโย; อฺํ วีริยํ, อฺโ วีริยูปจโย; อฺา สติ, อฺโ สตูปจโย ¶ ; อฺโ สมาธิ, อฺโ สมาธูปจโย; อฺา ปฺา, อฺโ ปฺูปจโย; อฺโ ราโค, อฺโ ราคูปจโย…เป… อฺํ อโนตฺตปฺปํ, อฺโ อโนตฺตปฺปูปจโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๓๘. อฺํ ¶ กมฺมํ, อฺโ กมฺมูปจโยติ? อามนฺตา. กมฺมูปจโย กมฺเมน สหชาโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กมฺมูปจโย กมฺเมน สหชาโตติ, อามนฺตา. กุสเลน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย กุสโลติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กุสเลน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย กุสโลติ? อามนฺตา. สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺเตน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทุกฺขาย เวทนาย…เป… อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺเตน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๓๙. กมฺมูปจโย กมฺเมน สหชาโตติ? อามนฺตา. อกุสเลน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อกุสเลน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย อกุสโลติ? อามนฺตา. สุขาย ¶ เวทนาย สมฺปยุตฺเตน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทุกฺขาย เวทนาย…เป… อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺเตน กมฺเมน สหชาโต กมฺมูปจโย อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๔๐. กมฺมํ จิตฺเตน สหชาตํ, กมฺมํ สารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. กมฺมูปจโย จิตฺเตน สหชาโต, กมฺมูปจโย สารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กมฺมูปจโย จิตฺเตน สหชาโต ¶ , กมฺมูปจโย อนารมฺมโณติ ¶ ? อามนฺตา. กมฺมํ จิตฺเตน สหชาตํ, กมฺมํ อนารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กมฺมํ ¶ จิตฺเตน สหชาตํ, จิตฺตํ ภิชฺชมานํ กมฺมํ ภิชฺชตีติ? อามนฺตา. กมฺมูปจโย จิตฺเตน สหชาโต, จิตฺตํ ภิชฺชมานํ กมฺมูปจโย ภิชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กมฺมูปจโย จิตฺเตน สหชาโต, จิตฺตํ ภิชฺชมานํ กมฺมูปจโย น ภิชฺชตีติ? อามนฺตา. กมฺมํ จิตฺเตน สหชาตํ, จิตฺตํ ภิชฺชมานํ กมฺมํ น ภิชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๔๑. กมฺมมฺหิ กมฺมูปจโยติ? อามนฺตา. ตฺเว กมฺมํ โส กมฺมูปจโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กมฺมมฺหิ กมฺมูปจโย, กมฺมูปจยโต วิปาโก นิพฺพตฺตตีติ? อามนฺตา. ตฺเว ¶ กมฺมํ, โส กมฺมูปจโย, โส กมฺมวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กมฺมมฺหิ กมฺมูปจโย, กมฺมูปจยโต วิปาโก นิพฺพตฺตติ, วิปาโก สารมฺมโณติ? อามนฺตา. กมฺมูปจโย สารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กมฺมูปจโย อนารมฺมโณติ? อามนฺตา. วิปาโก อนารมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๔๒. อฺํ กมฺมํ อฺโ กมฺมูปจโยติ, อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ปุณฺณ, เอกจฺโจ สพฺยาพชฺฌมฺปิ อพฺยาพชฺฌมฺปิ [สพฺยาปชฺฌมฺปิ อพฺยาปชฺฌมฺปิ (ก.) ม. นิ. ๒.๘๑ ปสฺสิตพฺพํ] กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, สพฺยาพชฺฌมฺปิ อพฺยาพชฺฌมฺปิ วจีสงฺขารํ…เป… มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, โส สพฺยาพชฺฌมฺปิ อพฺยาพชฺฌมฺปิ กายสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา, สพฺยาพชฺฌมฺปิ ¶ อพฺยาพชฺฌมฺปิ วจีสงฺขารํ…เป… มโนสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาพชฺฌมฺปิ อพฺยาพชฺฌมฺปิ โลกํ อุปปชฺชติ. ตเมนํ สพฺยาพชฺฌมฺปิ อพฺยาพชฺฌมฺปิ โลกํ อุปปนฺนํ สมานํ สพฺยาพชฺฌาปิ อพฺยาพชฺฌาปิ ผสฺสา ผุสนฺติ. โส สพฺยาพชฺเฌหิปิ อพฺยาพชฺเฌหิปิ ผสฺเสหิ ผุฏฺโ สมาโน สพฺยาพชฺฌมฺปิ อพฺยาพชฺฌมฺปิ เวทนํ เวเทติ โวกิณฺณสุขทุกฺขํ, เสยฺยถาปิ มนุสฺสา เอกจฺเจ จ เทวา เอกจฺเจ ¶ จ วินิปาติกา. อิติ โข, ปุณฺณ, ภูตา ภูตสฺส อุปปตฺติ โหติ, ยํ กโรติ เตน อุปปชฺชติ, อุปปนฺนเมตํ ผสฺสา ผุสนฺติ. เอวมฺปาหํ, ปุณฺณ, ‘กมฺมทายาทา ¶ สตฺตา’ติ วทามี’’ติ [ม. นิ. ๒.๘๑]. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อฺํ กมฺมํ, อฺโ กมฺมูปจโย’’ติ.
กมฺมูปจยกถา นิฏฺิตา.
ปนฺนรสมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปจฺจยตา ¶ ววตฺถิตา, ปฏิจฺจสมุปฺปาโท, อทฺธา, ขโณ ลโย มุหุตฺตํ, จตฺตาโร อาสวา อนาสวา, โลกุตฺตรานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ โลกุตฺตรา, สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ โลกุตฺตรา, สฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ โลกิยา, สฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน กาลํ กเรยฺย, สฺเวว มคฺโค อสฺสตฺตุปปตฺติยา ¶ , อฺํ กมฺมํ อฺโ กมฺมูปจโยติ.
ตติโย ปณฺณาสโก.
ตสฺสุทฺทานํ –
อนุสยา, สํวโร, กปฺโป, มูลฺจ ววตฺถิตาติ.