📜
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๕๖) ๑. นิคฺคหกถา
๗๔๓. ปโร ¶ ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ‘‘มา รชฺชิ’’, ‘‘มา ทุสฺสิ’’, ‘‘มา มุยฺหิ’’, ‘‘มา กิลิสฺสี’’ติ นิคฺคณฺหาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อุปฺปนฺโน ผสฺโส ‘‘มา นิรุชฺฌี’’ติ นิคฺคณฺหาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ปรสฺส อุปฺปนฺนา เวทนา…เป… อุปฺปนฺนา สฺา… อุปฺปนฺนา เจตนา… อุปฺปนฺนํ จิตฺตํ… อุปฺปนฺนา สทฺธา… อุปฺปนฺนํ วีริยํ ¶ … อุปฺปนฺนา สติ… อุปฺปนฺโน สมาธิ…เป… อุปฺปนฺนา ปฺา ‘‘มา นิรุชฺฌี’’ติ นิคฺคณฺหาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ¶ ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อตฺถาย ราคํ ปชหติ… โทสํ ปชหติ…เป… อโนตฺตปฺปํ ปชหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อตฺถาย มคฺคํ ภาเวติ… สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โพชฺฌงฺคํ ภาเวตีติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อตฺถาย ทุกฺขํ ปริชานาติ, สมุทยํ ปชหติ, นิโรธํ สจฺฉิกโรติ, มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. อฺโ ¶ อฺสฺส การโก, ปรงฺกตํ สุขํ ทุกฺขํ อฺโ กโรติ อฺโ ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘อตฺตนาว กตํ ปาปํ, อตฺตนา สํกิลิสฺสติ;
อตฺตนา อกตํ ปาปํ, อตฺตนาว วิสุชฺฌติ;
สุทฺธิ อสุทฺธิ ปจฺจตฺตํ, นาฺโ อฺํ วิโสธเย’’ติ [ธ. ป. ๑๖๕].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตี’’ติ.
๗๔๔. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ พลปฺปตฺตา, อตฺถิ วสีภูตาติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ พลปฺปตฺตา, อตฺถิ วสีภูตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปโร ปรสฺส จิตฺตํ นิคฺคณฺหาตี’’ติ.
นิคฺคหกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๕๗) ๒. ปคฺคหกถา
๗๔๕. ปโร ¶ ¶ ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ‘‘มา รชฺชิ,’’‘‘มา ทุสฺสิ,’’‘‘มา มุยฺหิ,’’‘‘มา กิลิสฺสี’’ติ ปคฺคณฺหาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ¶ ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อโลภํ กุสลมูลํ ชเนติ… อโทสํ กุสลมูลํ ¶ ชเนติ… อโมหํ กุสลมูลํ ชเนติ… สทฺธํ ชเนติ… วีริยํ ชเนติ… สตึ ชเนติ… สมาธึ ชเนติ… ปฺํ ชเนตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อุปฺปนฺโน ผสฺโส ‘‘มา นิรุชฺฌี’’ติ ปคฺคณฺหาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ปรสฺส อุปฺปนฺนา เวทนา…เป… อุปฺปนฺนา ปฺา ‘‘มา นิรุชฺฌี’’ติ ปคฺคณฺหาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อตฺถาย ราคํ ปชหติ… โทสํ ปชหติ… โมหํ ปชหติ…เป… อโนตฺตปฺปํ ปชหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อตฺถาย มคฺคํ ภาเวติ… สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โพชฺฌงฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อตฺถาย ทุกฺขํ ปริชานาติ…เป… มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ¶ ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. อฺโ อฺสฺส การโก, ปรงฺกตํ สุขํ ทุกฺขํ อฺโ กโรติ อฺโ ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺตนาว ¶ กตํ ปาปํ…เป… นาฺโ อฺํ วิโสธเย’’ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติ.
๗๔๖. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ พลปฺปตฺตา, อตฺถิ วสีภูตาติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ พลปฺปตฺตา, อตฺถิ วสีภูตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปโร ปรสฺส จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติ.
ปคฺคหกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๕๘) ๓. สุขานุปฺปทานกถา
๗๔๗. ปโร ¶ ปรสฺส สุขํ อนุปฺปเทตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส ทุกฺขํ อนุปฺปเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ปรสฺส ทุกฺขํ น อนุปฺปเทตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส สุขํ น ¶ อนุปฺปเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ปรสฺส สุขํ อนุปฺปเทตีติ? อามนฺตา. ปโร ปรสฺส อตฺตโน สุขํ อนุปฺปเทติ, อฺเสํ สุขํ อนุปฺปเทติ, ตสฺส สุขํ อนุปฺปเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปโร ปรสฺส เนวตฺตโน, น อฺเสํ, น ตสฺส สุขํ อนุปฺปเทตีติ? อามนฺตา. หฺจิ ปโร ปรสฺส เนวตฺตโน, น อฺเสํ, น ตสฺส สุขํ ¶ อนุปฺปเทติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปโร ปรสฺส สุขํ อนุปฺปเทตี’’ติ.
ปโร ปรสฺส สุขํ อนุปฺปเทตีติ? อามนฺตา. อฺโ อฺสฺส การโก, ปรงฺกตํ สุขํ ทุกฺขํ อฺโ กโรติ อฺโ ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๔๘. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปโร ปรสฺส สุขํ อนุปฺปเทตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อายสฺมา อุทายี เอตทโวจ – ‘‘พหูนํ วต โน ภควา ทุกฺขธมฺมานํ อปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา สุขธมฺมานํ อุปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา อกุสลานํ ธมฺมานํ อปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา กุสลานํ ธมฺมานํ อุปหตฺตา’’ติ [ม. นิ. ๒.๑๔๘ ลฏุกิโกปเม]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ ปโร ปรสฺส สุขํ อนุปฺปเทตีติ.
สุขานุปฺปทานกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๕๙) ๔. อธิคยฺหมนสิการกถา
๗๔๙. อธิคยฺห ¶ ¶ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ปชานาตีติ? อามนฺตา ¶ . เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ‘‘จิตฺต’’นฺติ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ‘‘จิตฺต’’นฺติ ปชานาตีติ? อามนฺตา. ตํ จิตฺตํ ตสฺส จิตฺตสฺส อารมฺมณนฺติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ตํ จิตฺตํ ตสฺส จิตฺตสฺส อารมฺมณนฺติ? อามนฺตา. เตน ผสฺเสน ตํ ผสฺสํ ผุสติ, ตาย เวทนาย…เป… ตาย สฺาย… ตาย เจตนาย… เตน จิตฺเตน… เตน วิตกฺเกน… เตน วิจาเรน… ตาย ปีติยา… ตาย สติยา… ตาย ปฺาย ตํ ปฺํ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๕๐. อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตีตํ ¶ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ ¶ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๕๑. อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อนาคตํ ¶ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๕๒. ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต ¶ , อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ปจฺจุปฺปนฺนํ ¶ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตา. ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๕๓. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อธิคยฺห มนสิ กโรตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ;
อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา.
‘‘สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ;
อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา.
‘‘สพฺเพ ¶ ธมฺมา อนตฺตาติ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ;
อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา’’ติ [ธ. ป. ๒๗๗-๒๗๙].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อธิคยฺห มนสิ กโรตีติ.
อธิคยฺหมนสิการกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๖๐) ๕. รูปํ เหตูติกถา
๗๕๔. รูปํ ¶ ¶ เหตูติ? อามนฺตา. อโลโภ เหตูติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อโทโส เหตุ…เป… อโมโห เหตุ… โลโภ เหตุ… โทโส เหตุ… โมโห เหตูติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ ¶ เหตูติ? อามนฺตา. สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ เหตู’’ติ.
๗๕๕. อโลโภ เหตุ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ เหตุ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อโทโส เหตุ… อโมโห เหตุ… โลโภ เหตุ… โทโส เหตุ… โมโห เหตุ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ ¶ เหตุ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ เหตุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. อโลโภ เหตุ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปํ เหตุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา ¶ . อโทโส เหตุ… อโมโห เหตุ… โลโภ เหตุ… โทโส เหตุ… โมโห เหตุ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๕๖. น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปํ เหตู’’ติ? อามนฺตา. นนุ มหาภูตา อุปาทายรูปานํ [อุปาทารูปานํ (สี. ปี. ก.)] อุปาทายเหตูติ? อามนฺตา. หฺจิ มหาภูตา อุปาทายรูปานํ อุปาทายเหตุ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ เหตู’’ติ.
รูปํ เหตูติกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๖๑) ๖. รูปํ สเหตุกนฺติกถา
๗๕๗. รูปํ ¶ สเหตุกนฺติ? อามนฺตา. อโลภเหตุนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อโทสเหตุนาติ ¶ …เป… อโมหเหตุนาติ…เป… โลภเหตุนา…เป… โทสเหตุนา…เป… โมหเหตุนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ ¶ สเหตุกนฺติ? อามนฺตา. สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ สเหตุก’’นฺติ.
๗๕๘. อโลโภ สเหตุโก สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ สเหตุกํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อโทโส ¶ สเหตุโก…เป… อโมโห… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ… ปฺา… โลโภ… โทโส… โมโห… มาโน… ทิฏฺิ… วิจิกิจฺฉา… ถินํ… อุทฺธจฺจํ… อหิริกํ… อโนตฺตปฺปํ สเหตุกํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ สเหตุกํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ สเหตุกํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. อโลโภ สเหตุโก อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปํ สเหตุกํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. อโทโส สเหตุโก…เป… อโนตฺตปฺปํ สเหตุกํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๕๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปํ สเหตุก’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ รูปํ สปฺปจฺจยนฺติ ¶ ? อามนฺตา. หฺจิ รูปํ สปฺปจฺจยํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ สเหตุก’’นฺติ.
รูปํ สเหตุกนฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๖๒) ๗. รูปํ กุสลากุสลนฺติกถา
๗๖๐. รูปํ ¶ ¶ กุสลนฺติ? อามนฺตา. สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ ¶ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ กุสล’’นฺติ.
๗๖๑. อโลโภ กุสโล สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ กุสลํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อโทโส กุสโล…เป… อโมโห กุสโล…เป… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ…เป… ปฺา กุสลา สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ กุสลํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ กุสลํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. อโลโภ กุสโล อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา ¶ …เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ กุสลํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. อโทโส กุสโล…เป… ปฺา กุสลา อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๖๒. รูปํ อกุสลนฺติ? อามนฺตา. สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ ¶ ? อามนฺตา. หฺจิ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ อกุสล’’นฺติ…เป….
๗๖๓. โลโภ อกุสโล สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา ¶ . รูปํ อกุสลํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… โทโส… โมโห… มาโน…เป… อโนตฺตปฺปํ อกุสลํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ ¶ ? อามนฺตา. รูปํ อกุสลํ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ อกุสลํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. โลโภ อกุสโล อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปํ อกุสลํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. โทโส… โมโห…เป… อโนตฺตปฺปํ อกุสลํ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๖๔. น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปี’’ติ? อามนฺตา. นนุ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปีติ? อามนฺตา. หฺจิ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปี’’ติ.
รูปํ กุสลากุสลนฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๖๓) ๘. รูปํ วิปาโกติกถา
๗๖๕. รูปํ วิปาโกติ? อามนฺตา. รูปํ สุขเวทนิยํ ทุกฺขเวทนิยํ อทุกฺขมสุขเวทนิยํ ¶ , สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, อทุกฺขมสุขาย ¶ เวทนาย สมฺปยุตฺตํ, ผสฺเสน สมฺปยุตฺตํ…เป… จิตฺเตน สมฺปยุตฺตํ, สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ น สุขเวทนิยํ น ทุกฺขเวทนิยํ…เป… อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ น สุขเวทนิยํ น ทุกฺขเวทนิยํ…เป… อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ วิปาโก’’ติ.
๗๖๖. ผสฺโส วิปาโก, ผสฺโส สุขเวทนิโย ทุกฺขเวทนิโย…เป… สารมฺมโณ ¶ , อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. รูปํ วิปาโก, รูปํ สุขเวทนิยํ ทุกฺขเวทนิยํ…เป… สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
รูปํ วิปาโก ¶ , รูปํ น สุขเวทนิยํ น ทุกฺขเวทนิยํ…เป… อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. ผสฺโส วิปาโก, ผสฺโส น สุขเวทนิโย น ทุกฺขเวทนิโย…เป… อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๖๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปํ วิปาโก’’ติ? อามนฺตา. นนุ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปฺปนฺนา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา วิปาโกติ? อามนฺตา. หฺจิ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปฺปนฺนา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา วิปาโก, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กมฺมสฺส กตตฺตา อุปฺปนฺนํ รูปํ วิปาโก’’ติ.
รูปํ วิปาโกติกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๖๔) ๙. รูปํ รูปาวจรารูปาวจรนฺติกถา
๗๖๘. อตฺถิ ¶ รูปํ รูปาวจรนฺติ? อามนฺตา. สมาปตฺเตสิยํ อุปปตฺเตสิยํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ, สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคตํ ¶ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ ¶ เอกุปฺปาทํ เอกนิโรธํ เอกวตฺถุกํ เอการมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ น สมาปตฺเตสิยํ น อุปปตฺเตสิยํ น ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน น อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคตํ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ เอกุปฺปาทํ เอกนิโรธํ เอกวตฺถุกํ เอการมฺมณนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ น สมาปตฺเตสิยํ น อุปปตฺเตสิยํ น ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน…เป… เอการมฺมณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ รูปํ รูปาวจร’’นฺติ.
๗๖๙. อตฺถิ รูปํ อรูปาวจรนฺติ? อามนฺตา. สมาปตฺเตสิยํ อุปปตฺเตสิยํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ, สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคตํ สหชาตํ สํสฏฺํ สมฺปยุตฺตํ เอกุปฺปาทํ เอกนิโรธํ เอกวตฺถุกํ เอการมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ น สมาปตฺเตสิยํ น อุปปตฺเตสิยํ น ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน ¶ …เป… เอการมฺมณนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ น สมาปตฺเตสิยํ น อุปปตฺเตสิยํ…เป… เอกวตฺถุกํ เอการมฺมณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ รูปํ อรูปาวจร’’นฺติ.
๗๗๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ รูปํ รูปาวจรํ, อตฺถิ รูปํ อรูปาวจร’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ กามาวจรกมฺมสฺส กตตฺตา รูปํ กามาวจรนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ กามาวจรกมฺมสฺส กตตฺตา รูปํ กามาวจรํ ¶ ¶ , เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปาวจรกมฺมสฺส กตตฺตา รูปํ รูปาวจรํ, อรูปาวจรกมฺมสฺส กตตฺตา รูปํ อรูปาวจร’’นฺติ.
รูปํ รูปาวจรารูปาวจรนฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๖. โสฬสมวคฺโค
(๑๖๕) ๑๐. รูปารูปธาตุปริยาปนฺนกถา
๗๗๑. รูปราโค รูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. สมาปตฺเตสิโย อุปปตฺเตสิโย ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน ¶ สหคโต สหชาโต สํสฏฺโ สมฺปยุตฺโต เอกุปฺปาโท เอกนิโรโธ เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน…เป… เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณติ? อามนฺตา. หฺจิ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน…เป… เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปราโค รูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ.
๗๗๒. รูปราโค รูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. สทฺทราโค สทฺทธาตุปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป… รูปราโค รูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สทฺทราโค ¶ ¶ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สทฺทธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. รูปราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา ¶ . รูปราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๗๓. อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. อรูปราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. สมาปตฺเตสิโย อุปปตฺเตสิโย ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคโต สหชาโต สํสฏฺโ สมฺปยุตฺโต เอกุปฺปาโท เอกนิโรโธ เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน…เป… เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณติ? อามนฺตา. หฺจิ น สมาปตฺเตสิโย น อุปปตฺเตสิโย น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาโร, น สมาปตฺเตสิเยน จิตฺเตน น อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน น ทิฏฺธมฺมสุขวิหาเรน จิตฺเตน สหคโต สหชาโต สํสฏฺโ สมฺปยุตฺโต เอกุปฺปาโท เอกนิโรโธ เอกวตฺถุโก เอการมฺมโณ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ.
๗๗๔. อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. สทฺทราโค สทฺทธาตุปริยาปนฺโนติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโนติ? อามนฺตา. คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สทฺทราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘สทฺทธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. อรูปราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… คนฺธราโค…เป… รสราโค…เป… โผฏฺพฺพราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘โผฏฺพฺพธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. อรูปราโค น วตฺตพฺพํ – ‘‘อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๗๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปราโค รูปธาตุปริยาปนฺโน, อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. นนุ กามราโค กามธาตุปริยาปนฺโนติ ¶ ? อามนฺตา. หฺจิ กามราโค กามธาตุปริยาปนฺโน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปราโค รูปธาตุปริยาปนฺโน, อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโน’’ติ.
รูปราโค รูปธาตุปริยาปนฺโน อรูปราโค อรูปธาตุปริยาปนฺโนติกถา นิฏฺิตา.
รูปารูปธาตุปริยาปนฺนกถา นิฏฺิตา.
โสฬสมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
จิตฺตนิคฺคโห, จิตฺตปคฺคโห, สุขานุปฺปทานํ, อธิคยฺห มนสิกาโร, รูปํ เหตุ, รูปํ สเหตุกํ, รูปํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, รูปํ วิปาโก, อตฺถิ รูปํ รูปาวจรํ อตฺถิ รูปํ อรูปาวจรํ, สพฺเพ กิเลสา กามธาตุปริยาปนฺนาติ.