📜
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๖๖) ๑. อรหโต ปฺุูปจยกถา
๗๗๖. อตฺถิ ¶ ¶ อรหโต ปฺุูปจโยติ? อามนฺตา. อตฺถิ อรหโต อปฺุูปจโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นตฺถิ อรหโต อปฺุูปจโยติ? อามนฺตา. นตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๗๗. อตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโยติ? อามนฺตา. อรหา ปฺุาภิสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, อาเนฺชาภิสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, คติสํวตฺตนิยํ กมฺมํ กโรติ, ภวสํวตฺตนิยํ กมฺมํ กโรติ, อิสฺสริยสํวตฺตนิยํ กมฺมํ กโรติ, อธิปจฺจสํวตฺตนิยํ [อาธิปจฺจสํวตฺตนิกํ (?)] กมฺมํ กโรติ, มหาโภคสํวตฺตนิยํ กมฺมํ กโรติ, มหาปริวารสํวตฺตนิยํ กมฺมํ กโรติ, เทวโสภคฺยสํวตฺตนิยํ กมฺมํ กโรติ, มนุสฺสโสภคฺยสํวตฺตนิยํ กมฺมํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๗๘. อตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโยติ? อามนฺตา. อรหา อาจินาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรหา อปจินาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ …เป… อรหา ปชหตีติ…เป… อรหา อุปาทิยตีติ…เป… อรหา วิสิเนตีติ…เป… อรหา อุสฺสิเนตีติ…เป… อรหา วิธูเปตีติ ¶ …เป… อรหา สนฺธูเปตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ ¶ อรหา เนวาจินาติ น อปจินาติ อปจินิตฺวา ิโตติ? อามนฺตา. หฺจิ อรหา เนวาจินาติ นาปจินาติ อปจินิตฺวา ิโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโย’’ติ.
นนุ อรหา เนว ปชหติ น อุปาทิยติ ปชหิตฺวา ิโต, เนว วิสิเนติ น อุสฺสิเนติ วิสิเนตฺวา ิโต, เนว วิธูเปติ น สนฺธูเปติ วิธูเปตฺวา ิโตติ? อามนฺตา. หฺจิ อรหา เนว วิธูเปติ น สนฺธูเปติ วิธูเปตฺวา ิโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโย’’ติ.
๗๗๙. นตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโยติ? อามนฺตา. อรหา ทานํ ทเทยฺยาติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ อรหา ทานํ ทเทยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโย’’ติ.
อรหา จีวรํ ทเทยฺย…เป… ปิณฺฑปาตํ ทเทยฺย… เสนาสนํ ทเทยฺย… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ทเทยฺย… ขาทนียํ ทเทยฺย… โภชนียํ ทเทยฺย… ปานียํ ทเทยฺย… เจติยํ วนฺเทยฺย… เจติเย มาลํ อาโรเปยฺย… คนฺธํ อาโรเปยฺย… วิเลปนํ อาโรเปยฺย…เป… เจติยํ อภิทกฺขิณํ [ปทกฺขิณํ (?)] กเรยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ อรหา เจติยํ อภิทกฺขิณํ กเรยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโย’’ติ.
อตฺถิ อรหโต ปฺุูปจโยติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๖๗) ๒. นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจูติกถา
๗๘๐. นตฺถิ ¶ อรหโต อกาลมจฺจูติ? อามนฺตา. นตฺถิ อรหนฺตฆาตโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ อรหนฺตฆาตโกติ? อามนฺตา. อตฺถิ ¶ ¶ อรหโต อกาลมจฺจูติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจูติ? อามนฺตา. โย อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปติ, สติ ชีวิเต ชีวิตาวเสเส ชีวิตา โวโรเปติ, อสติ ชีวิเต ชีวิตาวเสเส ชีวิตา โวโรเปตีติ? สติ ชีวิเต ชีวิตาวเสเส ชีวิตา โวโรเปตีติ. หฺจิ สติ ชีวิเต ชีวิตาวเสเส ชีวิตา โวโรเปติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจู’’ติ. อสติ ชีวิเต ชีวิตาวเสเส ชีวิตา โวโรเปตีติ, นตฺถิ อรหนฺตฆาตโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๘๑. นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจูติ? อามนฺตา. อรหโต กาเย วิสํ น กเมยฺย, สตฺถํ น กเมยฺย, อคฺคิ น กเมยฺยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อรหโต กาเย วิสํ กเมยฺย ¶ , สตฺถํ กเมยฺย, อคฺคิ กเมยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ อรหโต กาเย วิสํ กเมยฺย, สตฺถํ กเมยฺย, อคฺคิ กเมยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจู’’ติ.
อรหโต กาเย วิสํ น กเมยฺย, สตฺถํ น กเมยฺย, อคฺคิ น กเมยฺยาติ? อามนฺตา. นตฺถิ อรหนฺตฆาตโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๘๒. อตฺถิ ¶ อรหโต อกาลมจฺจูติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, สฺเจตนิกานํ กมฺมานํ กตานํ อุปจิตานํ อปฺปฏิสํเวทิตฺวา พฺยนฺตีภาวํ วทามิ; ตฺจ โข ทิฏฺเว ธมฺเม อุปปชฺชํ วา อปเร วา ปริยาเย’’ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ¶ . เตน หิ นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจูติ.
นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจูติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๖๘) ๓. สพฺพมิทํ กมฺมโตติกถา
๗๘๓. สพฺพมิทํ กมฺมโตติ? อามนฺตา. กมฺมมฺปิ กมฺมโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สพฺพมิทํ กมฺมโตติ? อามนฺตา. สพฺพมิทํ ปุพฺเพกตเหตูติ? น เหวํ ¶ วตฺตพฺเพ…เป… สพฺพมิทํ กมฺมโตติ? อามนฺตา. สพฺพมิทํ กมฺมวิปากโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๘๔. สพฺพมิทํ กมฺมวิปากโตติ? อามนฺตา. กมฺมวิปาเกน ปาณํ หเนยฺยาติ? อามนฺตา. ปาณาติปาโต สผโลติ? อามนฺตา. กมฺมวิปาโก สผโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กมฺมวิปาโก อผโลติ? อามนฺตา. ปาณาติปาโต อผโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กมฺมวิปาเกน ¶ อทินฺนํ อาทิเยยฺย…เป… มุสา ภเณยฺย… ปิสุณํ ภเณยฺย… ผรุสํ ภเณยฺย… สมฺผํ ปลเปยฺย… สนฺธึ ฉินฺเทยฺย… นิลฺโลปํ หเรยฺย… เอกาคาริกํ กเรยฺย… ปริปนฺเถ ติฏฺเยฺย… ปรทารํ คจฺเฉยฺย… คามฆาตกํ ¶ กเรยฺย… นิคมฆาตกํ กเรยฺย… กมฺมวิปาเกน ทานํ ทเทยฺย… จีวรํ ทเทยฺย ¶ … ปิณฺฑปาตํ ทเทยฺย… เสนาสนํ ทเทยฺย… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ทเทยฺยาติ? อามนฺตา. คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร สผโลติ? อามนฺตา. กมฺมวิปาโก สผโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… กมฺมวิปาโก อผโลติ? อามนฺตา. คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร อผโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๘๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สพฺพมิทํ กมฺมโต’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘กมฺมุนา วตฺตตี [วตฺตติ (ปี. ก., ม. นิ. ๒.๔๖๐), วตฺตเต (?)] โลโก, กมฺมุนา วตฺตตี [วตฺตติ (ปี. ก., ม. นิ. ๒.๔๖๐), วตฺตเต (?)] ปชา;
กมฺมนิพนฺธนา สตฺตา, รถสฺสาณีว ยายโต [ม. นิ. ๒.๔๖๐; สุ. นิ. ๖๕๙].
‘‘กมฺเมน กิตฺตึ ลภเต ปสํสํ,
กมฺเมน ชานิฺจ วธฺจ พนฺธํ;
ตํ กมฺมํ นานากรณํ วิทิตฺวา,
กสฺมา วเท นตฺถิ กมฺมนฺติ โลเก’’ติ.
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ ‘‘สพฺพมิทํ กมฺมโต’’ติ.
สพฺพมิทํ กมฺมโตติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๖๙) ๔. อินฺทฺริยพทฺธกถา
๗๘๖. อินฺทฺริยพทฺธฺเว ¶ ทุกฺขนฺติ? อามนฺตา. อินฺทฺริยพทฺธฺเว ¶ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ¶ ¶ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อนินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อนินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อินฺทฺริยพทฺธฺเว ทุกฺข’’นฺติ.
อนินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ…เป… วิปริณามธมฺมํ, ตฺจ น ทุกฺขนฺติ? อามนฺตา. อินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจํ สงฺขตํ…เป… วิปริณามธมฺมํ, ตฺจ น ทุกฺขนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจํ สงฺขตํ…เป… วิปริณามธมฺมํ, ตฺจ ทุกฺขนฺติ [อิทํ-ปุจฺฉาทฺวเยน ปุริมปุจฺฉาทฺวยสฺส ปุรโต ภวิตพฺพํ]? อามนฺตา. อนินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจํ สงฺขตํ…เป… วิปริณามธมฺมํ, ตฺจ ทุกฺขนฺติ [อิทํ-ปุจฺฉาทฺวเยน ปุริมปุจฺฉาทฺวยสฺส ปุรโต ภวิตพฺพํ]? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๘๗. อินฺทฺริยพทฺธฺเว ทุกฺขนฺติ? อามนฺตา. นนุ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ [สํ. นิ. ๓.๑๕] วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อนินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจ’’นฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ [สํ. นิ. ๓.๑๕] วุตฺตํ ภควตา – อนินฺทฺริยพทฺธํ อนิจฺจํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อินฺทฺริยพทฺธฺเว ทุกฺข’’นฺติ.
๗๘๘. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อินฺทฺริยพทฺธฺเว ทุกฺข’’นฺติ? อามนฺตา. ยถา อินฺทฺริยพทฺธสฺส ทุกฺขสฺส ปริฺาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, เอวเมวํ อนินฺทฺริยพทฺธสฺส ทุกฺขสฺส ปริฺาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ยถา อินฺทฺริยพทฺธํ ทุกฺขํ ปริฺาตํ น ปุน อุปฺปชฺชติ ¶ , เอวเมวํ อนินฺทฺริยพทฺธํ ทุกฺขํ ปริฺาตํ น ปุน อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ อินฺทฺริยพทฺธฺเว ทุกฺขนฺติ.
อินฺทฺริยพทฺธกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๗๐) ๕. เปตฺวา อริยมคฺคนฺติกถา
๗๘๙. เปตฺวา ¶ ¶ อริยมคฺคํ อวเสสา สงฺขารา ทุกฺขาติ? อามนฺตา. ทุกฺขสมุทโยปิ ทุกฺโขติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทุกฺขสมุทโยปิ ทุกฺโขติ? อามนฺตา. ตีเณว อริยสจฺจานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ตีเณว อริยสจฺจานีติ? อามนฺตา. นนุ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ วุตฺตานิ ภควตา – ทุกฺขํ, ทุกฺขสมุทโย, ทุกฺขนิโรโธ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ? อามนฺตา. หฺจิ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ วุตฺตานิ ภควตา – ทุกฺขํ, ทุกฺขสมุทโย, ทุกฺขนิโรโธ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ตีเณว อริยสจฺจานี’’ติ.
ทุกฺขสมุทโยปิ ทุกฺโขติ? อามนฺตา. เกนฏฺเนาติ? อนิจฺจฏฺเน. อริยมคฺโค อนิจฺโจติ? อามนฺตา. อริยมคฺโค ทุกฺโขติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อริยมคฺโค อนิจฺโจ, โส จ น ทุกฺโขติ? อามนฺตา. ทุกฺขสมุทโย อนิจฺโจ, โส จ น ทุกฺโขติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทุกฺขสมุทโย อนิจฺโจ, โส จ ทุกฺโขติ? อามนฺตา. อริยมคฺโค อนิจฺโจ, โส จ ทุกฺโขติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๗๙๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘เปตฺวา อริยมคฺคํ อวเสสา สงฺขารา ทุกฺขา’’ติ? อามนฺตา. นนุ สา ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ? อามนฺตา. หฺจิ สา ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เปตฺวา อริยมคฺคํ อวเสสา สงฺขารา ทุกฺขา’’ติ.
เปตฺวา อริยมคฺคนฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๗๑) ๖. น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาติกถา
๗๙๑. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ สงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ? อามนฺตา. หฺจิ สงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ¶ ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺปุริสปุคฺคลา ทกฺขิเณยฺยา วุตฺตา ภควตาติ? อามนฺตา. หฺจิ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺ ปุริสปุคฺคลา ทกฺขิเณยฺยา ¶ ¶ วุตฺตา ภควตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ เกจิ สงฺฆสฺส ทานํ เทนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ สงฺฆสฺส ทานํ เทนฺติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ. นนุ อตฺถิ เกจิ สงฺฆสฺส จีวรํ เทนฺติ…เป… ปิณฺฑปาตํ เทนฺติ… เสนาสนํ เทนฺติ… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ เทนฺติ… ขาทนียํ เทนฺติ… โภชนียํ เทนฺติ…เป… ปานียํ เทนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ สงฺฆสฺส ปานียํ เทนฺติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘อาหุตึ ชาตเวโทว, มหาเมฆํว เมทนี;
สงฺโฆ สมาธิสมฺปนฺโน, ปฏิคฺคณฺหาติ ทกฺขิณ’’นฺติ.
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตีติ.
๗๙๒. สงฺโฆ ¶ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตา. มคฺโค ปฏิคฺคณฺหาติ, ผลํ ปฏิคฺคณฺหาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตีติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๗๒) ๗. น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตีติกถา
๗๙๓. น ¶ ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ สงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ? อามนฺตา. หฺจิ สงฺโฆ อาหุเนยฺโย…เป… อนุตฺตรํ ¶ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺ ปุริสปุคฺคลา ทกฺขิเณยฺยา วุตฺตา ภควตาติ? อามนฺตา. หฺจิ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺ ปุริสปุคฺคลา ทกฺขิเณยฺยา วุตฺตา ภควตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ เกจิ สงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ สงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ.
นนุ อตฺถิ เกจิ สงฺฆสฺส จีวรํ ทตฺวา…เป… ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา…เป… เสนาสนํ ทตฺวา… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ทตฺวา… ขาทนียํ ทตฺวา… โภชนียํ ทตฺวา…เป… ปานียํ ¶ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ ¶ สงฺฆสฺส ปานียํ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ.
๗๙๔. สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตีติ? อามนฺตา. มคฺโค ¶ วิโสเธติ, ผลํ วิโสเธตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตีติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๗๓) ๘. น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ภฺุชตีติกถา
๗๙๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ เกจิ สงฺฆภตฺตานิ กโรนฺติ, อุทฺเทสภตฺตานิ กโรนฺติ, ยาคุปานานิ กโรนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ สงฺฆภตฺตานิ กโรนฺติ, อุทฺเทสภตฺตานิ กโรนฺติ, ยาคุปานานิ กโรนฺติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตี’’ติ.
น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘คณโภชนํ ปรมฺปรโภชนํ อติริตฺตโภชนํ อนติริตฺตโภชน’’นฺติ? อามนฺตา. หฺจิ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘คณโภชนํ ปรมฺปรโภชนํ อติริตฺตโภชนํ อนติริตฺตโภชนํ’’, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตี’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตี’’ติ? อามนฺตา. นนุ อฏฺ ปานานิ วุตฺตานิ ภควตา – อมฺพปานํ, ชมฺพุปานํ ¶ , โจจปานํ, โมจปานํ, มธุกปานํ, [มธุปานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.) มหาว. ๓๐๐ ปน ปสฺสิตพฺพํ] มุทฺทิกปานํ, สาลุกปานํ, ผารุสกปานนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อฏฺ ปานานิ วุตฺตานิ ภควตา – อมฺพปานํ, ชมฺพุปานํ, โจจปานํ, โมจปานํ, มธุกปานํ, มุทฺทิกปานํ ¶ , สาลุกปานํ, ผารุสกปานํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตี’’ติ.
๗๙๖. สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตีติ? อามนฺตา. มคฺโค ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายติ, ผลํ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ภฺุชตีติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๗๔) ๙. น วตฺตพฺพํ สงฺฆสฺสทินฺนํ มหปฺผลนฺติกถา
๗๙๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ สงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ? อามนฺตา. หฺจิ สงฺโฆ อาหุเนยฺโย…เป… อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺ ปุริสปุคฺคลา ทกฺขิเณยฺยา วุตฺตา ภควตาติ? อามนฺตา. หฺจิ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺ ปุริสปุคฺคลา ¶ ทกฺขิเณยฺยา วุตฺตา ภควตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ.
๗๙๘. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สงฺเฆ, โคตมิ, เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ สงฺโฆ จา’’ติ [ม. นิ. ๓.๓๗๖]. อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ.
น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ สกฺโก เทวานมินฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, กตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ.
‘‘จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโร จ ผเล ิตา;
เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต.
‘‘ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ [สํ. นิ. ๑.๒๖๒; วิ. ว. ๖๔๒, ๗๕๑].
‘‘เอโส หิ สงฺโฆ วิปุโล มหคฺคโต,
เอสปฺปเมยฺโย อุทธีว สาคโร;
เอเต หิ เสฏฺา นรวีรสาวกา [นรสีหสาวกา (ก.)],
ปภงฺกรา ธมฺมมุทีรยนฺติ.
‘‘เตสํ สุทินฺนํ สุหุตํ สุยิฏฺํ,
เย สงฺฆมุทฺทิสฺส ททนฺติ ทานํ;
สา ¶ ทกฺขิณา สงฺฆคตา ปติฏฺิตา,
มหปฺผลา โลกวิทูน วณฺณิตา.
‘‘เอตาทิสํ ยฺมนุสฺสรนฺตา,
เย เวทชาตา วิจรนฺติ [วิหรนฺติ (สี. ก.)] โลเก;
วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ,
อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ าน’’นฺติ [วิ. ว. ๖๔๕, ๗๕๔].
อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ.
น วตฺตพฺพํ สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผลนฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๗๕) ๑๐. น วตฺตพฺพํ พุทฺธสฺสทินฺนํ มหปฺผลนฺติกถา
๗๙๙. น ¶ ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺธสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ ภควา ทฺวิปทานํ อคฺโค, ทฺวิปทานํ เสฏฺโ, ทฺวิปทานํ ปโมกฺโข, ทฺวิปทานํ อุตฺตโม, ทฺวิปทานํ ปวโร อสโม อสมสโม อปฺปฏิสโม อปฺปฏิภาโค อปฺปฏิปุคฺคโลติ? อามนฺตา. หฺจิ ภควา ทฺวิปทานํ อคฺโค, ทฺวิปทานํ เสฏฺโ, ทฺวิปทานํ ปโมกฺโข, ทฺวิปทานํ อุตฺตโม, ทฺวิปทานํ ปวโร อสโม อสมสโม อปฺปฏิสโม อปฺปฏิภาโค อปฺปฏิปุคฺคโล, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘พุทฺธสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺธสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โกจิ พุทฺเธน สมสโม – สีเลน สมาธินา ปฺายาติ? นตฺถิ ¶ . หฺจิ นตฺถิ โกจิ พุทฺเธน สมสโม – สีเลน สมาธินา ปฺาย, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘พุทฺธสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺธสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘นยิมสฺมึ วา โลเก ปรสฺมึ ¶ วา ปน,
พุทฺเธน เสฏฺโ จ สโม จ วิชฺชติ;
ยมาหุเนยฺยานํ อคฺคตํ คโต,
ปฺุตฺถิกานํ วิปุลปฺผเลสิน’’นฺติ [วิ. ว. ๑๐๔๗].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ พุทฺธสฺส ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ.
น วตฺตพฺพํ พุทฺธสฺส ทินฺนํ มหปฺผลนฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๗. สตฺตรสมวคฺโค
(๑๗๖) ๑๑. ทกฺขิณาวิสุทฺธิกถา
๘๐๐. ทายกโตว ¶ ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโตติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ เกจิ ปฏิคฺคาหกา อาหุเนยฺยา ปาหุเนยฺยา ทกฺขิเณยฺยา อฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ? อามนฺตา ¶ . หฺจิ อตฺถิ เกจิ ปฏิคฺคาหกา อาหุเนยฺยา ปาหุเนยฺยา ทกฺขิเณยฺยา อฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปฺุกฺเขตฺตํ โลกสฺส, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต’’ติ.
ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโตติ? อามนฺตา ¶ . นนุ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺ ปุริสปุคฺคลา ทกฺขิเณยฺยา วุตฺตา ภควตาติ? อามนฺตา. หฺจิ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺ ปุริสปุคฺคลา ทกฺขิเณยฺยา วุตฺตา ภควตา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต’’ติ.
ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโตติ? อามนฺตา. นนุ ¶ อตฺถิ เกจิ โสตาปนฺเน ทานํ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ โสตาปนฺเน ทานํ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต’’ติ.
นนุ อตฺถิ เกจิ สกทาคามิสฺส…เป… อนาคามิสฺส…เป… อรหโต ทานํ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺตีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ เกจิ อรหโต ทานํ ทตฺวา ทกฺขิณํ อาราเธนฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต’’ติ.
๘๐๑. ปฏิคฺคาหกโต ทานํ วิสุชฺฌตีติ? อามนฺตา. อฺโ อฺสฺส การโก, ปรกตํ สุขทุกฺขํ, อฺโ กโรติ อฺโ ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโตติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตสฺโส ¶ โข อิมา, อานนฺท, ทกฺขิณา วิสุทฺธิโย! กตมา จตสฺโส? อตฺถานนฺท, ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต; อตฺถานนฺท, ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ, โน ทายกโต ¶ ; อตฺถานนฺท, ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ; อตฺถานนฺท, ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต. อิมา โข, อานนฺท, จตสฺโส ทกฺขิณา วิสุทฺธิโย’’ติ [ม. นิ. ๓.๓๘๑]. อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต’’ติ.
ทกฺขิณาวิสุทฺธิกถา นิฏฺิตา.
สตฺตรสมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
อตฺถิ ¶ ¶ อรหโต ปฺุูปจโย, นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจุ, สพฺพมิทํ กมฺมโต, อินฺทฺริยพทฺธฺเว ทุกฺขํ, เปตฺวา อริยมคฺคํ อวเสสา สงฺขารา ทุกฺขา, สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาติ, สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธติ, สงฺโฆ ภฺุชติ ปิวติ ขาทติ สายติ, สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผลํ, อตฺถิ ทานํ วิสุทฺธิยาติ [วิสุชฺฌตีติ (สฺยา.)].