📜
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๘๖) ๑. กิเลสชหนกถา
๘๒๘. อตีเต ¶ ¶ กิเลเส ชหตีติ? อามนฺตา. นิรุทฺธํ นิโรเธติ, วิคตํ วิคเมติ, ขีณํ เขเปติ, อตฺถงฺคตํ อตฺถงฺคเมติ, อพฺภตฺถงฺคตํ อพฺภตฺถงฺคเมตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตีเต กิเลเส ชหตีติ? อามนฺตา. นนุ อตีตํ นิรุทฺธนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตีตํ นิรุทฺธํ ¶ , โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีเต กิเลเส ชหตี’’ติ. อตีเต กิเลเส ชหตีติ? อามนฺตา. นนุ อตีตํ นตฺถีติ? อามนฺตา. หฺจิ อตีตํ นตฺถิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตีเต กิเลเส ชหตี’’ติ.
๘๒๙. อนาคเต กิเลเส ชหตีติ? อามนฺตา. อชาตํ อชเนติ, อสฺชาตํ อสฺชเนติ, อนิพฺพตฺตํ อนิพฺพตฺเตติ, อปาตุภูตํ อปาตุภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนาคเต กิเลเส ชหตีติ? อามนฺตา. นนุ อนาคตํ อชาตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อนาคตํ อชาตํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนาคเต กิเลเส ชหตี’’ติ ¶ . อนาคเต กิเลเส ชหตีติ? อามนฺตา. นนุ อนาคตํ นตฺถีติ? อามนฺตา. หฺจิ อนาคตํ นตฺถิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อนาคเต กิเลเส ชหตี’’ติ.
๘๓๐. ปจฺจุปฺปนฺเน ¶ กิเลเส ชหตีติ? อามนฺตา. รตฺโต ราคํ ชหติ, ทุฏฺโ โทสํ ชหติ, มูฬฺโห โมหํ ชหติ, กิลิฏฺโ กิเลเส ชหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ราเคน ราคํ ชหติ, โทเสน โทสํ ชหติ, โมเหน โมหํ ชหติ, กิเลเสหิ กิเลเส ชหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ราโค จิตฺตสมฺปยุตฺโต, มคฺโค จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? อามนฺตา. ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
ราโค อกุสโล, มคฺโค กุสโลติ? อามนฺตา. กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กุสลากุสลา ¶ สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปมํ สุวิทูรวิทูรํ…เป… ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา…เป… สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติ.
๘๓๑. น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘อตีเต กิเลเส ชหติ, อนาคเต กิเลเส ชหติ, ปจฺจุปฺปนฺเน กิเลเส ชหตี’’ติ? อามนฺตา. นตฺถิ กิเลเส ชหตีติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เตน หิ อตีเต กิเลเส ชหติ, อนาคเต กิเลเส ชหติ, ปจฺจุปฺปนฺเน กิเลเส ชหตีติ.
กิเลสชหนกถา นิฏฺิตา.
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๘๗) ๒. สฺุตากถา
๘๓๒. สฺุตา ¶ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ? อามนฺตา. อนิมิตฺตํ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ? อามนฺตา. อปฺปณิหิโต สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อนิมิตฺตํ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺน’’นฺติ? อามนฺตา. สฺุตา น วตฺตพฺพา – ‘‘สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อปฺปณิหิโต น วตฺตพฺโพ – ‘‘สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน’’ติ? อามนฺตา. สฺุตา น วตฺตพฺพา – ‘‘สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ? อามนฺตา. สงฺขารกฺขนฺโธ น อนิจฺโจ น สงฺขโต น ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน น ขยธมฺโม น วยธมฺโม น วิราคธมฺโม น นิโรธธมฺโม น วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ สงฺขารกฺขนฺโธ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? อามนฺตา. หฺจิ สงฺขารกฺขนฺโธ อนิจฺโจ…เป… วิปริณามธมฺโม ¶ , โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ.
๘๓๓. รูปกฺขนฺธสฺส ¶ สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ? อามนฺตา. สงฺขารกฺขนฺธสฺส ¶ สฺุตา ¶ รูปกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… เวทนากฺขนฺธสฺส…เป… สฺากฺขนฺธสฺส… วิฺาณกฺขนฺธสฺส สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ? อามนฺตา. สงฺขารกฺขนฺธสฺส สฺุตา วิฺาณกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สงฺขารกฺขนฺธสฺส สฺุตา น วตฺตพฺพา – ‘‘รูปกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ? อามนฺตา. รูปกฺขนฺธสฺส สฺุตา น วตฺตพฺพา – ‘‘สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สงฺขารกฺขนฺธสฺส สฺุตา น วตฺตพฺพา – ‘‘เวทนากฺขนฺธปริยาปนฺนา…เป… สฺากฺขนฺธปริยาปนฺนา… วิฺาณกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ? อามนฺตา. วิฺาณกฺขนฺธสฺส สฺุตา น วตฺตพฺพา – ‘‘สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๓๔. น วตฺตพฺพํ – สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สฺุมิทํ, ภิกฺขเว, สงฺขารา อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา’’ติ [ม. นิ. ๓.๖๙ อาเนฺชสปฺปาเย]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนาติ.
สฺุตากถา นิฏฺิตา.
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๘๘) ๓ สามฺผลกถา
๘๓๕. สามฺผลํ ¶ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ ¶ ตาณํ เลณํ สรณํ ปรายณํ อจฺจุตํ อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สามฺผลํ อสงฺขตํ, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ทฺเว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๓๖. สามฺผลํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. สามฺํ อสงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ …เป… สามฺํ สงฺขตนฺติ? อามนฺตา. สามฺผลํ สงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
โสตาปตฺติผลํ ¶ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติมคฺโค อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… โสตาปตฺติมคฺโค สงฺขโตติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติผลํ สงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สกทาคามิผลํ…เป… อนาคามิผลํ…เป… อรหตฺตผลํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. อรหตฺตมคฺโค อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรหตฺตมคฺโค สงฺขโตติ? อามนฺตา. อรหตฺตผลํ สงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
โสตาปตฺติผลํ อสงฺขตํ, สกทาคามิผลํ…เป… อนาคามิผลํ ¶ …เป… อรหตฺตผลํ อสงฺขตํ, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ปฺจ อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปฺจ อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ปฺจ ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สามฺผลกถา นิฏฺิตา.
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๘๙) ๔. ปตฺติกถา
๘๓๗. ปตฺติ ¶ อสงฺขตาติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ ตาณํ เลณํ สรณํ ปรายณํ อจฺจุตํ อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปตฺติ อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ทฺเว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๓๘. จีวรสฺส ¶ ปตฺติ อสงฺขตาติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ…เป… อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… จีวรสฺส ปตฺติ อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ทฺเว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปิณฺฑปาตสฺส…เป… เสนาสนสฺส…เป… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสฺส ปตฺติ อสงฺขตาติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ…เป… อจฺจุตํ อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสฺส ปตฺติ อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ทฺเว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
จีวรสฺส ¶ ปตฺติ อสงฺขตา…เป… ปิณฺฑปาตสฺส…เป… เสนาสนสฺส…เป… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสฺส ¶ ปตฺติ อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ปฺจ อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปฺจ อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ปฺจ ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๓๙. ปมสฺส ฌานสฺส ปตฺติ อสงฺขตา (เอวํ สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํ) ทุติยสฺส ฌานสฺส… ตติยสฺส ฌานสฺส… จตุตฺถสฺส ฌานสฺส… อากาสานฺจายตนสฺส… วิฺาณฺจายตนสฺส… อากิฺจฺายตนสฺส… เนวสฺานาสฺายตนสฺส… โสตาปตฺติมคฺคสฺส… โสตาปตฺติผลสฺส… สกทาคามิมคฺคสฺส… สกทาคามิผลสฺส… อนาคามิมคฺคสฺส… อนาคามิผลสฺส… อรหตฺตมคฺคสฺส… อรหตฺตผลสฺส ปตฺติ อสงฺขตาติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ…เป… อจฺจุตํ อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อรหตฺตผลสฺส ปตฺติ อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา ¶ . ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ทฺเว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
โสตาปตฺติมคฺคสฺส ปตฺติ อสงฺขตา… โสตาปตฺติผลสฺส ปตฺติ อสงฺขตา… อรหตฺตมคฺคสฺส ปตฺติ อสงฺขตา… อรหตฺตผลสฺส ปตฺติ อสงฺขตา… นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. นว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นว อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. นว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๔๐. น ¶ วตฺตพฺพํ – ปตฺติ อสงฺขตาติ? อามนฺตา. ปตฺติ รูปํ ¶ … เวทนา… สฺา… สงฺขารา… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ ปตฺติ อสงฺขตาติ.
ปตฺติกถา นิฏฺิตา.
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๙๐) ๕. ตถตากถา
๘๔๑. สพฺพธมฺมานํ ตถตา อสงฺขตาติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ…เป… อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สพฺพธมฺมานํ ตถตา อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ ¶ ? อามนฺตา. ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเว ¶ อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ทฺเว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๔๒. รูปสฺส รูปตา, นนุ รูปตา อสงฺขตาติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ…เป… อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… รูปสฺส รูปตา, นนุ รูปตา อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ทฺเว ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
เวทนาย เวทนตา, นนุ เวทนตา…เป… สฺาย สฺตา, นนุ สฺตา…เป… สงฺขารานํ สงฺขารตา, นนุ สงฺขารตา…เป… วิฺาณสฺส วิฺาณตา, นนุ วิฺาณตา อสงฺขตาติ? อามนฺตา. นิพฺพานํ…เป… อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ …เป….
รูปสฺส รูปตา, นนุ รูปตา…เป… วิฺาณสฺส วิฺาณตา, นนุ วิฺาณตา อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา. ฉ อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ฉ ¶ อสงฺขตานีติ? อามนฺตา. ฉ ตาณานิ…เป… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๔๓. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สพฺพธมฺมานํ ตถตา อสงฺขตา’’ติ? อามนฺตา. สพฺพธมฺมานํ ตถตา รูปํ… เวทนา… สฺา… สงฺขารา… วิฺาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ . เตน หิ สพฺพธมฺมานํ ตถตา อสงฺขตาติ.
ตถตากถา นิฏฺิตา.
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๙๑) ๖. กุสลกถา
๘๔๔. นิพฺพานธาตุ กุสลาติ? อามนฺตา. สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย ¶ อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นิพฺพานธาตุ กุสลา’’ติ.
๘๔๕. อโลโภ กุสโล สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. นิพฺพานธาตุ กุสลา สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป… อโทโส ¶ กุสโล…เป… อโมโห กุสโล…เป… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ…เป… ปฺา กุสลา สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา. นิพฺพานธาตุ กุสลา สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
นิพฺพานธาตุ กุสลา อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา ¶ . อโลโภ กุสโล อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นิพฺพานธาตุ กุสลา อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? อามนฺตา ¶ . อโทโส กุสโล…เป… อโมโห กุสโล…เป… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ…เป… ปฺา กุสลา อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๔๖. น วตฺตพฺพํ – ‘‘นิพฺพานธาตุ กุสลา’’ติ? อามนฺตา. นนุ นิพฺพานธาตุ อนวชฺชาติ? อามนฺตา. หฺจิ นิพฺพานธาตุ อนวชฺชา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นิพฺพานธาตุ กุสลา’’ติ.
กุสลกถา นิฏฺิตา.
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๙๒) ๗. อจฺจนฺตนิยามกถา
๘๔๗. อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตาติ? อามนฺตา. มาตุฆาตโก อจฺจนฺตนิยโต, ปิตุฆาตโก…เป… อรหนฺตฆาตโก…เป… รุหิรุปฺปาทโก ¶ …เป… สงฺฆเภทโก อจฺจนฺตนิยโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๔๘. อตฺถิ ¶ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตาติ? อามนฺตา. อจฺจนฺตนิยตสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ อจฺจนฺตนิยตสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตา’’ติ.
อจฺจนฺตนิยตสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉา นุปฺปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตา. ปหีนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปหีนาติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติมคฺเคนาติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สกทาคามิมคฺเคน ¶ …เป… อนาคามิมคฺเคน…เป… อรหตฺตมคฺเคนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กตเมน มคฺเคนาติ? อกุสเลน มคฺเคนาติ. อกุสโล มคฺโค นิยฺยานิโก ขยคามี โพธคามี อนาสโว…เป… อสํกิเลสิโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อกุสโล มคฺโค อนิยฺยานิโก…เป… สํกิเลสิโกติ? อามนฺตา. หฺจิ อกุสโล มคฺโค อนิยฺยานิโก…เป… สํกิเลสิโก, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อจฺจนฺตนิยตสฺส ปุคฺคลสฺส วิจิกิจฺฉา อกุสเลน มคฺเคน ปหีนา’’ติ.
๘๔๙. สสฺสตทิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส อุจฺเฉททิฏฺิ อุปฺปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ สสฺสตทิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส อุจฺเฉททิฏฺิ อุปฺปชฺเชยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตา’’ติ.
สสฺสตทิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส อุจฺเฉททิฏฺิ นุปฺปชฺเชยฺยาติ ¶ ? อามนฺตา. ปหีนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปหีนาติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติมคฺเคนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สกทาคามิมคฺเคน…เป… อนาคามิมคฺเคน…เป… อรหตฺตมคฺเคนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กตเมน มคฺเคนาติ? อกุสเลน มคฺเคน. อกุสโล มคฺโค…เป… โน จ วต เร ¶ วตฺตพฺเพ – ‘‘สสฺสตทิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส อุจฺเฉททิฏฺิ อกุสเลน มคฺเคน ปหีนา’’ติ.
๘๕๐. อุจฺเฉททิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส สสฺสตทิฏฺิ อุปฺปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ อุจฺเฉททิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส สสฺสตทิฏฺิ อุปฺปชฺเชยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตา’’ติ.
อุจฺเฉททิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส สสฺสตทิฏฺิ นุปฺปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตา. ปหีนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ปหีนาติ? อามนฺตา. โสตาปตฺติมคฺเคนาติ ¶ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ¶ …เป… สกทาคามิมคฺเคน…เป… อนาคามิมคฺเคน…เป… อรหตฺตมคฺเคนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
กตเมน มคฺเคนาติ? อกุสเลน มคฺเคนาติ. อกุสโล มคฺโค…เป… โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อุจฺเฉททิฏฺิยา นิยตสฺส ปุคฺคลสฺส สสฺสตทิฏฺิ อกุสเลน มคฺเคน ปหีนา’’ติ.
๘๕๑. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตา’’ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สมนฺนาคโต โหติ เอกนฺตกาฬเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ, โส [เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล (อ. นิ. ๗.๑๕)] สกึ นิมุคฺโค ¶ นิมุคฺโคว โหตี’’ติ [อ. นิ. ๗.๑๕]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน ¶ หิ อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตาติ.
๘๕๒. วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สมนฺนาคโต โหติ เอกนฺตกาฬเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ, โส สกึ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหตี’’ติ กตฺวา เตน จ การเณน อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตาติ? อามนฺตา. วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชตี’’ติ [อ. นิ. ๗.๑๕]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. สพฺพกาลํ อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สมนฺนาคโต โหติ เอกนฺตกาฬเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ, โส สกึ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหตี’’ติ – กตฺวา เตน จ การเณน อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตาติ? อามนฺตา. วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ิโต โหติ, อุมฺมุชฺชิตฺวา วิปสฺสติ วิโลเกติ, อุมฺมุชฺชิตฺวา ปตรติ, อุมฺมุชฺชิตฺวา ปติคาธปฺปตฺโต โหตี’’ติ [อ. นิ. ๗.๑๕]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. สพฺพกาลํ อุมฺมุชฺชิตฺวา ปติคาธปฺปตฺโต โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อจฺจนฺตนิยามกถา นิฏฺิตา.
๑๙. เอกูนวีสติมวคฺโค
(๑๙๓) ๘. อินฺทฺริยกถา
๘๕๓. นตฺถิ ¶ ¶ ¶ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. นตฺถิ โลกิยา สทฺธาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นตฺถิ โลกิยํ วีริยินฺทฺริยํ…เป… สตินฺทฺริยํ…เป… สมาธินฺทฺริยํ…เป… ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา ¶ . นตฺถิ โลกิยา ปฺาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ โลกิยา สทฺธาติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ โลกิยํ วีริยํ…เป… สติ…เป… สมาธิ…เป… ปฺาติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ โลกิโย มโน, อตฺถิ โลกิยํ มนินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยา สทฺธา, อตฺถิ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ โลกิโย มโน, อตฺถิ โลกิยํ มนินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยา ปฺา, อตฺถิ โลกิยํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ โลกิยํ โสมนสฺสํ, อตฺถิ โลกิยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ…เป… อตฺถิ โลกิยํ ชีวิตํ, อตฺถิ โลกิยํ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยา สทฺธา, อตฺถิ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ โลกิยํ ชีวิตํ, อตฺถิ โลกิยํ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยา ปฺา, อตฺถิ โลกิยํ ¶ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๕๔. อตฺถิ โลกิยา สทฺธา, นตฺถิ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิโย มโน, นตฺถิ โลกิยํ มนินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ โลกิยา ปฺา, นตฺถิ โลกิยํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิโย มโน, นตฺถิ โลกิยํ มนินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ ¶ โลกิยา สทฺธา, นตฺถิ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา ¶ . อตฺถิ โลกิยํ โสมนสฺสํ, นตฺถิ โลกิยํ โสมนสฺสินฺทฺริยนฺติ… อตฺถิ โลกิยํ ชีวิตํ, นตฺถิ โลกิยํ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ โลกิยา ปฺา, นตฺถิ โลกิยํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิโย มโน, นตฺถิ โลกิยํ มนินฺทฺริยนฺติ…เป… อตฺถิ โลกิยํ ชีวิตํ, นตฺถิ โลกิยํ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๕๕. อตฺถิ ¶ โลกุตฺตรา สทฺธา, อตฺถิ โลกุตฺตรํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยา สทฺธา, อตฺถิ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ โลกุตฺตรํ วีริยํ…เป… อตฺถิ โลกุตฺตรา ปฺา, อตฺถิ โลกุตฺตรํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกิยา ปฺา, อตฺถิ โลกิยํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ โลกิยา สทฺธา, นตฺถิ โลกิยํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกุตฺตรา สทฺธา, นตฺถิ โลกุตฺตรํ สทฺธินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ โลกิยํ วีริยํ…เป… อตฺถิ ¶ โลกิยา ปฺา, นตฺถิ โลกิยํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตา. อตฺถิ โลกุตฺตรา ปฺา, นตฺถิ โลกุตฺตรํ ปฺินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๕๖. นตฺถิ โลกิยานิ ปฺจินฺทฺริยานีติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อทฺทสํ โข อหํ, ภิกฺขเว, พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต สตฺเต อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข, ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย, สฺวากาเร, สุวิฺาปเย ¶ , อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน วิหรนฺเต’’ติ [ม. นิ. ๑.๒๘๓ ตตฺถ ‘‘ทฺวากาเร ทุวิฺาปเย’’ อิจฺจาทีนิปิ ปทานิ ทิสฺสนฺติ]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อตฺถิ โลกิยานิ ปฺจินฺทฺริยานีติ.
อินฺทฺริยกถา นิฏฺิตา.
เอกูนวีสติมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
อตีเต กิเลเส ชหติ อนาคเต กิเลเส ชหติ ปจฺจุปฺปนฺเน กิเลเส ชหติ, สฺุตา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา, สามฺผลํ อสงฺขตํ, ปตฺติ อสงฺขตา, สพฺพธมฺมานํ ตถตา อสงฺขตา, นิพฺพานธาตุ ¶ กุสลา, อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตา, นตฺถิ โลกิยานิ ปฺจินฺทฺริยานีติ.