📜
๒๐. วีสติมวคฺโค
(๑๙๔) ๑. อสฺจิจฺจกถา
๘๕๗. อสฺจิจฺจ ¶ ¶ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก โหตีติ? อามนฺตา. อสฺจิจฺจ ปาณํ หนฺตฺวา ปาณาติปาตี โหตีติ? น เหวํ ¶ วตฺตพฺเพ…เป… อสฺจิจฺจ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก โหตีติ? อามนฺตา. อสฺจิจฺจ อทินฺนํ อาทิยิตฺวา…เป… มุสา ภณิตฺวา มุสาวาที โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อสฺจิจฺจ ปาณํ หนฺตฺวา ปาณาติปาตี น โหตีติ? อามนฺตา. อสฺจิจฺจ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก น โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อสฺจิจฺจ อทินฺนํ อาทิยิตฺวา…เป… มุสา ภณิตฺวา มุสาวาที น โหตีติ? อามนฺตา. อสฺจิจฺจ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก น โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๕๘. อสฺจิจฺจ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก โหตีติ? อามนฺตา. ‘‘อสฺจิจฺจ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก โหตี’’ติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? นตฺถิ. ‘‘สฺจิจฺจ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก โหตี’’ติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. หฺจิ ‘‘สฺจิจฺจ มาตรํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก โหตี’’ติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อสฺจิจฺจ มาตรํ ¶ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อานนฺตริโก โหตี’’ติ.
๘๕๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘มาตุฆาตโก อานนฺตริโก’’ติ? อามนฺตา. นนุ มาตา ชีวิตา โวโรปิตาติ? อามนฺตา. หฺจิ มาตา ชีวิตา โวโรปิตา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘มาตุฆาตโก อานนฺตริโก’’ติ.
น ¶ วตฺตพฺพํ – ‘‘ปิตุฆาตโก อานนฺตริโก’’ติ? อามนฺตา ¶ . นนุ ปิตา ชีวิตา โวโรปิโตติ? อามนฺตา. หฺจิ ปิตา ชีวิตา โวโรปิโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปิตุฆาตโก อานนฺตริโก’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘อรหนฺตฆาตโก อานนฺตริโก’’ติ? อามนฺตา. นนุ อรหา ชีวิตา โวโรปิโตติ? อามนฺตา. หฺจิ อรหา ชีวิตา โวโรปิโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อรหนฺตฆาตโก อานนฺตริโก’’ติ.
น วตฺตพฺพํ – ‘‘รุหิรุปฺปาทโก อานนฺตริโก’’ติ? อามนฺตา. นนุ ตถาคตสฺส โลหิตํ อุปฺปาทิตนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ ตถาคตสฺส โลหิตํ อุปฺปาทิตํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รุหิรุปฺปาทโก อานนฺตริโก’’ติ.
๘๖๐. สงฺฆเภทโก ¶ อานนฺตริโกติ? อามนฺตา. สพฺเพ สงฺฆเภทกา อานนฺตริกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สพฺเพ สงฺฆเภทกา อานนฺตริกาติ? อามนฺตา. ธมฺมสฺี สงฺฆเภทโก อานนฺตริโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๖๑. ธมฺมสฺี สงฺฆเภทโก อานนฺตริโกติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถุปาลิ, สงฺฆเภทโก อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉ; อตฺถุปาลิ, สงฺฆเภทโก น อาปายิโก น เนรยิโก น กปฺปฏฺโ น อเตกิจฺโฉ’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ¶ . เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ธมฺมสฺี สงฺฆเภทโก อานนฺตริโก’’ติ.
๘๖๒. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ธมฺมสฺี สงฺฆเภทโก อานนฺตริโก’’ติ? อามนฺตา ¶ . นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘อาปายิโก เนรยิโก, กปฺปฏฺโ สงฺฆเภทโก;
วคฺครโต อธมฺมฏฺโ, โยคกฺเขมา ปธํสติ;
สงฺฆํ สมคฺคํ เภตฺวาน, กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจตี’’ติ [จูฬว. ๓๕๔; อ. นิ. ๑๐.๓๙; อิติวุ. ๑๘].
อตฺเถว ¶ สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ สงฺฆเภทโก อานนฺตริโกติ.
อสฺจิจฺจกถา นิฏฺิตา.
๒๐. วีสติมวคฺโค
(๑๙๕) ๒. าณกถา
๘๖๓. นตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส าณนฺติ? อามนฺตา. นตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… นนุ อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส ปฺา ปชานนา วิจโย…เป… ปจฺจุปลกฺขณาติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส ปฺา ปชานนา วิจโย…เป… ปจฺจุปลกฺขณา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส าณ’’นฺติ.
๘๖๔. นตฺถิ ¶ ปุถุชฺชนสฺส าณนฺติ? อามนฺตา. ปุถุชฺชโน ปมํ ฌานํ สมาปชฺเชยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ ปุถุชฺชโน ปมํ ฌานํ สมาปชฺเชยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส าณ’’นฺติ.
ปุถุชฺชโน ¶ ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… อากาสานฺจายตนํ สมาปชฺเชยฺย, วิฺาณฺจายตนํ อากิฺจฺายตนํ เนวสฺานาสฺายตนํ สมาปชฺเชยฺย, ปุถุชฺชโน ทานํ ทเทยฺย ¶ …เป… จีวรํ ทเทยฺย, ปิณฺฑปาตํ ทเทยฺย, เสนาสนํ ทเทยฺย, คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ทเทยฺยาติ? อามนฺตา. หฺจิ ปุถุชฺชโน คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ทเทยฺย, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – นตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส าณ’’นฺติ.
๘๖๕. อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส าณนฺติ? อามนฺตา. ปุถุชฺชโน เตน าเณน ทุกฺขํ ปริชานาติ ¶ , สมุทยํ ปชหติ, นิโรธํ สจฺฉิกโรติ, มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
าณกถา นิฏฺิตา.
๒๐. วีสติมวคฺโค
(๑๙๖) ๓. นิรยปาลกถา
๘๖๖. นตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ? อามนฺตา. นตฺถิ นิรเยสุ กมฺมการณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ นิรเยสุ กมฺมการณาติ? อามนฺตา. อตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
อตฺถิ มนุสฺเสสุ กมฺมการณา, อตฺถิ จ การณิกาติ? อามนฺตา. อตฺถิ นิรเยสุ กมฺมการณา, อตฺถิ จ การณิกาติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ นิรเยสุ กมฺมการณา, นตฺถิ จ การณิกาติ? อามนฺตา. อตฺถิ มนุสฺเสสุ กมฺมการณา, นตฺถิ จ การณิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๖๗. อตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘น ¶ ¶ เวสฺสภู โนปิ จ เปตฺติราชา,
โสโม ยโม เวสฺสวโณ จ ราชา;
สกานิ กมฺมานิ หนนฺติ ตตฺถ, อิโต ปณุนฺนํ [ปณุณฺณํ (สฺยา. ก.), ปนุนฺนํ (สี.)] ปรโลกปตฺต’’นฺติ.
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ นตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ.
๘๖๘. นตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตเมนํ, ภิกฺขเว ¶ , นิรยปาลา ปฺจวิธพนฺธนํ นาม การณํ กาเรนฺติ [กโรนฺติ (ม. นิ. ๓.๒๕๐; อ. นิ. ๓.๓๖)] – ตตฺตํ อโยขีลํ หตฺเถ คเมนฺติ, ตตฺตํ อโยขีลํ ทุติเย หตฺเถ คเมนฺติ, ตตฺตํ อโยขีลํ ปาเท คเมนฺติ, ตตฺตํ อโยขีลํ ทุติเย ปาเท คเมนฺติ, ตตฺตํ อโยขีลํ มชฺเฌอุรสฺมึ คเมนฺติ; โส ตตฺถ ทุกฺขา ติพฺพา กฏุกา เวทนา เวเทติ; น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหตี’’ติ [ม. นิ. ๓.๒๕๐; อ. นิ. ๓.๓๖]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ.
นตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตเมนํ, ภิกฺขเว, นิรยปาลา สํเวเสตฺวา กุารีหิ [กุธารีหิ (สพฺพตฺถ)] ตจฺฉนฺติ…เป… ตเมนํ, ภิกฺขเว, นิรยปาลา อุทฺธมฺปาทํ อโธสิรํ เปตฺวา วาสีหิ ตจฺฉนฺติ…เป… ตเมนํ ¶ , ภิกฺขเว, นิรยปาลา รเถ โยเชตฺวา อาทิตฺตาย ปถวิยา สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย [สฺโชติภูตาย (สฺยา.)] สาเรนฺติปิ ปจฺจาสาเรนฺติปิ…เป… ตเมนํ, ภิกฺขเว, นิรยปาลา มหนฺตํ องฺคารปพฺพตํ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ ¶ อาโรเปนฺติปิ โอโรเปนฺติปิ…เป… ตเมนํ, ภิกฺขเว, นิรยปาลา อุทฺธมฺปาทํ อโธสิรํ คเหตฺวา ตตฺตาย โลหกุมฺภิยา ปกฺขิปนฺติ อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย. โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจติ, โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจมาโน สกิมฺปิ อุทฺธํ คจฺฉติ, สกิมฺปิ อโธ คจฺฉติ, สกิมฺปิ ติริยํ คจฺฉติ. โส ตตฺถ ทุกฺขา ติพฺพา กฏุกา เวทนา เวทยติ, น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ¶ ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ. ตเมนํ, ภิกฺขเว, นิรยปาลา มหานิรเย ปกฺขิปนฺติ! โส โข ปน, ภิกฺขเว, มหานิรโย –
‘‘จตุกฺกณฺโณ จตุทฺวาโร, วิภตฺโต ภาคโส มิโต;
อโยปาการปริยนฺโต, อยสา ปฏิกุชฺชิโต.
‘‘ตสฺส อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;
สมนฺตา โยชนสตํ, ผริตฺวา ติฏฺติ สพฺพทา’’ติ [ม. นิ. ๓.๒๕๐; อ. นิ. ๓.๓๖; เป. ว. ๗๑].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติ.
นิรยปาลกถา นิฏฺิตา.
๒๐. วีสติมวคฺโค
(๑๙๗) ๔. ติรจฺฉานกถา
๘๖๙. อตฺถิ ¶ ¶ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตา. อตฺถิ ติรจฺฉานคเตสุ เทวาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตา ¶ . เทวโลโก ติรจฺฉานโยนีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตา. อตฺถิ ตตฺถ กีฏา ปฏงฺคา มกสา มกฺขิกา อหี วิจฺฉิกา สตปที คณฺฑุปฺปาทาติ [คณฺฑุปาทาติ (สฺยา. กํ. ปี.)]? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๗๐. นตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ ตตฺถ เอราวโณ นาม หตฺถินาโค สหสฺสยุตฺตํ ทิพฺพํ ยานนฺติ? อามนฺตา. หฺจิ อตฺถิ ตตฺถ เอราวโณ นาม หตฺถินาโค สหสฺสยุตฺตํ ทิพฺพํ ยานํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตา’’ติ.
๘๗๑. อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตา. อตฺถิ ตตฺถ หตฺถิพนฺธา อสฺสพนฺธา [หตฺถิภณฺฑา อสฺสภณฺฑา (?)] ยาวสิกา การณิกา ภตฺตการกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ. เตน หิ นตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ.
ติรจฺฉานกถา นิฏฺิตา.
๒๐. วีสติมวคฺโค
(๑๙๘) ๕. มคฺคกถา
๘๗๒. ปฺจงฺคิโก ¶ ¶ มคฺโคติ? อามนฺตา. นนุ อฏฺงฺคิโก มคฺโค วุตฺโต ภควตา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธีติ? อามนฺตา. หฺจิ อฏฺงฺคิโก มคฺโค วุตฺโต ภควตา ¶ , เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺิ ¶ …เป… สมฺมาสมาธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปฺจงฺคิโก มคฺโค’’ติ.
ปฺจงฺคิโก มคฺโคติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘มคฺคานํ อฏฺงฺคิโก เสฏฺโ, สจฺจานํ จตุโร ปทา;
วิราโค เสฏฺโ ธมฺมานํ, ทฺวิปทานฺจ จกฺขุมา’’ติ [ธ. ป. ๒๗๓ ธมฺมปเท].
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ.
๘๗๓. สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ, สา จ น มคฺโคติ? อามนฺตา. สมฺมาทิฏฺิ มคฺคงฺคํ, สา จ น มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ, สา จ น มคฺโคติ? อามนฺตา. สมฺมาสงฺกปฺโป…เป… สมฺมาวายาโม…เป… สมฺมาสติ…เป… สมฺมาสมาธิ มคฺคงฺคํ, โส จ น มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สมฺมากมฺมนฺโต…เป… สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ, โส จ น มคฺโคติ? อามนฺตา. สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธิ มคฺคงฺคํ, โส จ น มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สมฺมาทิฏฺิ มคฺคงฺคํ, สา จ มคฺโคติ? อามนฺตา. สมฺมาวาจา ¶ มคฺคงฺคํ, สา จ มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… สมฺมาทิฏฺิ มคฺคงฺคํ, สา จ มคฺโคติ? อามนฺตา. สมฺมากมฺมนฺโต…เป… สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ, โส จ มคฺโคติ? น ¶ เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
สมฺมาสงฺกปฺโป…เป… สมฺมาวายาโม…เป… สมฺมาสติ…เป… สมฺมาสมาธิ มคฺคงฺคํ, โส จ มคฺโคติ? อามนฺตา. สมฺมาวาจา…เป… สมฺมากมฺมนฺโต…เป… สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ, โส จ มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๗๔. อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปุพฺเพว โข ปนสฺส กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อาชีโว สุปริสุทฺโธ โหติ; เอวมสฺสายํ ¶ อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค ¶ ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉตี’’ติ [ม. นิ. ๓.๔๓๑]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ ปฺจงฺคิโก มคฺโคติ.
๘๗๕. ปฺจงฺคิโก มคฺโคติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ยสฺมึ โข, สุภทฺท, ธมฺมวินเย อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค น อุปลพฺภติ, สมโณปิ ตตฺถ น อุปลพฺภติ, ทุติโยปิ ตตฺถ สมโณ น อุปลพฺภติ, ตติโยปิ ตตฺถ สมโณ น อุปลพฺภติ, จตุตฺโถปิ ตตฺถ สมโณ น อุปลพฺภติ. ยสฺมิฺจ โข, สุภทฺท, ธมฺมวินเย อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค อุปลพฺภติ, สมโณปิ ตตฺถ อุปลพฺภติ, ทุติโยปิ…เป… ตติโยปิ…เป… จตุตฺโถปิ ตตฺถ สมโณ อุปลพฺภติ. อิมสฺมึ โข, สุภทฺท, ธมฺมวินเย อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค อุปลพฺภติ. อิเธว, สุภทฺท ¶ , สมโณ, อิธ ทุติโย สมโณ, อิธ ตติโย สมโณ, อิธ จตุตฺโถ สมโณ. สฺุา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อฺเหี’’ติ [ที. นิ. ๒.๒๑๔]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ.
มคฺคกถา นิฏฺิตา.
๒๐. วีสติมวคฺโค
(๑๙๙) ๖. าณกถา
๘๗๖. ทฺวาทสวตฺถุกํ ¶ าณํ โลกุตฺตรนฺติ? อามนฺตา. ทฺวาทส โลกุตฺตราณานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺวาทส โลกุตฺตราณานีติ? อามนฺตา. ทฺวาทส โสตาปตฺติมคฺคาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺวาทส โสตาปตฺติมคฺคาติ? อามนฺตา. ทฺวาทส โสตาปตฺติผลานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺวาทส สกทาคามิมคฺคา…เป… อนาคามิมคฺคา…เป… อรหตฺตมคฺคาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… ทฺวาทส อรหตฺตมคฺคาติ? อามนฺตา. ทฺวาทส อรหตฺตผลานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป….
๘๗๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทฺวาทสวตฺถุกํ าณํ โลกุตฺตร’’นฺติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา ¶ – ‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจ’’นฺติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ ¶ จกฺขุํ อุทปาทิ, าณํ อุทปาทิ, ปฺา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ. ‘ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ปริฺเยฺย’นฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… ปริฺาตนฺติ ¶ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘อิทํ ทุกฺขสมุทยํ [ทุกฺขสมุทโย (สฺยา. กํ. ปี.)] อริยสจฺจ’นฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขสมุทยํ อริยสจฺจํ ปหาตพฺพ’นฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… ปหีนนฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘อิทํ ทุกฺขนิโรธํ [ทุกฺขนิโรธา (สฺยา. กํ. ปี.)] อริยสจฺจ’นฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนิโรธํ อริยสจฺจํ สจฺฉิกาตพฺพ’นฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… สจฺฉิกตนฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจ’นฺติ เม, ภิกฺขเว…เป… ‘ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ ภาเวตพฺพ’นฺติ ¶ เม, ภิกฺขเว…เป… ภาวิตนฺติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป… อาโลโก อุทปาที’’ติ [มหาว. ๑๕; สํ. นิ. ๕.๑๐๘๑; ปฏิ. ม. ๒.๓๐]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ ทฺวาทสวตฺถุกํ าณํ โลกุตฺตรนฺติ.
าณกถา นิฏฺิตา.
วีสติมวคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
มาตุฆาตโก อานนฺตริโก ปิตุฆาตโก อานนฺตริโก อรหนฺตฆาตโก อานนฺตริโก รุหิรุปฺปาทโก อานนฺตริโก สงฺฆเภทโก อานนฺตริโก, นตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส าณํ, นตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลา, อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตา, ปฺจงฺคิโก มคฺโค, ทฺวาทสวตฺถุกํ าณํ โลกุตฺตรนฺติ.
จตุตฺโถ ปณฺณาสโก.
ตสฺสุทฺทานํ –
นิคฺคโห, ปฺุสฺจโย, อฏฺาสิ, อตีเตน จ มาตุฆาตโก.