📜
๔. ธาตุยมกํ
๑. ปณฺณตฺติวาโร
(ก) อุทฺเทโส
๑. อฏฺารส ¶ ¶ ¶ ธาตุโย – จกฺขุธาตุ, โสตธาตุ, ฆานธาตุ, ชิวฺหาธาตุ, กายธาตุ, รูปธาตุ, สทฺทธาตุ, คนฺธธาตุ, รสธาตุ, โผฏฺพฺพธาตุ, จกฺขุวิฺาณธาตุ, โสตวิฺาณธาตุ, ฆานวิฺาณธาตุ, ชิวฺหาวิฺาณธาตุ, กายวิฺาณธาตุ, มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ.
๑. ปทโสธนวาโร
(ก) อนุโลมํ
(ข) จกฺขุธาตุ จกฺขุ?
(ก) โสตํ โสตธาตุ?
(ข) โสตธาตุ โสตํ?…เป…
(ก) จกฺขุวิฺาณํ ¶ จกฺขุวิฺาณธาตุ?
(ข) จกฺขุวิฺาณธาตุ จกฺขุวิฺาณํ?…เป…
(ก) มโน มโนธาตุ?
(ข) มโนธาตุ มโน?
(ก) มโนวิฺาณํ มโนวิฺาณธาตุ?
(ข) มโนวิฺาณธาตุ มโนวิฺาณํ?
(ก) ธมฺโม ธมฺมธาตุ?
(ข) ธมฺมธาตุ ธมฺโม?
(ข) ปจฺจนีกํ
๓. (ก) น ¶ จกฺขุ น จกฺขุธาตุ?
(ข) น จกฺขุธาตุ น จกฺขุ?
(ก) น โสตํ น โสตธาตุ?
(ข) น โสตธาตุ น โสตํ?…เป…
(ก) น จกฺขุวิฺาณํ น จกฺขุวิฺาณธาตุ?
(ข) น จกฺขุวิฺาณธาตุ น จกฺขุวิฺาณํ?…เป…
(ก) น มโน น มโนธาตุ?
(ข) น มโนธาตุ น มโน?
(ก) น มโนวิฺาณํ น มโนวิฺาณธาตุ?
(ข) น มโนวิฺาณธาตุ น มโนวิฺาณํ?
(ก) น ธมฺโม น ธมฺมธาตุ?
(ข) น ธมฺมธาตุ น ธมฺโม?
๒. ปทโสธนมูลจกฺกวาโร
(ก) อนุโลมํ
(ข) ธาตู [ธาตุ (สี. ก.) อฺเหิ ยมเกหิ สํสนฺทิตพฺพํ] โสตธาตุ?…เป…
(ก) จกฺขุ จกฺขุธาตุ?
(ข) ธาตู ธมฺมธาตุ?
(ยถา อายตนยมเก จกฺกํ พนฺธิตํ เอวมิธ จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ.)
(ข) ปจฺจนีกํ
(ข) น ธาตู น โสตธาตุ?
(ก) น จกฺขุ น จกฺขุธาตุ?
(ข) น ธาตู น ฆานธาตุ?…เป…
(ก) น จกฺขุ น จกฺขุธาตุ?
(ข) น ธาตู น ธมฺมธาตุ?…เป…
(ก) น ธมฺโม น ธมฺมธาตุ?
(ข) น ธาตู น จกฺขุธาตุ?…เป…
(ก) น ธมฺโม น ธมฺมธาตุ?
(ข) น ธาตู น มโนวิฺาณธาตุ? (จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ).
๓. สุทฺธธาตุวาโร
(ก) อนุโลมํ
(ข) ธาตู จกฺขุ?
(ก) โสตํ ธาตุ?
(ข) ธาตู โสตํ?
ฆานํ ธาตุ?…เป… ชิวฺหา ธาตุ?… กาโย ธาตุ?… รูปํ ธาตุ?… สทฺโท ธาตุ?… คนฺโธ ธาตุ?… รโส ธาตุ?… โผฏฺพฺโพ ธาตุ?…
(ก) จกฺขุวิฺาณํ ธาตุ?
(ข) ธาตู จกฺขุวิฺาณํ?
(ก) โสตวิฺาณํ ธาตุ?
(ข) ธาตู โสตวิฺาณํ?
… ฆานวิฺาณํ?…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ?… กายวิฺาณํ?
(ก) มโน ธาตุ?
(ข) ธาตู มโน?
(ก) มโนวิฺาณํ ธาตุ?
(ข) ธาตู มโนวิฺาณํ?
(ก) ธมฺโม ธาตุ?
(ข) ธาตู ธมฺโม?
(ข) ปจฺจนีกํ
๗. (ก) น ¶ จกฺขุ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น จกฺขุ?
(ก) น โสตํ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น โสตํ?
… น ฆานํ?… น ชิวฺหา?… น กาโย?… น รูปํ? … น สทฺโท?… น คนฺโธ?… น รโส?… น โผฏฺพฺโพ?
(ก) น จกฺขุวิฺาณํ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น จกฺขุวิฺาณํ?
… น โสตวิฺาณํ?…เป… น ฆานวิฺาณํ?… น ชิวฺหาวิฺาณํ?
(ก) น กายวิฺาณํ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น กายวิฺาณํ?
(ก) น มโน น ธาตุ?
(ข) น ¶ ธาตู น มโน?
(ก) น มโนวิฺาณํ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น มโนวิฺาณํ?
(ก) น ธมฺโม น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น ธมฺโม?
๔. สุทฺธธาตุมูลจกฺกวาโร
(ก) อนุโลมํ
(ข) ธาตู โสตํ?…เป…
(ก) จกฺขุ ธาตุ?
(ข) ธาตู ธมฺโม?…เป…
(ก) ธมฺโม ¶ ธาตุ?
(ข) ธาตู จกฺขุ?…เป…
(ก) ธมฺโม ธาตุ?
(ข) ธาตู มโนวิฺาณํ? (จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ).
(ข) ปจฺจนีกํ
๙. (ก) น ¶ จกฺขุ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น โสตํ?
(ก) น จกฺขุ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น ฆานํ?…เป….
(ก) น จกฺขุ น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น ธมฺโม?…เป…
(ก) น ธมฺโม น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น จกฺขุ?…เป…
(ก) น ธมฺโม น ธาตุ?
(ข) น ธาตู น มโนวิฺาณํ? (จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ).
ปณฺณตฺติอุทฺเทสวาโร.
(ข) นิทฺเทโส
๑. ปทโสธนวาโร
(ก) อนุโลมํ
๑๐. (ก) จกฺขุ ¶ จกฺขุธาตูติ?
ทิพฺพจกฺขุ ปฺาจกฺขุ จกฺขุ, น จกฺขุธาตุ. จกฺขุธาตุ จกฺขุ เจว จกฺขุธาตุ จ.
(ข) จกฺขุธาตุ จกฺขูติ? อามนฺตา.
(ก) โสตํ โสตธาตูติ?
ทิพฺพโสตํ ตณฺหาโสตํ โสตํ, น โสตธาตุ. โสตธาตุ โสตฺเจว โสตธาตุ จ.
(ข) โสตธาตุ โสตนฺติ? อามนฺตา.
(ก) ฆานํ ฆานธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) ฆานธาตุ ฆานนฺติ? อามนฺตา. (ชิวฺหาปิ ฆานธาตุสทิสา).
(ก) กาโย กายธาตูติ?
กายธาตุํ เปตฺวา อวเสโส กาโย [อวเสโส กาโย กาโย (สฺยา.)], น กายธาตุ. กายธาตุ กาโย ¶ เจว กายธาตุ จ.
(ข) กายธาตุ กาโยติ? อามนฺตา.
(ก) รูปํ รูปธาตูติ?
รูปธาตุํ เปตฺวา อวเสสํ รูปํ, น รูปธาตุ. รูปธาตุ รูปฺเจว รูปธาตุ จ.
(ข) รูปธาตุ รูปนฺติ? อามนฺตา. (สทฺโท ฆานสทิโส).
สีลคนฺโธ สมาธิคนฺโธ ปฺาคนฺโธ คนฺโธ, น คนฺธธาตุ. คนฺธธาตุ คนฺโธ เจว คนฺธธาตุ จ.
(ข) คนฺธธาตุ คนฺโธติ? อามนฺตา.
(ก) รโส รสธาตูติ?
อตฺถรโส ธมฺมรโส วิมุตฺติรโส รโส, น รสธาตุ. รสธาตุ รโส เจว รสธาตุ จ.
(ข) รสธาตุ รโสติ? อามนฺตา. (โผฏฺพฺโพ ฆานสทิโส).
(ก) จกฺขุวิฺาณํ จกฺขุวิฺาณธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) จกฺขุวิฺาณธาตุ จกฺขุวิฺาณนฺติ? อามนฺตา.
โสตวิฺาณํ…เป… ฆานวิฺาณํ… ชิวฺหาวิฺาณํ… กายวิฺาณํ….
(ก) มโน มโนธาตูติ?
มโนธาตุํ เปตฺวา อวเสโส มโน, น มโนธาตุ. มโนธาตุ มโน เจว มโนธาตุ จ.
(ข) มโนธาตุ มโนติ? อามนฺตา.
(ก) มโนวิฺาณํ มโนวิฺาณธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) มโนวิฺาณธาตุ มโนวิฺาณนฺติ? อามนฺตา.
(ก) ธมฺโม ธมฺมธาตูติ?
ธมฺมธาตุํ เปตฺวา อวเสโส ธมฺโม, น ธมฺมธาตุ. ธมฺมธาตุ ธมฺโม เจว ธมฺมธาตุ จ.
(ข) ธมฺมธาตุ ธมฺโมติ? อามนฺตา.
(ข) ปจฺจนีกํ
๑๑. (ก) น ¶ จกฺขุ น จกฺขุธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น จกฺขุธาตุ น จกฺขูติ?
ทิพฺพจกฺขุ ปฺาจกฺขุ น จกฺขุธาตุ, จกฺขุ. จกฺขฺุจ จกฺขุธาตฺุจ เปตฺวา อวเสสํ น เจว จกฺขุ น จ จกฺขุธาตุ.
(ก) น โสตํ น ¶ โสตธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น โสตธาตุ น โสตนฺติ?
ทิพฺพโสตํ ตณฺหาโสตํ น โสตธาตุ, โสตํ. โสตฺจ โสตธาตฺุจ เปตฺวา อวเสสํ น เจว โสตํ น จ โสตธาตุ.
(ก) น ¶ ฆานํ น ฆานธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น ฆานธาตุ น ฆานนฺติ? อามนฺตา.
น ชิวฺหา… (สํขิตฺตํ [ยํ สํขิตฺตํ (สฺยา.)], อุภโต อามนฺตา).
(ก) น กาโย น กายธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น กายธาตุ น กาโยติ?
กายธาตุํ เปตฺวา อวเสโส น กายธาตุ, กาโย. กายฺจ กายธาตฺุจ เปตฺวา อวเสโส [อวเสโส กาโย (สฺยา.)] น เจว กาโย น จ กายธาตุ.
(ก) น รูปํ น รูปธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น รูปธาตุ น รูปนฺติ?
รูปธาตุํ เปตฺวา อวเสสํ น รูปธาตุ, รูปํ. รูปฺจ รูปธาตฺุจ เปตฺวา อวเสสํ น เจว รูปํ น จ รูปธาตุ.
น สทฺโท…เป… น คนฺโธ น คนฺธธาตูติ? อามนฺตา.
น คนฺธธาตุ น คนฺโธติ?
สีลคนฺโธ สมาธิคนฺโธ ปฺาคนฺโธ น คนฺธธาตุ, คนฺโธ. คนฺธฺจ คนฺธธาตฺุจ เปตฺวา อวเสโส น เจว คนฺโธ น จ คนฺธธาตุ.
(ก) น ¶ รโส น รสธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น รสธาตุ น รโสติ?
อตฺถรโส ธมฺมรโส วิมุตฺติรโส น รสธาตุ, รโส. รสฺจ รสธาตฺุจ เปตฺวา อวเสโส น เจว รโส น จ รสธาตุ.
น โผฏฺพฺโพ…เป… น จกฺขุวิฺาณํ น จกฺขุวิฺาณธาตูติ? อามนฺตา.
น จกฺขุวิฺาณธาตุ น จกฺขุวิฺาณนฺติ? อามนฺตา.
น โสตวิฺาณํ…เป… น ฆานวิฺาณํ… น ชิวฺหาวิฺาณํ… น กายวิฺาณํ….
(ก) น มโน น มโนธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น มโนธาตุ น มโนติ?
มโนธาตุํ เปตฺวา ¶ อวเสโส น มโนธาตุ, มโน. มนฺจ มโนธาตฺุจ เปตฺวา อวเสโส น เจว มโน น จ มโนธาตุ.
(ก) น มโนวิฺาณํ น มโนวิฺาณธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น มโนวิฺาณธาตุ น มโนวิฺาณนฺติ? อามนฺตา.
(ก) น ธมฺโม น ธมฺมธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น ธมฺมธาตุ น ธมฺโมติ?
ธมฺมธาตุํ เปตฺวา อวเสโส น ธมฺมธาตุ, ธมฺโม. ธมฺมฺจ ธมฺมธาตฺุจ เปตฺวา อวเสโส น เจว ธมฺโม น จ ธมฺมธาตุ.
๒. ปทโสธนมูลจกฺกวาโร
(ก) อนุโลมํ
๑๒. (ก) จกฺขุ ¶ จกฺขุธาตูติ?
ทิพฺพจกฺขุ ปฺาจกฺขุ จกฺขุ, น จกฺขุธาตุ. จกฺขุธาตุ จกฺขุ เจว จกฺขุธาตุ จ.
(ข) ธาตู ¶ โสตธาตูติ?
โสตธาตุ ธาตุ เจว โสตธาตุ จ. อวเสสา ธาตู [อวเสสา ธาตู ธาตู (สฺยา.)] น โสตธาตุ.
(ก) จกฺขุ จกฺขุธาตูติ?
ทิพฺพจกฺขุ ปฺาจกฺขุ จกฺขุ, น จกฺขุธาตุ. จกฺขุธาตุ จกฺขุ เจว จกฺขุธาตุ จ. ธาตู ฆานธาตุ…เป… ธาตู ธมฺมธาตูติ?
ธมฺมธาตุ ธาตุ เจว ธมฺมธาตุ จ. อวเสสา ธาตู น ธมฺมธาตุ.
(ยถา อายตนยมเก ปณฺณตฺติ เอวํ ธาตุยมเกปิ ปณฺณตฺติ. จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ).
(ข) ปจฺจนีกํ
๑๓. (ก) น จกฺขุ น จกฺขุธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น ธาตู น โสตธาตูติ? อามนฺตา.
น จกฺขุ น จกฺขุธาตูติ? อามนฺตา.
น ธาตู น ฆานธาตุ…เป… น ธาตู น ธมฺมธาตูติ? อามนฺตา.
(จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ, สพฺเพ อามนฺตา อุภโตปิ เสเสปิ).
๓. สุทฺธธาตุวาโร
(ก) อนุโลมํ
๑๔. (ก) จกฺขุ ¶ ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) ธาตู จกฺขุธาตูติ?
จกฺขุธาตุ ธาตุ เจว จกฺขุธาตุ จ. อวเสสา ธาตู น จกฺขุธาตุ.
โสตํ ธาตูติ? อามนฺตา.
ฆานํ…เป… ชิวฺหา… กาโย… รูปํ… สทฺโท… คนฺโธ… รโส… โผฏฺพฺโพ….
(ก) จกฺขุวิฺาณํ ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) ธาตู จกฺขุวิฺาณธาตูติ?
จกฺขุวิฺาณธาตุ ธาตุ เจว จกฺขุวิฺาณธาตุ จ. อวเสสา ธาตู ¶ น ¶ จกฺขุวิฺาณธาตุ. โสตวิฺาณํ…เป… ฆานวิฺาณํ… ชิวฺหาวิฺาณํ… กายวิฺาณํ….
(ก) มโน ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) ธาตู มโนธาตูติ?
มโนธาตุ ธาตุ เจว มโนธาตุ จ. อวเสสา ธาตู น มโนธาตุ.
(ก) มโนวิฺาณํ ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) ธาตู มโนวิฺาณธาตูติ?
มโนวิฺาณธาตุ ธาตุ เจว มโนวิฺาณธาตุ จ. อวเสสา ธาตู น มโนวิฺาณธาตุ.
(ก) ธมฺโม ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) ธาตู ธมฺมธาตูติ?
ธมฺมธาตุ ธาตุ เจว ธมฺมธาตุ จ. อวเสสา ธาตู น ธมฺมธาตุ.
(ข) ปจฺจนีกํ
จกฺขุํ เปตฺวา อวเสสา ธาตู น จกฺขุ, ธาตุ. จกฺขฺุจ ธาตฺุจ เปตฺวา อวเสสา น เจว จกฺขุ น จ ธาตู.
(ข) น ธาตู น จกฺขูติ? อามนฺตา.
น โสตํ น ธาตูติ?
โสตํ เปตฺวา…เป… ฆานํ เปตฺวา…เป… ชิวฺห เปตฺวา…เป….
(ก) น กาโย น ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น ธาตู น กายธาตูติ? อามนฺตา.
น รูปํ น ธาตูติ?
รูปํ เปตฺวา…เป… สทฺทํ… คนฺธํ… รสํ… โผฏฺพฺพํ… จกฺขุวิฺาณํ…เป… ¶ มโนวิฺาณํ เปตฺวา…เป….
(ก) น ¶ ธมฺโม น ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น ธาตู น ธมฺมธาตูติ? อามนฺตา.
๔. สุทฺธธาตุมูลจกฺกวาโร
(ก) อนุโลมํ
๑๖. (ก) จกฺขุ ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) ธาตู โสตธาตูติ?
โสตธาตุ ธาตุ เจว โสตธาตุ จ. อวเสสา ธาตู น โสตธาตุ.
จกฺขุ ธาตูติ? อามนฺตา.
ธาตู ฆานธาตุ…เป… ธาตู ธมฺมธาตูติ?
ธมฺมธาตุ ธาตุ เจว ธมฺมธาตุ จ. อวเสสา ธาตู น ธมฺมธาตุ. (จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ).
(ข) ปจฺจนีกํ
๑๗. (ก) น ¶ จกฺขุ น ธาตูติ?
จกฺขุํ เปตฺวา อวเสสา ธาตู น จกฺขุธาตุ. จกฺขฺุจ ธาตฺุจ เปตฺวา อวเสสา น เจว จกฺขุ น จ ธาตุ.
(ข) น ธาตู น โสตธาตูติ? อามนฺตา.
น จกฺขุ น ธาตูติ?
จกฺขุํ เปตฺวา อวเสสา ธาตู น จกฺขุ, ธาตุ. จกฺขุ จ ธาตฺุจ เปตฺวา อวเสสา น เจว จกฺขุ น จ ธาตุ. น ธาตู น ฆานธาตุ…เป… น ธาตู น ธมฺมธาตูติ? อามนฺตา.
(ก) น ธมฺโม น ธาตูติ? อามนฺตา.
(ข) น ธาตู น จกฺขุธาตูติ? อามนฺตา.
น ธมฺโม น ธาตูติ? อามนฺตา.
น ¶ ธาตู น โสตธาตุ…เป… น ธาตู น มโนวิฺาณธาตูติ? อามนฺตา. (จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ).
(ยถา อายตนยมกสฺส ปณฺณตฺติ เอวํ ธาตุยมกสฺส ปณฺณตฺติ วิตฺถาเรตพฺพา)
ปณฺณตฺตินิทฺเทสวาโร.
๒. ปวตฺติวาโร ๑. อุปฺปาทวาโร
(๑) ปจฺจุปฺปนฺนวาโร
(ก) อนุโลมปุคฺคโล
๑๘. (ก) ยสฺส ¶ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส โสตธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?
สจกฺขุกานํ อโสตกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ โสตธาตุ อุปฺปชฺชติ. สจกฺขุกานํ สโสตกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ โสตธาตุ จ อุปฺปชฺชติ.
(ข) ยสฺส วา ปน โสตธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?
สโสตกานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ โสตธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ. สโสตกานํ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ โสตธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ.
(ก) ยสฺส ¶ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส ฆานธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?
สจกฺขุกานํ อฆานกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ ฆานธาตุ ¶ อุปฺปชฺชติ. สจกฺขุกานํ สฆานกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ ฆานธาตุ จ อุปฺปชฺชติ.
(ข) ยสฺส วา ปน ฆานธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?
สฆานกานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฆานธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ. สฆานกานํ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฆานธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ.
(ก) ยสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส รูปธาตุ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา.
(ข) ยสฺส วา ปน รูปธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?
สรูปกานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ รูปธาตุ อุปฺปชฺชติ ¶ , โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ. สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ รูปธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ.
(ก) ยสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา.
(ข) ยสฺส วา ปน มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?
สจิตฺตกานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ. สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ มโนวิฺาณธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ.
(ก) ยสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส ธมฺมธาตุ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา.
(ข) ยสฺส วา ปน ธมฺมธาตุ อุปฺปชฺชติ ตสฺส จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชตีติ?
อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ธมฺมธาตุ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ ¶ จกฺขุธาตุ อุปฺปชฺชติ. สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ธมฺมธาตุ จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ จ อุปฺปชฺชติ.
(ยถา อายตนยมกํ วิภตฺตํ เอวํ ธาตุยมกมฺปิ วิภชิตพฺพํ, สทิสํ กาตพฺพํ).
๓. ปริฺาวาโร
๑๙. โย จกฺขุธาตุํ ปริชานาติ โส โสตธาตุํ ปริชานาตีติ? อามนฺตา.…เป… (ธาตุยมกํ ปริปุณฺณํ เปยฺยาเลน).
ธาตุยมกํ นิฏฺิตํ.
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส