📜
๑๖. โสฬสโม ปริจฺเฉโท
อภิฺานิทฺเทโส
อิโต ¶ ปรํ กริสฺสามิ, ปฺาสุทฺธิกรํ ปรํ;
ปฺจนฺนมฺปิ อภิฺานํ, มุขมตฺตนิทสฺสนํ.
รูปารูปสมาปตฺตี,
นิพฺพตฺเตตฺวา ปนฏฺปิ;
โลกิกาปิ อภิฺาโย,
ภาเวตพฺพา วิภาวินา.
จตุตฺถชฺฌานมตฺเตปิ, สุจิณฺณวสินา สตา;
อนุโยคมภิฺาสุ, กาตุํ วตฺตติ โยคิโน.
อภิฺา ¶ นาม ภิกฺขูนํ, สาภิฺานํ อนุตฺตโร;
อลงฺกาโร หิ ตาณนฺติ, สตฺถนฺติ จ ปวุจฺจติ.
นิพฺพตฺติตาสฺวภิฺาสุ, โยคาวจรภิกฺขุนา;
สมาธิภาวนา หิสฺส, ตทา นิฏฺงฺคตา สิยา.
ทิพฺพานิ ¶ จกฺขุโสตานิ, อิทฺธิจิตฺตวิชานนํ;
ปุพฺเพนิวาสาณนฺติ, ปฺจาภิฺา อิมา สิยุํ.
กสิณานุโลมตาทีหิ, จตุทฺทสนเยหิ จ;
ทเมตพฺพมภิฺาโย, ปตฺตุกาเมน มานสํ.
ทนฺเต สมาหิเต สุทฺเธ, ปริโยทาเต อนงฺคเณ;
นุปกฺเลเส มุทุภูเต, กมฺมนีเย ิตาจเล.
อิติ อฏฺงฺคสมฺปนฺเน, จิตฺเต อิทฺธิวิธาย จ;
อภินีหรติ เจ จิตฺตํ, สิชฺฌติทฺธิวิกุพฺพนํ.
อภิฺาปาทกชฺฌานํ, สมาปชฺช ตโต ปน;
วุฏฺาย หิ สตํ วาปิ, สหสฺสํ วา ยทิจฺฉติ.
‘‘สตํ โหมิ สตํ โหมี’’-จฺเจวํ กตฺวาน มานสํ;
อภิฺาปาทกชฺฌานํ, สมาปชฺช ตโต ปน.
วุฏฺาย ปุนธิฏฺาติ,
สหาธิฏฺานเจตสา;
สตํ โหติ หิ โส โยคี,
สหสฺสาทีสฺวยํ นโย.
ปาทกชฺฌานจิตฺตํ ตุ, นิมิตฺตารมฺมณํ สิยา;
ปริกมฺมมนาเนตฺถ, สตารมฺมณิกานิ ตุ.
ตทาธิฏฺานจิตฺตมฺปิ ¶ , สตารมฺมณเมว ตํ;
ปุพฺเพ วุตฺตปฺปนาจิตฺตํ, วิย โคตฺรภุนนฺตรํ.
ตเมกํ ¶ ชายเต ตตฺถ, จตุตฺถชฺฌานิกํ มโน;
ปริกมฺมวิเสโสว, เสสํ ปุพฺพสมํ อิธ.
อิทฺธิวิธาณํ.
ทิพฺพโสตมิทํ ¶ ตตฺถ, ภาเวตพฺพํ กถํ สิยา;
อภิฺาปาทกชฺฌานํ, สมาปชฺช ตโต ปุน.
วุฏฺาย ปริกมฺเมน, กามาวจรเจตสา;
สทฺโท อาวชฺชิตพฺโพว, มหนฺโต สุขุโมปิ จ.
ตสฺเสวํ ปน สทฺทสฺส, นิมิตฺตํ มนสิ กุพฺพโต;
ทิพฺพโสตมิทานิสฺส, อุปฺปชฺชิสฺสติ ตํ อิติ.
สทฺเทสฺวฺตรํ สทฺทํ, กตฺวา อารมฺมณํ ตโต;
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺเธ ตุ, มโนทฺวาราวชฺชเน ปุน.
ชวนานิ หิ ชายนฺเต, ตสฺส จตฺตาริ ปฺจ วา;
ปุริมาเนตฺถ จิตฺเตสุ, ตีณิ จตฺตาริ วา ปน.
ปริกมฺโมปจารานุ-โลมโคตฺรภุนามกา;
จตุตฺถํ ปฺจมํ วาปิ, อปฺปนาจิตฺตมีริตํ.
สหชาตํ ตุ ยํ าณํ, อปฺปนามานเสน หิ;
ตํ าณํ ทิพฺพโสตนฺติ, วทนฺติ สุตโกวิทา.
ถามชาตํ กโรนฺเตน, ตํ าณํ เตน โยคินา;
‘‘เอตฺถนฺตรคตํ สทฺทํ, สุณามี’’ติ จ เจตสา.
องฺคุลํ ทฺวงฺคุลํ ภิยฺโย,
วิทตฺถิ รตนํ ตถา;
คาโม เทโส ตโต ยาว,
จกฺกวาฬา ตโต ปรํ.
อิจฺเจวํ ตุ ปริจฺฉิชฺช, วฑฺเฒตพฺพํ ยถากฺกมํ;
เอโส อธิคตาภิฺโ, ปาทการมฺมเณน ตุ.
ผุฏฺโกาสคเต ¶ สทฺเท, สพฺเพ ปน สุณาติ โส;
สุณนฺโต ปาฏิเยกฺกมฺปิ, สลฺลกฺเขตุํ ปโหติ โส.
ทิพฺพโสตาณํ.
กถํ ¶ ปนุปฺปาเทตพฺพํ, เจโตปริยมานสํ;
ทิพฺพจกฺขุวเสเนว, อิทํ าณํ ปนิชฺฌติ.
อาโลกํ ปน วฑฺเฒตฺวา, ตสฺมา ทิพฺเพน จกฺขุนา;
หทยํ ปน นิสฺสาย, วตฺตมานํ ตุ โลหิตํ.
ทิสฺวา ปรสฺส วิฺเยฺยํ,
โหติ จิตฺตํ ตุ ภิกฺขุนา;
โสมนสฺสยุเต จิตฺเต,
โลหิตํ โลหิตํ สิยา.
โทมนสฺสยุเต จิตฺเต, วตฺตมาเน ตุ กาฬกํ;
อุเปกฺขาสหิเต จิตฺเต, ติลเตลูปมํ สิยา.
ตสฺมา ¶ ปรสฺส สตฺตสฺส, ทิสฺวา หทยโลหิตํ;
เจโตปริยาณํ ตํ, กาตพฺพํ ถามตํ คตํ.
เอวํ ถามคเต ตสฺมึ, ยถานุกฺกมโต ปน;
จิตฺตเมว วิชานาติ, วินา โลหิตทสฺสนํ.
กามาวจรจิตฺตฺจ, รูปารูเปสุ มานสํ;
สพฺพเมว วิชานาติ, สราคาทิปฺปเภทกํ.
เจโตปริยาณํ.
ปุพฺเพนิวาสาเณน, กตฺตพฺพา ตทนุสฺสติ;
ตํ สมฺปาเทตุกาเมน, อาทิกมฺมิกภิกฺขุนา;
ฌานานิ ปน จตฺตาริ, สมาปชฺชานุปุพฺพโต.
อภิฺาปาทกชฺฌานา, วุฏฺาย หิ ตโต ปุน;
ภิกฺขุนา วชฺชิตพฺพาว, นิสชฺชา สพฺพปจฺฉิมา.
ตโต ¶ ¶ ปภุติ สพฺพมฺปิ, ปฏิโลมกฺกมา ปน;
สพฺพมาวชฺชิตพฺพํ ตํ, ทิวเส รตฺติยํ กตํ.
ปฏิโลมกฺกเมเนว, ทุติเย ตติเยปิ จ;
ทิวเส ปกฺขมาเสสุ, ตถา สํวจฺฉเรสุปิ.
ยาว อสฺมึ ภเว สนฺธิ, ตาว เตน จ ภิกฺขุนา;
กตมาวชฺชิตพฺพํ ตํ, ปุริมสฺมึ ภเวปิ จ.
จุติกฺขเณปิ นิพฺพตฺตํ, นามรูปฺจ สาธุกํ;
เอวมาวชฺชิเต ตสฺมึ, นามรูเป ยทา ปน.
ตเทวารมฺมณํ กตฺวา, นามรูปํ จุติกฺขเณ;
มโนทฺวาเร มนกฺกาโร, อุปฺปชฺชติ ตทา ปน.
อาวชฺชเน นิรุทฺธสฺมึ, ตเทวารมฺมณํ ปน;
กตฺวา ชวนจิตฺตานิ, โหนฺติ จตฺตาริ ปฺจ วา;
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, เสสํ เยฺยํ วิภาวินา.
ปริกมฺมาทินามานิ, ปุริมานิ ภวนฺติ ตุ;
ปจฺฉิมํ อปฺปนาจิตฺตํ, รูปาวจริกํ ภเว.
เตน จิตฺเตน ยํ าณํ, สํยุตฺตํ เตน ยา ปน;
สํยุตฺตา สติ สา ปุพฺเพ-นิวาสานุสฺสตีริตา.
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณํ.
รูปํ ปสฺสิตุกาเมน, ภิกฺขุนา ทิพฺพจกฺขุนา;
กสิณารมฺมณํ ฌานํ, อภิฺาปาทกํ ปน.
อภินีหารกฺขมํ กตฺวา, เตโชกสิณเมว วา;
โอทาตกสิณํ วาปิ, อาโลกกสิณมฺปิ วา.
อิเมสุ ¶ กตปฺุเหิ, กสิเณสุ จ ตีสุปิ;
อาโลกกสิณํ เอตฺถ, เสฏฺนฺติ ปริทีปิตํ.
ตสฺมา ¶ ¶ ตมิตรํ วาปิ, อุปฺปาเทตฺวา ยถากฺกมํ;
อุปจารภูมิยํเยว, ตฺวา ตํ ปน ปณฺฑิโต.
วฑฺเฒตฺวาน เปตพฺพํ, น อุปฺปาเทยฺย อปฺปนํ;
อุปฺปาเทติ สเจ โหติ, ปาทกชฺฌานนิสฺสิตํ.
ฌานสฺส วฑฺฒิตสฺสนฺโต-คตํ รูปํ ตุ โยคินา;
ปสฺสิตพฺพํ ภเว รูปํ, ปสฺสโต ปน ตสฺส ตํ.
ปริกมฺมสฺส วาโร หิ, อติกฺกมติ ตาวเท;
อาโลโกปิ ตโต ตสฺส, ขิปฺปมนฺตรธายติ.
ตสฺมึ อนฺตรหิเต รูป-คตมฺปิ จ น ทิสฺสติ;
เตนาถ ปาทกชฺฌานํ, ปวิสิตฺวา ตโต ปุน.
วุฏฺาย ปน อาโลโก, ผริตพฺโพว ภิกฺขุนา;
เอวํ อนุกฺกเมเนว, อาโลโก ถามวา สิยา.
‘‘อาโลโก เอตฺถ โหตู’’ติ,
ยตฺตกํ านเมว โส;
ปริจฺฉินฺทติ ตตฺเถว,
อาโลโก ปน ติฏฺติ.
ทิวสมฺปิ นิสีทิตฺวา, ปสฺสโต โหติ ทสฺสนํ;
ติณุกฺกาย คโต มคฺคํ, ปุริเสตฺถ นิทสฺสนํ.
อุปฺปาทนกฺกโมปิสฺส, ตตฺรายํ ทิพฺพจกฺขุโน;
วุตฺตปฺปการรูปํ ตํ, กตฺวา อารมฺมณํ ปน.
มโนทฺวาเร มนกฺกาเร, ชาเต ยานิ ตเทว จ;
รูปํ อารมฺมณํ กตฺวา, ชายนฺติ ชวนานิ หิ.
กามาวจรจิตฺตานิ ¶ , ตานิ จตฺตาริ ปฺจ วา;
เหฏฺา วุตฺตนเยเนว, เสสํ เยฺยํ วิภาวินา.
อตฺถสาธกจิตฺตํ ตํ, จตุตฺถชฺฌานิกํ มตํ;
ตํจิตฺตสํยุตํ าณํ, ทิพฺพจกฺขุนฺติ วุจฺจติ.
อนาคตํสาณสฺส ¶ , ยถากมฺมุปคสฺส จ;
ปริกมฺมํ วิสุํ นตฺถิ, อิชฺฌนฺติ ทิพฺพจกฺขุนา.
จุตูปปาตาณมฺปิ, ทิพฺพจกฺขุนฺติ วา ปน;
อตฺถโต เอกเมเวทํ, พฺยฺชเน ปน นานตา.
ทิพฺพจกฺขุาณํ.
โยธ สุณาติ กโรติ จ จิตฺเต,
คนฺถมิมํ ปรมํ ปน ภิกฺขุ;
โส อภิธมฺมมหณฺณวปารํ,
ยาติ อเนน ตเรน ตริตฺวา.
อิติ อภิธมฺมาวตาเร อภิฺานิทฺเทโส นาม
โสฬสโม ปริจฺเฉโท.