📜
๑๗. สตฺตรสโม ปริจฺเฉโท
อภิฺารมฺมณนิทฺเทโส
อนาคตํสาณฺจ ¶ , ยถากมฺมุปคมฺปิ จ;
ปฺจ อิทฺธิวิธาทีนิ, สตฺตาภิฺา อิมา ปน.
เอตาสํ ¶ ปน สตฺตนฺนํ, อภิฺานมิโต ปรํ;
ปวกฺขามิ สมาเสน, อารมฺมณวินิจฺฉยํ.
อารมฺมณตฺติกา วุตฺตา, เย จตฺตาโร มเหสินา;
สตฺตนฺนเมตฺถ าณานํ, สมฺปวตฺตึ สุณาถ เม.
ตตฺถ อิทฺธิวิธาณํ, ปริตฺตาทีสุ สตฺตสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปน.
กาเยนาทิสฺสมาเนน, คนฺตุกาโม ยทาภเว;
จิตฺตสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา, กายํ จิตฺตวเสน ตํ.
มหคฺคเต ¶ จ จิตฺตสฺมึ, สมาโรเปติ โส ตทา;
กายารมฺมณโต าณํ, ปริตฺตารมฺมณํ สิยา.
ทิสฺสมาเนน กาเยน, คนฺตุกาโม ยทา ภเว;
กายสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา, จิตฺตํ กายวเสน ตํ.
ปาทกชฺฌานจิตฺตํ ตํ, กาเย โรเปติ โส ตทา;
ฌานารมฺมณโต าณํ, ตํ มหคฺคตโคจรํ.
อนาคตมตีตฺจ, กโรติ วิสยํ ยทา;
อตีตารมฺมณํ โหติ, ตทานาคตโคจรํ.
กาเยน ทิสฺสมาเนน, คมเน ปน ภิกฺขุโน;
ปจฺจุปฺปนฺโน ภเว ตสฺส, โคจโรติ วินิทฺทิเส.
กายํ จิตฺตวเสนาปิ, จิตฺตํ กายวเสน วา;
ปริณามนกาลสฺมึ, อชฺฌตฺตารมฺมณํ สิยา.
พหิทฺธารมฺมณํ โหติ, พหิทฺธารูปทสฺสเน;
เอวมิทฺธิวิธํ าณํ, สมฺปวตฺตติ สตฺตสุ.
ปจฺจุปฺปนฺเน ปริตฺเต จ, พหิทฺธชฺฌตฺติเกสุปิ;
จตูสฺเวเตสุ ธมฺเมสุ, ทิพฺพโสตํ ปวตฺตติ.
ปจฺจุปฺปนฺโน ¶ ¶ ปริตฺโต จ, สทฺโท อารมฺมณํ ยโต;
ปริตฺตารมฺมณํ ปจฺจุ-ปฺปนฺนารมฺมณตํ คตํ.
อตฺตโน กุจฺฉิสทฺทสฺส, สวเนปิ ปรสฺส จ;
อชฺฌตฺตารมฺมณฺเจว, พหิทฺธารมฺมณมฺปิ จ.
เจโตปริยาณมฺปิ, ปริตฺตาทีสุ อฏฺสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปน.
ปริตฺตารมฺมณํ โหติ, ปริตฺตานํ ปชานเน;
ชานเน มชฺฌิมานํ ตุ, ตํ มหคฺคตโคจรํ.
ชานเน ปน มคฺคสฺส, ผลสฺสาปิ ปชานเน;
ตทา ปนสฺส าณสฺส, อปฺปมาโณว โคจโร.
ตํ ¶ มคฺคารมฺมณํ โหติ, มคฺคจิตฺตสฺส ชานเน;
ปริยาเยเนเวตสฺส, มคฺคารมฺมณตา มตา.
อตีเต สตฺตทิวส-พฺภนฺตเร จ ยทา ปน;
อนาคเต ตถา สตฺต-ทิวสพฺภนฺตเรปิ จ.
ปเรสํ ปน จิตฺตสฺส, ชานเน สมุทีริตํ;
อตีตารมฺมณฺเจว, ตทานาคตโคจรํ.
กถฺจ ปน ตํ ปจฺจุปฺปนฺนโคจรตํ คตํ;
ปจฺจุปฺปนฺนํ ติธา วุตฺตํ, ขณสนฺตติอทฺธโต.
ตตฺถ ติกฺขณสมฺปตฺตํ, ปจฺจุปฺปนฺนขณาทิกํ;
เอกทฺเวสนฺตติวารปริยาปนฺนมิทํ ปน.
สนฺตติปจฺจุปฺปนฺนนฺติ, อาหุ สนฺตติโกวิทา;
เอกพฺภวปริจฺฉินฺนํ, ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ ปจฺฉิมํ.
ขณาทิกตฺตยํ ปจฺจุ-ปฺปนฺนํ ตมาหุ เกจิธ;
เจโตปริยาณสฺส, โหติ อารมฺมณํ อิติ.
ยถา ¶ จ ปุปฺผมุฏฺิมฺหิ, อุกฺขิตฺเต คคเน ปน;
อวสฺสํ เอกเมกสฺส, วณฺฏํ วณฺเฏน วิชฺฌติ.
เอวํ มหาชนสฺสาปิ, จิตฺเต อาวชฺชิเต ปน;
เอกสฺส จิตฺตเมเกน, อวสฺสํ ปน วิชฺฌติ.
เยนาวชฺชติ จิตฺเตน, เยน ชานาติ เจตสา;
เตสํ ทฺวินฺนํ สหฏฺานา-ภาวโต ตํ น ยุชฺชติ.
ชวนาวชฺชนานํ ตุ, นานารมฺมณปตฺติโต;
อนิฏฺเ ปน หิ าเน, อยุตฺตนฺติ ปกาสิตํ.
ตสฺมา สนฺตติอทฺธาน-ปจฺจุปฺปนฺนานเมว ตุ;
วเสน ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ, โหติ อารมฺมณํ อิทํ.
ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อทฺธาขฺยํ, อิทํ ชวนวารโต;
ทีเปตพฺพนฺติ นิทฺทิฏฺํ, ตตฺรายํ ทีปนานโย.
ยทา ¶ ¶ ปรสฺส จิตฺตฺหิ, าตุมาวชฺชติทฺธิมา;
อาวชฺชนมโน ตสฺส, ปจฺจุปฺปนฺนขณวฺหยํ.
อารมฺมณํ ตทา กตฺวา, เตน สทฺธึ นิรุชฺฌติ;
ชวนานิ หิ ชายนฺเต, ตสฺส จตฺตาริ ปฺจ วา.
เอเตสํ ปจฺฉิมํ จิตฺตํ, อิทฺธิจิตฺตมุทีริตํ;
กามาวจรจิตฺตานิ, เสสานีติ วินิทฺทิเส.
เอเตสํ ปน สพฺเพสํ, นิรุทฺธํ ตุ ตเทว จ;
จิตฺตํ อารมฺมณํ โหติ, ตสฺมา สพฺพานิ ตานิปิ.
เอการมฺมณตํ ยนฺติ, น นานารมฺมณานิ หิ;
อทฺธาวสา ภเว ปจฺจุ-ปฺปนฺนารมฺมณโต ปน.
เอการมฺมณภาเวปิ, อิทฺธิมานสเมว จ;
ปรสฺส จิตฺตํ ชานาติ, เนตรานิ ยถา ปน.
จกฺขุทฺวาเร ¶ ตุ วิฺาณํ, รูปํ ปสฺสติ เนตรํ;
เอวเมว จ ตํ อิทฺธิ-จิตฺตเมว จ ชานาติ.
ปรจิตฺตารมฺมณตฺตา, พหิทฺธารมฺมณํ สิยา;
เจโตปริยาณมฺปิ, อฏฺสฺเวว ปวตฺตติ.
ปุพฺเพนิวาสาณมฺปิ, ปริตฺตาทีสุ อฏฺสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปน.
กามาวจรขนฺธานํ, สมนุสฺสรเณ ปน;
ปริตฺตารมฺมณํเยว, โหตีติ ปริทีปเย.
รูปาวจริการุปฺปขนฺธานุสฺสรเณ ปน;
ภวตีติ หิ าตพฺพํ, ตํ มหคฺคตโคจรํ.
อตีเต อตฺตนา มคฺคํ, ภาวิตํ ตุ ผลมฺปิ วา;
สมนุสฺสรโต เอว-ปฺปมาณารมฺมณํ สิยา.
สมนุสฺสรโต มคฺคํ, มคฺคารมฺมณเมว ตํ;
อตีตารมฺมณํเยว, โหติ เอกนฺตโต อิทํ.
เจโตปริยาณมฺปิ ¶ , ยถากมฺมุปคมฺปิ จ;
อตีตารมฺมณา โหนฺติ, กิฺจาปิ อถ โข ปน.
เจโตปริยาณสฺส, สตฺตทฺทิวสพฺภนฺตรํ;
อตีตํ จิตฺตเมวสฺส, อารมฺมณมุทีริตํ.
อตีเต เจตนามตฺตํ, ยถากมฺมุปคสฺสปิ;
ปุพฺเพนิวาสาณสฺส, นตฺถิ กิฺจิ อโคจรํ.
อชฺฌตฺตารมฺมณํ อตฺต-ขนฺธานุสฺสรเณ สิยา;
พหิทฺธารมฺมณํ อฺ-ขนฺธานุสฺสรเณ ภเว.
สรเณ นามโคตฺตสฺส, ตํ นวตฺตพฺพโคจรํ;
ปุพฺเพนิวาสาณมฺปิ, อฏฺสฺเวว ปวตฺตติ.
ปจฺจุปฺปนฺเน ¶ ปริตฺเต จ, พหิทฺธชฺฌตฺติเกสุปิ;
จตูสฺเวเตสุ ธมฺเมสุ, ทิพฺพจกฺขุ ปวตฺตติ.
ทิพฺพโสตสมํ ¶ ทิพฺพ-จกฺขุอารมฺมณกฺกเม;
รูปํ สทฺโทติ ทฺวินฺนํ ตุ, อยเมว วิเสสตา.
อนาคตํสาณมฺปิ, ปริตฺตาทีสุ อฏฺสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปน.
นิพฺพตฺติสฺสติ ยํ กามา-วจเรติ ปชานโต;
ปริตฺตารมฺมณํ โหติ, รูปารูเปสฺวนาคเต.
นิพฺพตฺติสฺสติ ยฺจาปิ, สิยา มหคฺคตโคจรํ;
ภาเวสฺสติ อยํ มคฺคํ, ผลํ สจฺฉิกริสฺสติ.
เอวํ ปชานเน อปฺป-มาณารมฺมณตํ ภเว;
มคฺคํ ภาเวสฺสติจฺเจว, ชานเน มคฺคโคจรํ.
เอกนฺเตน อิทํ าณํ, โหตานาคตโคจรํ;
เจโตปริยํ ตุ กิฺจาปิ, โหตานาคตโคจรํ.
อถ โข ปน ตํ สตฺต-ทิวสพฺภนฺตรํ ปน;
จิตฺตเมว จ ชานาติ, น หิ ตํ อฺโคจรํ.
อนาคตํสาณสฺส ¶ , อนาคตํสโคจรํ;
‘‘อหํ เทโว ภวิสฺสามิ’’-จฺเจวมชฺฌตฺตโคจรํ.
‘‘ติสฺโส ผุสฺโส อมุตฺรายํ,
นิพฺพตฺติสฺสตินาคเต’’;
อิจฺเจวํ ชานเน ตสฺส,
พหิทฺธารมฺมณํ สิยา.
ชานเน นามโคตฺตสฺส, ยสฺส กสฺสจินาคเต;
ปุพฺเพนิวาสาณํว, ตํ นวตฺตพฺพโคจรํ.
ยถากมฺมุปคาณํ ¶ , ปริตฺตาทีสุ ปฺจสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปน.
ชานเน กามกมฺมสฺส, ปริตฺตารมฺมณํ สิยา;
ตถา มหคฺคตกมฺมสฺส, ตํ มหคฺคตโคจรํ.
อตีตเมว ชานาติ, ตสฺมา จาตีตโคจรํ;
อชฺฌตฺตารมฺมณํ โหติ, อตฺตโน กมฺมชานเน.
พหิทฺธารมฺมณํ โหติ, ปรกมฺมปชานเน;
เอวํ ปวตฺติ าตพฺพา, ยถากมฺมุปคสฺสปิ.
สตฺตนฺนมฺปิ อภิฺานํ, วุตฺโต อารมฺมณกฺกโม;
เอตฺถ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วิภาวินา.
วิวิธตฺถวณฺณปเทหิ สมฺปนฺนํ,
มธุรตฺถมตินีหรํ คนฺถํ;
โสตุชนสฺส หทยปีติกรํ,
สุเณยฺย โกจิ มนุโช สเจตโน.
อิติ อภิธมฺมาวตาเร อภิฺารมฺมณนิทฺเทโส นาม
สตฺตรสโม ปริจฺเฉโท.