📜
๒๓. เตวีสติโม ปริจฺเฉโท
กิเลสปฺปหานกถา
เอเตสุ ¶ ¶ ¶ เยน เย ธมฺมา, ปหาตพฺพา ภวนฺติ หิ;
เตสํ ทานิ กริสฺสามิ, ปกาสนมิโต ปรํ.
อิเมสุ ปน จตูสุ มคฺคาเณสุ เย ธมฺมา เยน าเณน ปหาตพฺพา, เตสํ ปหานเมวํ เวทิตพฺพํ. เอตานิ หิ ยถาโยคํ สํโยชนกิเลสมิจฺฉตฺตโลกธมฺมมจฺฉริยวิปลฺลาสคนฺถาคติอาสว- โอฆโยคนีวรณปรามาสอุปาทานานุสยมลอกุสลกมฺมปถ- อกุสลจิตฺตุปฺปาทสงฺขาตานํ ปหานกรานิ.
ตตฺถ สํโยชนานีติ ทส สํโยชนานิ. เสยฺยถิทํ – รูปราคารูปราคมานอุทฺธจฺจาวิชฺชาติ อิเม ปฺจ อุทฺธํภาคิยสํโยชนานิ นาม. สกฺกายทิฏฺิ วิจิกิจฺฉา สีลพฺพตปรามาโส กามราโค ปฏิโฆติ อิเม ปฺจ อโธภาคิยสํโยชนานิ นาม.
กิเลสาติ ทส กิเลสา. เสยฺยถิทํ – โลโภ โทโส โมโห มาโน ทิฏฺิ วิจิกิจฺฉา ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปนฺติ.
มิจฺฉตฺตาติ ทส มิจฺฉตฺตา. เสยฺยถิทํ – มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺโต มิจฺฉาอาชีโว มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสติ มิจฺฉาสมาธิ มิจฺฉาาณํ มิจฺฉาวิมุตฺตีติ.
โลกธมฺมาติ อฏฺ โลกธมฺมา ลาโภ อลาโภ ยโส อยโส นินฺทา ปสํสา สุขํ ทุกฺขนฺติ. อิธ ปน การณูปจาเรน ¶ ลาภาทิวตฺถุกสฺส อนุนยสฺส, อลาภาทิวตฺถุกสฺส ปฏิฆสฺส เจตํ โลกธมฺมคหเณน คหณํ กตนฺติ เวทิตพฺพํ.
มจฺฉริยานีติ ปฺจ มจฺฉริยานิ อาวาสมจฺฉริยํ กุลมจฺฉริยํ ลาภมจฺฉริยํ ธมฺมมจฺฉริยํ ¶ วณฺณมจฺฉริยนฺติ. อิมานิ อาวาสาทีสุ อฺเสํ สาธารณภาวํ อสหนากาเรน ปวตฺตานิ มจฺฉริยานิ.
วิปลฺลาสาติ อนิจฺจทุกฺขอนตฺตอสุเภสุเยว ¶ วตฺถูสุ ‘‘นิจฺจํ สุขํ อตฺตา สุภ’’นฺติ เอวํ ปวตฺตา สฺาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺิวิปลฺลาโสติ อิเม ตโย วิปลฺลาสา.
คนฺถาติ จตฺตาโร คนฺถา อภิชฺฌากายคนฺโถ, พฺยาปาโท, สีลพฺพตปรามาโส, อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถติ.
อคตีติ ฉนฺทโทสโมหภยานิ. อาสวาติ จตฺตาโร อาสวา – กามราคภวราคมิจฺฉาทิฏฺิอวิชฺชาสโวติ. โอฆโยคานีติปิ เตสเมวาธิวจนํ. นีวรณานีติ กามจฺฉนฺทาทโย. ปรามาโสติ มิจฺฉาทิฏฺิยา อธิวจนํ.
อุปาทานาติ จตฺตาริ อุปาทานานิ กามุปาทานาทีนีติ. อนุสยาติ สตฺต อนุสยา กามราคานุสโย ปฏิฆมานทิฏฺิวิจิกิจฺฉาภวราคาวิชฺชานุสโยติ. มลาติ ตโย มลา – โลโภ โทโส โมโหติ.
อกุสลกมฺมปถาติ ทส อกุสลกมฺมปถา. เสยฺยถิทํ – ปาณาติปาโต อทินฺนาทานํ กาเมสุมิจฺฉาจาโร มุสาวาโท ปิสุณวาจา ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาโป อภิชฺฌา พฺยาปาโท มิจฺฉาทิฏฺีติ ทส.
อกุสลจิตฺตุปฺปาทาติ ¶ โลภมูลานิ อฏฺ, โทสมูลานิ ทฺเว, โมหมูลานิ ทฺเวติ อิเม ทฺวาทสาติ.
เอเตสํ สํโยชนาทีนํ เอตานิ ยถาสมฺภวํ ปหานกรานิ. กถํ? สํโยชเนสุ ตาว สกฺกายทิฏฺิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสา อปายคมนียา กามราคปฏิฆาติ เอเต ปมมคฺคาณวชฺฌา, เสสา กามราคปฏิฆา โอฬาริกา ทุติยมคฺคาณวชฺฌา, สุขุมา ตติยมคฺคาณวชฺฌา, รูปราคาทโย ปฺจปิ จตุตฺถมคฺคาณวชฺฌา เอว.
กิเลเสสุ ¶ ทิฏฺิวิจิกิจฺฉา ปมมคฺคาณวชฺฌา, โทโส ตติยมคฺคาณวชฺโฌ, โลภโมหมานถินอุทฺธจฺจอหิริกาโนตฺตปฺปานิ จตุตฺถมคฺคาณวชฺฌานิ.
มิจฺฉตฺเตสุ มิจฺฉาทิฏฺิ มุสาวาโท มิจฺฉากมฺมนฺโต มิจฺฉาอาชีโวติ อิเม ปมมคฺคาณวชฺฌา, มิจฺฉาสงฺกปฺโป ปิสุณวาจา ผรุสวาจาติ อิเม ตติยมคฺคาณวชฺฌา, เจตนาเยว เจตฺถ มิจฺฉาวาจาติ เวทิตพฺพา, สมฺผปฺปลาปมิจฺฉาวายามสติสมาธิวิมุตฺติาณานิ จตุตฺถมคฺคาณวชฺฌานิ.
โลกธมฺเมสุ ปฏิโฆ ตติยมคฺคาณวชฺโฌ, อนุนโย จตุตฺถมคฺคาณวชฺโฌ, ยเส ปสํสาย จ อนุนโย จตุตฺถมคฺคาณวชฺโฌติ เอเก.
มจฺฉริยานิ ปมมคฺคาณวชฺฌานิ เอว.
วิปลฺลาเสสุ ปน อนิจฺเจ นิจฺจํ, อนตฺตนิ อตฺตาติ จ สฺาจิตฺตทิฏฺิวิปลฺลาสา ¶ , ทุกฺเข สุขํ, อสุเภ สุภนฺติ ทิฏฺิวิปลฺลาโส จาติ อิเม ปมมคฺคาณวชฺฌา, อสุเภ สุภนฺติ สฺาจิตฺตวิปลฺลาสา ตติยมคฺคาณวชฺฌา, ทุกฺเข สุขนฺติ จตุตฺถมคฺคาณวชฺฌา.
คนฺเถสุ สีลพฺพตปรามาสอิทํสจฺจาภินิเวสกายคนฺถา ปมมคฺคาณวชฺฌา, พฺยาปาทกายคนฺโถ ตติยมคฺคาณวชฺโฌ, อภิชฺฌากายคนฺโถ จตุตฺถมคฺคาณวชฺโฌว.
อคติโย ¶ ปมมคฺคาณวชฺฌา.
อาสเวสุ ทิฏฺาสโว ปมาณวชฺโฌ, กามาสโว ตติยาณวชฺโฌ, อิตเร ทฺเว จตุตฺถาณวชฺฌา. โอฆโยเคสุปิ เอเสว นโย.
นีวรเณสุ วิจิกิจฺฉานีวรณํ ปมาณวชฺฌํ, กามจฺฉนฺโท พฺยาปาโท กุกฺกุจฺจนฺติ ตีณิ ตติยาณวชฺฌานิ, ถินมิทฺธอุทฺธจฺจานิ จตุตฺถาณวชฺฌานิ.
ปรามาโส ¶ ปมาณวชฺโฌ.
อุปาทาเนสุ สพฺเพสมฺปิ โลกิยธมฺมานํ วตฺถุกามวเสน ‘‘กามา’’ติ อาคตตฺตา รูปารูเปสุ ราโคปิ กามุปาทาเน ปตติ, ตสฺมา ตฺจ กามุปาทานํ จตุตฺถาณวชฺฌํ, เสสานิ ปมาณวชฺฌานิ.
อนุสเยสุ ทิฏฺิวิจิกิจฺฉานุสยา ปมาณวชฺฌา, กามราคปฏิฆานุสยา ตติยาณวชฺฌา, มานภวราคาวิชฺชานุสยา จตุตฺถาณวชฺฌา.
มเลสุ โทสมลํ ตติยาณวชฺฌํ, อิตรานิ จตุตฺถาณวชฺฌาเนว.
อกุสลกมฺมปเถสุ ปาณาติปาโต อทินฺนาทานํ มิจฺฉาจาโร มุสาวาโท มิจฺฉาทิฏฺีติ อิเม ปมาณวชฺฌา, ปิสุณวาจา ผรุสวาจา พฺยาปาโทติ ตติยาณวชฺฌา, สมฺผปฺปลาโป อภิชฺฌา จตุตฺถาณวชฺฌาว.
อกุสลจิตฺตุปฺปาเทสุ จตฺตาโร ทิฏฺิคตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺโต จาติ ปฺจ ปมาณวชฺฌา, ทฺเว ปฏิฆสมฺปยุตฺตา ตติยาณวชฺฌา, เสสา จตุตฺถาณวชฺฌาติ.
ยฺจ เยน วชฺฌํ, ตํ เตน ปหาตพฺพํ นาม. เตน วุตฺตํ ‘‘เอเตสํ สํโยชนาทีนํ ธมฺมานํ เอตานิ ยถาโยคํ ปหานกรานี’’ติ.
เอเตสุ ¶ าเณสุ จ เยน เยน,
โย โย หิ ธมฺโม สมุเปติ ฆาตํ;
โส โส อเสเสน จ เตน เตน,
สนฺทสฺสิโต สาธุ มยา ปเนวํ.
กิเลสปหานกฺกมกถายํ.
ปริฺาทีนิ ¶ ¶ กิจฺจานิ, ยานิ วุตฺตานิ สตฺถุนา;
สจฺจาภิสมเย ตานิ, ปวกฺขามิ อิโต ปรํ.
เอเกกสฺส ปเนเตสุ,
าณสฺเสกกฺขเณ สิยา;
ปริฺา จ ปหานฺจ,
สจฺฉิกิริยา จ ภาวนา.
ปริฺาทีนิ เอตานิ, กิจฺจาเนกกฺขเณ ปน;
ยถาสภาวโต ตานิ, ชานิตพฺพานิ วิฺุนา.
ปทีโป หิ ยถา โลเก, อปุพฺพาจริมํ อิธ;
จตฺตาริ ปน กิจฺจานิ, กโรเตกกฺขเณ ปน.
อาโลกฺจ วิทํเสติ, นาเสติ ติมิรมฺปิ จ;
ปริยาทิยติ เตลฺจ, วฏฺฏึ ฌาเปติ เอกโต.
เอวํ ตํ มคฺคาณมฺปิ, อปุพฺพาจริมํ ปน;
จตฺตาริปิ จ กิจฺจานิ, กโรเตกกฺขเณ ปน.
ปริฺาภิสมเยเนว, ทุกฺขํ อภิสเมติ โส;
ปหานาภิสมเยเนว, ตถา สมุทยมฺปิ จ.
ภาวนาวิธินาเยว, มคฺคํ อภิสเมติ ตํ;
อารมฺมณกฺริยาเยว, นิโรธํ สจฺฉิกโรติ โส.
วุตฺตมฺปิ เจตํ ‘‘มคฺคสมงฺคิสฺส าณํ ทุกฺเขเปตํ าณํ, ทุกฺขสมุทเยเปตํ าณํ, ทุกฺขนิโรเธเปตํ าณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ¶ ปฏิปทายเปตํ าณ’’นฺติ. ตตฺถ ยถา ปทีโป วฏฺฏึ ฌาเปติ, เอวํ มคฺคาณํ ทุกฺขํ ปริชานาติ. ยถา อนฺธการํ นาเสติ, เอวํ สมุทยํ ปชหติ. ยถา อาโลกํ วิทํเสติ, เอวํ สหชาตาทิปจฺจยตาย สมฺมาสงฺกปฺปาทิมคฺคํ ภาเวติ. ยถา เตลํ ปริยาทิยติ, เอวํ กิเลสปริยาทาเนน นิโรธํ สจฺฉิกโรตีติ เวทิตพฺพํ.
อุคฺคจฺฉนฺโต ยถาทิจฺโจ, อปุพฺพาจริมํ ปน;
จตฺตาริ ปน กิจฺจานิ, กโรเตกกฺขเณ อิธ.
โอภาเสติ ¶ จ รูปานิ, นาเสติ ติมิรมฺปิ จ;
อาโลกฺจ วิทํเสติ, สีตฺจ ปฏิหฺติ.
ยถา จ มหตี นาวา, อปุพฺพาจริมํ ปน;
จตฺตาริ ปน กิจฺจานิ, กโรเตกกฺขเณ ปน.
ชหตี โอริมํ ตีรํ, โสตํ ฉินฺทติ สา ปน;
ตถา วหติ ภณฺฑฺจ, ตีรมปฺเปติ ปาริมํ.
นาวาโยริมตีรสฺส, ยถา ปชหนํ ปน;
ตเถว มคฺคาณสฺส, ทุกฺขสฺส ปริชานนํ.
ยถา ¶ ฉินฺทติ ตํ โสตํ, ตณฺหํ ชหติ ตํ ตถา;
ยถา วหติ ตํ ภณฺฑํ, สหชาตาทินา ปน.
ตเถว ปจฺจยตฺเตน, มคฺคํ ภาเวติ นาม โส;
ยถา ปารํ ปน เอวํ, นิโรธารมฺมณํ ภเว.
โลกุตฺตเรน นิทฺทิฏฺา, ยา โลกุตฺตรภาวนา;
สา สงฺเขปนเยเนวํ, มยา สาธุ ปกาสิตา.
โก ¶ หิ นาม นโร โลเก,
โลกุตฺตรสุขาวหํ;
ภาวนํ ปน ปฺาย,
น จ ภาเวยฺย ปณฺฑิโต.
อิมํ วิทิตฺวา หิตภาวนํ วนํ,
อุเปติ โย เว สุขสํหิตํ หิตํ;
วิธูย จิตฺตสฺส อนุตฺตมํ ตมํ,
อุเปติ จาวิคฺคหกมฺปทํ ปทํ.
อิติ อภิธมฺมาวตาเร าณทสฺสนวิสุทฺธินิทฺเทโส นาม
เตวีสติโม ปริจฺเฉโท.