📜
๒. ทุติโย ปริจฺเฉโท
ลกฺขณรสุปฏฺานวิภาโค
สภาโว ¶ ลกฺขณํ นาม, กิจฺจสมฺปชฺชนา รโส;
คยฺหากาโร อุปฏฺานํ, ปทฏฺานํ ตุ ปจฺจโย.
อตฺตุปลทฺธิสงฺขาตา, สมฺปตฺตา จ ปนตฺถโต;
ลกฺขณรสุปฏฺานา, โวหาราโภคเภทิตา.
เตปฺาสสภาเวสุ, ตสฺมา เภทํ ยถารหํ;
ลกฺขณาทิปฺปกาเรหิ, ปวกฺขามิ อิโต ปรํ.
จินฺเตตีติ ภเว จิตฺตํ, จินฺตนมตฺตเมว วา;
สมฺปยุตฺตาถ วา เตน, จินฺเตนฺตีติ จ โคจรํ.
ผุสตีติ ภเว ผสฺโส, ผุสนํ วาถ เกวลํ;
สมฺปยุตฺตาถ วา เตน, ผุสนฺตีติ จ โคจรํ.
เอวํ กตฺตริ ภาเว จ, กรเณ จ ยถารหํ;
เตปฺาสสภาเวสุ, สทฺทนิพฺพจนํ นเย.
อาลมฺพณมนํ จิตฺตํ, ตํวิชานนลกฺขณํ;
สหชาธิฏฺานรสํ, จินฺตากปฺโปติ คยฺหติ.
อาลมฺพณสโมธาโน ¶ ,
ผสฺโส ผุสนลกฺขโณ;
สงฺฆฏฺฏนรโส ตตฺถ,
สนฺนิปาโตติ คยฺหติ.
เวทนาลมฺพณรสา, สา เวทยิตลกฺขณา;
โคจรานุภวรสา, อนุภุตฺตีติ คยฺหติ.
อาการคหณํ ¶ สฺา, สา สฺชานนลกฺขณา;
นิมิตฺตุปฺปาทนรสา, อุปลกฺขาติ คยฺหติ.
เจตนา จิตฺตวิปฺผารา, สายํ พฺยาปารลกฺขณา;
กมฺมนฺตายูหนรสา, สํวิธานนฺติ คยฺหติ.
เอกคฺคตา อวิกฺเขโป, สาวิสาหารลกฺขณา;
สมฺปิณฺฑนรสา จิตฺตํ, สโมธานนฺติ คยฺหติ.
ยาปนํ สหชาตาน-มนุปาลนลกฺขณํ;
ชีวิตํ ชีวนรสํ, อายุพนฺโธติ คยฺหติ.
สารณา มนสีกาโร, สมนฺนาหารลกฺขโณ;
สํโยชนรโส จิตฺต-ปฏิปตฺตีติ คยฺหติ.
สงฺกปฺปนลกฺขโณ ตกฺโก, สหชาภินิโรปโน;
อาลมฺพาหนนรโส, สนฺนิรุชฺโฌติ คยฺหติ.
วิจาโร อนุสนฺธาโน, อนุมชฺชนลกฺขโณ;
จิตฺตานุโยชนรโส, อนุเปกฺขาติ คยฺหติ.
อธิโมกฺโข อสํสปฺโป, สุสนฺนิฏฺานลกฺขโณ;
นิจฺจลาปาทนรโส, ทฬฺหวุตฺตีติ คยฺหติ.
วีริยํ ปน วายาโม, มหุสฺสาหนลกฺขโณ;
กิจฺจาสํสีทนรโส, อุปตฺถมฺโภติ คยฺหติ.
อาลมฺพตฺถิกตา ¶ ฉนฺโท, กตฺตุกามตลกฺขโณ;
อาลมฺพเณสนรโส, หตฺถาทานนฺติ คยฺหติ.
สหชาตานุผรณา, สมฺปิยายนลกฺขณา;
สมฺปีนนรสา ปีติ, ปาโมชฺชมิติ คยฺหติ.
เจโตสทฺทหนํ สทฺธา, ภูโตกปฺปนลกฺขณา;
หิตปกฺขนฺทนรสา, อธิมุตฺตีติ คยฺหติ.
อสมฺโมสา ¶ สภาเวสุ, สติ ธารณลกฺขณา;
ธมฺมาปิลาปนรสา, อปฺปมาโทติ คยฺหติ.
หิรี เชคุจฺฉา ปาเปสุ, สา หรายนลกฺขณา;
หีฬสํโกจนรสา, ปาปลชฺชาติ คยฺหติ.
ปาปสารชฺชโมตฺตปฺปํ, อุพฺเพคุตฺตาสลกฺขณํ;
ภยสงฺโกจนรสํ, อวิสฺสาโสติ คยฺหติ.
อโลโภ อนภิสงฺโค, อปริคฺคหลกฺขโณ;
มุตฺตปฺปวตฺตนรโส, อสํสคฺโคติ คยฺหติ.
อโทโส จิตฺตสาขลฺยํ, อพฺยาปชฺชนลกฺขโณ;
สณฺหปฺปวตฺตนรโส, โสมฺมภาโวติ คยฺหติ.
อโมโห ขลิตาภาโว, ปฏิวิชฺฌนลกฺขโณ;
วิสโยภาสนรโส, ปฏิโพโธติ คยฺหติ.
ตตฺรมชฺฌตฺตโตเปกฺขา, สมีกรณลกฺขณา;
อปกฺขปาตนรสา, สมวาโหติ คยฺหติ.
ปสฺสทฺธิ กายจิตฺตานํ, ทรถาภาวลกฺขณา;
อปริปฺผนฺทนรสา, สีติภาโวติ คยฺหติ.
ลหุตา กายจิตฺตานํ, อทนฺธาการลกฺขณา;
อวิตฺถารรสา สลฺลหุกวุตฺตีติ คยฺหติ.
มุทุตา กายจิตฺตานํ, กกฺขฬาภาวลกฺขณา;
กิจฺจาวิโรธนรสา, อนุกุลฺยนฺติ คยฺหติ.
กมฺมฺตา ¶ อุภินฺนมฺปิ, อลํกิจฺจสฺส ลกฺขณา;
ปวตฺติสมฺปตฺติรสา, โยคภาโวติ คยฺหติ.
ตถา ปาคฺุตา ทฺวินฺนํ, วิสทาการลกฺขณา;
สุขปฺปวตฺตนรสา, เสริภาโวติ คยฺหติ.
อุชุตา ¶ กายจิตฺตานํ, กุฏิลาภาวลกฺขณา;
ชิมฺหนิมฺมทนรสา, อุชุวุตฺตีติ คยฺหติ.
สมฺมาวาจา วจีสุทฺธิ, วาจาสํยมลกฺขณา;
มิจฺฉาวาโจรมรสา, วจีเวลาติ คยฺหติ.
สมฺมากมฺมํ กฺริยาสุทฺธํ, สมฺมากรณลกฺขณํ;
มิจฺฉากมฺโมรมรสํ, กฺริยาเวลาติ คยฺหติ.
สมฺมาชีโว วิสุทฺเธฏฺิ, อลฺลิฏฺาชีวลกฺขโณ;
มิจฺฉาชีโวรมรโส, สมฺมาวุตฺตีติ คยฺหติ.
กรุณา ทีนสตฺเตสุ, ทุกฺขาปนยลกฺขณา;
โสตฺถิตาปตฺถนรสา, อนุกมฺปาติ คยฺหติ.
สุขฏฺิเตสุ มุทิตา, อนุโมทนลกฺขณา;
เจโตวิกาสนรสา, อวิโรโธติ คยฺหติ.
เจโตสารชฺชนา โลโภ, อปริจฺจาคลกฺขโณ;
อาลมฺพคิชฺฌนรโส, อภิลคฺโคติ คยฺหติ.
เจโตพฺยาปชฺชนํ โทโส, สมฺปทุสฺสนลกฺขโณ;
อาลมฺพณฆาตรโส, จณฺฑิกฺกมิติ คยฺหติ.
เจโตสมฺมุยฺหนํ โมโห,
โส สมฺมุยฺหนลกฺขโณ;
สภาวจฺฉาทนรโส,
อนฺธภาโวติ คยฺหติ.
ปาปาชิคุจฺฉาหิริกํ, นิลฺลชฺชาการลกฺขณํ;
ปาโปปลาปนรสํ, มลคฺคาโหติ คยฺหติ.
อสารชฺชนมโนตฺตปฺปมนุตฺตาสนลกฺขณํ ¶ ;
ปาปปกฺขนฺทนรสํ, ปาคพฺภมิติ คยฺหติ.
ทิฏฺิ ¶ ทฬฺหวิปลฺลาโส, สา ปรามาสลกฺขณา;
ตุจฺฉาภินิเวสนรสา, มิจฺฉาคาโหติ คยฺหติ.
‘‘อหสฺมี’’ติ มฺมาโน, โส สมุนฺนติลกฺขโณ;
เกตุสมฺปคฺคหรโส, อหํกาโรติ คยฺหติ.
ปรสมฺปตฺตีสุ อิสฺสา, อกฺขมาการลกฺขณา;
เจโตวิกุจนรสา, วิมุขตฺตนฺติ คยฺหติ.
ปริคฺคเหสุ มจฺเฉรํ, สนฺนิคูหนลกฺขณํ;
สามฺาสหนรสํ, เววิจฺฉมิติ คยฺหติ.
เจโตปหนนํ ถีนํ, ตํ สํสีทนลกฺขณํ;
อุสฺสาหภฺชนรสํ, สํขิตฺตตฺตนฺติ คยฺหติ.
วิฆาโต สหชาตานํ, มิทฺธํ โมหนลกฺขณํ;
สตฺติสํภฺชนรสํ, อาตุรตฺตนฺติ คยฺหติ.
อุทฺธจฺจํ จิตฺตวิกฺเขโป, อวูปสมลกฺขณํ;
เจโตนวฏฺานรสํ, ภนฺตตฺตมิติ คยฺหติ.
วิปฺปฏิสาโร กุกฺกุจฺจมนุโสจนลกฺขณํ;
อตฺตานุโสจนรสํ, ปจฺฉาตาโปติ คยฺหติ.
กงฺขายนา วิจิกิจฺฉา, อสนฺนิฏฺานลกฺขณา;
อเนกคาหนรสา, อปฺปติฏฺาติ คยฺหติ.
อิจฺเจวํ ลกฺขณาทีหิ, วิภาเวยฺย วิจกฺขโณ;
เตปฺาสสภาเวสุ, สภาวาการลกฺขณํ.
ลกฺขณตฺถกุสลา ¶ สลกฺขเณ,
ลกฺขณตฺถปรเมปิ เกวลํ;
ลกฺขณุคฺคหสุขาย วณฺณยุํ,
ลกฺขณาทิมุขโต สลกฺขณํ.
อตฺถํ ¶ ตเมวมนุคมฺม มเยตฺถ วุตฺต-
มตฺถานมตฺถนยนตฺถมเนกธาปิ;
ปตฺเถยฺย เมตฺถ วจนตฺถนเยหิ าณ-
มตฺเถสุ พุทฺธวจนตฺถนยตฺถิเกหิ.
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท ลกฺขณรสุปฏฺานวิภาโค นาม
ทุติโย ปริจฺเฉโท.