📜
๓. ตติโย ปริจฺเฉโท
เภทสงฺคหวิภาโค
เอวํ เภทสภาเวสุ, เตสฺเวว ปุน สงฺคหํ;
สภาวตฺถวิเสเสหิ, ปวกฺขามิ อิโต ปรํ.
อสาธารณาเณหิ, สตฺถา วตฺถุวิเวจโก;
สงฺคเหตฺวา สภาเคหิ, ธมฺเม ทสฺเสสิ จกฺขุมา.
ทิฏฺิภินิเวสฏฺเน, ยถาภูตสภาวโต;
ปรมามสติจฺเจกา, ปรามาโสติ ภาสิตา.
กิเลสาสุจิภาเวน, วณสฺสาวรโส วิย;
อาลิมฺปนฺตาว สนฺตานํ, สวนฺตีติ ปกาสิตา.
กามตณฺหา ภวตณฺหา, ทิฏฺาวิชฺชาติ อาสวา;
จตฺตาโร อาสวฏฺเน, ตโย ธมฺมา สภาวโต.
เอเตโว ¶ ฆาติ วุตฺตาว, ทฺวาราลมฺพาภิวาหิโน;
โอตฺถริตฺวา ปราภูเต, หรนฺตา ปาณิโน ภเว.
โยคาติ ¶ จาหุ เต เอว, ปาณิโน ภวยนฺตเก;
ทฺวาราลมฺพาภิสมฺพนฺธา, ยนฺตพนฺธาว โยชิตา.
สนฺตานมธิคณฺหนฺตา, มาลุวาว มหาตรุํ;
คณฺหนฺตา ทฬฺหมาลมฺพํ, มณฺฑูกมิว ปนฺนโค.
กามตณฺหา จ ทิฏฺิ จ, อุปาทานา จตุพฺพิธา;
ทิฏฺิ ทิฏฺิสีลพฺพต-มตฺตวาโทติ เภทิตา.
กาเยน กายํ คนฺเถนฺตา, ทุปฺปมฺุจานุเวิโน;
กถิตา กายคนฺถาติ, ตณฺหาพฺยาปาททิฏฺิโย.
สีลพฺพตปรามาโส, อิติ ทิฏฺิ วิเภทิตา;
อิทํสจฺจาภินิเวโส, อิติ เจวํ จตุพฺพิธา.
เนกฺขมฺมํ ปลิโพเธนฺตา, ภาวนาปริปนฺถกา;
สนฺตานมณฺฑโกสาว, ปริโยนนฺธกาติ จ.
กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท, ถินมิทฺธฺจ สํสโย;
อวิชฺชุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจมิติ นีวรณา มตา.
อาคาฬฺหํ ปริยาทาย, โอคยฺหนุปฺปวตฺติโน;
โยปฺปโรคาว สนฺตาน-มนุเสนฺตีติ ภาสิตา.
กามราโค ภวราโค, ปฏิโฆ มานทิฏฺิโย;
กงฺขาวิชฺชาติ สตฺเตว, ฉ ธมฺมานุสยา มตา.
ทฺวาราลมฺพณพนฺเธน, ปาณีนํ ภวมณฺฑเล;
สํโยชนานิ วุตฺตานิ, ปาสพนฺธาว ปกฺขินํ.
กามรูปารูปราคา, ปฏิโฆ โมหสํสโย;
ทิฏฺิ สีลพฺพตํ มาโน, อุทฺธจฺเจน ทสา ภเว.
รูปารูปราคุทฺธจฺจํ, อภิธมฺเม วินา ปุน;
ภวราคิสฺส มจฺเฉรํ, คเหตฺวา ทสธา สิยุํ.
สํกฺเลปยนฺติ ¶ ¶ สนฺตานํ, อุปฆาเตนฺติ ปาณิโน;
สหชาเตกฺเลเสนฺตีติ, กิเลสาติ ปกาสิตา.
โลโภ โทโส จ โมโห จ,
ทิฏฺิ มาโน จ สํสโย;
ถินาหิริกโนตฺตปฺป-
มุทฺธจฺเจน สิยุํ ทส.
นวสงฺคหิตา เอตฺถ, ทิฏฺิโลภา ปกาสิตา;
สตฺตสงฺคหิตาวิชฺชา, ปฏิโฆ ปฺจสงฺคโห.
จตุสงฺคหิตา กงฺขา, มานุทฺธจฺจา ติสงฺคหา;
ทุกสงฺคหิตํ ถีนํ, กุกฺกุจฺจเมกสงฺคหํ.
ทฺวิธาหิริกโนตฺตปฺป-มิสฺสามจฺฉริยํ ตถา;
อิจฺเจวํ ทสธา วุตฺตา, ปาปเกสฺเวว สงฺคหา.
ปรามาสาสโวฆา จ, โยคุปาทานคนฺถโต;
นีวารณานุสยโต, สํโยชนกิเลสโต.
จุทฺทเสว ตุ สงฺเขปา, สตฺตปฺาส เภทโต;
ยถาธมฺมานุสาเรน, จิตฺตุปฺปาเทสุ โยชเย.
ตโตปเร โนปรามา-สาทิเภทิตสงฺคหา;
จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานมิติ ทีปเย.
อิจฺจากุสลธมฺมานํ, ตฺวา สงฺคหมุตฺตรํ;
มิสฺสกา นาม วิฺเยฺยา, ยถาสมฺภวโต กถํ;
โลโภ โทโส จ โมโห จ,
เอกนฺตากุสลา ตโย;
อโลภาโทสาโมโห จ,
กุสลาพฺยากตา ตถา.
ปาทปสฺเสว ¶ มูลานิ, ถิรภาวาย ปจฺจยา;
มูลภาเวน ธมฺมานํ, เหตู ธมฺมา ฉ ทีปิตา.
วิตกฺโก ¶ จ วิจาโร จ, ปีติ เจกคฺคตา ตถา;
โสมนสฺสํ โทมนสฺสํ, อุเปกฺขาติ จ เวทนา.
อาหจฺจุปนิชฺฌายนฺตา, นิชฺฌานฏฺเน ปจฺจยา;
ฌานธมฺมาติ สตฺถาห, ปฺจ วตฺถุสภาวโต.
สมฺมาทิฏฺิ จ สงฺกปฺโป, วายาโม วิรติตฺตยํ;
สมฺมาสติ สมาธี จ, มิจฺฉาทิฏฺิ จ สมฺภวา.
สมฺมามิจฺฉา จ นียนฺตา, นิยฺยานฏฺเน ปจฺจยา;
มคฺคงฺคา ทฺวาทสกฺขาตา, นว ธมฺมา สภาวโต.
อตฺตภาวํ ปวตฺเตนฺตา, โอชฏฺมกเวทนํ;
ปฏิสนฺธินามรูป-มาหรนฺตา ยถากฺกมํ.
กพฬีกาโร อาหาโร,
ผสฺโส สฺเจตนา ตถา;
วิฺาณมิติ จตฺตาโร,
อาหาราติ ปกาสิตา.
ธมฺมานํ สหชาตานํ, อินฺทฺริยฏฺเน ปจฺจยา;
อตฺตานมิสฺสรฏฺเน, อนุวตฺตาปกา ตถา.
สทฺธา จ สติ ปฺา จ, วีริเยกคฺคตาปิ จ;
เวทนา ชีวิตํ จิตฺตํ, อฏฺ รูปินฺทฺริยานิ จ.
กถํ ชีวิตเมกํ ตุ, สุขํ ทุกฺขนฺติ เวทนา;
โสมนสฺสํ โทมนสฺสํ, อุเปกฺขาติ จ เภทิตา.
ปฺาทิมคฺเคนฺาต-ฺสฺสามีตินฺทฺริยํ ภเว;
มชฺเฌ อฺินฺทฺริยมนฺเต, อฺาตาวินฺทฺริยํ ตถา.
โสฬเสว ¶ สภาเวน, อินฺทฺริยฏฺวิภาคโต;
อินฺทฺริยานีติ วุตฺตานิ, พาวีสติ วิภาวเย.
ทฬฺหาธิฏฺิตสนฺตานา ¶ , วิปกฺเขหิ อกมฺปิยา;
พลวนฺตสภาเวน, พลธมฺมา ปกาสิตา.
สทฺธา สติ หิโรตฺตปฺปํ, วีริเยกคฺคตา ตถา;
ปฺาหิริกาโนตฺตปฺป-มิจฺเจวํ นวธา มตา.
เชฏฺา ปุพฺพงฺคมฏฺเน, ปฺุาปฺุปวตฺติยํ;
ปจฺจยาธิปฺปเตยฺเยน, สหชานํ ยถารหํ.
จตฺตาโรธิปตี วุตฺตา, อาธิปฺปจฺจสภาวโต;
ฉนฺโท จิตฺตฺจ วีริยํ, วีมํสาติ จ ตาทินา.
ปฺจสงฺคหิตา ปฺา, วายาเมกคฺคตา ปน;
จตุสงฺคหิตา จิตฺตํ, สติ เจว ติสงฺคหา.
สงฺกปฺโป เวทนา สทฺธา, ทุกสงฺคหิตา มตา;
เอเกกสงฺคหา เสสา, อฏฺวีสติ ภาสิตา;
อิจฺเจวํ สตฺตธา เภโท, วุตฺโต มิสฺสกสงฺคโห.
เหตุฌานงฺคมคฺคงฺคา, อาหารินฺทฺริยโต ตถา;
พลาธิปฺปติโต เจว, ปฺุาปฺุาทิมิสฺสตา;
ฉตฺตึเสว สภาเวน, จตุสฏฺิ ปเภทโต.
อิจฺเจวํ สงฺคเหตฺวาน, วิภาเวยฺย ตโต ปรํ;
จิตฺตุปฺปาทปเภเทสุ, ยถาสมฺภวโต กถํ.
สิตาวชฺชนวิฺาณํ, สมฺปฏิจฺฉนตีรณา;
อฏฺารสาเหตุกาว, โมมูหา เอกเหตุกา.
เสสา ตุ กุสลา าณวิยุตฺตา จ ทฺวิเหตุกา;
จิตฺตุปฺปาทาปเร สตฺต-จตฺตาลีส ติเหตุกา.
ปฺจวิฺาณมชฺฌานํ ¶ , ทฺวิฌานงฺคิกมีริตํ;
จตุตฺถปฺจมชฺฌานํ, ติฌานํ ตติยํ มตา.
จตุฌานํ ตุ ทุติยํ, กาเม จ สุขวชฺชิตา;
ปฺจฌานํ ตุ ปมํ, กาเม จ สุขิตา มตา.
ปมานุตฺตรํ ¶ ฌานํ, อฏฺมคฺคงฺคิกํ มตํ;
สตฺตมคฺคงฺคิกํ นาม, เสสฌานมนุตฺตรํ.
โลกิยํ ปมํ ฌานํ, ตถา กาเม ติเหตุกา;
ปฺจมคฺคงฺคิกา นาม, จิตฺตุปฺปาทา ปกาสิตา.
เสสํ มหคฺคตํ ฌานํ, สมฺปยุตฺตา จ ทิฏฺิยา;
าเณน วิปฺปยุตฺตา จ, จตุมคฺคงฺคิกา มตา.
ปฏิฆุทฺธจฺจยุตฺตา จ, วิปฺปยุตฺตา จ ทิฏฺิยา;
ติมคฺคงฺคํ ทุมคฺคงฺคํ, กงฺขิตํ สมุทีริตํ.
น โหนฺตาเหตุเก มคฺคา, จิตฺตฏฺิติ จ กงฺขิเต;
วิทิตา นิยตตา จ, โลกิเยสุ น อุทฺธฏา.
กาเมสุ กพฬีกาโร, อนาหาโร อสฺิโน;
จิตฺตุปฺปาเทสุ สพฺพตฺถ, อาหารตฺตยมีริตํ.
อินฺทฺริยานิ วิภาเวยฺย, นวธานุตฺตเร พุโธ;
อฏฺธา สมุทีเรยฺย, โลกิเยสุ ติเหตุเก.
สตฺตธา ปน าเณน, วิปฺปยุตฺเต ปกาสเย;
สิตโวฏฺพฺพนาปฺุเ, ปฺจธา กงฺขิเต ปน.
จตุธา ติวิธา เสเส, จิตฺตุปฺปาเท สมีรเย;
ติเหตุกา สตฺตพลา, ฉพลา ตุ ทุเหตุกา.
จตุพลา อกุสลา, กงฺขิตํ ติพลํ มตํ;
ทฺวิพลํ สิตโวฏฺพฺพ-มพลํ เสสมีริตํ.
ชวเนธิปตีนํ ¶ ตุ, โย โกเจโก ติเหตุเก;
ทฺวิเหตุเก วา กุสเล, วีมํสา โนปลพฺภติ.
โลกิเยสุ วิปาเกสุ,
โมหมูเล อเหตุเก;
ยถาสมฺภววุตฺติตฺตา,
นตฺถาธิปติ โกจิปิ.
สมฺโภติ ¶ กายวิฺาเณ, ปฺุปาเก สุขินฺทฺริยํ;
ทุกฺขินฺทฺริยมฺปิ ตตฺเถว, ปาปปากมฺหิ ภาสิตํ.
สนฺตีรณฺจ หสนํ, โสมนสฺสานิ โสฬส;
ปมาทิจตุชฺฌานํ, โสมนสฺสยุตํ ภเว.
โทมนสฺสยุตฺตา ทฺเวว, จิตฺตุปฺปาทา ปกาสิตา;
ตทฺเ ปน สพฺเพปิ, ปฺจปฺาสุเปกฺขกา.
เวทนาสมฺปโยคฺจ, วินิพฺภุชฺเชวมฏฺธา;
เหตุโยคาทิเภเทหิ, จิตฺตุปฺปาทา ปกาสิตา.
ตํตํวิโยคเภทฺจ, ปจฺเจกมถ มิสฺสิตํ;
ยถาวุตฺตานุสาเรน, ยถาสมฺภวโต นเย.
อิจฺเจวํ ปน โยเชตฺวา, จิตฺตุปฺปาเทสุ มิสฺสกํ;
ตโต เยฺยา วิสุทฺธา จ, โพธิปกฺขิยสงฺคหา.
กาเย จ เวทนาจิตฺเต, ธมฺเมสุ จ ยถารหํ;
อสุภํ ทุกฺขมนิจฺจ-มนตฺตาติ สุปฏฺิตา.
สมฺมาสติ ปนิจฺเจกา, กิจฺจโคจรเภทโต;
สติปฏฺานนาเมน, จตฺตาโรติ ปกาสิตา.
อุปฺปนฺนานุปฺปนฺนปาป-ปหานานุปฺปาทนาย จ;
อนุปฺปนฺนุปฺปนฺเนหิ วา, นิพฺพตฺติอภิวุทฺธิยา.
ปทหนฺตสฺส ¶ วายาโม, กิจฺจาโภควิภาคโต;
สมฺมปฺปธานนาเมน, จตฺตาโรติ ปกาสิตา.
อิทฺธิยา ปาทภูตตฺตา, อิทฺธิปาทาติ ภาสิตา;
ฉนฺโท จิตฺตฺจ วีริยํ, วีมํสาติ จตุพฺพิธา.
ปฺจ สทฺธา สติ ปฺา, วีริเยกคฺคตา ตถา;
อินฺทฺริยานินฺทฺริยฏฺเน, พลฏฺเน พลานิ จ.
สติ ธมฺมวิจโย จ, ตถา วีริยปีติโย;
ปสฺสทฺเธกคฺคตาเปกฺขา, พุชฺฌนฺตสฺสงฺคภาวโต.
โพชฺฌงฺคาติ ¶ วิเสเสน, สตฺต ธมฺมา ปกาสิตา;
นิยฺยานฏฺเน มคฺคงฺคา, สมฺมาทิฏฺาทิอฏฺธา.
ฉสงฺคเหตฺถ วายาโม, สติปฺา สมีริตา;
ปฺจสงฺคหิตา นาม, สมาธิ จตุสงฺคโห.
สทฺธา ทุสงฺคหา วุตฺตา, เสสา เอเกกสงฺคหา;
อิจฺเจวํ สตฺตธา เภโท, โพธิปกฺขิยสงฺคโห.
สติปฏฺานสมฺมปฺปธานโต อิทฺธิปาทโต;
อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคา, มคฺคเภทา จ ภาสิตา.
ฉนฺโท จิตฺตมุเปกฺขา จ, สทฺธาปสฺสทฺธิปีติโย;
สมฺมาทิฏฺิ จ สงฺกปฺโป, วายาโม วิรติตฺตยํ.
สมฺมาสติ สมาธีติ, ทีปิตา โพธิปกฺขิยา;
จุทฺทสา ธมฺมโต โหนฺติ, สตฺตตึส ปเภทโต.
เยหิ ธมฺเมหิ พุชฺฌนฺโต, สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ;
สมตฺตานุตฺตเร โหนฺติ, น วา สงฺกปฺปปีติโย.
ปุพฺพภาเคปิ ลพฺภนฺติ, โลกิยมฺหิ ยถารหํ;
นิพฺเพธภาวนากาเล, ฉพฺพิสุทฺธิปวตฺติยํ.
อิจฺเจวํ ¶ ติวิธา เภทํ, วิภาเวยฺย ยถารหํ;
สภาวเภทภินฺนานํ, สภาคตฺเถหิ สงฺคหํ.
เภทสงฺคหวิทูหิ วณฺณิตํ, เภทสงฺคหวิมุตฺติสาสเน;
เภทสงฺคหนยตฺถมุตฺตมํ, เภทสงฺคหมุขํ ปกาสิตํ.
ธมฺมสภาววิภาคพุเธวํ, ธมฺมทิสมฺปติสาสนธมฺเม;
ธมฺมวิภูติวิภูสิตจิตฺตา, ธมฺมรสามตภาคิ ภวนฺติ.
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท เภทสงฺคหวิภาโค นาม
ตติโย ปริจฺเฉโท.