📜
๓. ตติโย ปริจฺเฉโท
เจตสิกวิภาคนิทฺเทโส
สพฺเพ ¶ ¶ เจตสิกา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา;
นามสามฺโตเยว, ทฺเวปฺาส ภวนฺติ เต.
เสยฺยถิทํ – ผสฺโส เวทนา สฺา เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺเตกคฺคตา วีริยํ ชีวิตํ ฉนฺโท อธิโมกฺโข มนสิกาโร ตตฺรมชฺฌตฺตตา สทฺธา สติ หิรี โอตฺตปฺปํ อโลโภ อโทโส อโมโห กายปฺปสฺสทฺธิอาทีนิ ฉ ยุคานิ, ติสฺโส วิรติโย, กรุณา มุทิตา โลโภ โทโส โมโห อุทฺธจฺจํ มาโน ทิฏฺิ อิสฺสา มจฺฉริยํ กุกฺกุจฺจํ ถินํ มิทฺธํ วิจิกิจฺฉา อหิริกํ อโนตฺตปฺปฺจาติ.
จตุปฺาสธา ¶ กาเม, รูเป ปฺจทเสริตา;
เต โหนฺติ ทฺวาทสารูเป, จตฺตาลีสมนาสวา.
เอกวีสสตํ สพฺเพ, จิตฺตุปฺปาทา สมาสโต;
เอเตสุ เตสมุปฺปตฺตึ, อุทฺธริตฺวา ปเนกกํ.
ผสฺสาทีนํ ตุ ธมฺมานํ, ปวกฺขามิ อิโต ปรํ;
ปาฏวตฺถาย ภิกฺขูนํ, จิตฺตเจตสิเกสฺวหํ.
เอกคฺคตา มนกฺกาโร, ชีวิตํ ผสฺสปฺจกํ;
อฏฺเเต อวินิพฺโภคา, เอกุปฺปาทา สหกฺขยา.
ผสฺโส จ เวทนา สฺา, เจตนา ชีวิตินฺทฺริยํ;
เอกคฺคตา มนกฺกาโร, สพฺพสาธารณา อิเม.
วิตกฺโก ปฺจปฺาส-จิตฺเตสุ สมุทีริโต;
จาโร ฉสฏฺิจิตฺเตสุ, ชายเต นตฺถิ สํสโย.
เอกปฺาสจิตฺเตสุ ¶ , ปีติ เตสฏฺิยา สุขํ;
อุเปกฺขา ปฺจปฺาส-จิตฺเต ทุกฺขํ ตุ ตีสุ หิ.
โหติ ทฺวาสฏฺิจิตฺเตสุ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ ปน;
ทุกฺขินฺทฺริยํ ปเนกสฺมึ, ตเถกมฺหิ สุขินฺทฺริยํ.
ปฺจุตฺตรสเต ¶ จิตฺเต, วีริยํ อาห นายโก;
จตุตฺตรสเต จิตฺเต, สมาธินฺทฺริยมพฺรวิ.
สพฺพาเหตุกจิตฺตานิ, เปตฺวา เจกเหตุเก;
เอกุตฺตรสเต จิตฺเต, ฉนฺทสฺสุปฺปตฺติมุทฺทิเส.
เปตฺวา ทส วิฺาเณ, วิจิกิจฺฉายุตมฺปิ จ;
ทสุตฺตรสเต จิตฺเต, อธิโมกฺโข อุทีริโต.
สทฺธา ¶ สติ หิโรตฺตปฺปํ, อโลภาโทสมชฺฌตา;
ฉเฬว ยุคฬา จาติ, ธมฺมา เอกูนวีสติ.
เอกนวุติยา จิตฺเต, ชายนฺติ นิยตา อิเม;
อเหตุเกสุ จิตฺเตสุ, อปฺุเสุ น ชายเร.
เอกูนาสีติยา จิตฺเต, ปฺา ชายติ สพฺพทา;
อฏฺวีสติยา จิตฺเต, กรุณามุทิตา สิยุํ.
กามาวจรปฺุเสุ, สพฺพโลกุตฺตเรสุ จ;
จตฺตาลีสวิเธ จิตฺเต, สาฏฺเก วิรติตฺตยํ.
สทฺธา สติ หิโรตฺตปฺปํ, อโลภาทิตฺตยมฺปิ จ;
ยุคฬานิ ฉ มชฺฌตฺตํ, กรุณามุทิตาปิ จ.
ตถา วิรติโย ติสฺโส, สพฺเพ เต ปฺจวีสติ;
กุสลาพฺยากตา จาปิ, กุสเลน ปกาสิตา.
อหิรีกมโนตฺตปฺปํ, โมโห อุทฺธจฺจเมว จ;
ทฺวาทสาปฺุจิตฺเตสุ, นิยตาเยว ชายเร.
โลโภ ¶ โทโส จ โมโห จ, มาโน ทิฏฺิ จ สํสโย;
มิทฺธมุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ, ถินํ มจฺฉริยมฺปิ จ.
อหิรีกมโนตฺตปฺปํ, อิสฺสา จ โทมนสฺสกํ;
เอเต อกุสลา วุตฺตา, เอกนฺเตน มเหสินา.
โลโภ อฏฺสุ นิทฺทิฏฺโ, วุตฺตา จตูสุ ทิฏฺิตุ;
มาโน ทิฏฺิวิยุตฺเตสุ, โทโสทฺวีสฺเวว ชายเต.
อิสฺสามจฺเฉรกุกฺกุจฺจา, ทฺวีสุ ชายนฺติ โน สห;
วิจิกิจฺฉา ปเนกสฺมึ, ถินมิทฺธํ ตุ ปฺจสุ.
ผสฺโส ¶ จ เวทนา สฺา, เจตนา ชีวิตํ มโน;
วิตกฺโก จ วิจาโร จ, ปีติ วีริยสมาธิ จ.
ฉนฺโท เจวาธิโมกฺโข จ, มนสิกาโร จ จุทฺทส;
กุสลากุสลา เจว, โหนฺติ อพฺยากตาปิ จ.
เอกูนตึสจิตฺเตสุ, ฌานํ ปฺจงฺคิกํ มตํ;
จตุฌานงฺคยุตฺตานิ, สตฺตตึสาติ นิทฺทิเส.
เอกาทสวิธํ จิตฺตํ, ติวงฺคิกมุทีริตํ;
จตุตึสวิธํ จิตฺตํ, ทุวงฺคิกมุทีริตํ.
สภาเวนาวิตกฺเกสุ ¶ , ฌานงฺคานิ น อุทฺธเร;
สพฺพาเหตุกจิตฺเตสุ, มคฺคงฺคานิ น อุทฺธเร.
ตีณิ โสฬสจิตฺเตสุ, อินฺทฺริยานิ วเท พุโธ;
เอกสฺมึ ปน จตฺตาริ, ปฺจ เตรสสุทฺธเร.
สตฺต ทฺวาทสจิตฺเตสุ, อินฺทฺริยานิ ชิโนพฺรวิ;
เอเกนูเนสุ อฏฺเว, จตฺตาลีสมเนสุ จ.
จตฺตาลีสาย ¶ จิตฺเตสุ, นวกํ นายโกพฺรวิ;
เอวํ อินฺทฺริยโยโคปิ, เวทิตพฺโพ วิภาวินา.
อมคฺคงฺคานิ นาเมตฺถ, อฏฺารส อเหตุกา;
ฌานงฺคานิ น วิชฺชนฺติ, วิฺาเณสุ ทฺวิปฺจสุ.
เอกํ จิตฺตํ ทุมคฺคงฺคํ, ติมคฺคงฺคานิ สตฺตสุ;
จตฺตาลีสาย จิตฺเตสุ, มคฺโค โส จตุรงฺคิโก.
ปฺจทฺทสสุ จิตฺเตสุ, มคฺโค ปฺจงฺคิโก มโต;
วุตฺโต ทฺวตฺตึสจิตฺเตสุ, มคฺโค สตฺตงฺคิโกปิ จ.
มคฺโค ¶ อฏฺสุ จิตฺเตสุ, มโต อฏฺงฺคิโกติ หิ;
เอวํ ตุ สพฺพจิตฺเตสุ, มคฺคงฺคานิ สมุทฺธเร.
พลานิ ทฺเว ทฺวิจิตฺเตสุ, เอกสฺมึ ตีณิ ทีปเย;
เอกาทสสุ จตฺตาริ, ฉ ทฺวาทสสุ นิทฺทิเส.
เอกูนาสีติยา สตฺต, โสฬเสวาพลานิ ตุ;
จิตฺตเมวํ ตุ วิฺเยฺยํ, สพลํ อพลมฺปิ จ.
ฌานงฺคมคฺคงฺคพลินฺทฺริยานิ,
จิตฺเตสุ ชายนฺติ หิ เยสุ ยานิ;
มยา สมาเสน สมุทฺธริตฺวา,
วุตฺตานิ สพฺพานิปิ ตานิ เตสุ.
อิติ อภิธมฺมาวตาเร เจตสิกวิภาคนิทฺเทโส นาม
ตติโย ปริจฺเฉโท.