📜
๖. ฉฏฺโ ปริจฺเฉโท
รูปวิภาโค
อิติ ปฺจปริจฺเฉท-ปริจฺฉินฺนตฺถสงฺคหํ;
นามธมฺมมเสเสน, วิภาเวตฺวา สภาวโต.
สปฺปเภทํ ปวกฺขามิ, รูปธมฺมมิโต ปรํ;
ภูโตปาทายเภเทน, ทุวิธมฺปิ ปกาสิตํ.
อุทฺเทสลกฺขณาทีหิ, วิภาคชนกา ตถา;
กลาปุปฺปตฺติโต จาปิ, ยถานุกฺกมโต กถํ?
รุปฺปตีติ ¶ ภเว รูปวิการปฺปจฺจเยสติ;
รูปรูปํ ตถา รูปปริยาปนฺนโตปรํ.
ภูตรูปํ ตุ ปถวี, อาโป เตโช ตถาปโร;
วาโย จ ภวตูปาทารูปเมตฺถาติ ภาสิตํ.
ภูตรูปมุปาทาย ¶ , ปวตฺตติ น จฺถา;
อิจฺจุปาทายรูปนฺติ, รูปํ เสสมุทีริตํ.
จกฺขุ โสตฺจ ฆานฺจ, ชิวฺหา กาโยติ ปฺจธา;
ปสาทรูปมกฺขาตํ, โนปสาทํ ปเนตรํ.
รูปสทฺทคนฺธรสา, โผฏฺพฺพมิติ ปฺจธา;
รูปํ ปสาทวิสยํ, ปสาโท โคจรํปรํ.
อิตฺถตฺตํ ปุริสตฺตฺจ, ภาวรูปมุทีริตํ;
ชีวิตินฺทฺริยรูปนฺติ, อุปาทินฺนปวตฺติกํ.
วตฺถุรูปํ ตุ หทยํ, ยํ ธาตุทฺวยนิสฺสยํ;
กพฬีการมาหารรูปมิจฺจาหุ ปณฺฑิตา.
รูปธมฺมสภาวตฺตา, รูปนฺติ ปริทีปิตํ;
อิจฺเจวมฏฺารสธา, รูปรูปมุทีริตํ.
อนิปฺผนฺนสภาวตฺตา, รูปากาโรปลกฺขิตํ;
อนิปฺผนฺนํ นาม รูปํ, ทสธา ปริทีปิตํ.
รูปปฺปริจฺเฉทํ รูปมิจฺจากาโส ปกาสิโต;
กายพฺพจีวิฺตฺติกํ, ทฺวยํ วิฺตฺติรูปกํ.
ลหุตา มุทุตา กมฺม-ฺตา วิฺตฺติยา สห;
วิการรูปมิจฺจาหุ, ปฺจธา จ วิภาวิโน.
อุปจโย สนฺตติ จ, ชรตานิจฺจตาติ จ;
จตุธา ลกฺขณรูปํ, รูปกณฺเฑ วิภาวิตํ.
อิจฺเจวมฏฺวีสติวิธานิปิ ¶ วิจกฺขโณ;
รูปานิ ลกฺขณาทีหิ, วิภาเวยฺย ยถากฺกมํ.
ขรตา ปถวีธาตุ, สายํ กกฺขฬลกฺขณา;
กลาปาธิฏฺานรสา, ปฏิคฺคาโหติ คยฺหติ.
อาพนฺธนมาโปธาตุ, สา ปคฺฆรณลกฺขณา;
กลาปาพนฺธนรสา, สงฺคหตฺเตน คยฺหติ.
เตชนตฺตํ ¶ เตโชธาตุ, สายมุณฺหตฺตลกฺขณา;
ปาจนรสา มทฺทวา-นุปฺปาทนนฺติ คยฺหติ.
วาโยธาตุ วายนตฺตํ, สา วิตฺถมฺภนลกฺขณา;
สมีรณรสาภินิ-หารภาเวน คยฺหติ.
สพฺพตฺถาวินิภุตฺตาปิ, อสมฺมิสฺสิตลกฺขณา;
ตํตํภาวสมุสฺสนฺนสมฺภาเรสุปลกฺขิตา.
อฺมฺเนุปตฺถทฺธา, เสสรูปสฺส นิสฺสยา;
จตุทฺเธวํ กลาเปสุ, มหาภูตา ปวตฺตเร.
จกฺขุ สมฺภารจกฺขุมฺหิ, สตฺตกฺขิปฏโลจิเต;
กณฺหมณฺฑลมชฺฌมฺหิ, ปสาโทติ ปวุจฺจติ.
เยน จกฺขุปสาเทน, รูปานิ อนุปสฺสติ;
ปริตฺตํ สุขุมํ เจตํ, อูกาสิรสมูปมํ.
โสตํ โสตพิลสฺสนฺโต,
ตมฺพโลมาจิเต ตถา;
องฺคุลิเวธนากาเร,
ปสาโทติ ปวุจฺจติ.
อนฺโต อชปทฏฺาเน, ฆานํ ฆานพิเล ิตํ;
ชิวฺหา ชิวฺหาย มชฺฌมฺหิ, อุปฺปลาการสนฺนิเภ.
อิจฺเจวํ ¶ ปน จตฺตาโร, ตํตํเทสววตฺถิตา;
กายปฺปสาโท กายมฺหิ, อุปาทินฺเนติ ปฺจธา.
กปฺปาสปฏลสฺเนห-สนฺนิภา ภูตนิสฺสิตา;
ปสาทา ชีวิตารกฺขา, รูปาทิปริวาริตา.
ธีตา ราชกุมาราว, กลาปนฺตรวุตฺติโน;
ทฺวารภูตาว ปจฺเจกํ, ปฺจวิฺาณวีถิยา.
รูปาทาภิฆาตารหภูตานํ วา ยถากฺกมํ;
ทฏฺุกามนิทานาทิกมฺมภูตานเมว วา.
ปสาทลกฺขณา ¶ รูปา-ทาวิฺชนรสา ตถา;
ปฺจวิฺาณยุคฬํ, ทฺวารภาเวน คยฺหเร.
รูปํ นิภาโส ภูตานํ, สทฺโท นิคฺโฆสนํ ตถา;
คนฺโธว คนฺธนํ ตตฺถ, รโส จ รสนียตา.
อิจฺเจวํ ปน จตฺตาโร, โคจรา ภูตนิสฺสิตา;
ภูตตฺตยฺจ โผฏฺพฺพมาโปธาตุวิวชฺชิตํ.
สทฺโท อนิยโต ตตฺถ, ตทฺโ สหวุตฺติโน;
ตํตํสภาวเภเทน, ตํตํทฺวาโรปลกฺขิโต.
ปฺเจว ปฺจวิฺาณวีถิยา วิสยา มตา;
จกฺขาทิปฏิหนนลกฺขณาว ยถากฺกมํ.
ปฺจวิฺาณยุคฬาลมฺพภาวรสา ตถา;
ปฺจวิฺาณยุคฬํ, โคจรตฺเตน คยฺหเร.
อิตฺถินฺทฺริยํ ปนิตฺถตฺตมิตฺถิภาโวติ ภาสิโต;
ปุริสตฺตํ ตถา ภาโว, ปุริสินฺทฺริยนามโก.
ตํ ทฺวยํ ปนุปาทินฺนกาเย สพฺพตฺถ ลพฺภติ;
กลาปนฺตรภินฺนฺจ, ภินฺนสนฺตานวุตฺติ จ.
วเส ¶ วตฺเตติ ลิงฺคาน-มิตฺถิปุมฺภาวลกฺขณํ;
อิตฺถีติ จ ปุริโสติ, ปกาสนรสํ ตถา.
อิตฺถีนํ ปุริสานฺจ, ลิงฺคสฺส จ ยถากฺกมํ;
นิมิตฺตกุตฺตากปฺปานํ, การณตฺเตน คยฺหติ.
สตฺตา มรนฺติ นาเสน, ยสฺส ปาณนฺติ วุตฺติยา;
สชีวมตกายานํ, เภโท เยโนปลกฺขิโต.
ตเทตํ กมฺมชาตาน-มนุปาลนลกฺขณํ;
ชีวิตํ ชีวนรสํ, อายุพทฺโธติ คยฺหติ.
มโนธาตุยา จ ตถา, มโนวิฺาณธาตุยา;
นิสฺสยลกฺขณํ วตฺถุ-รูปํ หทยสมฺมตํ.
สมาธานรสํ ¶ ตาส-มุพฺพาหตฺเตน คยฺหติ;
ยสฺมึ กุปฺปิตกาลมฺหิ, วิกฺขิตฺตา โหนฺติ ปาณิโน.
กาโย ยสฺสานุสาเรน, จิตฺตกฺเขเปน ขิชฺชติ;
ยสฺมึ นิรุทฺเธ วิฺาณ-โสโตปิ จ นิรุชฺฌติ.
ยํ นิสฺสาย ปติฏฺาติ, ปฏิสนฺธิ ภวนฺตเร;
ตเทตํ กมฺมสมฺภูตํ, ปฺจโวการภูมิยํ.
มชฺเฌ หทยโกสมฺหิ, อฑฺฒปสตโลหิเต;
ภูตรูปมุปาทาย, จกฺขาทิ วิย วตฺตติ.
กพฬีกาโร อาหาโร, รูปาหรณลกฺขโณ;
กายานุยาปนรโส, อุปตฺถมฺโภติ คยฺหติ.
โอชาย ยาย ยาเปนฺติ, อาหารสฺเนหสตฺติยา;
ปาณิโน กามโลกมฺหิ, สายเมวํ ปวุจฺจติ.
อากาสธาตุ รูปานํ, ปริโยสานลกฺขณา;
ปริจฺเฉทรสา รูปมริยาโทติ คยฺหติ.
สลกฺขณปริจฺฉินฺนรูปธมฺมปริคฺคเห ¶ ;
โยคีนมุปการาย, ยํ เทเสสิ ทยาปโร.
ปริจฺฉินฺนสภาวานํ, กลาปานํ ยถารหํ;
ปริยนฺตานเมเวส, ตทากาโร ปวุจฺจติ.
คมนาทิวจีโฆสปวตฺตมฺหิ ยถากฺกมํ;
วาโยปถวิธาตูนํ, โย วิกาโร สมตฺถตา.
สหโชปาทินฺนกานํ, กฺริยาวาจาปวตฺติยา;
วิปฺผนฺทฆฏฺฏนาเหตุ, จิตฺตานุปริวตฺตโก.
ส วิการวิเสโสยํ, วิฺตฺตีติ ปกาสิโต;
วิฺาเปตีติ กาเยน, วาจาย จ วิจินฺติตํ.
วาโยปถวาธิกานํ, ภูตานมิติ เกจน;
ปวุตฺตา ตาทินา กาย-ปริคฺคหสุขาย ยา.
กาโย ¶ ยสฺสานุภาเวน,
สหาโภโคว ขายติ;
ยํ นิโรธา ปราภูโต,
เสติ นิจฺเจตโน ยถา.
โลเก ปปฺจา วตฺตนฺติ, พหุธา ยาย นิมฺมิตา;
กปฺเปนฺติ กายมตฺตานํ, พาลา ยาย จ วฺจิตา.
สายํ กายวจีกมฺม-ทฺวารภาเวน ลกฺขิตา;
พฺยาปารฆฏฺฏนาเหตุ-วิการาการลกฺขณา.
กายวาจาอธิปฺปาย-ปกาสนรสา ตถา;
กายวิปฺผนฺทฆฏฺฏน-เหตุภาเวน คยฺหติ.
ลหุตา ปน รูปานํ, อทนฺธาการลกฺขณา;
อวิตฺถานรสา สลฺล-หุกวุตฺตีติ คยฺหติ.
มุทุตาปิ ¶ จ รูปานํ, กกฺขฬาภาวลกฺขณา;
กิจฺจาวิรุชฺฌนรสา, อนุกุลฺยนฺติ คยฺหติ.
กมฺมฺตา จ รูปานํ, อลํกิจฺจสฺส ลกฺขณา;
ปวตฺติสมฺปตฺติรสา, โยคฺคภาโวติ คยฺหติ.
สปฺปายมุตุมาหารํ, ลทฺธา จิตฺตมนามยํ;
ลหู มุทุ จ กมฺมฺํ, ยทา รูปํ ปวตฺตติ.
ตถา ปวตฺตรูปสฺส, ปวตฺตาการเภทิตํ;
ลหุตาทิตฺตยมฺเปตํ, สหวุตฺติ ตทา ภเว.
สปฺปายปฏิเวธาย, ปฏิปตฺตุปการิกา;
สาการา รูปสมฺปตฺติ, ปฺตฺเตวํ มเหสินา.
รูปสฺโสปจโย นาม, รูปสฺสาจยลกฺขโณ;
รูปุมฺมุชฺชาปนรโส, ปาริปูรีติ คยฺหติ.
ปวตฺติลกฺขณา รูป-สนฺตตีติ ปกาสิตา;
อนุปฺปพนฺธนรสา, อวิจฺเฉโทติ คยฺหติ.
รูปมาจยรูเปน ¶ , ชายติจฺจุปรูปริ;
เปกฺขโตปจายาการา, ชาติ คยฺหติ โยคินา.
อนุปฺปพนฺธากาเรน, ชายตีติ สเมกฺขโต;
ตทายํ สนฺตตาการา, สมุปฏฺาสิ เจตสิ.
เอวมาโภคเภเทน, ชาติรูปํ ทฺวิธา กตํ;
อตฺถูปลทฺธิภาเวน, ชายนฺตํ วาถ เกวลํ.
รูปวิวิตฺตโมกาสํ, ปุรกฺขตฺเตน จียติ;
อภาวา ปน ภาวาย, ปวตฺตมิติ สนฺตติ.
เอวมาการเภทาปิ, สพฺพาการวรากโร;
ชาติรูปํ ทฺวิธากาสิ, ชาติรูปวิโรจโน.
ชรตา ¶ กาลหรณํ, รูปานํ ปากลกฺขณา;
นวตาปายนรสา, ปุราณตฺตนฺติ คยฺหติ.
อนฺติมกฺขณสมฺปตฺติ, ปริภิชฺชนลกฺขณา;
อนิจฺจตา หรณรสา, ขยภาเวน คยฺหติ.
อิติ ลกฺขณรูปํ ตุ, ติวิธํ ภินฺนกาลิกํ;
สภาวรูปธมฺเมสุ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํ.
เยน ลกฺขียติ รูปํ, ภินฺนาการํ ขเณ ขเณ;
วิปสฺสนานยตฺถาย, ตมิจฺจาห ตถาคโต.
อิจฺเจวํ สปริจฺเฉทา, สวิการา สลกฺขณา;
อกิจฺฉา ปฏิเวธาย, ทยาปนฺเนน ตาทินา.
รูปธมฺมา สภาเวน, วิชฺชมานาติ ภาสิตา;
อชฺฌตฺติกาทิเภเทน, พหุธา ภิชฺชเร กถํ;
ทฺวารภูตา ปวตฺเตนฺติ, จิตฺตมตฺตาติ กปฺปิตํ;
รูปมชฺฌตฺติกํ ตสฺมา, ปสาทา พาหิรํปรํ.
วณฺโณ ¶ คนฺโธ รโสชา จ, ภูตรูปฺจ ภาสิตํ;
อวินิพฺโภครูปํ ตุ, วินิพฺโภคํ ปเนตรํ.
สตฺตวิฺาณธาตูนํ, นิสฺสยตฺตา ยถารหํ;
ปสาทา หทยฺเจว, วตฺถุนา วตฺถุ เทสิตํ.
ปฺจวิฺาณุปาทินฺน-ลิงฺคาทิ จ ปวตฺติโต;
ปสาทา ชีวิตํ ภาวา, เจนฺทฺริยํ เนนฺทฺริยํปรํ.
ปฺจวิฺาณกมฺมานํ, ปวตฺติมุขภาวโต;
ทฺวารํ ปสาทวิฺตฺติ-ปรมทฺวารมีริตํ.
ปฏิหฺนฺตฺมฺํ, ปสาทวิสยา ปน;
ตสฺมา สปฺปฏิฆํ นาม, รูปมปฺปฏิฆํปรํ.
ทฺวาราลมฺพณภาเวน ¶ , สภาเวเนว ปากฏา;
เต เอโวฬาริกํ ตสฺมา, เสสํ สุขุมมีริตํ.
โอฬาริกสภาเวน, ปริคฺคหสุขา ตหึ;
เต เอว สนฺติเกรูปํ, ทูเรรูปํ ปเนตรํ.
ตณฺหาทิฏฺีหุเปเตน, กมฺมุนาทินฺนภาวโต;
กมฺมชาตมุปาทินฺนํ, อนุปาทินฺนกํปรํ.
จกฺขุนา ทิสฺสมานตฺตา, สนิทสฺสนนามกํ;
รูปเมว ตโต เสส-มนิทสฺสนมพฺรวุํ.
สนิทสฺสนรูปฺจ, รูปํ สปฺปฏิฆํ ตถา;
อนิทสฺสนมฺํ ตุ, ถูลํ สปฺปฏิฆํ มตํ.
อนิทสฺสนรูปฺจ, เสสํ อปฺปฏิฆํ ตถา;
รูปํ ติวิธมิจฺเจวํ, วิภชนฺติ วิจกฺขณา.
อปฺปตฺตโคจรคฺคาหิรูปํ จกฺขาทิกํ ทฺวยํ;
สมฺปตฺตคฺคาหิ ฆานาทิ-ตฺตยมคฺคาหิกํ รูปํ.
ทิฏฺํ รูปํ สุตํ สทฺโท, มุตํ คนฺธาทิกตฺตยํ;
วิฺาเณเนว เยฺยตฺตา, วิฺาตมปรํ ภเว.
หทยํ ¶ วตฺถุเมเวตฺถ, ทฺวารํ วิฺตฺติกทฺวยํ;
ปสาทา วตฺถุ จ ทฺวารํ, อฺํ ตุภยวชฺชิตํ.
เภทิตฺวา รูปมิจฺเจวํ, ตสฺเสว ปุน ปณฺฑิโต;
สมุฏฺานชนเกหิ, วิภาเวยฺย ยถารหํ.
กุสลากุสลํ กมฺม-มตีตํ กามิกํ ตถา;
รูปาวจรมิจฺเจวํ, ปฺจวีสติธา ิตํ.
ปฏิสนฺธิมุปาทาย, สฺชเนติ ขเณ ขเณ;
กามรูเปสุ รูปานิ, กมฺมชานิ ยถารหํ.
ชายนฺตํ ¶ ปฺจวิฺาณ-ปาการุปฺปวิวชฺชิตํ;
ภวงฺคาทิมุปาทาย, สมุปฺปาเทติ มานสํ.
สีตุณฺโหตุสมฺาตา,
เตโชธาตุ ิติกฺขเณ;
ตเถวชฺโฌหฏาหาโร,
กาเม กายปฺปติฏฺิโต.
อชฺฌตฺตํ ปน จตฺตาโร, พาหิโร ตุปลพฺภติ;
สพฺเพ กามภเว รูเป, อาหาโร น สมีริโต.
ปวตฺเต โหนฺติ จตฺตาโร, กมฺมเมโวปปตฺติยํ;
ชีวมานสฺส สพฺเพปิ, มตสฺโสตุ สิยา น วา.
กมฺมํ จิตฺโตตุมาหาร-มิจฺเจวํ ปน ปณฺฑิตา;
รูปานํ ชนกตฺเตน, ปจฺจยาติ ปกาสยุํ.
หทยินฺทฺริยรูปานิ, กมฺมชาเนว จิตฺตชํ;
วิฺตฺติทฺวยมีเรนฺติ, สทฺโท จิตฺโตตุโช มโต.
จิตฺโตตุกพฬีการ-สมฺภูตา ลหุตาทโย;
กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-ชานิ เสสานิ ทีปเย.
ชายมานาทิรูปานํ, สภาวตฺตา หิ เกวลํ;
ลกฺขณานิ น ชายนฺติ, เกหิจีติ ปกาสิตํ.
ยทิชาตาทโย ¶ เตส-มวสฺสํ ตํสภาวตา;
เตสฺจ ลกฺขณานนฺติ, อนวตฺถา ภวิสฺสติ.
อฏฺารส ปนฺนรส, เตรส ทฺวาทสาติ จ;
กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-ชานิ โหนฺติ ยถากฺกมํ.
กลาปานิ ยถาโยคํ, ตานิ สงฺคยฺห ปณฺฑิตา;
นว ฉ จตุโร ทฺเวติ, เอกวีสติ ภาวยุํ.
ชีวิตฺจาวินิพฺโภค-รูปฺจ ¶ , สหวุตฺติโต;
สงฺคยฺห จกฺขุทสกํ, จกฺขุมาทาย ภาสิตํ.
ตถา โสตฺจ ฆานฺจ, ชิวฺหํ กายํ ยถากฺกมํ;
อิตฺถิภาวฺจ ปุมฺภาวํ, วตฺถุมาทาย ทีปเย.
อวินิพฺโภครูเปน, ชีวิตนวกํ ภเว;
อิจฺเจวํ กมฺมชา นาม, กลาปา นวธา ิตา.
อวินิพฺโภครูปฺจ, สุทฺธฏฺกมุทีริตํ;
กายวิฺตฺติยา สทฺธึ, นวกนฺติ ปวุจฺจติ.
วจีวิฺตฺติสทฺเทหิ, ทสกํ ภาสิตํ ตถา;
ลหุตาเทกาทสกํ, ลหุตาทีหิ ตีหิปิ.
กายวิฺตฺติลหุตา-ทีหิ ทฺวาทสกํ มตํ;
วจีวิฺตฺติลหุตา-ทีหิ เตรสกํ ตถา.
คเหตฺวาการเภทฺจ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํ;
อิติ จิตฺตสมุฏฺานา, ฉ กลาปาติ ภาสิตา.
สุทฺธฏฺกํ ตุ ปมํ, สทฺเทน นวกํ มตํ;
ลหุตาเทกาทสกํ, ลหุตาทิสมายุตํ.
สทฺเทน ลหุตาทีหิ, ตถา ทฺวาทสกํ ภเว;
กลาปา อุตุสมฺภูตา, จตุทฺเธวํ ปกาสิตา.
สุทฺธฏฺกฺจ ลหุตา-เทกาทสกมิจฺจปิ;
กลาปาหารสมฺภูตา, ทุวิธาว วิภาวิตา.
กลาปานํ ¶ ปริจฺเฉท-ลกฺขณตฺตา วิจกฺขณา;
น กลาปงฺคมิจฺจาหุ, อากาสํ ลกฺขณานิ จ.
อิจฺเจวํ จตุสมฺภูตา, กลาปา เอกวีสติ;
สพฺเพ ลพฺภนฺติ อชฺฌตฺตํ, พาหิโรตุสมุฏฺิตา.
อฏฺกํ ¶ สทฺทนวก-มิติ ทฺเวธาว ภาสิตา;
มตกาเยปิ เต เอว, สิยุมิจฺจาหุ ปณฺฑิตา.
กาเม สพฺเพปิ ลพฺภนฺติ, สภาวานํ ยถารหํ;
สมฺปุณฺณายตนานํ ตุ, ปวตฺเต จตุสมฺภวา.
ทสกาเนว สพฺพานิ, กมฺมชาเนว ชาติยํ;
จกฺขุโสตฆานภาว-ทสกานิ น วา สิยุํ.
วตฺถุกายทสกานิ, สภาวทสกานิ วา;
คพฺภเสยฺยกสตฺตานํ, ตโต เสสานิ สมฺภวา.
กมฺมํ รูปํ ชเนเตวํ,
มานสํ สนฺธิโต ปรํ;
เตโชธาตุ ิติปฺปตฺตา,
อาหารชฺโฌหโฏ ตถา.
อิจฺเจวํ จตุสมฺภูตา, รูปสนฺตติ กามินํ;
ทีปชาลาว สมฺพนฺธา, ยาวชีวํ ปวตฺตติ.
อายุโน วาถ กมฺมสฺส, ขเยโนภินฺนเมว วา;
อฺเน วา มรนฺตาน-มุปจฺเฉทกกมฺมุนา.
สตฺตรสจิตฺตกฺขณมายุ รูปานมีริตํ;
สตฺตรสมจิตฺตสฺส, จุติจิตฺโตปรี ตโต.
ิติกาลมุปาทาย, กมฺมชํ น ปรํ ภเว;
ตโต ภิชฺชตุปาทินฺนํ, จิตฺตชาหารชํ ตโต.
อิจฺเจวํ มตสตฺตานํ, ปุนเทว ภวนฺตเร;
ปฏิสนฺธิมุปาทาย, ตถา รูปํ ปวตฺตติ.
ฆานชิวฺหากายภาวทสกาหารชํ ¶ ปน;
รูปํ รูปภเว นตฺถิ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํ.
ตตฺถ ¶ คนฺธรโสชา จ, น ลพฺภนฺตีติ เกจน;
กลาปา จ คเณตพฺพา, ตตฺเถตํ รูปวชฺชิตา.
ิติกฺขณฺจ จิตฺตสฺส, เต เอว ปฏิเสธยุํ;
จิตฺตภงฺคกฺขเณ รูป-สมุปฺปตฺติฺจ วารยุํ.
จกฺขุโสตวตฺถุสทฺทจิตฺตชมฺปิ อสฺิสุ;
อรูเป ปน รูปานิ, สพฺพถาปิ น ลพฺภเร.
อิตฺถํ ปเนตฺถ วิมเลน วิภาวนตฺถํ,
ธมฺมํ สุธมฺมมุปคมฺม สุราธิวาสํ;
รูปํ อรูปสวิภาคสลกฺขณํ ตํ,
วุตฺตํ ปวุตฺตมภิธมฺมนเย มยาปิ.
รูปวิภาคมิมํ สุวิภตฺตํ, รูปยโต ปน เจตสิ นิจฺจํ;
รูปสมิทฺธชิเนริตธมฺเม, รูปวตี อภิวฑฺฒติ ปฺา.
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท รูปวิภาโค นาม
ฉฏฺโ ปริจฺเฉโท.