📜
๗. สตฺตโม ปริจฺเฉโท
สพฺพสงฺคหวิภาโค
จตุปฺาส ธมฺมา หิ, นามนาเมน ภาสิตา;
อฏฺารสวิธา วุตฺตา, รูปธมฺมาติ สพฺพถา.
อภิฺเยฺยา สภาเวน, ทฺวาสตฺตติ สมีริตา;
สจฺจิกฏฺปรมตฺถา, วตฺถุธมฺมา สลกฺขณา.
เตสํ ¶ ¶ ทานิ ปวกฺขามิ, สพฺพสงฺคาหิกํ นยํ;
อาภิธมฺมิกภิกฺขูนํ, หตฺถสารมนุตฺตรํ.
ทุกา ติกา จ ขนฺธายตนโต ธาตุสจฺจโต;
ปฏิจฺจสมุปฺปาทา จ, ปจฺจยา จ สมฺโต.
ปจฺจโย เอว นิพฺพานมปจฺจยมสงฺขตํ;
อสงฺขารมนุปฺปาทํ, สสฺสตํ นิจฺจลกฺขณํ.
ปจฺจยา เจว สงฺขารา, สงฺขตา จ ตโตปเร;
อุปฺปาทวยธมฺมา จ, ปจฺจยฏฺิติกา ตถา.
นิพฺพานํ รูปธมฺมา จ, วิปฺปยุตฺตาว เกวลํ;
อารมฺมณา เอว นาม, นาลมฺพนฺติ หิ กิฺจิปิ.
เอกุปฺปาทนิโรธา จ, เอกาลมฺพณวตฺถุกา;
สํสฏฺา สมฺปยุตฺตา จ, สหชาตา ยถารหํ.
อฺมฺเนุปตฺถทฺธา, สพฺพตฺถ สหวุตฺติโน;
สารมฺมณารมฺมณา จ, จิตฺตเจตสิกา มตา.
วิปสฺสนาย ภูมีติ, ตตฺถ เตภูมกา มตา;
โลกิยา ปริยาปนฺนา, วฏฺฏธมฺมา สอุตฺตรา.
สกฺกายธมฺมา สภยา, ตีรโมริมนามกํ;
สํโยชนิยา สมลา, ตถา นีวรณียกา.
สํกฺเลสิกา ปรามฏฺา, อุปาทานียสาสวา;
โอฆนียา โยคนียา, คนฺถนียาติ ภาสิตา.
อฺเ อปริยาปนฺนา, วิวฏฺฏา จาวิปสฺสิยา;
โลกุตฺตรานุตฺตรา จ, โนสํโยชนิยาทโย.
กมฺมชาตา ¶ อุปาทินฺนา, นาม วุจฺจนฺติ สาสวา;
อนุปาทินฺนกา นาม, ตโต เสสา ปวุจฺจเร.
ธมฺมา สปฺปฏิภาคาติ, กุสลากุสลา มตา;
อปฺปฏิภาคธมฺมาติ, ตทฺเ ปริทีปเย.
สรณา ¶ จ ปหาตพฺพา, ทฺวาทสากุสลา ปน;
ตทฺเ อรณา นาม, ปหาตพฺพา น เกหิจิ.
รูปิโน รูปธมฺมา จ, นามธมฺมา อรูปิโน;
เอวมาทิปฺปเภเทน, ทฺวิธา เภทํ วิภาวเย.
พาลา ธมฺมา ตปนียา, กณฺหา จ กฏุกปฺผลา;
อเสวิตพฺพา สาวชฺชา, ทฺวาทสากุสลา มตา.
ปณฺฑิตา จาตปนียา, สุกฺกา จ สุขทายกา;
เสวิตพฺพานวชฺชา จ, กุสลา เอกวีสติ.
กฺริยา วิปากา รูปฺจ, นิพฺพานนฺติ จตุพฺพิธา;
วุตฺตา อพฺยากตา นาม, ธมฺมา ตพฺพิปรีตโต.
หีนา ธมฺมา ปริตฺตา จ, กามาวจรภูมิกา;
รูปารูปา ปวุจฺจนฺติ, มชฺฌิมา จ มหคฺคตา.
อปฺปมาณา ปณีตา จ, ธมฺมา โลกุตฺตรา มตา;
สํกิลิฏฺสํกฺเลสิกา, ทฺวาทสากุสลา ตถา.
อสํกิลิฏฺสํกฺเลสิกา, ธมฺมา เตภูมกาปเร;
อสํกฺลิฏฺาสํกฺเลสิกา, นว โลกุตฺตรา สิยุํ.
วิปากา เต ปวุจฺจนฺติ, วิปากา จตุภูมกา;
วิปากธมฺมา นามาติ, กุสลากุสลา มตา.
กฺริยา รูปฺจ นิพฺพานํ, น ปากํ น ตุ ปจฺจติ;
อาจยคามิโน ธมฺมา, ปฺุาปฺุาว สาสวา.
วุตฺตาปจยคามิโน ¶ , กุสลานุตฺตรา ปน;
กฺริยา รูปฺจ นิพฺพานํ, ปากา โจภยวชฺชิตา.
ปมานุตฺตโร มคฺโค, ทสฺสนํ ภาวนาปเร;
ตทฺเ ทฺวยนิมฺมุตฺตา, สพฺเพปิ ปรมตฺถโต.
สตฺต โลกุตฺตรา เหฏฺา, วุตฺตา เสกฺขาติ ตาทินา;
อรหตฺตผลเมว, อเสกฺขนฺติ ปกาสิตํ.
โลกิยาปิ ¶ จ นิพฺพานํ, ภาสิโตภยวชฺชิตา;
เอวมาทิปฺปกาเรหิ, ติวิธาติ วิภาวเย.
อตีตานาคตํ รูปํ, ปจฺจุปฺปนฺนมถาปรํ;
อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, สุขุโมฬาริกํ ตถา.
หีนํ ปณีตํ ยํ ทูเร, สนฺติเก วา ตเทกโต;
สพฺพํ รูปํ สโมธาย, รูปกฺขนฺโธติ วุจฺจติ.
ตเถว เวทนากฺขนฺโธ, นาม ยา กาจิ เวทนา;
สฺากฺขนฺโธติ สฺา จ, ราสิภาเวน ภาสิตา.
วฏฺฏธมฺเมสุ อสฺสาทํ, ตทสฺสาโทปเสวนํ;
วินิภุชฺช นิทสฺเสตุํ, ขนฺธทฺวยมุทาหฏํ.
วิวาทมูลสํสาร-กมเหตุนิทสฺสนํ;
สนฺธาย เวทนา สฺา, กตา นานาติ เกจน.
จิตฺตสํสฏฺธมฺมานํ, เจตนามุขโต ปน;
สงฺขารกฺขนฺธนาเมน, ธมฺมา เจตสิกา มตา.
สพฺพเภทํ ตถา จิตฺตํ, วิฺาณกฺขนฺธ สมฺมตํ;
เภทาภาเวน นิพฺพานํ, ขนฺธสงฺคหนิสฺสฏํ.
อาลมฺพนียภาเวน, อุปาทาโนปการโต;
ปฺจุปาทานกฺขนฺธาติ, โลกุตฺตรวิวชฺชิตา.
ยถา ¶ ถูลํ หิตตฺถาย, ปริคฺคาหกโยคินํ;
ธมฺมา เตภูมกา เอก-ภูมิภาวาย เทสิตา.
ภาชนํ โภชนํ ตสฺส, พฺยฺชนํ โภชโก ตถา;
ภฺุชิตา จาติ ปฺเจเต, อุปเมนฺติ ยถากฺกมํ.
คิลานสาลา เคลฺํ, อสปฺปาโยปเสวนา;
สมุฏฺานํ คิลาโนติ, อุปเมนฺติ จ ปณฺฑิตา.
จารโก การณํ ตตฺถ, อปราโธ จ การโก;
อปราธกโต โจโร, อิติ โจปมิตา ปุน.
นิจฺจาธิปีฬนฏฺเน ¶ , ภาราติ ปริทีปิตา;
กฺเลสทุกฺขมุเขเนเต, ขาทกา จ นิรนฺตรํ.
อนตฺถาวหิตา นิจฺจมุกฺขิตฺตาสิกเวริโน;
มจฺจุมาราภิเธยฺยตฺตา, วธกาติ จ ภาสิตา.
วิมทฺทาสหนํ รูปํ, เผณปิณฺฑํว ทุพฺพลํ;
มุหุตฺตรมณียตฺตา, เวทนา พุพฺพุฬูปมา.
มรีจิกูปมา สฺา, วิปลฺลาสกภาวโต;
สงฺขาราปิ จ นิสฺสารา, กทลิกฺขนฺธสาทิสา.
นานปฺปการํ จินฺเตนฺตํ, นานากฺเลสวิโมหิตํ;
ปลมฺภตีติ วิฺาณํ, มายาสมมุทีริตํ.
อิจฺเจวํ ปฺจุปาทานกฺขนฺธา ขนฺธา จ เกวลํ;
ปฺจกฺขนฺธาติ นาเมน, เทสิตาติ วิภาวเย.
อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, วิฺาณุปฺปตฺติการณํ;
ทฺวาราลมฺพณเภเทน, ทฺเวธายตนมีริตํ.
จกฺขาทชฺฌตฺติกํ ตตฺถ, ฉทฺวารายตนํ ภเว;
พาหิรายตนํ นาม, ตถา รูปาทิโคจรํ.
อิติ ¶ วีถิปฺปวตฺตานํ, ทฺวาราลมฺพณสงฺคโห;
อาคเม อภิธมฺเม ตุ, สพฺพถาปิ ยถารหํ.
ตถาหนนฺตราตีโต, ชายมานสฺส ปจฺฉโต;
มโน สพฺโพปิ สพฺพสฺส, มนสฺสายตนํ ภเว.
ตถา ปุพฺพงฺคมฏฺเน, สหชานมรูปินํ;
ทฺวารภาเวน วิฺาณํ, สพฺพมายตนํ มตํ.
มนายตนมิจฺเจวํ, ปสาทายตนํ ตถา;
ปฺจวิฺาณธมฺมานํ, อิติ ฉทฺธา วิภาวเย.
ปฺจปฺปสาทวิสยา, ปฺจายตนสมฺมตา;
เสสํ รูปฺจ นิพฺพานํ, สพฺเพ เจตสิกาติ จ.
เอกูนสฏฺิธมฺมานํ ¶ , ธมฺมายตนสงฺคโห;
อิติ ฉทฺธา ปกาเสนฺติ, พาหิรายตนํ พุธา.
สฺุคาโมว ทฏฺพฺพ-มชฺฌตฺติกมสารโต;
คามฆาตกโจราว, ตํ หนนฺตํว พาหิรํ.
นามปฺปวตฺติมุฬฺหานํ, ตทุปฺปตฺติกการณํ;
ทฺวาทสายตนานีติ, วุตฺตมิตฺถํ มเหสินา.
สมตฺตา ภาวมตฺเตน, ธาเรนฺตีติ สลกฺขณํ;
ทฺวาราลมฺพตทุปฺปนฺน-ปริยาเยน เภทิตา.
มนายตนเมตฺถาห, สตฺต วิฺาณธาตุโย;
เอกาทส ยถาวุตฺตา, อิจฺจฏฺารส ธาตุโย.
อนฺตาทิกา มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุยา;
ปเวสาปคเม ทฺวาร-ปริยาเยน ติฏฺติ.
เภรีตลทณฺฑโฆส-สมํ ฉกฺกํ ยถากฺกมํ;
กฏฺารณิปาวกาทิ-สมฺจ ติวิธํ ภเว.
ทุกฺขํ ¶ สมุทโย เจว, นิโรโธ จ ตถาปโร;
มคฺโค จาติ จตุทฺธาห, สจฺจํ สจฺจปรกฺกโม.
ภาโร จ ภารทานฺจ, ภารนิกฺเขปนํ ตถา;
ภารนิกฺเขปนูปาโย, อิจฺโจปมฺมํ ยถากฺกมํ.
โรโค โรคนิทานฺจ, โรควูปสโม ตถา;
โรคเภสชฺชมิจฺเจว-มุปมาหิ จ ทีปิตํ.
วิสรุกฺโข รุกฺขมูลํ, รุกฺขจฺเฉโท ตถาปโร;
รุกฺขจฺเฉทกสตฺถนฺติ, จตุโธปมิตํ ตถา.
ตีรโมริมสงฺขาตํ, มโหโฆ ปาริมํ ตถา;
ตทติกฺกมุปาโยติ, อุปเมนฺติ จ ตํ พุธา.
สจฺฉิกตฺวาน ปจฺจกฺข-มิจฺโจปมฺมํ ยถากฺกมํ;
สมาจิกฺขิ วิโมกฺขาย, สจฺจํ ตจฺฉนิยามโต.
ตถา ¶ หิ ทุกฺขํ นาพาธํ, นาฺํ ทุกฺขา จ พาธกํ;
พาธกตฺตนิยาเมน, ทุกฺขสจฺจมิตีริตํ.
ตํ วินา นาฺโต ทุกฺขํ, น โหติ น จ ตํ ตโต;
ทุกฺขเหตุนิยาเมน, สจฺจมาห วิสตฺติกํ.
นาฺา นิพฺพานโต สนฺติ, น จ สนฺตํ น ตํ ยโต;
สนฺตภาวนิยาเมน, นิพฺพานํ สจฺจมุตฺตมํ.
นาฺํ มคฺคาจ นิยฺยานํ, อนิยฺยาโน น จาปิ โส;
ตสฺมา นิยฺยานภาเวน, มคฺโค สจฺจนฺติ สมฺมโต.
อิติ ตจฺฉาวิปลฺลาส-ภูตภาโว จตูสุปิ;
สจฺจฏฺโติ วินิทฺทิฏฺโ, ทุกฺขาทีสฺววิเสสโต.
ปีฬนฏฺโ สงฺขตฏฺโ, สนฺตาปฏฺโ จ ภาสิโต;
วิปรีณามฏฺโ จาติ, ทุกฺขสฺเสวํ จตุพฺพิธา.
อายูหนา ¶ นิทานา จ, สํโยคา ปลิโพธโต;
ทุกฺขสฺสมุทยสฺสาปิ, จตุธตฺถา ปกาสิตา.
นิสฺสารณา วิเวกา จา-สงฺขตามตโต ตถา;
อตฺถา ทุกฺขนิโรธสฺส, จตุธาว สมีริตา.
นิยฺยานโต เหตุโต จ,
ทสฺสนาธิปเตยฺยโต;
มคฺคสฺสาปิ จตุทฺเธว-
มิติ โสฬสธา ิตา.
สจฺจิกฏฺปรมตฺถํ, ตจฺฉาภิสมยฏฺโต;
ตถตฺถมปิ สจฺจฏฺํ, ปฏฺเปนฺเตตฺถ ปณฺฑิตา.
ตเทตํ ปฏิวิชฺฌนฺติ, อริยาว จตุพฺพิธํ;
วุตฺตมริยสจฺจนฺติ, ตสฺมา นาเถน ตํ กถํ;
ชาติ ¶ ชรา จ มรณํ, โสโก จ ปริเทวนา;
ทุกฺขฺจ โทมนสฺสฺจ, อุปายาโส ตถาปโร.
อปฺปิเยหิ จ สํโยโค, วิปฺปโยโค ปิเยหิ จ;
ยมฺปิ น ลภติจฺฉนฺโต, ตมฺปิ ทุกฺขมิทํ มตํ.
อปาเยสุปปชฺชนฺตา, จวนฺตา เทวโลกโต;
มนุสฺเสสุ จ ชีรนฺตา, นานาพฺยสนปีฬิตา.
โสจนฺตา ปริเทวนฺตา, เวเทนฺตา ทุกฺขเวทนํ;
โทมนสฺเสหิ สนฺตตฺตา, อุปายาสวิฆาติโน.
อนิฏฺเหิ อกนฺเตหิ, อปฺปิเยหิ สมายุตา;
สงฺขาเรหิ จ สตฺเตหิ, นานานตฺถวิธายิภิ.
อิฏฺเหิ ปิยกนฺเตหิ, มนาเปหิ วิโยชิตา;
สงฺขาเรหิ จ สตฺเตหิ, นานาสมฺปตฺติทายิภิ.
ทุกฺขาปคมมิจฺฉนฺตา ¶ , ปตฺถยนฺตา สุขาคมํ;
อลพฺภเนยฺยธมฺเมสุ, ปิปาสาตุรมานสา.
กิจฺฉาธิปนฺนา กปณา, วิปฺผนฺทนฺตา รุทมฺมุขา;
ตณฺหาทาสา ปราภูตา, ภวสํสารสํกเฏ.
ยํ เตภูมกนิสฺสนฺทํ, กฏุกํ คาฬฺหเวทนํ;
เวเทนฺติ สํสารผลํ, ตํชาตาทึ วินา กุโต.
ตสฺมา ชาตาทิเภเทหิ, พาธมานา ภยาวหา;
ทุกฺขา จ ทุกฺขวตฺถุ จ, พหุธาปิ ปปฺจิตา.
เต สพฺเพ ปฺจุปาทาน-กฺขนฺธา เอว สมาสโต;
ทุกฺขาธิฏฺานภาเวน, ทุกฺขตาย นิยามิตา.
ตสฺมา เตภูมกา ธมฺมา, สพฺเพ ตณฺหาวิวชฺชิตา;
ทุกฺขสจฺจนฺติ เทเสสิ, เทสนากุสโล มุนิ.
วิราคเตชาลาเภน ¶ , ตณฺหาสฺเนหสิเนหิตํ;
วิสรุกฺโขว ชาตาทินานานตฺถผโลทยํ.
นนฺทิราคานุพนฺเธน, สนฺตานมวกฑฺฒิตํ;
ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติภาเวน ปริวตฺตติ.
ปติฏฺิตฺจ ตตฺเถตมตฺตสฺเนหานุเสวนํ;
โคจรานุนยาพทฺธํ, ราคมุจฺฉาสโมหิตํ.
กฺเลสราสิปริกฺลิฏฺํ, พฺยสโนปทฺทวาหตํ;
ทุกฺขสลฺลสมาวิทฺธํ, วิหฺติ นิรนฺตรํ.
หเว วิราคเตเชน, วิจฺฉินฺเน สติ สพฺพถา;
เกน พนฺเธน สนฺตาน-มาเนสฺสติ ภวนฺตรํ.
ภวนฺตรมสมฺปตฺเต, สนฺตานมฺหิ วิวฏฺฏิเต;
กิมธิฏฺาย ชาตาทิทุกฺขธมฺมา ปวตฺตเร.
ตสฺมา ¶ โมกฺขวิปกฺเขน, ตณฺหาทุกฺขวิธายินี;
ทุกฺขสมุทโย นาม, สจฺจมิจฺจาห นายโก.
สพฺพทุกฺขวินิมุตฺตํ, สพฺพกฺเลสวินิสฺสฏํ;
ทุกฺขนิโรธนาเมน, สจฺจํ วุจฺจติ อจฺจุตํ.
ทุกฺขฺจ ปริชานนฺโต, ปชหํ ทุกฺขสมฺภวํ;
นิพฺพานํ ปทมารพฺภ, ภาวนาวีถิโมสโฏ.
นิยฺยานฏฺงฺคิโก มคฺโค, สพฺพทุกฺขวิมุตฺติยา;
ทุกฺขนิโรธคามีติ, สจฺจํ ตสฺมา ตมีริตํ.
จตุสจฺจวินิมุตฺตา, เสสา โลกุตฺตรา มตา;
มคฺคงฺคสมฺปยุตฺตา จ, ผลธมฺมา จ สพฺพถา.
อิตฺถํ สเหตุกํ ทุกฺขํ, โสปายามตนิพฺพุตึ;
ปฏิปตฺติหิตตฺถาย, วิภาเวติ วินายโก.
สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ, เทเสตฺวาน อนุตฺตโร;
จตุธาริยสจฺจานิ, วิภชีติ วิภาวเย.
ตพฺภาวภาวิภาเวน ¶ , ปจฺจยาการลกฺขิตํ;
ติยทฺธํ ทฺวาทสงฺคฺจ, วีสตาการสงฺคหํ.
ติสนฺธิ จตุสงฺเขปํ, ติวฏฺฏฺจ ติลกฺขณํ;
เตภูมกํ ทฺวิมูลฺจ, จตุกฺกนยมณฺฑิตํ.
ปจฺเจกํ จตุคมฺภีร-มนุปุพฺพววตฺถิตํ;
อวิชฺชากูฏสงฺขาตํ, พนฺธาวิจฺเฉทมณฺฑลํ.
โสกาทีนตฺถนิสฺสนฺทํ, เกวลํ ทุกฺขปิณฺฑิตํ;
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, ภวจกฺกํ ปวุจฺจติ.
ปฏิวิทฺธาย วิชฺชาย, ภงฺคาวิชฺชาย สพฺพถา;
วิวฏฺฏตานุปุพฺเพน, เหตุภงฺคา ยถากถํ.
อสฺมึ ¶ สติ อิทํ โหติ, อสฺสุปฺปาทา อิทํ ภเว;
อสตาสฺมึ น ตํ โหติ, ตสฺส ภงฺคาว ภิชฺชติ.
เอตมตฺถํ ปุรกฺขตฺวา, ปจฺจยฏฺิติ ทสฺสิตา;
ปฏิจฺจสมุปฺปาทสฺส, อิทปฺปจฺจยตา นเย.
ตถา หิ ชาติยาปาห, ปจฺจยตฺตํ มหามุนิ;
ชรามรณธมฺมานํ, มตฺตาเภเทปิ วตฺถุโต.
อาหจฺจปจฺจยฏฺมฺหิ, เนทิสี ปจฺจยฏฺิติ;
ตตฺถ ธมฺมนฺตรสฺเสว, ปจฺจยฏฺโ วิภาวิโต.
วุตฺตมาจริเยเนตํ, ปฏฺานนยสงฺคเห;
ลพฺภมานนยํ ตาว, ทสฺสนตฺถํ ปปฺจิโต.
เอตฺถ ตสฺมานุเปกฺขิตฺวา, อาหจฺจ นิยมํ พุโธ;
ตพฺภาวภาวิมตฺเตน, ปจฺจยตฺถํ วิภาวเย.
ตตฺถาวิชฺชา จ สงฺขารา, อทฺธาตีโตติ ภาสิตา;
วิฺาณํ นามรูปฺจ, สฬายตนสฺิตํ.
ผสฺโส จ เวทนา ตณฺหา, อุปาทานํ ภโวติ จ;
ปจฺจุปฺปนฺโน ภเว อทฺธา, ภเว อทฺธา อนาคโต.
ชาติ ¶ ชรา มรณนฺติ, ทฺเวธา โหติ จ สพฺพถา;
กาลตฺตยววตฺถานํ, ติยทฺธมิติ ทีปเย.
ตตฺถาวิชฺชาติ อฺาณํ, จตุสจฺเจสุ ภาสิตํ;
ปุพฺพนฺเต จาปรนฺเต จ, ปจฺจยฏฺิติยํ ตถา.
อปฺุาติสงฺขาโรติ, วุตฺตา ทฺวาทส เจตนา;
ตถา ปฺุาภิสงฺขาโร, กามรูเปสุ ภาสิโต.
อาเนฺชาติสงฺขาโรติ, วุตฺตารุปฺปา จตุพฺพิธา;
กายพฺพจีมโนทฺวารํ, ปตฺวา ตาเยว เจตนา.
วุตฺตา ¶ กายวจีจิตฺตสงฺขาราติ มเหสินา;
สงฺขาราติ วิภตฺเตวเมกูนตึส เจตนา.
เอกูนวีสติวิธํ, ปฏิสนฺธิกฺขเณ ตถา;
ปวตฺเต ทฺวตฺตึสวิธํ, วิฺาณํ ปากมานสํ.
ติวิธํ เวทนา สฺา, สงฺขาราติ วิเภทิตํ;
นามรูปํ ตุ ทุวิธํ, ภูโตปาทายเภทโต.
สฬายตนสงฺขาตํ, จกฺขาทชฺฌตฺติกํ มตํ;
จกฺขุสมฺผสฺสาทิเภทา, ผสฺโส ฉธา ปกาสิโต.
สุขา ทุกฺขา อุเปกฺขาติ, เวทนา ติวิธา ภเว;
กาเม ภเว จ วิภเว, ตณฺหาติ ติวิธา มตา.
กามุปาทานาทิเภทา, อุปาทานา จตุพฺพิธา;
กมฺโมปปตฺติเภเทน, ภโว นาม ทฺวิธา มโต.
อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติ, ชาติ นาม ชรา ปน;
ปุราณภาโว มรณํ, ปริโยสานมีริตํ.
ทฺวาทสงฺคปฺปเภเทน, วิภตฺเตวํ มเหสินา;
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, ปจฺจยา เอว เกวลา.
ปฏิจฺจ ผลภาเวน, สาเปกฺขํ ิตมตฺตนิ;
อปจฺจกฺขาย สงฺคนฺตฺวา, อุปฺปาเทนฺตีติ ปจฺจยา.
อวิชฺชาสงฺขารานํ ¶ ตุ, คหเณ คหิตาว เต;
ตณฺหุปาทานภวาปิ, อิติ ปฺเจตฺถ เหตุโย.
ตณฺหุปาทานภวานํ, คหเณ คหิตา ปุน;
อวิชฺชา สงฺขารา จาติ, ปฺเจเวตฺถาปิ เหตุโย.
วิฺาณาทิสรูเปน, ทสฺสิตํ ผลปฺจกํ;
ชาติชฺชรามรเณน, ตเทว คหิตํ ปุน.
อตีเต ¶ เหตโว ปฺจ, อิทานิ ผลปฺจกํ;
อิทานิ เหตโว ปฺจ, อายตึ ผลปฺจกํ.
อิตฺถํ เภเทน สงฺคยฺห, ทฺวาทสงฺคํ วิจกฺขณา;
อตฺถาปตฺติวิเสเสน, วีสตาการมีรยุํ.
เหตุผลํ ผลเหตุ, ปุน เหตุผลนฺติ จ;
ติสนฺธิ จตุสงฺเขปํ, ตเมวาหุ วิภาวิโน.
อวิชฺชาตณฺหุปาทานา, กฺเลสวฏฺฏนฺติ ภาสิตา;
ภเวกเทโส สงฺขารา, กมฺมวฏฺฏํ ตโตปรํ.
วิปากวฏฺฏมิจฺเจวํ, วิวฏฺเฏนาวิวฏฺฏิตํ;
ติวฏฺฏวฏฺฏิตํ หุตฺวา, วฏฺฏเมตํ ปวตฺตติ.
อนิจฺจฺจ ขยฏฺเน, ทุกฺขเมตํ ภยฏฺโต;
อนตฺตาสารกฏฺเน, วฏฺฏเมวํ ติลกฺขณํ.
สํสารสฺเสว วุตฺตายํ, ปจฺจยานํ ปรมฺปรา;
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, ตโต เตภูมโก มโต.
พนฺธาวิชฺชาณฺฑโกเสน, วิชฺชาทิเภทวชฺชิตา;
วิมุตฺติรสมปฺปตฺตา, ภวตณฺหาปิปาสิตา.
อภิสงฺขารภาเวน, ปฏิพนฺธติ สนฺตติ;
ตถาภิสงฺขตา ปาก-ภาวาย ปริวตฺตติ.
วิปากา ¶ ปุน กมฺมานิ, ปากานิ ปุน กมฺมโต;
อิจฺเจวํ ปริยาเยน, สํสาโรยํ ปวตฺตติ.
อิจฺจาวิชฺชาภวตณฺหา, วฏฺโฏปตฺถมฺภกา มตา;
สมฺปยุตฺตานุสยิตา, ตสฺมา วฏฺฏํ ทฺวิมูลกํ.
ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺน-สนฺตานเภทโต ปน;
นานาภูตานเมกนฺตํ, พีชรุกฺขาทโย วิย.
ตถาปิ ¶ เตสํ ธมฺมานํ, วตฺถุลกฺขณเภทโต;
ทีปวฏฺฏิสิขานํว, นตฺถิ เอกนฺตเมกตา.
เหตุเหตุสมุปฺปนฺนา, อีหาโภควิวชฺชิตา;
ปจฺจยาย จ ปจฺเจตุ-มพฺยาปารา ตโต มตา.
อวิชฺชาทีนเมวาถ, สมฺภเว สมฺภวนฺติ จ;
สงฺขาราทิสภาวาติ, ิเตวํธมฺมตาย เต.
อิตฺถเมกตฺตนานตฺตา, อพฺยาปาโร ตถาปโร;
เอตฺเถวํธมฺมตา เจติ, นยา วุตฺตา จตุพฺพิธา.
ผลานํ ปจฺจยุปฺปตฺติ, ปจฺจยตฺโถ จ เหตุสุ;
สภาวปฏิเวโธ จ, เทสนา จิตฺตตาติ จ.
อตฺถธมฺมปฏิเวธ-เทสนานํ ยถากฺกมํ;
อติคมฺภีรภาเวน, จตุคมฺภีรมีริตํ.
ปธานการณตฺตา หิ, อวิชฺชาทิปรมฺปรา;
กเมน สงฺขาราทีนํ, ปจฺจยาติ ววตฺถิตา.
ตถา หิ ชาติยา เอว, ชรามรณสมฺภโว;
อชาตานํ ชรา วาถ, มรณํ วา กุโต ภเว.
สาโวปปตฺติสงฺขาตา, ชาติ กมฺมภโวทิตา;
องฺกุโร วิย พีชมฺหา, ตตฺถ ตตฺโถปลพฺภติ.
สมฺปโยคานุสยโต, อุปาทานปฺปติฏฺิตา;
อายูหนฺติ จ กมฺมานิ, อากฑฺฒนฺโตปปตฺติกํ.
อุปาทานิยธมฺเมสุ ¶ , ตณฺหาสฺเนหปิปาสิตา;
ทฬฺหี กุพฺพนฺตุปาทานํ, ปิยรูปาภินนฺทิโน.
เวทนีเยสุ ธมฺเมสุ, อสฺสาทมนุปสฺสโต;
เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, สมุฏฺาย ปวฑฺฒติ.
อิฏฺานิฏฺฺจ ¶ มชฺฌตฺตํ, ผุสนฺตา ปน โคจรํ;
เวเทนฺติ เวทนํ นาม, นาผุสนฺตา กุทาจนํ.
ผุสตาลมฺพณฺเจโส, สฬายตนสมฺภเว;
ทฺวาราภาเว กุโต ตสฺส, สมุปฺปตฺติ ภวิสฺสติ.
สฬายตนเมตฺจ, นามรูปูปนิสฺสิตํ;
ฉผสฺสทฺวารภาเวน, ปวตฺตติ ยถารหํ.
ปุพฺพงฺคมาธิฏฺาเนน, วิฺาเณน ปติฏฺเห;
นามรูปํ อุปตฺถทฺธํ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํ.
สงฺขารชนิตํ หุตฺวา, ปติฏฺาติ ภวนฺตเร;
วิฺาณํ ชนกาภาเว, ตสฺสุปฺปตฺติ กถํ ภเว.
อวิชฺชายานุสยิเต, ปฏิเวธวิโรธิเต;
วฏฺฏานุคตสนฺตาเน, ปฏิสนฺธิผลาวเห.
ปากธมฺมา สภาเวน, ปวตฺตนฺติ หิ เจตนา;
อวิชฺชาปจฺจยา โหนฺติ, สงฺขาราติ ตโต มตา.
ปฏิวิทฺเธสุ สจฺเจสุ, ปจฺจยานํ ปรมฺปรา;
วิฆาตียติ สพฺพาปิ, ตโต วฏฺฏํ วิวฏฺฏติ.
อิจฺจาวิชฺชาวิโรเธน, ตสฺสา วฏฺฏปฺปวตฺติยา;
สงฺฆาตนิกภาเวน, อวิชฺชา กูฏสมฺมตา.
ชรามรณสงฺฆาฏ-ปฏิปีฬิตเจตสํ;
กฺเลสมุจฺฉาปเรตานํ, สา จาวิชฺชา ปวฑฺฒติ.
อิจฺจาพทฺธมวิจฺเฉทํ, อิทปฺปจฺจยมณฺฑลํ;
จกฺกเนมิสมาวฏฺฏํ, กเมน ปริวตฺตติ.
วฏฺฏสฺส ¶ ทฺวาทสงฺคสฺส, ตสฺส เตภูมกสฺส ตุ;
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส ทสฺเสสิ, นิสฺสนฺเทน นิทสฺสนํ.
โสกฺจ ¶ ปริเทวฺจ, ตถา ทุกฺขฺจ กายิกํ;
โทมนสฺสมุปายาสํ, นานาพฺยสนสมฺภวํ.
อิจฺจาตุรมนิจฺจนฺตํ, มโหปทฺทวสงฺกุลํ;
พหุปกฺเลสุปสฺสฏฺํ, ทุกฺขเมตนฺติ ปิณฺฑิตํ.
อิจฺเจวํ ปฺจุปาทาน-กฺขนฺธเภทิตสงฺคโห;
อตฺตภาวภวรโถ, หตฺถมุตฺตํว ยนฺตกํ.
คติฏฺิตินิวาเสสุ, สํสรนฺโต นิรนฺตรํ;
จกฺเกเนเตน ยาตีติ, ภวจกฺกมิทํ มตํ.
อวิชฺชาณฺฑํ ปทาเลตฺวา, ปฏิเวธปฺปวตฺติยา;
ปจฺจยปฺปจฺจยุปฺปนฺนา, สุปฏฺนฺติ สภาวโต.
อนิจฺจา ทุกฺขนตฺตา จ, ภงฺควนฺโต ภยาวหา;
สาทีนวาติ สงฺขาย, วิวฏฺฏมภิติฏฺติ.
ตโต สานุสยา ตณฺหา, นิรุชฺฌติ ปุนพฺภเว;
สนฺตานรติยาภาวา, น ปกฺขนฺทติ สนฺธิยํ.
อวิรุฬฺหิกภาเวน, ตตฺถ วฏฺฏวิโรธิเต;
อภิสงฺขารภาเวน, น ปวตฺตนฺติ เจตนา.
ปฏิสนฺธิปวตฺตีปิ, น ชเนนฺติ ภวนฺตเร;
อิจฺจาวิชฺชานิโรเธน, นิรุทฺธา กมฺมเจตนา.
ปจฺจยตฺถนิโรเธน, สงฺขารานํ นิโรธโต;
วิฺาณํ ชนกาภาวา, นิรุทฺธมิติ วุจฺจติ.
วิฺาณาทินิโรธา จ, นามรูปาทิกํ ตถา;
ทุกฺขกฺขนฺธสฺสิมสฺเสวํ, นิโรโธติ ปวุจฺจติ.
อิติ ¶ วฏฺฏวิวฏฺฏานํ, วสา ทฺเวธา วิภาวิโต;
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, เทสิโตยํ มเหสินา.
สพฺพสงฺขตธมฺมานํ ¶ , สพฺเพ ธมฺมาปิ ปจฺจยา;
ชนกา เจวุปตฺถมฺภา, สํวิภตฺตา ยถารหํ.
อาหจฺจ ปจฺจยฏฺเน, จตุวีสติธา ิตา;
เหตาลมฺพณาธิปตานนฺตรสมนนฺตรา.
สหชาตอฺมฺ-นิสฺสยา โจปนิสฺสโย;
ปุเรชาตา ปจฺฉาชาตา-เสวนา กมฺมเมว จ.
ปากาหารินฺทฺริยชฺฌาน-มคฺคงฺคสมฺปยุตฺตกา;
วิปฺปยุตฺตตฺถิ นตฺถิ จ, วิคตาวิคตนฺติ จ.
ปฺจาตีตาว กมฺมํ ตุ, วตฺตมานฺจ อีริตํ;
สพฺพถาปิ ตโย วุตฺตา, วตฺตมานา ตโตปเร.
ฉธา นามํ ตุ นามสฺส, ปฺจธา นามรูปินํ;
เอกธา ปุน รูปสฺส, รูปํ นามสฺส เจกธา.
ปฺตฺตินามรูปานิ, นามสฺส ทุวิธา ทฺวยํ;
ทฺวยสฺส นวธา เจติ, ฉพฺพิธา ปจฺจยา กถํ.
นิรุทฺธานนฺตรา เอว, ชายนฺตานมนนฺตรํ;
นามธมฺมาว นามานํ, ชนกตฺโตปการกา.
นิรนฺตรปฺปวตฺติยา, อนุรูปมนนฺตรา;
อนนฺตรปจฺจเยน, ปจฺจโยติ ปกาสิตา.
สมนนฺตรภาเวน, เตสํ เต เอว ปจฺจยา;
สมนนฺตรนาเมน, ปจฺจโยติ ปกาสิตา.
อตฺถิภาวาย ธมฺมานํ, นตฺถิตาโยปการกา;
นตฺถิปจฺจยนาเมน, วุตฺตา เต เอว ตาทินา.
โอกาสทานภาเวน, วิคตาโวปการกา;
ธมฺมา เต เอว วุจฺจนฺติ, วิคตปฺปจฺจโยติ จ.
ชวา ¶ ¶ ปคุณภาวาย, ชวานมุปการกา;
อาเสวนปจฺจโยติ, นิรุทฺธานนฺตรา มตา.
สํสฏฺสหชาตานํ, สมฺปโยเคน ปจฺจยา;
สมฺปยุตฺตปจฺจโยติ, นามา นามานมีริตา.
อิจฺเจโก วตฺตมาโน จ, ปฺจาตีตา ยถารหํ;
อรูปานมรูปา จ, ปจฺจยา ฉพฺพิธา มตา.
ปวตฺเต จิตฺตชาตานํ, กมฺมชานฺจ สนฺธิยํ;
รูปานํ สหชาตาน-มรูปานฺจ ตาทินา.
เหตุภูตา ฉ ธมฺมาปิ, มูลฏฺเโนปการกา;
เหตุปจฺจยภาเวน, ปจฺจโยติ ปกาสิตา.
ตถา นิชฺฌายนฏฺเน, เตสเมโวปการกา;
ฌานปจฺจยนาเมน, ฌานธมฺมา วิภาวิตา.
ตเถว นิยฺยานฏฺเน, ปจฺจยาติ ปกาสิตา;
มคฺคปจฺจยนาเมน, มคฺคงฺคา จ มเหสินา.
เตสเมว จ ธมฺมานํ, สหชาตาติ เจตนา;
กมฺมพฺยาปาราภาเวน, วตฺตมานา จ ปจฺจยา.
กฏตฺตารูปปากานํ, นานกฺขณิกเจตนา;
อภิสงฺขารภาเวน, ชนกปฺปจฺจยา มตา.
อิจฺเจวํ ทุวิธา เภทา, วิปฺผารฏฺเน เจตนา;
กมฺมปจฺจยนาเมน, ปจฺจโยติ ปกาสิตา.
รูปานํ สหชาตานํ, อฺมฺมรูปินํ;
ปจฺจยา สนฺตภาเวน, วิปากา สมุทีริตา.
เอโกตีโตปิ จตฺตาโร, วตฺตมานาติ ปฺจธา;
ปจฺจยา นามธมฺมาว, นามรูปานมีริตา.
อิมสฺส ¶ รูปกายสฺส, ปจฺฉาชาโตปการโก;
ปจฺฉาชาตปจฺจโยติ, นามํ รูปานเมกธา.
สตฺตวิฺาณธาตูนํ ¶ , ฉ วตฺถูนิ ปวตฺติยํ;
ปฺจวิฺาณวีถิยา, ปฺจาลมฺพา ยถากฺกมํ.
ปุเรชาตวิเสเสน, นามานมุปการกา;
ปุเรชาตปจฺจโยติ, รูปํ นามสฺส เจกธา.
จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา, ยํ ยมารพฺภ ชายเร;
อาลมฺพณปจฺจโยติ, สพฺพเมตํ ปวุจฺจติ.
ยมาลมฺพํ ครุํ กตฺวา, นามธมฺมา ปวตฺตเร;
สฺวายเมวาลมฺพณูป-นิสฺสโยติ ปกาสิโต.
อนนฺตรปจฺจเยน, เย ธมฺมา ปจฺจยา มตา;
เต เอว วานนฺตรูป-นิสฺสโยติ ปกาสิโต.
ราคสทฺธาทโย ธมฺมา, อชฺฌตฺตมนุวาสิตา;
สตฺตสงฺขารธมฺมา จ, พหิทฺโธปนิเสวิตา.
ราคสทฺธาทิธมฺมานํ, กมฺมํ ปากานมิจฺจยํ;
ปกตูปนิสฺสโยติ, ปฏฺเปสิ ตถาคโต.
อิจฺเจวํ พลวฏฺเน, นิสฺสเยโนปการกา;
อุปนิสฺสยนาเมน, ปจฺจโยยํ ติธา มโต.
รูปารูปํ ปนิจฺเจวํ, เตกาลิกมกาลิกา;
ปฺตฺติ เจว นามานํ, ปจฺจโย ทุวิโธ มโต.
อาลมฺพาธิปฺปติภูตํ, นามานํ ครุโคจรํ;
สหชาธิปฺปตีธมฺมา, สหชานํ ยถารหํ.
นามรูปานมิจฺเจว-มาธิปฺปจฺเจน ปจฺจโย;
อธิปฺปติปจฺจโยติ, ทุวิธา ปริทีปิโต.
สหชา ¶ นามรูปานํ, มหาภูตา จ รูปินํ;
ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุ, นามานมิติ สพฺพถา.
สหชาตวิเสเสน, ธมฺมานมุปการกา;
สหชาตปจฺจโยติ, ติวิเธวํ วิภาวิตา.
อรูปิโน ¶ จตุกฺขนฺธา, มหาภูตา จตุพฺพิธา;
สนฺธิยํ วตฺถุนามานิ, สหชานีติ สพฺพถา.
อุปการปวตฺตา จ, อฺมฺสฺส ตาทินา;
อฺมฺปจฺจโยติ, วิภตฺตา ติวิธา มตา.
สตฺตวิฺาณธาตูนํ, ภูโตปาทายรูปินํ;
สหชาตนามรูป-ธมฺมานฺจ ยถากฺกมํ.
วตฺถุ ภูตา จตุกฺขนฺธา, นิสฺสเยโนปการกา;
นิสฺสยปฺปจฺจโย นาม, ปจฺจโยติ มโต ติธา.
กพฬีกาโร อาหาโร, รูปกายสฺส ปจฺจโย;
อรูปิโน ปนาหารา, สหชานํ ยถารหํ.
นามรูปานมิจฺเจวํ, ยาปนฏฺเน ปจฺจยา;
อาหารปจฺจโยเตว, ทุวิเธวํ ปกาสิโต.
ปสาทชีวิตารูปิ-นฺทฺริยธมฺมา ยถากฺกมํ;
ปฺจวิฺาณุปาทินฺน-รูปานํ นามรูปินํ.
สหชาตานมิจฺเจว-มิสฺสรฏฺเน ปจฺจยา;
อินฺทฺริยปฺปจฺจโยเตว, ติวิธา สมุทาหโฏ.
สตฺตวิฺาณธาตูนํ, ฉ วตฺถูนิ ยถารหํ;
ปจฺฉาชาตา จ กายสฺส, จิตฺตเจตสิกา ตถา.
อรูปา สหชาตานํ, รูปานนฺติ มตา ติธา;
วิปฺปยุตฺตปจฺจโยติ, วิปฺปโยโคปการกา.
สหชาตํ ¶ ปุเรชาตํ, ปจฺฉาชาตฺจ สพฺพถา;
กพฬีกาโร อาหาโร, รูปชีวิตมิจฺจยํ.
อตฺถิปจฺจยสงฺขาโต, ปจฺจโย ปฺจธา มโต;
วิชฺชมานสภาเวน, ปจฺจยฏฺา ยถารหํ.
เต เอวาวิคตา หุตฺวา, วตฺตมาโนปการกา;
อวิคตปจฺจโยติ, สุคเตน ววตฺถิตา.
อฏฺเวํ ¶ วตฺตมานานิ, นามรูปานิ ปจฺจยา;
สพฺพตฺถาธิปฺปตี จาติ, นวธา นามรูปินํ.
อิตฺถมุทฺทิฏฺนิทฺทิฏฺา, ปฏฺานนยสงฺคหา;
กุสลากุสลาทีหิ, สุวิภตฺตา มเหสินา.
ปฺตฺตินามรูปานํ, วเสน ติวิธา ิตา;
ปจฺจยาติ ปกาเสนฺติ, จตุวีสติ ปณฺฑิตา.
ปฺตฺติ ปฺปียตฺตา, ปฺาเปตีติ จ ทฺวิธา;
นามรูปวินิมุตฺตา, ปฺตฺตา ตาทินา กถํ.
ภูตปริณามาการมุปาทาย ตถา ตถา;
ภูมิปพฺพตปาสาณติณรุกฺขลตาทโย.
สมฺภาราการมารพฺภ, สนฺนิเวสวิเสสิตา;
ยานคามวนุยฺยานกฏสารปฏาทโย.
การกเวทกาการํ, วิฺตฺตินฺทฺริยลกฺขิตํ;
ขนฺธปฺจกมาหจฺจ, มจฺจาสุรสุราทโย.
จนฺทาทาวฏฺฏนาทีหิ, ทิสากาลาทิสมฺมุติ;
ปารมฺปริยกาทีหิ, ชาติโคตฺตกุลาทโย.
ตํตํกฺริยาทิเภเทหิ, ปฺตฺตา กถินาทโย;
ตํตํกลาปาสมฺผุฏฺา, กูปากาสคุหาทโย.
ตํ ¶ ตํ นิมิตฺตมารพฺภ, จินฺตยนฺตสฺสุปฏฺิตา;
กสิณาทิกโวหารา, ภาวนามยโคจรา.
ปุพฺโพปลพฺภาภาเวน, กสิณุคฺฆาฏิมาทโย;
นิโรธา จ สมาปตฺติ, วิเสสาภาวลกฺขิตา.
อิติ ตํ ตมุปาทาย, สมฺาตา ตถา ตถา;
สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ, โวหาโรติ ปกาสิตา.
อาลมฺพณฏฺากาเรน, สนฺตาภาเวปิ วตฺถุโต;
จินฺตาโวหารนิปฺผนฺนา, อตฺถจฺฉายาว ภาสินี.
ปฺาปียตฺตา ¶ ปฺตฺติ, นามายมิติ ภาสิตา;
อุปาทาย จ ปฺตฺติ, สา เอโวปนิธาย จ.
ปฺตฺติ ปฺาปนโต, ปณฺฑิเตหิ ปกาสิตา;
อวิชฺชมานา ปฺตฺติ, วิชฺชมานาติปิ ทฺวิธา.
โลกโวหาริกฏฺเน, ปฺตฺตํ ปรมตฺถโต;
อวิชฺชมานเมตาย, ปฺาเปนฺติ ยทา ตทา.
อวิชฺชมานปฺตฺติ, วิชฺชมานํ ยทา ปุน;
ปฺาเปนฺติ ตทา เอสา, วิชฺชมานนฺติ วุจฺจติ.
อิตฺถํ ปฺตฺติธมฺมฺจ, สมฺมตตฺถวิเสสโต;
ภาวธมฺมฺจ รูปาทิ-สลกฺขณวิเสสโต.
ปฺาเปตีติ ปฺตฺติ, นามายมิติ ภาสิตา;
ยา นามํ นามกมฺมาทินาเมน สมุทีริตา.
สา เอวาวิชฺชมาเนน-วิชฺชมานาทิเภทิตา;
อิตฺถิสทฺโท ฉฬาภิฺโ, ราชปุตฺโต ตุ ภาสิตา.
กฺริยานิมิตฺตตฺถโยค-รุฬฺหิชาโตปจาริกา;
สมฺพนฺโธปจยาวตฺถา, สณฺานาเปกฺขิตา ตถา.
เทวทตฺโตถ ¶ เมธาวี, เวทนา จนฺทิมา ตถา;
ขตฺติโย นรสีโห จ, ภาตา โลหิตกํ ยุวา.
กุณฺฑลํ ทุสฺสมิจฺเจวมาทิเภทิตสงฺคหา;
สมฺมตตฺถสภาเวสุ, โวหาราการลกฺขิตา.
สายํ ยาทิจฺฉกานฺวตฺถสงฺเกตกฺขณสมฺภวา;
โวหารตฺถวิเสเสน, เยฺยาการานุสารินี.
วจีโฆสานุสาเรน, โสตวิฺาณวีถิยา;
ปวตฺตานนฺตรุปฺปนฺน-มโนทฺวารสฺส โคจรา.
อตฺถา ¶ ยสฺสานุสาเรน, วิฺายนฺติ ตโต ปรํ;
สมฺมตา จ สภาวา จ, ปุพฺพสงฺเกตภาคิโน.
ยายํ วาลมฺพณาการวิเสเส ปฏิทิสฺสติ;
เวทนาทิวจีโฆสํ, สภาวานุคเจตโส.
สายํ ปฺตฺติ วิฺเยฺยา, โลกสงฺเกตนิมฺมิตา;
วจีวิฺตฺติสหิโต, สทฺโท เอวาติ เกจน.
อิตฺถํ ปฺตฺติธมฺมาติ, วุตฺตํ ปฺตฺติกทฺวยํ;
ตถาธิวจนา ธมฺมา, นิรุตฺตีติ จ ตาทินา.
อวิสํวาทกฏฺเน, โลกโวหารสาธกํ;
สมฺาสจฺจมิจฺเจวํ, อาจิกฺขนฺติ วิจกฺขณา.
สตฺถา ยํ ปรมตฺถมุตฺตมคุโณ นามฺจ รูปนฺติ จ,
ทฺเวธากาสิ สภาวธมฺมกุสโล นิพฺพิชฺฌ ธมฺมนฺตรํ;
โวหารตฺถวิเสสเยฺยมปรํ พฺยากาสิ ปฺตฺติโต,
อารทฺธํ กมโต มเยวมขิลํ ตํ สุฏฺุ นิฏฺาปิตํ.
ยํ ธมฺมํ ธมฺมราชา นิรติกมภิสมฺโพธิ มคฺเคน พุทฺธา,
กตฺวา กณฺฑมฺพมูเล ปรมมนุปมํ ปาฏิหีรํ ขเณน;
ปาตฺวากา ¶ ตตฺถ ปตฺวา ปุรวรคณมุลฺลาปลาวณฺณรํสิ,
ตตฺถาทายตฺถสารํ กถิตมติจิรํ าตุ ปาานุกูลํ.
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพสงฺคหวิภาโค นาม
สตฺตโม ปริจฺเฉโท.
นิฏฺิโต จ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพถาปิ
อภิธมฺมปรมตฺถวิภาโค.