📜
๑๐. ทสโม ปริจฺเฉโท
เสสกมฺมฏฺานวิภาโค
พฺยาปาทาทีนวํ ¶ ¶ ทิสฺวา, เขมภาวฺจ ขนฺติยํ;
อปฺปมฺา ตุ ภาเวนฺโต, วิเนยฺย ปฏิฆํ กถํ.
เจโตสนฺตาปโน โกโธ,
สมฺปสาทวิโกปโน;
วิรูปพีภจฺฉกโร,
มุขวณฺณปฺปธํสโน.
สีลกาลุสฺสิยุปฺปาโท, จิตฺตวิกฺเขปสมฺภโว;
ปฺาปชฺโชตวิทฺธํสี, ปฏิปตฺติวิพนฺธโก.
อปาเยกายโน มคฺโค, ปาปกณฺฏกพนฺธโก;
ธมฺมมคฺคสมุจฺเฉที, มคฺคทฺวารปิธานโก.
ยโสวณฺณวิสงฺขาโร, คุณมูลปฺปภฺชโก;
ทุกฺขธมฺมสโมธาโน, พฺยสโนปทฺทวากโร.
ทุนฺนิมิตฺตมิทํ ชาตํ, สพฺพสมฺปตฺติธํสนํ;
ธูมเกตุสมุปฺปาโท, สพฺพโลกวินาสโก.
สพฺพกลฺยาณธมฺมานํ, อวมงฺคลมุฏฺิตํ;
หิตารมฺภสมุคฺฆาตี, อนฺตรายสมาคโม.
สพฺพาการปฏิกฺกูลํ, สพฺพวิทฺเทสการณํ;
วิปตฺติมุขมุปฺปนฺนํ, อมิตฺตชนปตฺถิตํ.
สปตฺตกรณํ ¶ โฆรํ, สพฺพานตฺถวิธายกํ;
ภยมนฺตรโต ชาตํ, ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ.
ขุรธารํ ลิหนฺตาว, คิลนฺตาว หุตาสนํ;
ติตฺตลาพุํว ขาทนฺตา, คณฺหนฺตาทิตฺตมายุธํ.
พฺยาปาทมตฺตสมฺภว-มตฺตฆฺาย ¶ เกวลํ;
อุปลาเฬนฺติ ทุมฺเมธา, โฆรมาสีวิสํ ยถา.
โทสเตเชน รุกฺโขว, สุสิรารุฬฺหปาวโก;
อนฺโตนุทยฺหมานาปิ, วิปฺผนฺทนฺติ วิฆาติโน.
นาวพุชฺฌนฺติ ทุมฺเมธา, เจโตสงฺกปฺปวายุนา;
อุกฺกามุขามิวาทิตฺต-มุชฺชลนฺตา ปุนปฺปุนํ.
ภยมคฺคสมารุฬฺหา, เขมมคฺควิโรธิโน;
พฺยาปนฺนา กิพฺพิสากิณฺณา, อตฺถทฺวยวิโรธิโน.
อนาถา สลฺลกาวิทฺธา, วิสฏฺฏา อนุโสจิโน;
อนฺธา วิย มิคารฺเ, ภมนฺติ หตจกฺขุกา.
อสํวิหิตกมฺมนฺตา, พาลา โกธวสานุคา;
ขิปฺปํ ลกฺขึ ปริจฺจตฺตา, ยโสโภเคหิ ธํสเร.
ทุปฺปฏิปฺปาทิตารมฺภา, โกธสงฺโขภโมหิตา;
ธมฺมามตรสสฺสาทํ, น วินฺทนฺติ อวิทฺทสุ.
พหฺวาทีนวมิจฺเจว-มนฺโต พฺยาธิมิวุฏฺิตํ;
ชาตานลมิวุจฺฉงฺเค, อชฺฌุเปกฺขนฺติ ทุชฺชนา.
โจทยมานา ทุกฺเขหิ, กฺเลสาจิณฺณมลีมหา;
ปาปกมฺเมหิ ปูเรนฺตา, เสนฺติ มจฺจุปเถ จิรํ.
ตเมวํ ปฏิสงฺขาย, ปฏิฆํ ปน โยนิโส;
วาฬมิคํว ธาวนฺตํ, อาวิสนฺตํว รกฺขสํ.
ปาวกํว ¶ ปริพฺยุฬฺหํ, ภายมานสฺส โยคิโน;
โสตฺถิภาวาย เขมนฺต-มุปฺตฺตํ มเหสินา.
มาตา กลฺยาณธมฺมานํ, ขมา นาม มหิทฺธิกา;
สมปฺปวตฺติ สตฺเตสุ, สพฺพสมฺปตฺติสาธิกา.
โกธานลชลาเสโก ¶ ,
โสโกปายาสนาสนํ;
อาฆาตสลฺลนิทฺธารี,
อุปนาหวิโมจนํ.
วณฺณกิตฺติสมุฏฺานํ, คุณมูลาภิเสวนํ;
อปารุตมุขํเวต-มตฺถทฺวยสมิทฺธิยา.
วิฆาตปริยาทาน-มาสวานมเสสโต;
ปฏิปสฺสมฺภนํ เจโต-ปีติกรณจนฺทนํ.
สพฺพทุกฺขสมุคฺฆาติ, สุขุปฏฺานมุตฺตมํ;
พฺยสโนทยวิจฺเฉโท, ภยเภรวนิคฺคโม.
เจโตปสาทสนฺธาโน, ปาสาทิกผลาวโห;
ปวโร โพธิสมฺภาโร, นรานรนิเสวิโต.
ปาปกนฺตารนิตฺถาโร, จตุราปายโรธโก;
ทฺวาราวาปุรณฺเจตํ, เทวโลกูปปตฺติยา.
ปฺาสีลสมาธานํ, ปฏิปตฺติวิโสธโน;
ปิยงฺกโร โสมฺมภาโว, ทุลฺลโภ พหุปตฺถิโต.
กฺเลสสงฺโขภวิกฺเขป-วิปฺผนฺทปฏิพนฺธนํ;
ติติกฺขาคุณมกฺขาต-มารกฺขวิธิมตฺตโน.
วิหึสารติสารมฺภ-ปฏิโรธวิโมจนํ;
เวริกิพฺพิสวิทฺธํสี, โลกานุคฺคหการณํ.
ธมฺมปชฺโชตกรณํ ¶ , สํโยคมลโสธนํ;
สมฺโมหติมิรุทฺธาริ, สมฺปตฺติปฏิปาทนํ.
อิจฺจตฺตตฺถํ ปรตฺถฺจ, สมฺปาเทตฺวา ขมาปโร;
สาเธติ สพฺพสมฺปตฺติ-มิธ เจว ปรตฺถ จ.
ติติกฺขาคุณสมฺปนฺโน ¶ , ปาณภูตานุกมฺปโก;
อนากุลิตกมฺมนฺโต, โสรโต สขิโล สุจิ.
นิวาโต สมิตาจาโร, สุภโค ปิยทสฺสโน;
ปฏิสงฺขาพลปฺปตฺโต, ธิติมา มติปาฏโว.
อกฺโขโภ อธิวาเสนฺโต,
สพฺพานตฺเถ ปริสฺสเย;
ภีมสงฺคามาวจโร,
หตฺถินาโคว โสภติ.
อิตฺถํ สมนฺตโต ภทฺทํ, ติติกฺขํ ปจฺจเวกฺขโต;
ปสฺสมฺเภติ สมุฏฺาย, ขมา พฺยาปาทสมฺภมํ.
ทิพฺโพสธมิวาตงฺกํ, เมฆชฺชวํ หุตาสนํ;
ขิปฺปมนฺตรธาเปติ, ติติกฺขา โกธมตฺตโน.
ตโตเนกคุโณเปตํ, เนกโทสปฺปภฺชนํ;
ขนฺติธมฺมมธิฏฺาย, ปสนฺนธีรมานโส.
ภาเวยฺย ปมํ ตาว, เมตฺตาภาวนมุตฺตมํ;
อตฺตานมุปมํ กตฺวา, สตฺเตสุ หิตวุฑฺฒิยา.
สพฺเพ สตฺตา จ ปาณา จ, ภูตา ชีวา จ ปุคฺคลา;
อพฺยาปชฺชา ตถาเวรา, อนีฆา จ สุเขธิโน.
วิชฺชาสมฺปตฺติโภเคหิ, ปวฑฺฒนฺตุ ยสสฺสิโน;
ปริวารพลปฺปตฺตา, ภโยปทฺทววชฺชิตา.
สขิลา ¶ สุขสมฺภาสา, อฺมฺาวิโรธิโน;
โมทนฺตุ สุหิตา สพฺเพ, มา กิฺจิ ปาปมาคมา.
สทฺธาปาโมชฺชพหุลา, ทานสีลมหุสฺสวา;
คุณภูสิตสนฺตานา, อายุํ ปาเลนฺตนามยํ.
สมฺมาทิฏฺึ ¶ ปุโรธาย, สทฺธมฺมปฏิปตฺติยา;
อาราเธนฺตุ หิโตปาย-มจฺจนฺตํ สุขสาธนํ.
อิติ นานปฺปกาเรน, สตฺเตสุ หิตมานสํ;
มาตาว ปิยปุตฺตมฺหิ, ปวตฺเตยฺย นิรนฺตรํ.
สิเนหํ ปริวชฺเชนฺโต, พฺยาปาทฺจ วินาสยํ;
ปริสุทฺเธน จิตฺเตน, หิตกาโมว เกวลํ.
เมตฺตาย มิตฺเต มชฺฌตฺเต, เวริเก จ ยถากฺกมํ;
กโรนฺโต สีมสมฺเภทํ, อตฺตนิ จ สมํ ผเร.
อาเสวนฺตสฺส ตสฺเสวํ, หิตาโภคสมาหิตํ;
สตฺตปฺตฺติมารพฺภ, สมาธิยติ มานสํ.
ตโต อนีโฆ เอกคฺโค, อุปสนฺตมโนรโถ;
ฌานตฺติกํ จตุกฺกํ วา, เมตฺตาเจโตวิมุตฺติยา.
ภูมิเทสทิสาสตฺต-เภทภินฺเนสุ โอธิโส;
ยถาสมฺภวมปฺเปติ, สพฺพสตฺเตสฺวโนธิโส.
ตเทวเมกสตฺตมฺหิ, ปริจฺเฉทนิยามโต;
พหุเกสุ จ สตฺเตสุ, สพฺเพสุ จ ปวตฺตติ.
ตถาเสวิตสนฺตาโน,
เมตฺตาเจโตวิมุตฺติยา;
กรุณาภาวนาโยค-
มารเภยฺย ตโต ปรํ.
สตฺตานํ ¶ ทุกฺขิตาการ-มาวชฺชิตฺวาน โยนิโส;
‘‘อโห ทุกฺขา วิมุจฺจนฺตุ, สพฺเพ สตฺตา’’ติ จินฺตยํ.
กถํ มาณวโกยฺจ, ภยเภรวกมฺปิโต;
พฺยสโนปทฺทวาวิทฺโธ, วิปฺผนฺทติ วิฆาตวา.
ตถา เหเต วิโมสาย, ปฏิปนฺนา วิโรธิโน;
สพฺยาปชฺชา วิหฺนฺติ, เจโตทุกฺขสมปฺปิตา.
อถฺเ ¶ ปริเทวนฺติ, วิปตฺติวินิปาติกา;
ปธุปายิกสงฺกปฺปา, โสโกปายาสภาคิโน.
อถาปเร ปราภูตา, กามกฺเลสวสีกตา;
โมหนฺธการปกฺขนฺตา, สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ.
เต ตตฺถ กฏุกํ โฆรมนุโภนฺตา สกํ ผลํ;
ทุกฺขสูลสมาวิทฺธา, พาหา ปคฺคยฺห กนฺทเร.
ทีฆรตฺตาธิมุตฺตาย, เทวโลกสมิทฺธิยา;
เทวกายา วิหายนฺติ, อกามา ปริวตฺติโน.
จิรกาลํ ชลิตฺวาน, สูริโยว นภนฺตเร;
พฺรหฺมาโนปิ ปตนฺเตว, พฺรหฺมโลกาปรายณา.
ขนฺธปฺจกมิจฺเจวํ, ทุกฺขาคารํ สมุพฺพหํ;
นานาคตีสุ วิกฺขิตฺตํ, ปาณชาตํ วิหฺติ.
อนาถมนยาปนฺนํ, ปริหานิภยากุลํ;
วาตมณฺฑลิกกฺขิตฺตปกฺขีว ปริวตฺตติ.
อิติ ทิสฺวาน สุตฺวา วา, สมฺภาเวตฺวาน วา ปุน;
ทุกฺขาปคมมิจฺฉนฺโต, ทุกฺขาปคม ปตฺถยํ.
สุขิเตสุ จ เมธาวี, ทุกฺขาการมนุสฺสรํ;
ปวตฺเตยฺย ทยาปนฺโน, กรุณาภาวนปฺปนํ.
‘‘อโห ¶ สตฺตา วิมุจฺจนฺตุ, ทุกฺขธมฺเมหิ สพฺพถา;
สาธุ สเมนฺตุปายาสา, โสกา จ ปริเทวนา.
‘‘ขียนฺตุ ปาปธมฺมา จ, ปสฺสมฺเภนฺตามยา ตถา;
สํกฺเลสา ปลิโพธา จ, สมุจฺฉิชฺชนฺตุ ปาณินํ.
‘‘พฺยาปาทา จ วิหายนฺตุ, วินิวตฺตนฺตุปทฺทวา;
พฺยสนานิ วินสฺสนฺตุ, วิคจฺฉนฺตุ วิปตฺติโย.
‘‘วิเหสา ¶ จ วิฆาตา จ, ขียนฺตุ ภยเภรวา;
ปฏิกฺกมนฺตุ วิสฺสฏฺา, โสตฺถึ ปสฺสนฺตุ ปาณิโน’’.
อิจฺเจวมนุกมฺปนฺโต, สพฺพสตฺเตปิ สพฺพถา;
สพฺพทุกฺขสมุคฺฆาตํ, ปตฺเถนฺโต กรุณายติ.
โสกุปฺปตฺตํ นิวาเรนฺโต, วิหึสํ ทูรโต หรํ;
เมตฺตายมิว ปาเปติ, กรุณาฌานมปฺปนํ.
กรุณานนฺตรํ โยคี, ภาเวยฺย มุทิตํ ตโต;
สตฺตานํ สุขิตาการมาวชฺเชตฺวาน โยนิโส.
กถํ จิราย พฺรหฺมาโน, มหาเตชา มหิทฺธิกา;
ปีติภกฺขา สุภฏฺายี, ปโมทนฺติ นิรามยา.
เทวกายา มหาโภคา,
มเหสกฺขา ยสสฺสิโน;
อจฺฉราปริวาเรหิ,
ปริจาเรนฺติ นนฺทเน.
ราชาภิเสกสมฺปตฺตา, ฉตฺตจามรภูสิตา;
อาธิปฺปจฺจมธิฏฺาย, สุขิตา ราชโภคิโน.
ยโถปฏฺิตโภเคหิ, ตทฺเปิ จ ปาณิโน;
ยถากามิตนิปฺผนฺนา, โมทนฺติ สุขปีติกา.
จตุราปายิกา ¶ สตฺตา, ปาปกมฺมปริกฺขยา;
ตโต จุตาภินนฺทนฺติ, สุขฏฺาเน ปติฏฺิตา.
สพฺพาลยสมุคฺฆาตํ, ปตฺวา โลกุตฺตรํ ปทํ;
ปฏิปสฺสทฺธทรถา, สุขํ โมทนฺตนปฺปกํ.
อิติ ทิสฺวาน สุตฺวา วา, สมฺภาเวตฺวา ปุนปฺปุนํ;
สตฺตานมธิวาเสนฺโต, สุขาการํ ปโมทติ.
‘‘อโห ¶ สาธุ อโห สุฏฺุ,
โมทนฺติ วต ปาณิโน;
อโห สุลทฺธํ สตฺตานํ,
สมิทฺธิมภิปตฺถิตํ.
‘‘ปสนฺนมุขวณฺณา จ, ปริปุณฺณมโนรถา;
ปีติปาโมชฺชพหุลา, จิรํ ชีวนฺตุนามยา.
‘‘ภยมคฺคมติกฺกนฺตา, ทุกฺขสงฺฆาฏนิสฺสฏา;
เขมมคฺคมนุปฺปตฺตา, ปีติสมฺปตฺติผุลฺลิตา.
‘‘สมคฺคา สุหิตา เจเต, ปฏิสนฺธานเปสลา;
สมฺปตฺติมภิเวเทนฺติ, กลฺยาณคุณภูสิตา’’.
อิติ สมฺมา ปิหายนฺโต, สุขาธิคมสมฺปทํ;
สตฺตานมภิโรเจนฺโต, มุทิตาย สมํ ผรํ.
หิตฺวา ปลาสาภิสงฺคํ, อิสฺสารตินิรงฺกโต;
เมตฺตายมิว ปาเปติ, มุทิตาฌานมปฺปนํ.
มุทิตํ ปน ภาเวตฺวา, ภาเวยฺยุเปกฺขมุตฺตมํ;
วิโรธานุนยํ หิตฺวา, หุตฺวา มชฺฌตฺตมานโส.
สภาวภูต โลกสฺส,
ลาภาลาภํ ยสายสํ;
นินฺทาปสํสํ ¶ ปสฺสนฺโต,
สุขํ ทุกฺขฺจ เกวลํ.
กถํ กมฺมสฺสกตตฺตายํ โลกานุปริวตฺตติ;
โลกธมฺเม ปราภูโต, อตฺตาเธยฺยวิวชฺชิโต.
กึ นามตฺถิ สมตฺเถตฺถ, ปวตฺเตตุํ ยถารุจิ;
กสฺส วา รุจิยา โหนฺติ, สุขิตา วาถ ทุกฺขิตา.
ยถาปจฺจยสมฺภูตา, สุขทุกฺขา หิ ปาณิโน;
น สกฺกา ปริวตฺเตตุํ, อฺเน ปุน เกนจิ.
มิจฺฉามคฺคมธิฏฺาย ¶ , วิปชฺชนฺติ จ มานวา;
สมฺมามคฺคํ ปุโรธาย, สมฺปชฺชนฺติ ปุนตฺตนา.
ตตฺถ กายวเสเนเต, ปริวตฺตนฺติ อฺถา;
ยถารุจิตกมฺมนฺตา, ปจฺเจกวสวตฺติโน.
นิรตฺถกวิเหสายํ, มฺเ โลกวิจารณา;
สนฺตเมตํ ปณีตฺจ, ยทิทํ ตตฺรุเปกฺขนํ.
อหํ โก นาม เก เจเต, กิมฏฺานพุธนฺตโร;
ปเรสุปริ เปกฺขนฺโต, วิหฺามีติ อตฺตโน.
สุขิตา โหนฺตุ วา มา วา, ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ วา น วา;
สมิทฺธา วา ทลิทฺทา วา, กา มเมตฺถ วิจารณา.
อตฺตานํ ปริหารนฺตุ, ยถากามํ ตุ ปาณิโน;
ปลิโพโธ ปปฺโจ วา, พฺยาปาโท วา น เม ตหึ.
อิติ สงฺขายุเปกฺขนฺโต, หิตกาโมปิ ปาณินํ;
อปกฺขปาตุเปกฺขาย, สมํ ผรติ โยนิโส.
อฺาณุเปกฺขา นิกฺขนฺโต, อนุโรธํ วิราชิย;
เมตฺตายมิว ปาเปติ, ปฺจมชฺฌานมปฺปนํ.
อปฺปมฺา ¶ จตสฺเสว-มาจิกฺขิ วทตํ วโร;
มหาปุริสโธรยฺโห, หิตกาโม มหามุนิ.
น ลิงฺควิสภาคมฺหิ, อาทิกมฺมิกโยคินา;
ภาเวตพฺพา มตสตฺเต, เมตฺตเมว น สพฺพถา.
ปตฺตพฺพสมฺปทาการํ, ทุกฺขาการฺจ ปาณิสุ;
อาวชฺชํ มุทิตาการมนตฺตาธีนตํ ตถา.
อตฺตนิ ทุคฺคเต มิตฺเต, มชฺฌตฺเตติ ยถากฺกมํ;
ปมํ ภาวนาโยคมารภิตฺวา ตโต ปรํ.
อตฺตนิ มิตฺเต มชฺฌตฺเต, เวริเกติ จตูสุปิ;
กโรนฺโต สีมสมฺเภทํ, สพฺพตฺถ สมมานโส.
ภูมิกาทิปฺปเภเทหิ ¶ , ปริจฺฉิชฺโชธิโส ตถา;
อปริจฺฉิชฺช วา เจตา, ภาเวตพฺพาติ ภาสิตา.
อสงฺโขติตสนฺตานา, ตาหิ ภูตานุกมฺปกา;
วิหรนฺตุตฺตมา พฺรหฺมวิหาราติ ตโต มตา.
อปฺปมาณาลมฺพณตฺตา, ตถา สุปฺปฏิปตฺติยา;
สตฺเตสุ อปฺปมาณตฺตา, อปฺปมฺาติ สมฺมตา.
อสมฺปตฺตหิตา สตฺตา, ทุกฺขิตา ลทฺธสมฺปทา;
กมฺมสฺสกาติ จินฺเตตฺวา, ตโต เตสุ ยถากฺกมํ.
‘‘สมฺปตฺตีหิ สมิชฺฌนฺตุ,
ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ ปาณิโน;
อโห สตฺตา สุขปฺปตฺตา,
โหนฺตุ สตฺตา ยถา ตถา’’.
อิจฺจาภิวุทฺธิมิจฺฉนฺโต, ทุกฺขาปคมนํ ตถา;
สมิทฺเธ อนุโมทนฺโต, อุเปกฺขนฺโต จ ปีณิเต.
มาตาว ¶ ทหเร ปุตฺเต, คิลาเน โยพฺพเน ิเต;
สกิจฺจปสุเต เจว, จตุธา สมฺปวตฺตติ.
อิตฺถํ จตุธา สตฺเตสุ, สมฺมา จิตฺตปวตฺตนา;
สพฺพถาปิ จตุทฺธาว, ตโต วุตฺตา มเหสินา.
อิจฺเจตา ปน ภาเวนฺโต, ปสนฺนมุขมานโส;
สุขํ สุปติ สุตฺโตปิ, ปาปํ กิฺจิ น ปสฺสติ.
ปฏิพุชฺฌตนุตฺราโส, ชาคโรว ปโมทติ;
เจตโส จ สมาธานํ, ขิปฺปเมวาธิคจฺฉติ.
ปริสฺสยา ปหียนฺติ, วิคจฺฉนฺติ จุปทฺทวา;
เทวตาปิ จ รกฺขนฺติ, อมุยฺหนฺตํ อนากุลํ.
ผุลฺลํว ¶ กมลํ กาเล, จนฺทํว วิมลํ ชโน;
โสมฺมโกมลธมฺเมหิ, ปิยจกฺขูหิ ปสฺสติ.
อสํหีโร อสํกุปฺโป, สพฺพาวตฺถาสุ ปณฺฑิโต;
สมํ ปวตฺติตารมฺโภ, โลกเมโสนุคณฺหติ.
ขณมตฺโตปจาเรกา, ปวตฺเตกมฺหิ ปุคฺคเล;
อปฺปมาณา ผลิตฺเวว, วณฺณยนฺติ มเหสิโน.
ปเคว สพฺพสตฺเตสุ, อปฺปนาปตฺตภาวนา;
จตสฺโสปิ สมีภูตา, วสีภูตา นิรนฺตรํ.
ปฺุธาราภิสนฺทนฺตา, ปริปูเรนฺติ ปณฺฑิตํ;
อปฺปเมยฺยมโหโฆว, สาครํ วีจิมาลินํ.
อปฺปมฺามยานํ หิ, ปฺุานํ โสฬสึ กลํ;
สพฺโพปธิกปฺุานิ, นาคฺฆนฺตีติ ปกาสิตํ.
อวฺฌา ตสฺส ปพฺพชฺชา, ยสฺส เหตาสุ คารโว;
สุขุโมทคฺยพหุโล, ติสฺโส สิกฺขา สุสิกฺขติ.
อโมฆํ ¶ รฏฺปิณฺฑฺจ, ภฺุชเตโส วิเสสโต;
ตมฺปิ มหปฺผลํ โหติ, สทฺธาเทยฺยํ ปติฏฺิตํ.
สทฺธาทิกุสลา ธมฺมา, ปวฑฺฒนฺติ อขณฺฑิตา;
สมฺพุทฺธิจริยานฺจ, มหตฺตํ ตสฺส ปากฏํ.
อกิจฺฉปฏิเวธาย, ปาทกชฺฌานมุตฺตมํ;
อุชุ เจกายโน มคฺโค, พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา.
วาสนาภาคิยา เจตา, โพธิสมฺภารกูลิกา;
โสวคฺคิกา สุขาหารา, โลการกฺขา นิรุตฺตรา.
อปฺปเมยฺยานิสํเสวํ, อปฺปเมยฺยคุโณทยา;
อปฺปมฺา ตโต ตาสุ, น ปมชฺเชยฺย ปณฺฑิโต.
ปฏิกฺกูลํ ¶ ปนาหาเร, ภาเวนฺโต สฺมุตฺตมํ;
กพฬีการมาหาร-มนฺนปานาทิสงฺคหํ.
อสิตํ ขายิตํ ปีตํ, สายิตฺจ รโหคโต;
ปฏิกฺกูลนฺติ จินฺเตยฺย, คมนาทิวสา กถํ.
ตโปวนมิทํ หิตฺวา, รมณียมนากุลํ;
อาหารเหตุ คนฺตพฺโพ, คาโม คามชนากุโล.
ตตฺถาสุจิปริกฺลิฏฺเ, ทุชฺชนาวารสงฺกเร;
ทีนเมสยตุตฺติฏฺํ, เคเห เคเห ตุ โภชนํ.
ตํ เขฬมลสํกฺลิฏฺํ, ชิวฺหคฺคปริวตฺติตํ;
ทนฺตจุณฺณิตสมฺภินฺนํ, วณฺณคนฺธํ วิลิสฺสติ.
ปิตฺตเสมฺหปริพฺยุฬฺหํ, ปุพฺพโลหิตมิสฺสิตํ;
ปวิสนฺตํ ปฏิกฺกูลํ, เชคุจฺฉํ ธิกฺกตาสิวํ.
กุจฺฉิยํ กุณปากิณฺเณ, ทุคฺคนฺธปริภาวิเต;
สุวานวมถาการํ, วนฺตํว สฺวานโทณิยํ.
ตตฺตจนฺทนิกายํว ¶ , นานากิมิสมากุเล;
ตตฺถ พุพฺพุฬกจฺฉนฺนํ, กุถิตํ ปริปจฺจติ.
สํปจฺจนฺตํ ปเนตฺจ, สภาวฺจ วิเสวิตํ;
วฑฺเฒติ เกสโลมาทึ, นานากุณปสฺจยํ.
วิปจฺจนฺตมโถเปตมเนโกปทฺทวาวหํ;
กุฏฺคณฺฑกิลาสาทิมหาพฺยาธิสโตทยํ.
ปูติภูตฺจ ตํ ปกฺก-มเนกทฺวารสฺจิตํ;
เมทปิณฺฑํว กุถิตํ, ปริสฺสวติ สนฺตตํ.
เยน ปูติคโต กาโย, นิจฺจํ ทุคฺคนฺธวายิโก;
โธวิยนฺโตปิ สตตํ, สุจิภาวํ น คจฺฉติ.
กุจฺฉิโต ¶ โสยมาหาโร,
กายาสุจินิเสวโน;
นิสฺสนฺทมลนิฏฺาโน,
อุปกฺเลสผลาวโห.
กามราคสมุฏฺานํ, โรคชาตินิพนฺธนํ;
มทปฺปมาทาธิฏฺานํ, ปาปกมฺมมหาปโถ.
อหิโตทยมคฺโคยํ, ภยเภรวสมฺภโว;
พฺยสนาคมนทฺวารํ, อปายาวหิตํ มุขํ.
จรนฺตตฺตสมตฺตาว, ยตฺโถทริยมุจฺฉิตา;
กฺลิฏฺกมฺมานิ ทุมฺเมธา, กโรนฺตา ทุกฺขภาคิโน.
ตตฺถ จิตฺตวิราคาย, กึ ปกฺกผลสนฺนิเภ;
รสสฺสาทปิยากาเร, โฆราทีนวสฺจิเต.
ภาเวนฺตสฺส ปฏิกฺกูล-สฺเมวํ วิภาวิโน;
อุปจารปถํ ปตฺวา, จิตฺตํ โหติ สมาหิตํ.
โสยํ ¶ ปสฺสมฺภิตาหาร-
วิสโท โส วิจกฺขโณ;
มทปฺปมาทนิกฺขนฺโต,
รสสฺสาทนิราลโย.
ลิมฺเปนฺโต วิย เภสชฺช-มกฺขรพฺภฺชโก ยถา;
ปุตฺตมํสํว ขาทนฺโต, อาหารํ ปริภฺุชติ.
อริยวํสานุปชาโต,
อปฺปิจฺฉาทิคุโณทิโต;
กามชาลํ ปทาเลตฺวา,
โสตฺถึ ปปฺโปติ ปณฺฑิโต.
จตุธาตุววตฺถานํ, ภาเวนฺโต ปน ปฺจธา;
ธาตุโย ปริคณฺเหยฺย, จตสฺโสปิ สภาวโต.
สงฺเขเปน ¶ จ วิตฺถารา, สมฺภารา จ สลกฺขณา;
อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, จตุธา วิภเช กถํ.
ยํ กิฺจิ เกสโลมาทิ, กกฺขฬตฺตํ ปวุจฺจติ;
อชฺฌตฺตํ ปถวีธาตุ, พหิทฺธา ตุ ตโตปรา.
ยูสภูตนฺติ ยํ กิฺจิ,
อาโปว ปริปาจกํ;
เตโช วาโยติ คณฺเหยฺย,
วิตฺถมฺภกมเสสโต.
วิตฺถารโตปิ สมฺภารา, เกสโลมาทิ วีสติ;
ปถวีธาตุ ปิตฺตาทิ, ทฺวาทสาโปติ ภาวเย.
เตเชน เยน กาโยยํ, สนฺตปฺปติ ชิรียติ;
ปริทยฺหติ สมฺมา จ, ปจฺจนฺติ อสิตาทโย.
ตเทตํ ¶ จตุโกฏฺาสํ, กายสมฺภวมตฺตโน;
เตโชธาตูติ คณฺเหยฺย, วาโยธาตูติจาปรํ.
อุทฺธฺจาโธคมาวาตา, กุจฺฉิโกฏฺาสยา ตถา;
องฺคมงฺคานุสารี จ, ฉธานาปานมิจฺจปิ.
ตํ ตํ ลกฺขณมารพฺภ, นิทฺธาเรตฺวา สลกฺขณํ;
ปริคณฺเหยฺย สพฺพตฺถ, จตุธา ธาตุสงฺคหํ.
อิจฺเจวํ จตุโกฏฺาโส,
ธาตุมตฺโต กเฬวโร;
นิจฺเจตโน จ นิสฺสตฺโต,
นิสฺสาโร ปรโภชโน.
ริตฺโต ตุจฺโฉ จ สฺุโ จ,
วิวิตฺโต จ ปวชฺชิโต;
อตฺตา วา อตฺตนียํ วา,
นตฺเถเวตฺถ กถฺจิปิ.
เกวลํ ¶ เจตนาวิทฺโธ, กาโยยํ ปริวตฺตติ;
กมฺปิโต ยาย ยนฺตํว, สาธิปฺปาโยว ขายติ.
อายุ อุสฺมา จ วิฺาณํ, ยทา กายํ ชหนฺติมํ;
อปวิทฺโธ ตทา เสติ, นิรตฺถํว กลิงฺครํ.
วิปรีตํ ปปฺเจนฺตา, พหุธา โมหปารุตา;
ยตฺถ มิจฺฉาวิปลฺลาสปราภูตา ปุถุชฺชนา.
สํสารทฺธานกนฺตารํ, จตุราปายสงฺกรํ;
พฺยสเนกายโนปายํ, นาติวตฺตนฺติ ทุชฺชนา.
โสยเมวํ จตุทฺธาติ,
ธาตุเภเทน ปสฺสโต;
ตสฺโสปจาริโก ¶ นาม,
สมโถ โหติ เจตสิ.
อิตฺถํ ธาตุววตฺถานํ, กตฺวา ตทนุสารโต;
อุปาทารูปธมฺเม จ, นามธมฺเม จ สพฺพถา.
ภูมิภูเต ปริคฺคยฺห, ปสฺสนฺโต ปจฺจยฏฺิตึ;
อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, วิปสฺสนฺโตทยพฺพยํ.
ยถาภูตมภิฺาย, นิพฺพินฺทนฺโต วิรชฺชติ;
วิราคา จ วิมุจฺจิตฺวา, ปารคูติ ปวุจฺจติ.
อารุปฺปํ ปน ภาเวนฺโต, กมฺมฏฺานมนาวิลํ;
จตุกฺกปฺจกชฺฌานํ, ปตฺวา กสิณมณฺฑเล.
ปริจิณฺณวสีภูตา, ฌานา วุฏฺาย ปฺจมา;
จินฺเตติ ทณฺฑาทานาทิรูปโทสมภิณฺหโส.
นิพฺพินฺทนฺโต ตโต รูเป, ตทากาเร จ โคจเร;
ตทาลมฺพณธมฺเม จ, ปตฺเถนฺโต สมติกฺกมํ.
ปตฺถริตฺวาน ยํ กิฺจิ, อากาสกสิณํ วินา;
อุคฺฆาเฏติ ตเมวาถ, กสิณํ ธิติมา สโต.
น ¶ ตํ มนสิ กโรติ, นาวชฺชติ น เปกฺขติ;
จินฺตาโภควินิมุตฺโต, กสิณํ ปติ สพฺพถา.
ตทปฺปายสมฺาตมากาสํ ปติ มานสํ;
สาธุกํ ปฏิปาเทติ, โยนิโส ปฏิจินฺตยํ.
ตสฺสาวชฺชนสมฺปนฺนํ, อุปายปฏิปาทิตํ;
กสิณาปคมากาสํ, จินฺตนารพฺภ วตฺตติ.
อิตฺถมนฺตรธาเปตฺวา, กสิณํ ตุ ตโต ปรํ;
สพฺพาวนฺตมนนฺตรํ, ผรตากาสโคจรํ.
ตตฺถ ¶ วุตฺตนเยเนว, ภาเวนฺตสฺโสปจารโต;
ปมารุปฺปมปฺเปติ, อากาสานนฺตโคจเร.
ตโต ตมฺหา วสีภูตา, วุฏฺหิตฺวา วิจินฺตยํ;
‘‘อาสนฺนรูปาวจรชฺฌานปจฺจตฺถิก’’นฺติ ตํ.
นิกนฺตึ ปริยาทาย, ตมฺหา อากาสโคจรา;
อปฺเปตุํ ทุติยารุปฺป-มติสนฺตนฺติ คจฺฉติ.
ปมารุปฺปวิฺาณ-มนนฺตํ ผรโต ตโต;
ทุติยารุปฺปมปฺเปติ, วิฺาณานนฺตโคจเร.
ปมารุปฺปวิฺาณ-มภาเวนฺโต ตโต ปรํ;
อปฺเปติ ตติยารุปฺป-มากิฺจฺมฺหิ โคจเร.
ตโต จ ตติยารุปฺปํ, ‘‘สนฺตเมต’’นฺติ ปสฺสโต;
จตุตฺถารุปฺปมปฺเปติ, ตติยารุปฺปโคจเร.
คูถมฺหิ มณฺฑเป ลคฺโค, เอโก ตนฺนิสฺสิโตปโร;
เอโก พหิ อนิสฺสาย, ตํ ตํ นิสฺสาย จาปโร.
ิโต จตูหิ เอเตหิ, ปุริเสหิ ยถากฺกมํ;
สมานตาย าตพฺพา, จตสฺโสปิ วิภาวินา.
อิจฺจาลมฺพณเภเทหิ ¶ , จตุธารุปฺปภาวนา;
องฺคเภทํ ปเนตาสํ, น กเถนฺติ ตถาปิ จ.
สุปฺปณีตตรา โหนฺติ, อุทฺธมุทฺธํ ยถากฺกมํ;
จาตุมหาราชิกาทิทิพฺพสมฺปตฺติโย ยถา.
อาเนฺชมิติ ภาเวตฺวา, สมาปตฺตึ จตุพฺพิธํ;
สุสมาหิตสงฺกปฺโป, สมฺปนฺนาจลมานโส.
วิปสฺสนฺโต ยถาภูตํ, สจฺฉิกตฺวา ผลุตฺตมํ;
อุภโตภาควิมุตฺโต, อรหาติ ปวุจฺจติ.
กมฺมฏฺานวิธึ ¶ ตฺวา, จตฺตาลีสวิธํ ตโต;
อภิฺาโยปิ วิฺเยฺยา, สมเถ ภาวนานเย.
อิทฺธิวิธา ทิพฺพโสตา, เจโตปริยชานนา;
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ, ทิพฺพจกฺขุ ตถาปรา.
เจโตสมาธินิสฺสฏฺา, ปฺจาภิฺา ปกาสิตา;
รูปาวจรธมฺมาว, ปฺจมชฺฌานภูมิกา.
พหุภาวาทิธิฏฺานํ, โกมาราทิวิกุพฺพนา;
มโนมยาภินิมฺมานมิจฺเจวํ ติวิธิทฺธิโย.
ทิพฺเพ จ มานุเส สทฺเท,
ตถา ทูเร จ สนฺติเก;
สุณนฺติ ยาย สา ทิพฺพา,
โสตธาตูติ ภาสิตา.
เจโตปริยาณนฺติ, ปรปุคฺคลเจตโส;
สราควีตราคาทิปริจฺเฉทกมีริตํ.
ปุพฺเพนิวุตฺถขนฺธานุสฺสรเณ าณมีริตํ;
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณ นาเมน ตาทินา.
จวมาเน จ ชายนฺเต, สตฺเต รูปมรูปกํ;
ตถา มานุสกํ รูปํ, ถูลํ สุขุม สนฺติกํ.
ทูเร ¶ ปกาสํ ฉนฺนฺจ, เยน ปสฺสนฺติ โยคิโน;
จุตูปปาตาณํ ตํ, ทิพฺพจกฺขูติ วุจฺจติ.
อนาคตํสาณฺจ, ยถากมฺมุปคํ ตถา;
ตนฺนิสฺสิตตฺตา คจฺฉนฺติ, ทิพฺพจกฺขุมฺหิ สงฺคหํ.
อิติ ปฺจวิธํ ปตฺตุมภิฺํ ปน ปณฺฑิโต;
กตฺวาน ปฺจมชฺฌาเน, ปฺจธา วสิตํ จิทํ.
ตถา ¶ สมาหิเต จิตฺเต, ปริสุทฺเธ นิรงฺคเณ;
มุทุภูเต กมฺมนิเย, อาเนฺชมฺหิ ปติฏฺิเต.
อภิฺาปาทกชฺฌานา, ตโต วุฏฺาย ปฺจมา;
อภิฺาปริกมฺมาย, นินฺนาเมยฺยาถ มานสํ.
อธิฏฺเยฺยาทิกํ ตํ ตมาวชฺชิตฺวา ยถารหํ;
ปริกมฺมํ กริตฺวาน, สมาปชฺเชยฺย ปาทกํ.
ปุนเทว จ วุฏฺาย, ปริกมฺมํ ยถา ปุเร;
กโรนฺตสฺส ปนปฺเปติ, อภิฺาเณน ปฺจมํ.
อธิฏฺนฺตํ วิกุพฺพนฺตํ, นิมฺมินนฺตํ ยถารหํ;
สทฺเท สุณนฺตํ สตฺตานํ, ปริชานฺจ มานสํ.
สรํ ปุพฺเพนิวาสฺจ, ปสฺสํ สุคติทุคฺคตึ;
ยถากมฺมํ วิปากฺจ, ปชานนฺตมนาคตํ.
ยถาสมฺภวมิจฺเจวมุปายกุสโล มุนิ;
อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน, อภิฺมธิคจฺฉติ.
ปตฺตาภิฺโ มหาโยคี, ปริโยทาตมานโส;
ปริปกฺเกน าเณน, วิปสฺสิตฺวา ติลกฺขณํ.
ลทฺธาสวกฺขยํ าณํ, ฉธาภิฺมนุตฺตรํ;
มหาขีณาสโว นาม, ฉฬภิฺโ ปวุจฺจติ.
จตฺตาลีสวิธํ ¶ ปนิตฺถมมโลเจโตมลกฺขาลนํ,
กมฺมฏฺานนยํ ยมาห สุคโต สมฺมา สมาธานกํ;
สํขิตฺตํ กถิตํ ตเมตฺถ สกลํ สาภิฺเมตฺตาวตา,
กตฺตพฺพา มุนิเนตฺถ สาธุมตินา สมฺภาวนา สพฺพถา.
วรคุณคณภูสิตานุสิฏฺํ,
อิติ สมถมิมํ ตุ ภาวยิตฺวา;
ปรมมนุปมํ ¶ ภชนฺติ ธีรา,
หิตสุขมุขมุตฺตมานุพุทฺธํ.
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท เสสกมฺมฏฺานวิภาโค นาม
ทสโม ปริจฺเฉโท.
นิฏฺิโต จ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพถาปิ
สมถภาวนาวิภาโค.