📜
๑๑. เอกาทสโม ปริจฺเฉโท
วิปสฺสนาวิภาโค
ทฺวิธา สมุฏฺานธุรา, ติวิธา ภูมิโย มตา;
ติวิธาภินิเวสา จ, สรีรํ ตุ จตุพฺพิธํ.
ติวิธา ภาวนา ตตฺถ, สงฺขาเรสุ ยถารหํ;
ทุวิธาการมารพฺภ, นิชฺฌายติ ติลกฺขณํ.
อฏฺารสาการภินฺนา, ทสาวตฺถา วิภาวิตา;
ติธา วิภาคา สาเธติ, วิโมกฺขตฺตยมุตฺตมํ.
จตุสจฺจปฏิเวธา, สตฺตฏฺาริยปุคฺคลา;
กฺเลสหานี ยถาโยคํ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา.
ติวิธา ¶ จ สมาปตฺติ, นิโรธา จ ตถาปรา;
นิสฺสนฺทผลมิจฺจาหุ, ตสฺสา สาสนโกวิทา.
วิปสฺสนาภาวนาย-มิติ ภาสนฺติ ปณฺฑิตา;
ตมิทานิ ปวกฺขามิ, ยถานุกฺกมโต กถํ.
ภูมิธมฺเม ¶ ปริคฺคยฺห, วิจินนฺตสฺส โยคิโน;
สติยา สมถา วาถ, สมุฏฺาติ วิปสฺสนา.
สภาวปฏิเวเธ จ, สทฺธมฺมปฏิปตฺติยํ;
ปฺาสทฺธาทฺวยํ ตสฺสา, ธุรมาหุ ธุรนฺธรา.
เตภูมกสภาวานํ, สปฺปจฺจยปริคฺคโห;
าตปริฺา นามายํ, ภูมีติ ปมา มตา.
กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;
ปริฺาตีรณา นาม, ทุติยา ภูมิ ภาสิตา.
ปหานปริฺา ภูมิ, ตติยาหุ ตโตปรํ;
ภงฺคาทิาณมิจฺเจวํ, ติวิธา ภูมิโย มตา.
ขณสนฺตติอทฺธาน-วเสเนตฺถ สมีริตา;
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ติวิธาภินิเวสนา.
ทิฏฺิกงฺขาวิตรณา, มคฺคามคฺคปฏิปฺปทา;
วิสุทฺธิโย จตสฺโสปิ, สรีรนฺติ นิทสฺสิตา.
สลกฺขณววตฺถานํ, ปจฺจยาการนิจฺฉโย;
กุมฺมคฺคปริหาโร จ, ติลกฺขณวิปสฺสนา.
อิติ ลกฺขณภินฺนตฺตา, ลพฺภนฺเตกกฺขเณปิ จ;
เทสิตา เหตุภูเตน, กเมเนวํ วิสุทฺธิโย.
สีลพฺพิสุทฺธิอาทีนํ, ตถา สาว ปรมฺปรา;
จิตฺตพฺพิสุทฺธิอาทีนมตฺถายาติ ปกาสิตา.
ทิสฺสมานสภาวานํ, ปสฺสนฺโต ปจฺจยฏฺิติ;
ปริปนฺถวิมุตฺโต หิ, ปฏิปาเทติ ภาวนํ.
ตถาปิ ¶ จ วิเสเสน, ปฏิปนฺนสฺส โยคิโน;
ตตฺถ ตตฺถ วิภูตตฺตา, านโต เภทิตา กถํ.
รูปปุพฺพงฺคมํ ¶ วาถ, นามปุพฺพงฺคมํ ตถา;
อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, ยถาปากฏธมฺมโต.
นามรูปาทิเภเทน, ภูมิธมฺมปริคฺคโห;
วุตฺตา ทิฏฺิวิสุทฺธีติ, อตฺตทิฏฺิปฺปหานโต.
อาหจฺจ ปจฺจยุปฺปนฺนา, ตถา ตพฺภาวภาวิโน;
ปวตฺตนฺตีติ สงฺขาเร, ปสฺสโต ปน โยนิโส.
ปจฺจยคฺคาหินี ปฺา, นามรูปปฺปวตฺติยา;
กงฺขา ตรนฺติ ตายาติ, กงฺขาวิตรณา มตา.
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ปจฺจยายตฺตวุตฺติโต;
สงฺขิปิตฺวา กลาเปน, สมฺมสียนฺติ สงฺขตา.
อุปฺปาทวยภาโวปิ, ลกฺขณตฺตยสาธโก;
ปจฺจยาการมารพฺภ, ลกฺขียติ วิเสสโต.
ตสฺมา สมฺมสนาณํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;
กงฺขาวิตรณายํ ตุ, สงฺคยฺหติ วิสุทฺธิยํ.
ตตฺถ สํกฺเลสวิกฺเขปํ, กุมฺมคฺคํ ปริวชฺชโต;
มคฺคามคฺควิสุทฺธีติ, าณทสฺสนมีริตํ.
ตโต กเถนฺติ อกฺลิฏฺมุทยพฺพยทสฺสนํ;
อาทึ กตฺวา ปฏิปทาาณทสฺสนสุทฺธิยํ.
ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺเน, ยถาวตฺถุววตฺถิเต;
ปหาตุมีหมานานํ, นิยฺยานปฏิปตฺติโต.
อุปกฺเลสวิสุทฺโธ หิ, ปุนเทโวทยพฺพยํ;
อธิฏฺหิตฺวา ภงฺคาทิ-าเณหิ ปฏิปชฺชติ.
ตถา ¶ จาภินวุปฺปนฺเน, ภิชฺชมาเน วิปสฺสโต;
สํเวคกฑฺฒิตํ าณํ, ภงฺคาทิมนุติฏฺติ.
ตโต ¶ ปุพฺเพ ปวตฺตา หิ, สํกฺเลสาปายสมฺภวา;
ปฏิปตฺติวิสุทฺธีติ, น สงฺคยฺหติ ภาวนา.
สมฺปาเทนฺโต ปนิจฺเจตา, จตสฺโสปิ วิสุทฺธิโย;
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ภาเวยฺย ติวิธา กถํ.
ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนา, ชาตานนฺตรเภทิโน;
อนิจฺจา จ ปภงฺคู จ, ปลุชฺชนฺติ จวนฺติ จ.
อทฺธุวา จ อสารา จ, วิภวา จ วินาสิโน;
สงฺขตา วิปริณาม-ธมฺมา อิตฺตรกาลิกา.
ขยธมฺมา วยธมฺมา, ลหุกาลปฺปวตฺติโน;
ตาวกาลิกธมฺมา จ, ปริตฺตฏฺิติกา ตถา.
ขณตฺตยปริจฺฉินฺนา, ปุพฺพาปรวิจิตฺตกา;
ปุรกฺขตา นิโรธสฺส, สสฺสตา น กุทาจนํ.
ชายนฺติ ปริหานาย, น ตุ ชายนฺติ วุทฺธิยา;
ชิยฺยมานาว ติฏฺนฺติ, ชิณฺณา ภงฺคปรายณา.
อหุตฺวาเยวุปฺปชฺชนฺติ, น กุโตจิปิ อาคตา;
หุตฺวา อนฺตรธายนฺติ, น ตุ กตฺถจิ สฺจิตา.
ตํ ตํ ปจฺจยสามคฺคิ-มตฺตลาภาย นิสฺสิตา;
นิโรธธมฺมา ชายนฺติ, ชาตา พฺยนฺติ ภวนฺติ เต.
ยถา นที ปพฺพเตยฺยา, ยถา ทีปสิขา ตถา;
สีฆสีฆํ ปวตฺตนฺตา, อุปฺปชฺชนฺติ วยนฺติ จ.
ชาตา ชาตา นิรุชฺฌนฺติ, อฺเ อฺเ ตุ ชายเร;
อวีจิ อนุสมฺพนฺธา, น ชานนฺติ วิเสสโต.
อิติ ¶ นานปฺปกาเรน, วิปสฺสนฺโต วิจกฺขโณ;
อนิจฺจภาวนํ ธีโร, ปริปาเจติ สาธุกํ.
ทุกฺขา ¶ จ ทุกฺขวตฺถู จ, อภิณฺหปริปีฬิตา;
โรคา คณฺฑา จ สลฺลา จ, อฆโต จ อุปทฺทวา.
ภโยปสคฺคาฆมูลา,
สาสวาทีนวีติตา;
อเลณาสรณาตาณา,
วธกา มารกามิสา.
ชาติธมฺมา ชราพฺยาธิ-
โสโกปายาสภาคิโน;
ปริเทวสภาวา จ,
สํกฺเลสา ทุกฺขภาคิโน.
เชคุจฺฉา ปฏิกูลา จ, พีภจฺฉา จ วิรูปิโน;
อชฺา จปลา หีนา, ทุคฺคนฺธา พาลเสวิตา.
โสกนฺตริกตานิจฺจํ, ตณฺหาย กฑฺฒิตา ภุสํ;
กปณา ทุคฺคตา ทีนา, วิปนฺนา จ วิฆาติโน.
อตฺตลาภํ คเวสนฺติ, ตํตํปจฺจยนิสฺสิตา;
ทุกฺขาธิฏฺานมจฺจนฺตํ, ชาตา ปุน วิหฺเร.
อคฺคิกูเป นิมุคฺคาว, กฺเลสสนฺตาปภาคิโน;
โอวิทฺธา วิย สตฺตีหิ, สงฺขารา นิจฺจทุกฺขิตา.
ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยนฺตา จ ขเณ ขเณ;
ปสุกา วิย นิจฺจมฺมา, หฺนฺติ เสริกาตุรา.
ติลานิ ติลยนฺเตว, อุจฺฉุยนฺเตว อุจฺฉุโย;
อุทยพฺพยาวสฺสํ เต, ปีฬยนฺติ อภิณฺหโส.
มโนรมนวาการา ¶ , วิปลฺลาสปริกฺขตา;
อิริยาปถสฺฉนฺนา, โนปติฏฺนฺติ ทุกฺขโต.
สงฺขาเรสุ ¶ ปเนเตสุ, เวทนาสฺสาทโรธิโน;
สาว สนฺทุลสมฺพทฺธา, สมฺโมหปริวาริตา.
‘‘อทุํ ทุกฺขมิทํ ทุกฺข’’-มิติ สํสารจาริโน;
ทุกฺขเหตุมชานนฺตา, สมฺภมนฺติ อวิทฺทสุ.
สุขาการมปสฺสนฺตา, ทุกฺขภารนิปีฬิตา;
ปตฺเถนฺติ ทุกฺขเมวฺํ, พาลา พฺยสนภาคิโน.
จวนฺตา อุปปชฺชนฺตา, รุกฺขสาขํว มกฺกโฏ;
ทุกฺขเมกํ วิมุจฺจนฺติ, ตโต คณฺหนฺติ จาปรํ.
เต ทีฆรตฺตํ โสจนฺติ, ตณฺหาสลฺลสมปฺปิตา;
ทิฏฺิปาสสมุเปตา, มานตฺถมฺภานุสายิโน.
ตมาการํ ปนิจฺเจวํ, วิปสฺสนฺโต วิสารโท;
ทุกฺขานุปสฺสนํ นาม, ปริปาเจติ ภาวนํ.
ธมฺมฏฺิตินิยามา หิ, ขนฺธายตนธาตุโย;
อนตฺตาสสฺสตนฺตา จ, อีหาโภควิวชฺชิตา.
ปโยชนมธิฏฺาย, น ตุ พฺยาปารยนฺติ จ;
ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนา, ชเนตุํ วาถ ชายิตุํ.
ตถาปิ เหตุสามคฺคิ-สมฺภเว สมฺภวนฺติ เต;
ตพฺภาวภาวิภาเวน, อฺมฺปวตฺติตา.
อชายิตุํ น สกฺโกนฺติ, สติ ปจฺจยสมฺภเว;
ปจฺจยานมลาเภ ตุ, น ชายนฺติ กุทาจนํ.
น กิฺเจตฺถ อเปกฺขิตฺวา, สมคฺคา โหนฺติ ปจฺจยา;
น ชเนตุํ น สกฺโกนฺติ, สมคฺคา จ กุทาจนํ.
ยถาปจฺจยลาเภน ¶ , ปวตฺตนฺติ ยถา ตถา;
รกฺขิตา วา วิธาตา วา, นตฺถิ อสฺสามิกา ตถา.
‘‘อหํ ¶ มม’’นฺติ คณฺหนฺตา, ปริณาเมนฺติ อฺถา;
วิสฺสสนฺตา หรนฺเตเต, ปราภูตา ปลมฺภิโน.
ริตฺตา ตุจฺฉา จ สฺุา จ, วิวิตฺตา สารวชฺชิตา;
สลกฺขณปริจฺฉินฺนา, ธมฺมา นตฺเถตฺถ ปุคฺคโล.
ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยมานา จ สงฺขตา;
วิวสา ปริวตฺตนฺติ, วโส เตสํ น กตฺถจิ.
น เตสุ กสฺสจิสฺเสรํ, น เตสฺจตฺถิ กตฺถจิ;
น จตฺตนีติ สงฺขารา, อาธิปจฺจวิวชฺชิตา.
กทลีปตฺตวฏฺฏีว, อฺมฺปติฏฺิตา;
สหชาตคฺฆนีภูตา, โนปฏฺนฺติ อนตฺตโต.
อรูปนิสฺสิตํ รูปํ, อรูปํ รูปนิสฺสิตํ;
ชจฺจนฺธปีสปฺปีว, อฺมฺววตฺถิตํ.
ยนฺตสุตฺเตน ยนฺตํว, กายยนฺตํ ปวตฺตติ;
นามาวกฑฺฒิตํ ตตฺถ, นตฺถิ อตฺตา สยํวสี.
เจโตวิปฺผารนิปฺผนฺนา, วาโยธาตุสมุฏฺิตา;
อิริยาปถวิฺตฺติวิการา ปาลกา มตา.
โอวิทฺธเวทนาสลฺลวิการปริณามโต;
พาลานํ จิตฺตนิปฺผนฺนา, อตฺตาติ ปริกปฺปนา.
สุทฺธสงฺขารปฺุโชยํ, เนตฺถ สตฺโตปลพฺภติ;
ตํ ตํ ปจฺจยมาคมฺม, ทุกฺขกฺขนฺโธว ชายติ.
เอวมาทิปฺปกาเรหิ, วิปสฺสนฺโต อนตฺตโต;
อนตฺตภาวนํ นาม, ภาเวตีติ ปวุจฺจติ.
ภาเวนฺโต ติวิธมฺเปตํ, นิชฺฌายติ ติลกฺขณํ;
นิมิตฺตฺจ ปวตฺตฺจ, สมารพฺภ ยถากฺกมํ.
อตฺตลาภนิมิตฺตฺจ ¶ ¶ , ตํตํปจฺจยนิสฺสิตา;
ตพฺภาวภาวิภาเวน, ลกฺขียนฺติ นิมิตฺตโต.
ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยมานา จ สงฺขตา;
ตํ ตํ ภาวมติกฺกมฺม, ปวตฺตนฺติ ขเณ ขเณ.
เหตุนิสฺสยนากาโร, นิมิตฺตนฺติ ตโต มโต;
ปวตฺตํ วตฺตนากาโร, ขณสนฺตติอทฺธโต.
อปุพฺพาภินวุปฺปตฺติ, อุปฺปาโทติ ปกาสิโต;
ปุพฺพาปริยสนฺธานํ, ปฏิสนฺธีติ ภาสิตา.
อายูหนฺตีติ วุจฺจนฺติ, ตทตฺถํ ปน วาวฏา;
อิจฺจาทิปริยาเยหิ, พหฺวาการาปิ สงฺขตา.
นิมิตฺเต จ ปวตฺเต จ, วตฺถุโต ยนฺติ สงฺคหํ;
ตํ ทฺวยาการมารพฺภ, ปติฏฺาติ ติลกฺขณํ.
ปจฺจยาธีนธมฺมานํ, อุปฺปาทวยลกฺขิตา;
อนิจฺจตานิมิตฺตฏฺา, ปวตฺเตสุ น ปากฏา.
ปุพฺพาปรวิจิตฺตานมสมตฺถานมตฺตนิ;
สนฺนิสฺสเยน นิปฺผนฺโน, ภาวทุพฺพลฺยสาธโก.
เหตุสงฺขาตภาโว หิ, สงฺขารานมนิจฺจตา;
ปวตฺตมานา ทสฺเสติ, ตํ สภาวํ ปนตฺตโน.
นิจฺจา ธุวา เจ สงฺขารา, กสฺมา เปกฺขนฺติ ปจฺจเย;
อหุตฺวา ยทิ นิสฺสาย, ชาตา กา ตตฺถ นิจฺจตา;
อตฺตลาภํ ลภิตฺวาน, เหตุสามคฺคิลาภโต;
ยาเปสฺสนฺติ ตมฺตฺร, กถํ นามตฺตทุพฺพลา.
ปจฺจเย อนเปกฺขิตฺวา, ยทิ นตฺถิ สมตฺถตา;
อตฺตลาภูปลาภาย, กึ สมตฺถานุปาลเน;
ชนกา ¶ ¶ ปจฺจยานฺหิ, ตทายูหนโต ปรํ;
ปริหาริตุมารทฺธา, ชิยา ขิตฺตสโร ยถา.
อจฺจีว วฏฺฏินิกฺขนฺตา, เมฆมุตฺตาว วิชฺชุตา;
ปจฺจยุทฺธฏวิสฺสฏฺา, ธมฺมา ภงฺคปรายณา.
ตสฺมา นิมิตฺตมาการํ, ปสฺสนฺโต ส วิปสฺสโก;
‘‘วินสฺสนฺติ อวสฺส’’นฺติ, สทฺทหนฺโต วิมุจฺจติ.
อนิจฺจโต ตถา เหวํ, วิปสฺสนฺตสฺส โยคิโน;
สทฺธาวิโมกฺข พาหุลฺยํ, ภวตีติ ปกาสิตํ.
อิติ สงฺขารธมฺเมสุ, นิมิตฺตาการนิจฺฉิตํ;
อนิจฺจลกฺขณํ ธีโร, นิชฺฌายติ นิยามโต.
พาธกตฺตภยาการา, ปวตฺเต ทุกฺขิตา วิย;
ปวตฺตมานา ปีเฬนฺติ, สงฺขารา จ ภยาวหา.
อุปฺปาทาภินวาการํ, อติกฺกมฺม ตโต ปรํ;
ชราชจฺจริตา หุตฺวา, ภฺชมานา กถํ สุขา.
ตสฺมา ปวตฺตมาการํ, นิชฺฌายนฺโต นิรนฺตรํ;
สงฺขาเร ทุกฺขโต ทิสฺวา, หิตฺวาน ปณิธึ ตหึ.
ตทายูหนนิสฺสงฺโค, ปสฺสทฺธทรโถ สุขี;
สมาธิพหุโล โยคี, วูปสนฺโตติ วุจฺจติ.
พฺยาปารวสิตาการํ, สงฺขารานํ วิปสฺสโต;
นิมิตฺเต จ ปวตฺเต จ, อุปฏฺาติ อนตฺตโต.
อนตฺตาธีนนิปฺผนฺนา, วสาตีตปฺปวตฺติโน;
ภาวทุพฺพลฺยนิสฺสารา, กถมตฺตา ภวิสฺสเร.
ตเมวํ ปฏิวิชฺฌนฺโต, มฺตานตฺตลกฺขณํ;
วิปสฺสนารสสฺสาที, สํเวคพหุโล ภเว.
อิจฺจาหจฺจ ¶ ปวตฺตานํ, ลกฺขณานํ สภาวโต;
ววตฺถิโต ตตฺถ ตตฺถ, ตํตํลกฺขณนิจฺฉโย.
ตถาปิปากฏฏฺาเน ¶ , เหตุภูเต จ โยนิโส;
ววตฺถเปติ สงฺขาย, ลกฺขณานิ วิจกฺขโณ.
อุปฺปาทวยภาเวน, ทิสฺสมานา หิ สงฺขตา;
ปุพฺพาปรวิเวเกน, ทสฺเสนฺติ ตทนิจฺจตํ.
ตถา จ วิปริณามํ, วิปสฺสนฺโต วิสารโท;
นิมิตฺตผลนิปฺผนฺนํ, ตมตฺถมธิมุจฺจติ.
ทุกฺขปฺปวตฺติเหตุตฺตา, นิมิตฺตมปิ ปณฺฑิโต;
ภยาวหนิยาเมน, พาธกนฺเตว ปสฺสติ.
ตถา หิ ปจฺจยารพฺภ, สงฺขารา นิสฺสยนฺติ เจ;
ตโตวสฺสํ ภวิสฺสนฺติ, มหพฺภยสโมหิตา.
นิโรธธมฺมา ชายนฺติ, สลฺลวิทฺธาว ทุกฺขิตา;
ชราตุรา วิปชฺชนฺตา, ภิชฺชนฺตาว วิฆาติโน.
เตเนวานิจฺจโต ทิฏฺา, ทุกฺขภาเวน ขายเร;
สงฺขตตฺตา สภาโว หิ, ทุกฺขาย ปริวตฺตติ.
อนิจฺจา ปุน สงฺขารา, ทุกฺขาติ จ ววตฺถิตา;
อนตฺตตฺตนิยาเมน, นิทสฺเสนฺติ สลกฺขณํ.
กถํ อตฺตปราธีนา, ปจฺจยุปฺปนฺนภงฺคุรา;
วิปตฺตินิยตา วาถ, พาธมานา ภยาวหา.
อาหจฺจาการเภเทน, ติวิธา หิ วิปสฺสนา;
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, อยเมตฺถ วินิจฺฉโย.
ติธาภูตา ปนิจฺเจตา, ปหานาการเภทิตา;
มหาวิปสฺสนา นาม, อฏฺารสวิธา กถํ.
เหตุสามคฺคินิปฺผนฺนมนิจฺจนฺติ ¶ ติลกฺขณํ;
อนิจฺจตํ วิปสฺสนฺโต, นิจฺจสฺํ วิมฺุจติ.
อนิจฺจตายาธิฏฺานนิมิตฺตํ ¶ ปน ปสฺสโต;
อนิมิตฺเต วิมุจฺจนฺตี, อนิมิตฺตานุปสฺสนา.
นิรุชฺฌมานธมฺมานํ, พฺยนฺติภาวํ วิปสฺสโต;
สมุทยํ ปชหนฺตี, นิโรธาอนุปสฺสนา.
สิถิลา ชาตุ นิสฺสารา, ทุพฺพลา ลหุฆาติโน;
ขยธมฺมาติ สงฺขาย, ฆนสฺํ วิมฺุจติ.
อตฺตลาภมติกฺกมฺม, วยนฺตีติ วิจินฺตยํ;
ชหตายูหนํ ตตฺถ, ปุตฺเต สูติปชา วิย.
อนวตฺติตภาวานํ, อฺถตฺตํ วิปสฺสโต;
วิการปริณาเมสุ, ธุวสฺา วิรชฺชติ.
อาลมฺพฺจ ตทาลมฺพ-าณภงฺคฺจ ภาวยํ;
สาราทานาภินิเวสํ, อธิปฺาย มุจฺจติ.
อิจฺจานิจฺจานิมิตฺตา จ, นิโรธา จ ขยา วยา;
วิปรีณามาธิสฺา, ธมฺมานุปสฺสนาติ จ.
สตฺตานุปสฺสนาเภทมนิจฺจาการทสฺสนํ;
นิจฺจสฺาทิภงฺคาย, ปริทีเปนฺติ ปณฺฑิตา.
ตํ ตมาการมารพฺภ, ตถา พาหุลฺยวุตฺติโต;
ตํลกฺขณานุคตา จ, เภทา ตสฺเสว สตฺตธา.
สุขสฺํ นิสฺสชฺชนฺตี, วุตฺตา ทุกฺขานุปสฺสนา;
นิพฺพินฺนา นิพฺพิทาาณํ, วิราคา ราควชฺชิตา.
ชาตาปฺปณิหิตา นาม, มฺุจนฺตี ปณิธึ ตถา;
นิราลยาภินิเวสา, อาทีนวานุปสฺสนา.
ปฺจานุปสฺสนาเภทํ ¶ , ตทิทํ ทุกฺขทสฺสนํ;
สุขสฺาทิภงฺคาย, ปวตฺตนฺติ ปกาสิตํ.
อนตฺตโต ¶ วิปสฺสนฺโต, อตฺตสฺา วิมุจฺจติ;
ชหตตฺตาภินิเวสํ, ฌายนฺโต ปุน สฺุโต.
ทฺวยานุปสฺสนาเภทมนตฺตาการทสฺสนํ;
อตฺตสฺาภินิเวสํ, วิโมกฺขาย วิภาวิตุํ.
ปฏินิสฺสคฺคโต ทิสฺวา, สงฺขาเรสุ ติลกฺขณํ;
ชหนฺโต สงฺขตาทานํ, ปกฺขนฺทติ อสงฺขเต.
ยถาภูเตน าเณน, วิปสฺสนฺโต วิมุจฺจติ;
สมฺโมหาภินิเวสมฺหา, อวิปลฺลตฺถทสฺสโน.
โมหตาโภควิมุตฺตา, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา;
ชหนฺตปฺปฏิสงฺขํ ตุ, ปฏิสงฺขาย ลกฺขณํ.
ทิฏฺิสงฺขาตโทสตฺตา, วิภาเวนฺโต วิวฏฺฏโต;
สํโยคาภินิเวสมฺหา, ปฏิลีโน วิมุจฺจติ.
มุจฺจีตุกมฺยตาาณํ, ปฏินิสฺสคฺคสมฺมตํ;
ยถา ภูตํ ตถา าณํ, ปจฺจยาการนิสฺสิตํ.
สงฺขารุเปกฺขาาณํ ตุ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา;
วุฏฺานคามินี นาม, วิวฏฺฏนฺติ ปวุจฺจติ.
จตสฺโสปิ ปนิจฺเจตา, อาทานาทิปฺปภฺชิตา;
ลกฺขณตฺตยมาหจฺจ, ปวตฺตนฺติ ยถา ตถา.
นิมิตฺตมารพฺภ ตถา ปวตฺตํ,
ติลกฺขณํ ฌายติ ยาย โยคี;
ตมิตฺถมฏฺารสเภทภินฺนํ,
วิปสฺสนาภาวนมาหุ ธีรา.
วิปสฺสนานยมิมมุตฺตมํ ¶ ¶ สุภํ,
นิทสฺสิตํ ชินวจนานุสารโต;
วิภาวยํ มนสิ หิตาวหํ ปรํ,
นิรามยํ ปทมนุปาปุณิสฺสติ.
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท วิปสฺสนาวิภาโค นาม
เอกาทสโม ปริจฺเฉโท.