📜
๑๒. ทฺวาทสโม ปริจฺเฉโท
ทสาวตฺถาวิภาโค
อิจฺจฏฺารสธา ภินฺนา, ปฏิปกฺขปฺปหานโต;
ลกฺขณาการเภเทน, ติวิธาปิ จ ภาวนา.
กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;
ภงฺเค าณํ ภเย าณํ, าณมาทีนเวปิ จ.
ตเถว นิพฺพิทาาณํ, าณํ มุจฺจิตุกมฺยตา;
ปฏิสงฺขา จ สงฺขารุ-เปกฺขาาณานุโลมกํ.
อิจฺจาวตฺถาปเภเทน, ทสธาปิ วิภาวิตา;
สภาคตฺถวิเสเสน, ติธา สงฺคหิตา ปุน.
ยถาภูตํ นาม าณตฺตยํ สมฺมสนาทิกํ;
ภยาทิาณํ ติวิธํ, นิพฺพิทาติ ปวุจฺจติ.
ตถา มุจฺจิตุกามาทิ, วิราโคว จตุพฺพิธํ;
ลกฺขณตฺตยนิชฺฌานวเสน ปุน วุฏฺิตา.
สฺุตฺจานิมิตฺตฺจ ¶ , ตถาปฺปณิหิตนฺติ จ;
สาเธติ มคฺคสงฺขาตํ, วิโมกฺขตฺตยมุตฺตมํ.
อิติ ภาเวตุกามสฺส, วิภาเวติ ยถากฺกมํ;
ทสาวตฺถาวิภาเคน, สมาทาย ยถา กถํ.
วิสุทฺโธ ¶ ปมํ ตาว, สาธุ สีลวิสุทฺธิยา;
อุปจารปฺปนายฺจ, ตฺวา จิตฺตวิสุทฺธิยํ.
สปฺปจฺจยํ ปริคฺคยฺห, นามรูปํ สภาวโต;
ทิฏฺิกงฺขาวิตรณํ, ปตฺวา สุทฺธึ ตโต ปรํ.
อตีตานาคเต ขนฺเธ, ปจฺจุปฺปนฺเน จ สาสเว;
กลาปโต สมฺมสิตฺวา, สมฺมเสยฺย ติลกฺขณํ.
อาทานนิกฺเขปนโต,
วโยวุทฺธตฺถคามิโต;
อาหารโตปิ อุตุโต,
กมฺมโต จาปิ จิตฺตโต.
ธมฺมตารูปโต จาปิ, รูปสตฺตกโต นเย;
กลาปโต ยมกโต, ขณิกา ปฏิปาฏิโต.
ทิฏฺิมุคฺฆาฏยนฺโต จ, มานมุคฺฆาฏยํ ตถา;
นิกนฺติปริยาทาโน, นามสตฺตกโต นเย.
นิจฺจา เจ น นิรุชฺเฌยฺยุํ, น พาเธยฺยุํ สุขา ยทิ;
วเส วตฺเตยฺยุมตฺตา เจ, ตทภาวา น ตาทิสา.
สมฺภวนฺติ หิ สงฺขารา, สติ ปจฺจยสมฺภเว;
ตโต ปจฺจยนิปฺผนฺนา, อวสฺสํ เภทคามิโน.
ตทนิจฺจา ขยฏฺเน, ทุกฺขา นาม ภยฏฺโต;
อนตฺตาสารกฏฺเน, สงฺขาราติ วิภาวยํ.
กาเลน ¶ สมฺมเส รูปํ, นามํ กาเลน สมฺมเส;
อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, สมาสพฺยาสโต ตโต.
ยโถปฏฺิตเภเทน, สมฺมสนฺโต สมูหโต;
กลาปโต สมฺมสนมิติ ภาเวติ ปณฺฑิโต.
ตสฺเสวํ สมฺมสนฺตสฺส, กมฺมฺํ โหติ มานสํ;
สูปฏฺนฺติ จ สงฺขารา, โวทายติ จ ภาวนา.
ตโต ¶ ปรํ วิปสฺสนฺโต, ปริคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต;
ปจฺจุปฺปนฺนสภาวานํ, ขนฺธานมุทยพฺพยํ.
ตณฺหาสมฺโมหกมฺเมหิ,
ขนฺธปฺจกสภาโว;
รูปมาหารโต โหติ,
ผสฺสโต เวทนาทโย.
วิฺาณํ นามรูปมฺหา, สมฺโภตีติ จ ปสฺสโต;
ตสฺส ปจฺจยโต โหติ, ขนฺเธสุทยทสฺสนํ.
ตณฺหาทีนํ นิโรธา จ,
นิโรโธ โหติ ปสฺสโต;
ตถา วีสติธา โหติ,
ตตฺเถว วยทสฺสนํ.
นิพฺพตฺติวิปริณามลกฺขณํ ปน ปสฺสโต;
ขณโต ทสธา เนสมุทยพฺพยทสฺสนํ.
อิตฺถํ ปฺาสธา เภโท,
ขนฺธานมุทยพฺพโย;
อายตนาทิเภโทปิ,
โยเชตพฺโพ ยถารหํ.
ตเทวมนุปสฺสนฺโต ¶ , ขนฺธายตนธาตุโย;
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ภาเวติ พหุธา พุโธ.
ภาวนาปสุตสฺเสวํ, ปสฺสโต โพธิปกฺขิยา;
ปาตุภูตา ปวตฺตนฺติ, วิเสเสน วิสารทา.
สลกฺขณปริจฺฉินฺเน, ติลกฺขณววตฺถิเต;
ฉนฺโท สาสวสงฺขาเร, สารทํ ปริเยสติ.
ตตฺถ ¶ ปุพฺพงฺคมํ หุตฺวา, สํปกฺขนฺทติ มานสํ;
สงฺกปฺโปภินิโรเปติ, อาหรนฺโต ปุนปฺปุนํ.
ยถาวตฺถุสภาเวน, ตโต สทฺธาธิมุจฺจติ;
สติ สูปฏฺิตา โหติ, ปริคฺคยฺห สภาวโต.
ปฺา สมฺปฏิวิชฺฌนฺตี, สมาหจฺจ วิปสฺสติ;
ปคฺคเหตฺวาน วายาโม, ปฏิปาเทติ ภาวนํ.
ตโต ปีติมโน โหติ, นิปฺผาทิตมโนรโถ;
ปาโมชฺชพหุโล หุตฺวา, ปสฺสทฺธทรโถ ปน.
วิกฺเขปุทฺธจฺจนิตฺติณฺโณ, สมาธิยติ นิจฺจโล;
อุเปกฺขา ภาวนาวีถึ, อธิฏฺาติ ตโต ปรํ.
อารุฬฺหโยคฺคาจริโย, อาชานียรโถ วิย;
วาตาภาเว ปทีโปว, ปสนฺเนกมุขฏฺิตา.
สุขุมา นิปุณาการา, ขุรธาราคตา วิย;
คณฺหนฺตี ภาวนาคพฺภํ, ปวฑฺฒติ วิปสฺสนา.
สมฺปตฺตปฏิเวธสฺส,
ตสฺเสวํ ตํ วิปสฺสโต;
ชายเตโก อุปกฺเลโส,
ทโสปกฺเลสวตฺถุกา.
โอภาโส ¶ ปีติ ปสฺสทฺธิ, อธิโมกฺโข จ ปคฺคโห;
สุขํ าณมุปฏฺานมุเปกฺขา จ นิกนฺติ จ.
ชาเตสฺเวเตสุ ยํ กิฺจิ, อุฬารํ ชาตวิมฺหโย;
ทิสฺวา วิปสฺสนามคฺคา, โวกฺกมิตฺวา ตโต ปรํ.
ตมหํการวิกฺขิตฺโต, อสฺสาเทนฺโต มมายติ;
โหตาธิมานิโก วาถ, มฺนฺโต ตมนุตฺตรํ.
สิยา ¶ เจวมุปกฺลิฏฺา, ปติตา วาถ ภาวนา;
ตตฺเถวํ ปฏิสงฺขาย, ปฏิวิชฺฌติ ปณฺฑิโต.
น ตณฺหาทิฏฺิมาเนหิ, ปริโยคาหเหตุโต;
ลกฺขณาลมฺพณตฺตา จ, โลกิยายํ วิปสฺสนา.
ทิฏฺิมานนิกนฺตี จ, กุมฺมคฺคา ปริปนฺถกา;
มคฺโค วิสุทฺธิยา นาม, วิสุทฺธา จ วิปสฺสนา.
สารถีว รถํ ภนฺตมิติ สงฺขาย สาธุกํ;
ปวิฏฺมคฺคํ วิกฺขิตฺตํ, สมฺปาเทติ ยถา ปุเร.
อิตฺถํ มคฺเค อมคฺเค จ, ยาถาวปฏิเวธกํ;
มคฺคามคฺควิสุทฺธีติ, าณทสฺสนมีริตํ.
เจโตปวตฺตนาการมิติ สลฺลกฺขยํ พุโธ;
สาธุกํ ปฏิวิชฺฌนฺโต, สุขุมํ นิปุณํ ตโต.
ปริปนฺเถ วิโมเจตฺวา, โพเธตฺวา โพธิปกฺขิเย;
ภาวนํ ปฏิปาเทนฺโต, ปุนเทโวทยพฺพยํ.
สมธิฏฺาย เมธาวี, วิปสฺสติ ติลกฺขณํ;
อุทยพฺพยาณนฺติ, ตมีเรนฺติ ตโต ปรํ.
สงฺขารานํ วิภูตตฺตา, สาการานํ วิเสสโต;
ติลกฺขณานํ ทิฏฺตฺตา, สงฺขาเรสุ สภาวโต.
ปริปนฺถา ¶ วิมุตฺตสฺส, มคฺคามคฺควิสุทฺธิยา;
ยถาวีถิปฺปวตฺตสฺส, ปฏิปตฺติวิสุทฺธิยา.
อินฺทฺริยานํ สุติกฺขตฺตา, ปริปกฺกา วิปสฺสนา;
อุทยมฺหา วิมุจฺจิตฺวา, ภงฺเค าติ ยถา กถํ.
อุปฺปาโท ปจฺจยายตฺโต, ธมฺมานมิติ นิจฺฉิเต;
นิโรธานุคตา ชาติ, สิทฺธาวสฺสํ นิยามโต.
ตโตทยาว ปฏฺาย, อตฺถาย สูริโย วิย;
วินาสาย ปวตฺตนฺตา, วยนฺเตวาติ เปกฺขติ.
อุทยาโภคโมหาย ¶ , วยนฺติจฺเจว สพฺพถา;
เภทสฺสภาวมารพฺภ, ธมฺเมสุ สติ ติฏฺติ.
อตีตา จ นิรุทฺธาว, นิรุชฺฌิสฺสนฺตินาคตา;
นิรุชฺฌนฺเตว วตฺตนฺตา, อิจฺเจวมนุปสฺสโต.
นิชฺฌโรว คิรคฺคมฺหิ, วาริโวณตโปกฺขเร;
ปทีโป วิย ฌายนฺโต, อารคฺเคริว สาสโป.
อาตเป วิย อุสฺสาโว, ปริสฺสาเว ชลํ วิย;
มทฺทิตํ เผณปิณฺฑํว, โลณปิณฺฑมิโวทเก.
อุทเก ทณฺฑราชีว, วิชฺชุตาว วลาหเก;
ชลํ ตตฺตกปาเลว, สลิเล วิย พุพฺพุฬํ.
วาตพฺภาหตตูลํว, ตีรํ ปตฺตาว วีจิโย;
ผลํ พนฺธนมุตฺตํว, ติณานีว หุตาวเห.
ชายนฺตาปิ จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยนฺตา จ นิรนฺตรํ;
นิโรธายาภิธาวนฺตา, ภงฺคาภิมุขปาติโน.
วิคจฺฉนฺตาว ทิสฺสนฺติ, ขียนฺตนฺตรธายิโน;
วิทฺธํสยนฺตา สงฺขารา, ปตนฺตา จ วินาสิโน.
ภงฺคาณํ ¶ ตมกฺขาตํ, เยน าเณน ปสฺสโต;
อนิจฺจนฺตานุธาวนฺติ, ติวิธาปิ วิปสฺสนา.
อุทยพฺพยภงฺเคสุ, ปากฏา หิ อนิจฺจตา;
ภยาทีนวนิพฺเพเท, ทุกฺขตานตฺตตา ตโต.
อิตฺถํ ภงฺคมธิฏฺาย, ปสฺสนฺตสฺส ติลกฺขณํ;
สงฺขารา สภยา หุตฺวา, สมุปฏฺนฺติ โยคิโน.
วาฬมิคานุพทฺธาว, นิมฺมุชฺชนฺตา วิยณฺณเว;
อมนุสฺสคหิตาว, ปริกฺขิตฺตาว เวริหิ.
กณฺหสปฺปสมาลีฬฺหา ¶ , จณฺฑหตฺถิสมุฏฺิตา;
ปปาตาวาฏปกฺขนฺตา, ปตนฺตาว หุตาวเห.
วชฺฌปฺปตฺตา มหาโจรา, ฉิชฺชนฺตา วิย สีสโต;
สูลมาโรปิยนฺตาว, ปพฺพเตโนตฺถฏา วิย.
ชาติสงฺกฏปกฺขนฺตา, ชราพฺยาธินิปีฬิตา;
มรณาสนิสมฺมทฺทา, มหาพฺยสนภาคิโน.
มจฺจุนพฺภาหตา นิจฺจํ, ทุกฺขภารสโมตฺถฏา;
โสโกปายาสนิสฺสนฺทา, ปริเทวปรายณา.
ตณฺหาทิฏฺิมมตฺเตน, สตฺตา เอตฺถาธิมุจฺฉิตา;
พทฺธา ภเยน พทฺธาว, มุตฺตาว ภยมุตฺตกา.
อิติ สงฺขารธมฺเมสุ, ภยุปฺปตฺติมุทิกฺขโต;
ภยาณนฺติ ภาสนฺติ, ภยมุตฺตา มเหสโย.
สภยา ปุน สงฺขารา, สนฺทิสฺสนฺติ สมนฺตโต;
อหิตาวหิตานิจฺจมาทีนวํ นิรนฺตรํ.
คูถกูปํว กุถิตํ, ภสฺมจฺฉนฺโนว ปาวโก;
สรกฺขสํว สลิลํ, สวิสํ วิย โภชนํ.
วนํ ¶ วาฬมิคากิณฺณํ, มคฺโค โจรมหพฺภโย;
ภิชฺชมานา มหานาวา, ผลนฺตา อสนี ยถา.
อาวุธากุลสนฺนทฺธา, ยุทฺธภูมิปติฏฺิตา;
สงฺคตาว มหาเสนา, โฆรานตฺถนิยามิตา.
รถํ จกฺกสมารุฬฺหํ, วุยฺหนฺตํ วฬวามุขํ;
กปฺปุฏฺานมหารมฺภํ, กปฺโป ปตฺตนฺตโร ยถา.
ตถา ¶ โลกา ตโยเปเต,
มโหปทฺทวสงฺกุลา;
ฑยฺหนฺเตกาทสคฺคีหิ,
ปริปฺผนฺทปรายณา.
มหารฺมิวาทิตฺตํ, ภวโยนิคติฏฺิติ-
สตฺตาวาสา สมีภูตา, ชลิตงฺคารกาสุกา.
อาสีวิสา มหาภูตา, วธกา ขนฺธปฺจกา;
จกฺขาทโย สฺุา คามา, โคจรา คามฆาตกา.
อิจฺจานยสมากิณฺณํ, ภวสาครมณฺฑลํ;
เลณํ ตาณํ ปติฏฺา วา, สรณํ วา น วิชฺชติ.
เอตฺถาภิโรธิโน พาลา, วงฺกฆสฺตาว มีนกา;
มหาสกฏุปพฺพุฬฺหา, มหพฺภยปติฏฺิตา.
ชายมานาว ชิยฺยนฺตา, นานาพฺยสนปีฬิตา;
วิปตฺตาวฏฺฏปติตา, มรณาพทฺธนิจฺฉยา.
โมหนฺธการปิหิตา, จตุโรฆสโมตฺถฏา;
วิตุนฺนา ทุกฺขสลฺเลน, วิหฺนฺติ วิฆาติโน.
อิตฺถฺจ วิสปุปฺผํว, นานานตฺถผลาวหํ;
ทุกฺขานุพนฺธสมฺพาธํ, อาพาธํว สมุฏฺิตํ.
อาสีวิสํว ¶ กุปิตํ, โฆรํ ภยนิพนฺธนํ;
อสิสูนํว สารมฺภํ, ทุกฺขายูหนกํ ปทํ.
สวิทาหปริปฺผนฺทปกฺกพนฺธมิโวทกํ;
อุปฺปาทฺจ ปวตฺตฺจ, นิมิตฺตายูหนํ ตถา.
ปฏิสนฺธิฺจ ปสฺสนฺตํ, าณมาทีนวํ มตํ;
เตภูมเกสุ เตนายมวุทฺธึ ปฏิวิชฺฌติ.
ภยเภรวปกฺขนฺเต, พหฺวาทีนวปจฺจเย;
สงฺขาเร สมเวกฺขนฺโต, นิพฺพินฺทติ นิราลโย.
วิสํ ¶ ชีวิตุกาโมว, เวริเก วิย ภีรุโก;
สุปณฺณํ นาคราชาว, โจรํ วิย มหทฺธโน.
ทุกฺขานุสยสมฺพาเธ, พาธมาเน วิภาวยํ;
สํเวเชติ นิรานนฺเท, ปริปนฺถภยากุเล.
สุทฺโธ มุตฺตกรีสํว, สุหิโต วมิตํ วิย;
สุวิลิตฺโตว ทุคฺคนฺธํ, สุนฺหาโต องฺคณํ วิย.
ราคโทสปริกฺลิฏฺเ, จตุราสวปูติเก;
หีนโลกามิสาสาเร, สํกฺเลสวิสทูสิเต.
สงฺขาเรปิ ชิคุจฺฉนฺโต, นาภินนฺทติ ปณฺฑิโต;
ตสฺเสตํ นนฺทินิสฺสฏฺํ, นิพฺพิทาาณมพฺรวุํ.
สภยาทีนเว ทิสฺวา, สงฺขาเร ปุน ปณฺฑิโต;
นิพฺพินฺทนฺโต ตโต เตหิ, ปริมุจฺจิตุมิจฺฉติ.
มีนาว กุมีเน พทฺธา, ปฺชเร วิย ปกฺขิโน;
โจโร จารกพทฺโธว, เปฬายนฺโตว ปนฺนโค.
ปงฺเก สนฺโน มหานาโค, จนฺโท ราหุมุขํ คโต;
มิโค ยถา ปาสคโต, ตถา สํสารจารเก.
อวิชฺชาปริโยนทฺเธ ¶ , ขนฺธปฺจกสนฺถเร;
ทิฏฺิชาลปฏิจฺฉนฺเน, วิปลฺลาสปริกฺขิเต.
ปฺจนีวรณาพทฺเธ, มานตฺถมฺภสมุสฺสเย;
อิจฺฉาปปาตคมฺภีเร, วิปตฺติวินิปาตเน.
ชราพฺยาธิสมุปฺปาเท, ธูมเกตุปปตฺติเก;
โกธูปนาหทหเน, โสโกปายาสธูปิเต.
มทปฺปมาทาวโรเธ, ภวตณฺหาวกฑฺฒเน;
วิปฺปโยคสมุตฺตาเส, นิจฺจาปายภยากุเล.
ฉาลมฺพาภิหเต ¶ นิจฺจํ, ผสฺสทฺวาราธิกุฏฺฏเน;
สฺเจตนาการณิเก, เวทนากมฺมการเณ.
อนตฺถาลาปนิคฺโฆเส, กฺเลสรกฺขสลาลิเต;
มรณารมฺภนิฏฺาเน, พทฺโธ มุตฺตึ คเวสติ.
อคฺคึ วิย จ สมฺผุฏฺ-มสุจึ คหิตํ วิย;
เปตํ ขาทิตุกามํว, วิกฺกนฺเตนฺตมิวาวุธํ.
มหาพฺยสนุปสฺสฏฺเ, สงฺขาเร โมตฺตุมิจฺฉโต;
มุจฺจิตุกมฺยตาาณมุปฺปนฺนนฺติ ปวุจฺจติ.
ทุชฺชเห ปลิพชฺฌนฺเต, คนฺถานุสยสงฺคเม;
ตณฺหุปาทานคหเณ, นนฺทิราคานุพนฺธเน.
ทิฏฺิมานมทตฺถทฺเธ, โลภปาสนิรนฺตเร;
สํโยชนมหาทุคฺเค, จิรกาลปฺปปฺจิเต.
สงฺขาเร มฺุจตจฺจนฺตํ, อาวิชฺฌิตฺวาว ปนฺนคํ;
ลกฺขณานุปนิชฺฌาย, สุขุมํ ปน โยนิโส.
มชฺฌตฺตคหโณ ตสฺมา, นิรเปกฺขวิมุตฺติยา;
วคฺคุลีวาผลํ รุกฺขํ, วีมํสติ วิเสสโต.
วิหตํ ¶ วิย กปฺปาสํ, วิหนนฺโต ปุนปฺปุนํ;
คนฺธํ วิย จ ปิเสนฺโต, ปิสิตํเยว สาธุกํ.
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, สติมา สุสมาหิโต;
อาหจฺจ ปฏิวิชฺฌนฺโต, ลกฺขณานิ วิปสฺสติ.
วิปสฺสนฺตสฺส ตสฺเสวํ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา-
าณมิจฺจาหุ นิปุณํ, วิจินนฺตํ วิสารทา.
อิติ สมฺมา วิปสฺสนฺโต, สจฺฉิกตฺวา ติลกฺขณํ;
ยถาภูตสภาเวน, ตตฺเถวมนุปสฺสติ.
อนิจฺจา ¶ วต สงฺขารา, นิจฺจาติ คหิตา ปุเร;
ทุกฺขาว สุขโต ทิฏฺา, อนตฺตาว ปนตฺตโต.
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตา จ, สงฺขตา ปุน สพฺพถา;
อลพฺภเนยฺยธมฺมา จ, ตเถวากามการิยา.
ธาตุมตฺตา ปราธีนา, อตฺตาเธยฺยวิวชฺชิตา;
มจฺจุเธยฺยวสานีตา, อุปธิหตโคจรา.
อหํ มมนฺติ โวหาโร, ปโร วาถ ปรสฺส วา;
อตฺตา วา อตฺตนียํ วา, วตฺถุโต นตฺถิ กตฺถจิ.
ยถาปิ องฺคสมฺภารา, โหติ สทฺโท รโถ อิติ;
เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ, โหติ สตฺโตติ สมฺมุติ.
ตตฺถ กปฺเปนฺติ อตฺตานํ, พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา;
อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, ปสฺสโต นตฺถิ กิฺจนํ.
สุขิโต ทุกฺขิโต วาถ, ปุคฺคโล นาม กตฺถจิ;
วตฺถุโต นตฺถิ สพฺพตฺถ, สงฺขารา ตํสภาวิโน.
ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยมานา จ สงฺขตา;
อตฺตาว ทุกฺขิตา เหเต, น ตุ ทุกฺขาย กสฺสจิ.
ทุกฺขเมว ¶ หิ สมฺโภติ, ทุกฺขํ ติฏฺติ เวติ จ;
นาฺตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ, นาฺํ ทุกฺขา นิรุชฺฌติ.
เอตฺถ คยฺหูปคํ นตฺถิ, ปลาเสตํ ปปฺจิตํ;
นิรุทฺธสฺส สมายูหา, นิรตฺถกสมุพฺภวา.
อนิจฺจา โหนฺตุ สงฺขารา, ทุกฺขิตา วา มเมตฺถ กึ;
อนตฺตา วาติ? สงฺขารุเปกฺขาาณํ ปวตฺตติ.
อิติ ทิสฺวา ยถาภูตํ, ยาว ภงฺคา ตโต ปรํ;
คณฺหนฺตี ภาวนาคพฺภํ, ปริปกฺกา วิปสฺสนา.
อวสฺสํ ภงฺคนิฏฺาเน, ภยาทีนวนิจฺฉิเต;
นิพฺพินฺทิตฺวา วิรชฺชนฺโต, ปฏิสงฺขายุเปกฺขติ.
ตตฺถ ¶ มุตฺตกรีสํว, เขฬปิณฺฑํว อุชฺฌิตํ;
วิสฺสฏฺปรปุตฺตํว, วิสฺสฏฺภริยํ วิย.
ปวตฺตฺจ นิมิตฺตฺจ, ปฏิสงฺขายุเปกฺขโต;
สพฺพสงฺขารธมฺเมสุ, คติโยนิภเวสุ วา.
วาริ โปกฺขรปตฺเตว, สูจิกคฺเคว สาสโป;
ขิตฺตํ กุกฺกุฏปตฺตํว, ททฺทุลํว หุตาวเห.
น ปสารียตี จิตฺตํ, น ตุ สชฺชติ พชฺฌติ;
อาลยา ปติลียนฺติ, ปริวตฺตติ วฏฺฏโต.
สีตํ ฆมฺมาภิตตฺโตว,
ฉาตชฺฌตฺโตว โภชนํ;
ปิปาสิโตว ปานียํ,
พฺยาธิโตว มโหสธํ.
ภีโต เขมนฺตภูมึว, ทุคฺคโตว มหานิธึ;
อฺชสํ มคฺคมุฬฺโหว, ทีปํ วิย จ อณฺณเว.
อชรามรมจฺจนฺตํ ¶ , อสงฺขารมนาสวํ;
สพฺพทุกฺขกฺขยํ านํ, นิพฺพานมภิกงฺขติ.
วุฏฺานคามินี จายํ, สิขปฺปตฺตา วิปสฺสนา;
สกุณี ตีรทสฺสีว, สานุโลมา ปวตฺตติ.
อปฺปวตฺตมนิมิตฺตํ, ปสฺสนฺโต ปน สนฺตโต;
ปกฺขีว นิปฺผลํ รุกฺขํ, หิตฺวา วุฏฺาติ สงฺขตา.
อุปจารสมาธีติ, กามาวจรภาวนา;
มุตฺโตยํ โลกิโย มคฺโค, ปุพฺพภาควิปสฺสนา.
ปริปกฺกา กเมเนวํ, ปริภาวิตภาวนา;
ปริจฺจชนฺตี สงฺขาเร, ปกฺขนฺทนฺตี อสงฺขเต.
ชเนตานุตฺตรํ ¶ มคฺค-มาเสวนวิเสสโต;
กฏฺสงฺฆฏฺฏนา ชาตา, อจฺจิธูมาว ภาสุรํ.
อุคฺคจฺฉติ ยถาทิจฺโจ, ปุรกฺขตฺวารุณํ ตถา;
วิปสฺสนํ ปุรกฺขตฺวา, มคฺคธมฺโม ปวตฺตติ.
ตถา ปวตฺตมาโน จ, นิพฺพานปทโคจโร;
วิโมกฺขตฺตยนาเมน, ยถารหมเสสโต.
กฺเลสทูสิตสนฺตาเน, อภิหนฺตฺวา วิคจฺฉติ;
เอกจิตฺตกฺขณุปฺปาโท, อสนี วิย ปพฺพตํ.
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, อปฺปนานยมีรเย;
ปาทกชฺฌานเภเทน, ฌานงฺคนิยโม ภเว.
ปริกมฺโมปจารานุ-โลมสงฺขาตโคจรา;
ยํ กิฺจิ ลกฺขณาการํ, วิปสฺสนฺตา ปวตฺตเร.
ตโต โคตฺรภุ นิพฺพาน-มาลมฺพิตฺวาน ชายติ;
พหิทฺธา ขนฺธโต ตสฺมา, วุฏฺานนฺติ ปวุจฺจติ.
ตโต ¶ มคฺโค กิเลสมฺหา, วิมุจฺจนฺโต ปวตฺตติ;
วุฏฺานํ อุภโต ตสฺมา, ขนฺธโต จ กิเลสโต.
ทฺเว ตถา ตีณิ วา โหนฺติ, ผลานิ จ ตโต ปรํ;
ภวงฺคปาโต ตํ เฉตฺวา, ชายเต ปจฺจเวกฺขณา.
มคฺคํ ผลฺจ นิพฺพานํ, ปจฺจเวกฺขติ ปณฺฑิโต;
หีเน กิเลเส เสเส จ, ปจฺจเวกฺขติ วา น วา.
ภาเวตฺวา ปมํ มคฺค-มิตฺถมาทิผเล ิโต;
ตโต ปรํ ปริคฺคยฺห, นามรูปํ ยถา ปุเร.
กเมน จ วิปสฺสนฺโต, ปุนเทว ยถารหํ;
ยถานุกฺกมมปฺเปติ, สกทาคามิอาทโย.
อิตฺถํ ¶ วิภตฺตปริปากวิภาวนายํ,
พุทฺธานุพุทฺธปริภาวิตภาวนายํ;
ปจฺจุทฺธเรติ ภวสาครปารคามี,
มคฺโค มเหสิ คุณสาครปารคามี.
อิจฺเจตํ ทสวิธ ภาวนาวิภาคํ,
ภาเวตฺวา ปรมหิตาวหํ กเมน;
ปปฺโปนฺติ ปทมชรามรํ จิราย,
สํกฺเลสํ สกลมวสฺสชนฺติ ธีรา.
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท ทสาวตฺถาวิภาโค นาม
ทฺวาทสโม ปริจฺเฉโท.