📜
ปโม ปริจฺเฉโท
๑. จิตฺตวิภาโค
๑. สรูปสงฺคหกถา
จิตฺตํ ¶ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานนฺติ นิรุตฺตโร;
จตุธา เทสยี ธมฺเม, จตุสจฺจปฺปกาสโน.
จิตฺตเมกูนนวุติวิธํ ตตฺถ วิภาวเย;
เอกนวุติวิธํ วา, เอกวีสสตมฺปิ วา.
ทฺเวปฺาส สรูเปน, ธมฺมา เจตสิกา มตา;
จิตฺตุปฺปาทวสา ภินฺนา, สมฺปโยคานุสารโต.
อฏฺวีสวิธํ รูปํ, ภูโตปาทายเภทโต;
ทุวิธํ รูปรูปํ ตุ, อฏฺารสวิธํ ภเว.
นิพฺพานํ ปน ทีเปนฺติ, อสงฺขตมนุตฺตรํ;
อตฺถนามวสา ทฺเวธา, ปฺตฺตีติ ปวุจฺจติ.
เตสํ ทานิ ปวกฺขามิ, วิภาคํ ตุ ยถากฺกมํ;
จตุธา ปรมตฺถานํ, ทฺวิธา ปฺตฺติยา กถํ.
กุสลาทิวิภาเคน ¶ , ตตฺถ จิตฺตํ จตุพฺพิธํ;
ตถา ภูมิวิภาเคน, กามภูมาทิโต กถํ.
โสมนสฺสสหคตํ, อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;
าเณน สมฺปยุตฺตฺจ, วิปฺปยุตฺตนฺติ เภทิตํ.
อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ปุนฏฺธา;
กามาวจรกุสลํ, กาเม สุคติสาธกํ.
ตกฺกจารปีติสุข-จิตฺตสฺเสกคฺคตายุตํ ¶ ;
ปมชฺฌานกุสลํ, ปฺจงฺคิกมุทาหฏํ.
วิตกฺกหีนํ ทุติยํ, ฌานํ ตุ จตุรงฺคิกํ;
วิจารหีนํ ตติยํ, ฌานํ ปน ติวงฺคิกํ.
ปีติหีนํ จตุตฺถฺจ, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ;
ปฺจมฺจ ปกาเสนฺติ, อุภยมฺปิ ทุวงฺคิกํ.
เอวํ ฌานงฺคเภเทน, จิตฺตํ ปฺจวิธํ ภเว;
รูปาวจรกุสลํ, รูปภูมิปวตฺตกํ.
อากาสานฺจายตนํ, กุสลํ ปมํ ภเว;
วิฺาณฺจายตนนฺติ, ทุติยํ ตติยํ ตถา.
อากิฺจฺายตนํ ตุ, จตุตฺถํ ปน มานสํ;
เนวสฺานาสฺาย-ตนฺเจติ จตุพฺพิธํ.
อารุปฺปกุสลํ นาม, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ;
ทุวงฺคิกมิทํ สพฺพํ, อารุปฺปภวสาธกํ.
โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, ปมานุตฺตรํ ตถา;
สกทาคามิ อนาคามิ, อรหตฺตนฺติ สพฺพถา.
จตุธา มคฺคเภเทน, ฌานเภเทน ปฺจธา;
วีสตาปริยาปนฺนกุสลํ ทฺวยมิสฺสิตํ.
อิตฺถํ ภูมิวิภาเคน, กุสลํ ตุ จตุพฺพิธํ;
เอกวีสาปิ พาวีสํ, สตฺตตึสวิธมฺปิ วา.
โสมนสฺสสหคตํ ¶ , อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;
ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺตนฺติ เภทิตํ.
อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ปุนฏฺธา;
โลภมูลํ ปกาเสนฺติ, โลภโมหทฺวิเหตุกํ.
โทมนสฺสสหคตํ ¶ , ปฏิเฆน สมายุตํ;
อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ทฺวิธา ปน.
โทสมูลํ ปกาเสนฺติ, โทสโมหทฺวิเหตุกํ;
วิจิกิจฺฉาสหคตํ, อุทฺธจฺจสหิตนฺติ จ.
อุเปกฺขาเวทนายุตฺตํ, โมมูหํ ทุวิธํ ปน;
โมหมูลํ ปกาเสนฺติ, โมเหเนเวกเหตุกํ.
ทฺวาทสากุสลา นาม, จตุราปายสาธกา;
เอเต สุคติยฺจาปิ, วิปตฺติผลทายกา.
จกฺขุโสตฆานชิวฺหา-กายวิฺาณนามกา;
ปฺจวิฺาณยุคฬา, ยุคฬํ สมฺปฏิจฺฉนํ.
สนฺตีรณทฺวยฺเจว, อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;
ปฺุาปฺุวเสเนว, วิปากา ทุวิธา ิตา.
อุเปกฺขาสหิตา ตตฺถ, มานสา ทฺวาทเสริตา;
กายวิฺาณยุคฬํ, สุขทุกฺขยุตํ กมา.
โสมนสฺสสหคตํ, ยํ สนฺตีรณมานสํ;
ตํ ปฺุปากเมวาหุ, ปาปปากํ น วิชฺชติ.
ปฺจทฺวารมโนทฺวาร-วเสน ทุวิธํ ปน;
อุเปกฺขาเวทนายุตฺตํ, กฺริยาวชฺชนนามกํ.
โสมนสฺสสหคตํ, หสิตุปฺปาทมานสํ;
กฺริยาชวนมิจฺเจวํ, ติวิธาเหตุกกฺริยา.
อฏฺเว ปฺุปากานิ, ปาปปากานิ สตฺตธา;
กฺริยจิตฺตานิ ตีณีติ, อฏฺารส อเหตุกา.
สปฺุเหิ ¶ สมานา จ, มหาปากมหากฺริยา;
มหคฺคตกฺริยา ปากา, ผลจิตฺตานิ จ กมา.
อิตฺถเมกูนนวุติ-วิธํ ¶ จิตฺตํ ภเว ตถา;
เอกนวุติวิธํ วา, เอกวีสสตมฺปิ วา.
ตกฺกจารปีติสุขจิตฺตสฺเสกคฺคตายุตํ;
โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, ปมชฺฌานิกํ มตํ.
ทุติยํ ตกฺกโต หีนํ, ตติยํ ตุ วิจารโต;
จตุตฺถํ ปีติโต หีนํ, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ.
ปฺจมนฺติ จ ปฺเจเต, ปมานุตฺตรา มตา;
ทิฏฺิกงฺขาสีลพฺพตปรามาสปฺปหายิโน.
ตเถว สกทาคามิมคฺคจิตฺตฺจ ปฺจธา;
ราคโทสโมหตฺตยตนุตฺตกรมีริตํ.
กามโทสสมุคฺฆาตกรํ นิรวเสสโต;
ตติยานุตฺตรฺจาปิ, กุสลํ ปฺจธา ตถา.
รูปราคารูปราคมานุทฺธจฺจาปิ จาปรา;
อวิชฺชา เจติ ปฺจุทฺธํภาคิยานมเสสโต.
สํโยชนานํ เสสานํ, สมุคฺฆาตกรํ ปรํ;
จตุตฺถานุตฺตรํ มคฺคจิตฺตํ ปฺจวิธนฺติ จ.
จตฺตาริ ปฺจกาเนว, มคฺเคสุ จ ผเลสุ จ;
เสสานิ เจกาสีตีติ, เอกวีสสตํ ภเว.
โลกุตฺตรานํ อฏฺนฺนํ, อิจฺเจวํ ปฺจธา ปุน;
ฌานงฺคมคฺคโพชฺฌงฺค-วิภาคาย ยถารหํ.
ปาทกชฺฌานมามฏฺฌานํ อชฺฌาสโย ตถา;
วุฏฺานคามินี เจว, นิยาเมติ วิปสฺสนาติ.
อิติ จิตฺตวิภาเค สรูปสงฺคหกถา นิฏฺิตา.
ปโม ปริจฺเฉโท.