📜
ตติโย ปริจฺเฉโท
๓. วีถิสงฺคหกถา
จกฺขุโสตฆานชิวฺหา-กายายตน ปฺจธา;
ปสาทา หทยฺเจติ, ฉ วตฺถูนิ วินิทฺทิเส.
จกฺขุโสตฆานชิวฺหา-กายทฺวารา จ ปฺจธา;
มโนทฺวารํ ภวงฺคนฺติ, ฉ ทฺวารา จิตฺตวีถิยา.
รูปสทฺทคนฺธรส-โผฏฺพฺพา ปฺจ โคจรา;
ธมฺมารมฺมณปฺตฺติ, ฉ ทฺวารารมฺมณกฺกมา.
นิมิตฺตคติกมฺมานิ ¶ , กมฺมเมวาถ โคจรา;
ปฏิสนฺธิภวงฺคานํ, จุติยา จ ยถารหํ.
มรณาสนฺนสตฺตสฺส, ยโถปฏฺิตโคจรํ;
ฉทฺวาเรสุ ตมารพฺภ, ปฏิสนฺธิ ภวนฺตเร.
เอกจิตฺตกฺขณา โหติ, ยาวชีวํ ตโต ปรํ;
ภวงฺคํ ปริโยสาเน, จุติ เจกกฺขณา ภเว.
ทุเหตาเหตุจุติยา, กามาวจรสนฺธิโย;
ติเหตุกามจุติยา, สพฺพาปิ ปฏิสนฺธิโย.
รูปาวจรจุติยา ¶ , สเหตุปฏิสนฺธิโย;
อารุปฺปโตปริ กาเม, ตตฺถ วาปิ ติเหตุกา.
ปฏิสนฺธิ ภวงฺคฺจ, เอกเมเวกชาติยํ;
จุติ จารมฺมณฺจสฺส, เอวเมว ยถารหํ.
รูปาทารมฺมเณ จกฺขุ-ปฺปสาทาทิมฺหิ ฆฏฺฏิเต;
มชฺเฌ ภวงฺคํ ฉินฺทิตฺวา, วีถิ นาม ปวตฺตติ.
อาวชฺชปฺจวิฺาณสมฺปฏิจฺฉนตีรณา;
โวฏฺพฺพกามชวนตทารมฺมณนามกา.
สตฺเตว านสงฺเขปา, ปฺจทฺวาริกมานสา;
จตุปฺาส สพฺเพปิ, วิตฺถาเรน สรูปโต.
อาวชฺชสพฺพชวนตทารมฺมณนามกา;
สตฺตสฏฺิ สรูเปน, มโนทฺวาริกมานสา.
อิฏฺเ อารมฺมเณ โหนฺติ, ปฺุปากานิ สพฺพถา;
อนิฏฺเ ปาปปากานิ, นิยโมยํ ปกาสิโต.
ตตฺถาปิ อติอิฏฺมฺหิ, ตทารมฺมณตีรณํ;
โสมนสฺสยุตํ อิฏฺมชฺฌตฺตมฺหิ อุเปกฺขิตํ.
โคจเรติปริตฺตมฺหิ ¶ , อติอปฺปายุเก ปน;
ภวงฺคเมว จลติ, โมฆวาโรติ โส กโต.
โวฏฺพฺพนํ ปริตฺตมฺหิ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ ปวตฺตติ;
ตโต ภวงฺคปาโตว, โสปิ โมโฆติ วุจฺจติ.
ชวนฺจ มหนฺตมฺหิ, ชวิตฺวาน ตโต ปรํ;
น สมฺโภติ ตทาลมฺพํ, โสปิ โมโฆติ วุจฺจติ.
โคจเรติมหนฺตมฺหิ, อติทีฆายุเก ปน;
สมฺโภติ จ ตทาลมฺพํ, สมฺปุณฺโณติ ปวุจฺจติ.
โคจเรติมหนฺตมฺหิ, ตทารมฺมณสมฺภโว;
ปฺจทฺวาเร มโนทฺวาเร, วิภูเต ปน โคจเร.
กามาวจรสตฺตานํ ¶ , กามาวจรโคจเร;
ปริตฺตชวเนสฺเวว, ตทารมฺมณมุทฺทิเส.
นาติติกฺเข นาติสีเฆ, นาติเตชุสฺสเท ชเว;
สมมนฺทปฺปวตฺตมฺหิ, ตทารมฺมณมิจฺฉิตํ.
สุโขเปตํ ตทาลมฺพํ, อุเปกฺขากฺริยโต ปรํ;
น โหตุเปกฺขาสหิตํ, สุขิตกฺริยโต ตถา.
น โหติ โทมนสฺสมฺหา, โสมนสฺสิกมานสํ;
ตทารมฺมณมฺฺจ, ภวงฺคํ จุติ วา ตถา.
รชฺชนาทิวเสเนตฺถ, ชวนากุสลํ ภเว;
กุสลํ ปน สมฺโภติ, สทฺธาปฺาทิสมฺภเว.
ตเทว วีตราคานํ, กฺริยา นาม ปวุจฺจติ;
อวิปากตมาปนฺนํ, วฏฺฏมูลปริกฺขยา.
อปฺปนาชวนํ เสสํ, มหคฺคตมนุตฺตรํ;
ฉพฺพีสติ ยถาโยคํ, อปฺปนาวีถิยํ ภเว.
ปริกมฺมํ ¶ กโรนฺตสฺส, กสิณาทิกโคจเร;
สุสมาหิตจิตฺตสฺส, อุปจารสมาธินา.
ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุโต ปรํ;
ปฺจมํ วา จตุตฺถํ วา, ชวนํ โหติ อปฺปนา.
ปุถุชฺชนาน เสกฺขานํ, กามปฺุติเหตุโต;
ติเหตุกามกฺริยโต, วีตราคานมปฺปนา.
ตตฺราปิ สุขิตชวํ, สุขิตทฺวยโต ปรํ;
อุเปกฺขิตมฺหา สมฺโภติ, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ.
ปฺจ วาเร ฉ วา สตฺต, ปริตฺตชวนํ ภเว;
สกึ ทฺเว วา ตทาลมฺพํ, สกิมาวชฺชนาทโย.
อปฺปนาชวนฺเจกํ, ปมุปฺปตฺติยํ ปน;
ตโต ปรํ วสีภูตํ, อโหรตฺตํ ปวตฺตติ.
สกึ ¶ ทฺเว วา นิโรธสฺส, สมาปตฺติกฺขเณ ปน;
จตุตฺถารุปฺปชวนํ, ตโต จิตฺตํ นิรุชฺฌติ.
นิโรธา วุฏฺหนฺตสฺส, อุปริฏฺผลทฺวยํ;
ปฺจาภิฺา ตถา มคฺคา, เอกจิตฺตกฺขณา มตา.
ผลเมกทฺวยํ ตถา, ติสฺโส วา มคฺควีถิยํ;
สมาปตฺติกฺขเณ ตมฺปิ, อโหรตฺตํ ปวตฺตติ.
ปฺจทฺวาเร น ลพฺภนฺติ, โลกุตฺตรมหคฺคตา;
วีถิมุตฺตมโนธาตุ, ปฺจ จิตฺตานิ อนฺติเม.
ปริตฺตาเนว สพฺพานิ, ปฺจทฺวาเรสุ สมฺภวา;
มโนทฺวารมฺหิ โวฏฺพฺพ-ตทาลมฺพชวา สิยุํ.
ฆานชิวฺหากายวีถิ, ตทารมฺมณเมว จ;
รูเป นตฺถิ ตถารูเป, จกฺขุโสตาปิ วีถิโย.
สพฺพาปิ ¶ วีถิโย กาเม,
รูเป ติสฺโส ปกาสิตา;
เอกา วีถิ ปนารูเป,
นตฺถาสฺีสุ กาจิปิ.
สตฺตาปิ วีถิจิตฺตานิ, กาเม รูเป ฉ สมฺภวา;
อรูเป ทฺเว มโนทฺวารา-วชฺชนํ ชวนนฺติ จาติ.
อิติ จิตฺตวิภาเค วีถิสงฺคหกถา นิฏฺิตา.
ตติโย ปริจฺเฉโท.