📜
จตุตฺโถ ปริจฺเฉโท
๔. วีถิปริกมฺมกถา
ปมาวชฺชนํ ปฺจ-ทสนฺนํ ปรโต ภเว;
ทุติยาวชฺชนํ โหติ, เอกวีสติโต ปรํ.
เอกมฺหา ¶ ปฺจวิฺาณํ, ปฺจมฺหา สมฺปฏิจฺฉนํ;
สุขสนฺตีรณํ โหติ, ปฺจวีสติโต ปรํ.
สตฺตตึสติโต โหติ, อุเปกฺขาตีรณทฺวยํ;
โวฏฺพฺพนสรูปานํ, ทฺวินฺนํ กามชวา ปรํ.
มคฺคาภิฺา ปรํ ทฺวินฺนํ, ติณฺณนฺนํ โลกิยปฺปนา;
ผลา จตุนฺนํ ปฺจนฺนํ, อุปริฏฺผลทฺวยํ.
ภวนฺติ จตฺตาลีสมฺหา, สุขปากา ทฺวิเหตุกา;
ตเถกจตฺตาลีสมฺหา, อุเปกฺขาย สมายุตา.
โหนฺติ ¶ สตฺตติโต กาเม, สุขปากา ติเหตุกา;
ทฺวาสตฺตติมฺหา ชายนฺติ, อุเปกฺขาสหิตา ปน.
เอกูนสฏฺิโต รูป-ปากา ปากา อรูปิโน;
กมาฏฺจตฺตาลีสมฺหา, ตเถกทฺวิติหีนโต.
ปุพฺพสงฺคหมิจฺเจวํ, วิคเณตฺวา วิจกฺขโณ;
ปรสงฺคหสงฺขฺยาทึ, วิภาเวยฺย วิสารโท.
ปฺจทฺวาราวชฺชนโต, ทส จิตฺตานิ ทีปเย;
เสสาวชฺชนโต ปฺจจตฺตาลีสนฺติ ภาสิตํ.
ปฺจวิฺาณโต ปาปวิปากา สมฺปฏิจฺฉนา;
ปรเมกํ ทฺวยํ ปฺุวิปากา สมฺปฏิจฺฉนา.
สนฺตีรณา ทฺวิเหตุมฺหา, ปากา ทฺวาทส ชายเร;
ติเหตุกามปากมฺหา, เอกวีสติ ลพฺภเร.
รูปาวจรปากมฺหา, ปรเมกูนวีสติ;
นวฏฺารูปปากมฺหา, สตฺต ฉาปิ ยถากฺกมํ.
ปฏิฆมฺหา ตุ สตฺเตว, สิตมฺหา เตรเสริตา;
ปาปปฺุทฺวิเหตุมฺหา, เอกวีสติ ภาวเย.
ทฺวิเหตุกามกฺริยโต ¶ , อฏฺารส อุเปกฺขกา;
สตฺตรส สุโขเปตา, วิภาเวยฺย วิจกฺขโณ.
กามปฺุติเหตุมฺหา, เตตฺตึเสว อุเปกฺขกา;
เตปฺาส สุโขเปตา, ภวนฺตีติ ปกาสิตํ.
ติเหตุกามกฺริยโต, จตุวีสติเปกฺขกา;
สุขิตมฺหา ตุ ทีเปยฺย, ปฺจวีสติ ปณฺฑิโต.
ทสรูปชวมฺเหกา-ทสทฺวาทส ¶ เตรส;
ยถากฺกมํ ปฺจทส, อารุปฺปา ปริทีปเย.
ผลมฺหา จุทฺทเสวาหุ, มคฺคมฺหา ตุ สกํ ผลํ;
ปรํ สงฺคหมิจฺเจวํ, วิคเณยฺย วิสารโท.
ปุพฺพาปรสโมธาน-มิติ ตฺวา ตโต ปรํ;
วตฺถุวีถิสโมธานํ, ยถาสมฺภวมุทฺทิเส.
ปฺจ วตฺถูนิ นิสฺสาย, กมโต ปฺจมานสา;
เตตฺตึส ปน นิสฺสาย, หทยํ มานสา สิยุํ.
กามปากมโนธาตุ-หสิตุปฺปาทมานสา;
โทสมูลานิ มคฺโค จ, รูปชฺฌานาว สพฺพถา.
ทสาวเสสาปฺุานิ, กามปฺุมหากฺริยา;
โวฏฺพฺพารูปชวนํ, สตฺต โลกุตฺตรานิ จ.
ทฺเวจตฺตาลีส จิตฺตานิ, ปฺจโวการภูมิยํ;
นิสฺสาย หทยํ โหนฺติ, อรูเป นิสฺสยํ วินา.
อารุปฺปปากา จตฺตาโร, อนิสฺสาเยติ สพฺพถา;
วิตฺถาเรนฏฺธา ภินฺนํ, สงฺเขปา ติวิธํ ภเว.
เตจตฺตาลีส นิสฺสาย, อนิสฺสาย จตุพฺพิธํ;
นิสฺสิตานิสฺสิตา เสสา, ทฺเวจตฺตาลีส มานสา.
ปฺจ จิตฺตปฺปนา โหนฺติ, กเมเนเกกวีถิยํ;
มโนธาตุตฺติกํ นาม, ปฺจทฺวาริกมีริตํ.
สุขตีรณโวฏฺพฺพ-ปริตฺตชวนา ¶ ปน;
เอกตึสาปิ ชายนฺเต, ฉสุ วีถีสุ สมฺภวา.
มหาปากา ปนฏฺาปิ, อุเปกฺขาตีรณทฺวยํ;
ฉสุ ทฺวาเรสุ ชายนฺติ, ทส มุตฺตา จ วีถิยา.
จุติสนฺธิภวงฺคานํ, วสา ปากา มหคฺคตา;
นว วีถิวิมุตฺตาติ, ทสธา วีถิสงฺคโห.
เอกทฺวาริกจิตฺตานิ ¶ , ปฺจฉทฺวาริกา ตถา;
ฉทฺวาริกวิมุตฺตา จ, วิมุตฺตาติ จ สพฺพถา.
ฉตฺตึส ตเยกตึส, ทส เจว นเวติ จ;
ตฺวา วีถิสโมธานํ, โคจรฺจ สมุทฺทิเส.
กมโต ปฺจวิฺาณา, โลกุตฺตรมหคฺคตา;
อภิฺาวชฺชิตา สพฺพา, ปฺจตาลีส มานสา.
ยถาสมฺภวโต โหนฺติ, รูปาเทเกกโคจรา;
ปฺจโคจรมีเรนฺติ, มโนธาตุตฺติกํ ปน.
สนฺตีรณมหาปากา, ปริตฺตชวนานิ จ;
โวฏฺพฺพนมภิฺา จ, เตจตฺตาลีส สมฺภวา.
ฉารมฺมเณสุ โหนฺตีติ, อฏฺธา ติวิธา ปุน;
เอการมฺมณจิตฺตานิ, ปฺจฉารมฺมณานิ จ.
สงฺเขปา มานสา ปฺจ-จตฺตาลีส ตโย ตถา;
เตจตฺตาลีส เจเวติ, สตฺตธาปิ สิยุํ กถํ.
กามปากมโนธาตุ-หสิตุปฺปาทมานสา;
ปฺจวีส ยถาโยคํ, ปริตฺตารมฺมณา มตา.
กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ, ปมารุปฺปมานสํ;
ตสฺเสว นตฺถิภาวํ ตุ, ตติยารุปฺปกํ ตถา.
อาลมฺพิตฺวา ปวตฺตนฺติ, อารุปฺปา กมโต ตโต;
ทุติยฺจ จตุตฺถฺจ, ฉ มหคฺคตโคจรา.
อปฺปมาณสมฺา ¶ เต, นิพฺพาเน ปน โคจเร;
อฏฺ โลกุตฺตรา ธมฺมา, นิยเมน ววตฺถิตา.
กสิณาสุภโกฏฺาเส,
อานาปาเน จ โยคิโน;
ปฏิภาคนิมิตฺตมฺหิ ¶ ,
อปฺปมฺานุยฺุชโต.
สตฺตปณฺณตฺติยฺเจว, รูปชฺฌานํ ปวตฺตติ;
ยถาวุตฺตนิมิตฺตมฺหิ, เสสมารุปฺปกนฺติ จ.
อภิฺาวชฺชิตา เอกวีส มหคฺคตา สพฺพา;
สพฺเพ ปณฺณตฺติสงฺขาเต, นวตฺตพฺเพ ปวตฺตเร.
ชายนฺตากุสลา าณวิปฺปยุตฺตชวา ตถา;
อปฺปมาณํ วินา วีส, ปริตฺตาทีสุ ตีสุปิ.
ติเหตุกามปฺุานิ, ปฺุาภิฺา จ ปฺจิเม;
จตูสุปิ ปวตฺตนฺติ, อรหตฺตทฺวยํ วินา.
กฺริยาภิฺา จ โวฏฺพฺพํ, กฺริยากาเม ติเหตุกา;
ฉ สพฺพตฺถาปิ โหนฺตีติ, สตฺตธา มานสา ิตา.
เอกติจฺจตุโกฏฺาสโคจรา ติวิธา ปน;
สมสฏฺิ ตถา วีส, กเมเนกาทเสติ จ.
ปฺจทฺวาเรสุ ปฺจาปิ, ปจฺจุปฺปนฺนาว โคจรา;
เตกาลิกา นวตฺตพฺพา, มโนทฺวาเร ยถารหํ.
อชฺฌตฺตา จ พหิทฺธา จ, ปฺจทฺวาเรสุ โคจรา;
มโนทฺวาเร นวตฺตพฺโพ, นตฺถิภาโวปิ ลพฺภติ.
ปฺจทฺวาเรสุ ปฺจนฺน-เมกเมโก จ โคจโร;
ฉาปิ อารมฺมณา โหนฺติ, มโนทฺวารมฺหิ สพฺพถา.
ปฺจทฺวาเรสุ คหิตํ, ตทฺมฺปิ จ โคจรํ;
มโนทฺวาเร ววตฺถานํ, คจฺฉตีติ หิ เทสิตํ.
อตีตา ¶ วตฺตมานา จ, สมฺภวา กามสนฺธิยา;
ฉทฺวารคหิตา โหนฺติ, ติวิธา เตปิ โคจรา.
กมฺมนิมิตฺตเมเวกํ ¶ , มโนทฺวาเร อุปฏฺิตํ;
นวตฺตพฺพมตีตฺจ, ธมฺมารมฺมณสงฺคหํ.
อาลมฺพิตฺวา ยถาโยคํ, ปฏิสนฺธิมหคฺคตา;
อนฺเต จุติ ภเว มชฺเฌ, ภวงฺคมฺปิ ปวตฺตตีติ.
อิติ จิตฺตวิภาเค วีถิปริกมฺมกถา นิฏฺิตา.
จตุตฺโถ ปริจฺเฉโท.