📜
สตฺตรสโม ปริจฺเฉโท
๑๗. ทิฏฺิสงฺคหกถา
เยวาปนกนาเมน ¶ , ธมฺมา ฉนฺทาทโย ตถา;
ขนฺธาทโย จ โกฏฺาสา, อุทฺทิฏฺา หิ ยถารหํ.
ตตฺถ ฉนฺทาทโย ธมฺมา, วิภตฺตาว ยถารหํ;
ขนฺธาทิราสโย วาปิ, วิฺเยฺยา ทานิ สมฺภวา.
เวทนา เวทนากฺขนฺโธ, จกฺขุสมฺผสฺสชาทิกา;
สฺา จ สฺากฺขนฺโธติ, ฉพฺพิธาปิ ปกาสิตา.
สงฺขารกฺขนฺธนาเมน, เสสา เจตสิกา มตา;
วุตฺตา วิฺาณกายา ฉ, วิฺาณกฺขนฺธนามโต.
รูปกฺขนฺโธ ¶ ปุเนโกว, สมฺปยุตฺตาวิโยคิโน;
อรูปิโน จ จตฺตาโร, ปฺจกฺขนฺธา ปวุจฺจเร.
มนายตนนามํ ตุ, จิตฺตเมว ตถาปรา;
จกฺขุวิฺาณธาตาทิสตฺตวิฺาณธาตุโย.
สพฺเพ เจตสิกา ธมฺมา, ธมฺมายตนสงฺคหา;
ธมฺมธาตูติ จ วุตฺตา, ทฺวิปฺาสาปิ สพฺพถา.
สุขุมานิ จ รูปานิ, นิพฺพานฺเจตฺถ คยฺหเร;
โอฬาริกานิ รูปานิ, ทสายตนธาตุโย.
จกฺขุโสตฆานชิวฺหา-กายายตนนามกา;
รูปสทฺทคนฺธรส-โผฏฺพฺพายตนานิ จ.
ทฺวาทสายตนา สพฺเพ, โหนฺตฏฺารสธาตุโย;
ขนฺธา เปตฺวา นิพฺพานํ, นตฺถิ ปณฺณตฺติ ตีสุปิ.
อาหาราทิ ¶ จ โกฏฺาสา, ปุพฺเพ วุตฺตนยาว เต;
อิติ มิสฺสกสงฺเขโป, วิฺาตพฺโพ วิภาวินา.
ทฺวาทสากุสเลสฺเวว, จุทฺทสาปิ ววตฺถิตา;
เย สาวชฺชาว เตสมฺปิ, สงฺคโห ทานิ นิยฺยเต.
กามาสโว ภวาสโว, ทิฏฺาวิชฺชาสวาติ จ;
จตฺตาโร อาสวา วุตฺตา, ตโย ธมฺมา สรูปโต.
อาสวา อาสวฏฺเน,
โอฆา วุยฺหนโต ตถา;
โยเชนฺตีติ จ โยคาติ,
เต จตฺตาโร จ เทสิตา.
กามพฺภโว จ ปฏิโฆ, มาโน ทิฏฺิ จ สํสโย;
สีลพฺพตปรามาโส, ภวราโค ตถาปโร.
อิสฺสา มจฺฉริยาวิชฺชา, อิติ สํโยชนา ทส;
อฏฺ ธมฺมา สรูเปน, อภิธมฺเม ปกาสิตา.
อิสฺสามจฺฉริยํ ¶ หิตฺวา, กตฺวา มานุทฺธวํ ตหึ;
ภินฺทิตฺวา ภวราคฺจ, รูปารูปวสา ทฺวิธา.
ปฺโจรมฺภาคิยา เจว, ปฺจุทฺธมฺภาคิยาติ จ;
ทส สํโยชนา วุตฺตา, สุตฺเต สตฺต สรูปโต.
คนฺถา ธมฺมา จ จตฺตาโร, ตโย ธมฺมา สรูปโต;
อภิชฺฌากายคนฺโถ จ, พฺยาปาโท จ ปวุจฺจติ.
สีลพฺพตปรามาโส, กายคนฺโถ ตถาปโร;
อิทํสจฺจาภินิเวโส, อิติ ทิฏฺิ วิเภทิโต.
กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท, ถินมิทฺธมถาปรํ;
ตถา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ, กงฺขาวิชฺชาติ อฏฺิเม.
ธมฺมา ¶ นิวรณา นาม, ฉธา จ ปน เทสิตา;
มิจฺฉาทิฏฺิ ปเนกาว, ปรามาโสติ วุจฺจติ.
อุปาทานานิ จตฺตาริ, กามุปาทาทินามกา;
ทิฏฺิสีลพฺพตํ อตฺต-วาทุปาทานเมว จ.
โลภทิฏฺิวสา ทฺเวว, ติวิธา ทิฏฺิ เทสิตา;
ทิฏฺิ สีลพฺพตมตฺต-วาโท เจติ มเหสินา.
โลโภ โทโส จ โมโห จ,
มาโน ทิฏฺิ จ สํสโย;
ถินมุทฺธจฺจเมวาถ,
โลกนาสยุคํ ตถา.
อิตฺถํ กิเลสวตฺถูนิ, กิเลสาติ ปกาสิตา;
ทเสเต ตุ สมานาว, ปรโต จ สรูปโต.
กามราโค จ ปฏิโฆ, มาโน ทิฏฺิ จ สํสโย;
ภวราโค อวิชฺชาติ, ฉ สตฺตานุสยา มตา.
๖๒๐. คาหา จ ปลิโพธา จ, ปปฺจา เจว มฺนา.
ตณฺหา มาโน จ ทิฏฺิ จ, ทิฏฺิ ตณฺหา จ นิสฺสยา.
ปรามาเสกโก ¶ ทฺเวว, นิสฺสยา มฺนา ตโย;
อาสโวฆโยคคนฺถา, อุปาทานา จ ทุพฺพิธา.
อฏฺ นีวรณา วุตฺตา, สตฺตธานุสยา กถา;
สํโยชนา กิเลสา จ, ทเสว ปรโต ิตา.
เอกทฺวิติฉสตฺตฏฺทสกา ตุ ยถารหํ;
ธมฺมา สรูปโต โหนฺติ, ยถาวุตฺเตสุ ราสิสุ.
กามราคภวราคา, กามาสวภวาสวา;
รูปราคารูปราค, อิติ โลโภ วิเภทิโต.
อิทํสจฺจาภินิเวโส ¶ , ทิฏฺิ สีลพฺพตํ ตถา;
อตฺตวาโท ปรามาโส, อิติ ทิฏฺิ ปวุจฺจติ.
ทิฏฺิ ปฺจทสวิธา, โลภฏฺารสธา ตหึ;
เสสา สปรราสีหิ, สมานา ทฺวาทสฏฺิตา.
เอกาทสสมุฏฺาเน, ทิฏฺิโลภา ววตฺถิตา;
อวิชฺชา สตฺตสุ วุตฺตา, ปฏิโฆ ปน ปฺจสุ.
มาโน จ วิจิกิจฺฉา จ, จตุฏฺาเนสุ อุทฺธโฏ;
ตีสุ ทฺวีสุ จ ถีนนฺติ, อฏฺเเต สวิภตฺติกา.
อิสฺสามจฺเฉรกุกฺกุจฺจมิทฺธโลกวินาสกา;
ฉาวิภตฺติกธมฺมาติ, อสมฺภินฺนา จตุทฺทส.
รูปราคารูปราค-กามาสวภวาสวา;
โหนฺติ ทิฏฺิวิยุตฺเตสุ, ปุพฺเพ วุตฺตนยา ปน.
อิติ สาวชฺชสงฺเขปํ, ตฺวา ปุน วิจกฺขโณ;
โพธิปกฺขิยธมฺมานํ, สงฺคหมฺปิ วิภาวเย.
เยสุ สฺาจิตฺตทิฏฺิ-วิปลฺลาสา ยถากฺกมํ;
สุภํ สุขํ นิจฺจมตฺตา, อิติ ทฺวาทสธา ิตา.
ตตฺถ กาเย เวทนาสุ, จิตฺเต ธมฺเมสุ จกฺกมา;
อสุภํ ทุกฺขมนิจฺจมนตฺตาติ อุปฏฺิตา.
ยถาวุตฺตวิปลฺลาสปหานาย ¶ ยถารหํ;
ภินฺนา วิสยกิจฺจานํ, วเสน ปน สมฺภวา.
จตฺตาโร สติปฏฺานา, กายานุปสฺสนาทโย;
อิติ วุตฺตา ปเนกาว, สมฺมาสติ มเหสินา.
อุปฺปนฺนานุปฺปนฺนปาปปหานานุปฺปนฺนาย จ;
อนุปฺปนฺนุปฺปนฺเนหิ วา, นิพฺพตฺติ อภิวุทฺธิยา.
ปทหนฺตสฺส ¶ วายาโม, กิจฺจาโภควิภาคโต;
สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร, อิติ วุตฺตา มเหสินา.
ฉนฺโท จ วีริยํ จิตฺตํ, วีมํสาติ จ ตาทินา;
จตฺตาโร อิทฺธิปาทาติ, วิภตฺตา จตุราธิปา.
สทฺธินฺทฺริยฺจ วีริยํ, สติ เจว สมาธิ จ;
ปฺินฺทฺริยฺจ ปฺเจว, โพธิปกฺขิยสงฺคเห.
อินฺทฺริยานินฺทฺริยฏฺเน, พลฏฺเน พลานิ จ;
อิติ ภินฺนา วิภตฺตา จ, ทุวิธาปิ มเหสินา.
สตี จ ธมฺมวิจโย, ตถา วีริยปีติโย;
ปสฺสทฺธิ จ สมาธิ จ, อุเปกฺขาติ จ ตาทินา.
เทสิตา สตฺต โพชฺฌงฺคา, พุชฺฌนฺตสฺส สภาวโต;
กายจิตฺตวสา ภินฺนํ, กตฺวา ปสฺสทฺธิเมกกํ.
สมฺมาทิฏฺิ จ สงฺกปฺโป, วายาโม วิรติตฺตยํ;
สมฺมาสติ สมาธี จ, มคฺโค อฏฺงฺคิโก มโต.
อิติ สตฺเตว สงฺเขปา, สตฺตตึส ปเภทโต;
เอกํ กตฺวาน ปสฺสทฺธึ, อสมฺภินฺนา จตุทฺทส.
นวธา วีริยํ วุตฺตํ, ฉสุ ราสีสุ ปฺจสุ;
อฏฺธา สติ เสสา ตุ, สมานปทราสิกา.
ปฺจสฺเวว ตุ ปฺา จ, สมาธิ จตุราสิโก;
สทฺธา ทฺวีสุ วิภตฺตาติ, ปฺเจเต สวิภตฺติกา.
นวา ¶ วิภตฺติกา เสสา, ฉนฺโท จิตฺตมถาปรํ;
ปีติ ปสฺสทฺธิเปกฺขา จ, สงฺกปฺโป วิรติตฺตยํ.
อิติ วุตฺตนยา สพฺเพ, โพธิปกฺขิยสงฺคหา;
โลกุตฺตเรสุ สมฺโภนฺติ, สพฺพถาปิ ยถารหํ.
ปุพฺพภาเค ¶ ยถาโยคํ, โลกิเยสุ จ ลพฺภเร;
นิพฺเพทภาวนากาเล, ฉพฺพิสุทฺธิปวตฺติยํ.
อิติ มิสฺสกสาวชฺชา, โพธิปกฺขิยสงฺคหา;
เยวาปนกราสิมฺหิ, ยถาสมฺภวโต ิตา.
กมฺมปถา ตุ สมฺโภนฺติ, ปฺุาปฺุเสุ สพฺพถา;
อปถา จ สุจริตา, ตถา ทุจฺจริตาปิ จ.
ตตฺถ กมฺมปถฏฺาเน, อนภิชฺฌาทโย ปน;
อุปจาเรน วุจฺจนฺติ, วิปาเกสุ กฺริเยสุ วาติ.
อิติ เจตสิกวิภาเค ทิฏฺิสงฺคหกถา นิฏฺิตา.
สตฺตรสโม ปริจฺเฉโท.
นิฏฺิโต จ สพฺพถาปิ เจตสิกวิภาโค.