📜
อฏฺารสโม ปริจฺเฉโท
๓. รูปวิภาโค
๑๘. สรูปกถา
เตปฺาส ปนิจฺเจวํ, นามธมฺมา ปกาสิตา;
อฏฺวีสวิธํ ทานิ, รูปํ นาม กถียติ.
ปถวาโป จ เตโช จ, วาโย เจติ จตุพฺพิโธ;
จกฺขุโสตฆานชิวฺหา, กาโยติ ปน ปฺจ จ.
รูปสทฺทคนฺธรสา, จตฺตาโร จ อถาปรํ;
อิตฺถิปุมฺภาวยุคฬํ, ชีวิตํ หทยมฺปิ จ.
กายวิฺตฺติ ¶ ¶ เจวาถ, วจีวิฺตฺติ จ ทฺวยํ;
อากาสธาตุ รูปสฺส, ลหุตา มุทุตา ตสฺส.
กมฺมฺตา อุปจโย, สนฺตติ ชรตา ปน;
อนิจฺจตา จ กพฬีการาหาโรติ สพฺพถา.
อฏฺวีสวิธํ โหติ, รูปเมตํ สรูปโต;
ตสฺส ลกฺขณเภเทน, สภาวฺจ วิภาวเย.
สนฺธารณํ ตุ ปถวีธาตุ กกฺขฬลกฺขณา;
อาพนฺธนมาโปธาตุ, อาปคฺฆรณลกฺขณา.
ปริปาจนตา เตโชธาตุ อุณฺหตฺตลกฺขณา;
สมุทีรณตา วาโยธาตุ วิตฺถมฺภลกฺขณา.
สพฺพตฺถาวินิภุตฺตาปิ, อสมฺมิสฺสกลกฺขณา;
ตํตํภาวสมุสฺสนฺนสมฺภาเรสุปลกฺขิตา.
อฺมฺเนุปตฺถทฺธา, เสสรูปสฺส นิสฺสยา;
จตุเธวํ กลาเปสุ, มหาภูตา ปวตฺตเร.
จกฺขุ สมฺภารจกฺขุมฺหิ, สตฺตกฺขิปฏโลจิเต;
กณฺหมณฺฑลมชฺฌมฺหิ, ปสาโทติ ปวุจฺจติ.
เยน จกฺขุปสาเทน, รูปานิ อนุปสฺสติ;
ปริตฺตํ สุขุมฺเจตํ, อูกาสิรสมูปมํ.
โสตํ โสตพิลสฺสนฺโต,
ตมฺพโลมาจิเต ตถา;
องฺคุลิเวธนากาเร,
ปสาโทติ ปกาสิโต.
อนฺโต อชปทฏฺาเน, ฆานํ ฆานพิเล ิตํ;
ชิวฺหา ชิวฺหาย มชฺฌมฺหิ, อุปฺปลาการสนฺนิเภ.
อิจฺเจวํ ¶ ปน จตฺตาโร, ตํตํเทสววตฺถิตา;
กายปฺปสาโทปาทินฺเน, สพฺพเกติ ยถากฺกมํ.
รูปาทฺยาภิฆาตารหภูตานํ ¶ วา ยถารหํ;
ทฏฺุกามนิทานาทิกมฺมภูตานเมว วา.
ปสาทลกฺขณา ภูตรูปานํ ภูตนิสฺสิตา;
กปฺปาสปฏลสฺเนหสนฺนิภาติ จ วณฺณิตา.
ปฺจาปิ ชีวิตารกฺขา, รูปาทิปริวาริตา;
ธีตราว กุมาราว, กลาปนฺตรวุตฺติโน.
รูปํ นิภาโส ภูตานํ, สทฺโท นิคฺโฆสนํ ตถา;
คนฺโธ จ คนฺธนํ ตตฺถ, รโส จ รสนียตา.
ภูตตฺตยฺจ โผฏฺพฺพํ, อาโปธาตุวิวชฺชิตํ;
สทฺโท อนิยโต ตตฺถ, ตทฺเ สหวุตฺติโน.
จกฺขาทิปฏิหนนลกฺขณา ตุ ยถากฺกมํ;
ปฺเจว ปฺจวิฺาณวีถิยา วิสยา มตา.
อิตฺถินฺทฺริยํ ปนิตฺถิตฺตํ, อิตฺถิภาโวติ เทสิโต;
ปุริสตฺตํ ตถาภาโว, ปุริสินฺทฺริย นามโก.
ตํ ทฺวยํ ปนุปาทินฺเน, กาเย สพฺพตฺถ ลพฺภติ;
กลาปนฺตรภินฺนฺจ, ภินฺนสนฺตานวตฺติ จ.
รูปานํ กมฺมชาตานํ, อนุปาลนลกฺขณํ;
ชีวิตินฺทฺริยรูปนฺติ, อายุ นาม ปวุจฺจติ.
มโนธาตุยา จ ตถา, มโนวิฺาณธาตุยา;
นิสฺสยลกฺขณํ วตฺถุรูปํ หทยนิสฺสิตํ.
มชฺเฌ หทยโกสมฺหิ, อฑฺฒปฺปสตโลหิเต;
ภูตรูปมุปาทาย, จกฺขาทิ วิย วตฺตติ.
อากาสธาตุ ¶ รูปานํ, ปริจฺเฉทกลกฺขณา;
ตํตํรูปกลาปานํ, ปริยนฺโตติ วุจฺจติ.
จิตฺตํ สหชรูปานํ, กายสฺส คมนาทิสุ;
สนฺถมฺภนสนฺธารณจลนสฺส ตุ ปจฺจโย.
วาโยธาตุวิกาโรยํ ¶ , กายวิฺตฺตินามโก;
วาโยธาตาธิกานํ ตุ, ภูตานมิติ เกจนา.
ตถา จิตฺตสมุฏฺิโน, วจีโฆสปฺปวตฺติยํ;
อุปาทินฺนรูปกายฆฏฺฏนสฺส ตุ ปจฺจโย.
ปถวีธาตุวิกาโรยํ, วจีวิฺตฺตินามโก;
ปถวีธาตาธิกานํ ตุ, ภูตานมิติ เกจนา.
ทฺเวปิ กายวจีกมฺมทฺวารภูตา ยถากฺกมํ;
เต ปน ฆฏฺฏนาเหตุ-วิการาการลกฺขณา.
วิฺาเปตีติ กาเยน, วาจาย จ วิจินฺติตํ;
สยฺจ วิฺายตีติ, วิฺตฺตีติ ปกิตฺติตา.
ลหุตา ปน รูปานํ, อทนฺธาการลกฺขณา;
มุทุตาปิ จ รูปานํ, มทฺทวาการลกฺขณา.
กมฺมฺตา จ รูปานํ, โยคฺคตาการลกฺขณา;
คารวถทฺธตา โยคฺคปฏิปกฺขา ยถากฺกมํ.
สปฺปายมุตุมาหารํ, ลภิตฺวา จิตฺตสมฺปทํ;
ลหู มุทุ จ กมฺมฺํ, ยทา รูปํ ปวตฺตติ.
ตถาปวตฺตรูปสฺส, ปวตฺตาการเภทิตํ;
ลหุตาทิตฺตยมฺเปตํ, สหวุตฺติ ตทา ภเว.
สปฺปายํ ปฏิเวธาย, ปฏิปตฺตุปการิตา;
สาการา รูปสมฺปตฺติ, ปฺตฺตาว มเหสินา.
รูปสฺโสปจโย ¶ นาม, รูปสฺสาจยลกฺขโณ;
ปวตฺติลกฺขณา รูปสนฺตตีติ ปกาสิตา.
รูปมาจยรูเปน, ชายติจฺจุปรูปริ;
เปกฺขโตปจยาการา, ชาติ คยฺหติ โยคิโน.
อนุปฺปพนฺธากาเรน, ชายตีติ สเปกฺขโต;
ตทายํ สนฺตตาการา, ชาติ คยฺหติ ตสฺส ตุ.
เอวมาโภคเภเทน ¶ , ชาติรูปํ ทฺวิธา กตํ;
อตฺตูปลทฺธิภาเวน, ชายนฺตํ วาถ เกวลํ.
รูปํ วิวิตฺโตกาสสฺส, ปูรกฏฺเน จียติ;
อภาวา ปุนภาวาย, ปวตฺตํ สนฺตตีติ จ.
เอวมาการเภทาว, สพฺพาการวรากโร;
ชาติรูปํ ทฺวิธากาสิ, ชาติรูปวิโรจโน.
ชรตา นวตาหายา, รูปานํ ปากลกฺขณา;
อนิจฺจตนฺติ มปฺปตฺติ, ปริภิชฺชนลกฺขณา.
อิติ ลกฺขณรูปํ ตุ, ติวิธํ ภินฺนกาลิกํ;
สภาวรูปธมฺเมสุ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํ.
เยน ลกฺขียติ รูปํ, ภินฺนาการํ ขเณ ขเณ;
วิปสฺสนานยตฺถาย, ตมิจฺจาห ตถาคโต.
กพฬีกาโร อาหาโร,
ยาเปตพฺโพชลกฺขโณ;
อาหาโร เสนฺทฺริยชาโต,
รูปกายานุปาลโก.
อิจฺเจวํ สปริจฺเฉทา, สวิการา สลกฺขณา;
อกิจฺจปฏิเวธาย, ทยาปนฺเนน ตาทินา.
ตตฺถ ¶ ตตฺถ ยถาโยคํ, เทสิตาติ ปกาสิตา;
รูปธมฺมา สรูเปน, อฏฺวีสติ สพฺพถา.
กตฺวาน ชาติเมกํ ตุ, ตตฺโถปจยสนฺตตึ;
สตฺตวีสติ รูปานิ, ภวนฺตีติ วินิทฺทิเส.
ภูตตฺตยํ ตุ โผฏฺพฺพํ, กตฺวา ฉพฺพีสธาปิ จ;
อุภยํ ชาติโผฏฺพฺพํ, คเหตฺวา ปฺจวีสติ.
รูปธมฺมานมิจฺเจวํ ¶ , วิภาเวยฺย วิสารโท;
สรูปํ นามสงฺเขปํ, สภาวฺจ สลกฺขณนฺติ.
อิติ รูปวิภาเค สรูปกถา นิฏฺิตา.
อฏฺารสโม ปริจฺเฉโท.