📜
เอกูนวีสติโม ปริจฺเฉโท
๑๙. ปเภทกถา
อฏฺวีสวิธมฺเปตํ, รูปํ ทานิ ยถารหํ;
ภูตรูปาทิเภเทหิ, วิภเชยฺย วิจกฺขโณ.
ปถวาทิกมิทนฺติ, ภูตรูปํ จตุพฺพิธํ;
อุปาทารูปมฺํ ตุ, จตุวีสติวิธํ ภเว.
ปฺจวิธมฺปิ จกฺขาทิรูปมชฺฌตฺติกํ มตํ;
เตวีสติวิธํ เสสํ, พาหิรนฺติ ปวุจฺจติ.
รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺพฺพา สตฺต ปฺจธา;
ปฺจปฺปสาทวิสยา, ปฺจารมฺมณนามกา.
เอกวีสติวิธํ ¶ เสสํ, ธมฺมารมฺมณสงฺคหํ;
มโนวิฺาณวิฺเยฺยํ, มโนทฺวารสฺส โคจรํ.
ปสาทา วิสยา เจว, ปฺจกา ทฺเวปิ สมฺภวา;
ทฺวาทสาปิ สรูเปน, ทสายตนธาตุโย.
ยเททํ ปน สพฺพมฺปิ, รูปํ สปฺปฏิฆํ มตํ;
ตเทโวฬาริกํ นาม, สนฺติเกติ ปวุจฺจติ.
เสสมปฺปฏิฆํ นาม, ธมฺมายตนธาตุ จ;
สุขุมฺเจว รูปฺจ, รูปํ โสฬสธา ิตํ.
ฉพฺพิธา วตฺถุรูปํ ตุ, ปสาทหทยมฺปิ จ;
อวตฺถุรูปํ เสสํ ตุ, ทฺวาวีสติวิธํ ภเว.
ปสาทา ¶ เจว วิฺตฺติ, ทฺวารรูปํ ตุ สตฺตธา;
เสสํ อทฺวารรูปํ ตุ, เอกวีสวิธมฺปิ จ.
ปสาทา ภาวยุคฬํ, ชีวิตฺเจติ อฏฺธา;
อินฺทฺริยรูปมฺํ ตุ, วีสธานินฺทฺริยํ สิยา.
วณฺโณ คนฺโธ รโส โอชา, ภูตรูปนฺติ อฏฺธา;
อวินิพฺโภคมิตรํ, วินิพฺโภคํ ตุ วีสธา.
อวินิพฺโภครูปานิ, สทฺทวตฺถินฺทฺริยานิ จ;
นิปฺผนฺนํ อฏฺารสธา, รูปรูปนฺติ เวทิตํ.
ปริจฺเฉโท ปนากาโส, วิฺตฺติลหุตาทโย;
วิการา ลกฺขณา เจว, รูปสฺสุปจยาทโย.
ทสธาปิ อนิปฺผนฺนํ, นตฺเถตํ ปรมตฺถโต;
รูปสฺเสตนฺติ กตฺวาน, รูปมิจฺเจว วุจฺจติ.
รูปายตนเมเวกํ, สนิทสฺสนมีริตํ;
อนิทสฺสนมฺํ ตุ, สตฺตวีสติวิธมฺปิ จ.
กมฺมชํ ¶ ปนุปาทินฺนํ, อนุปาทินฺนกาปรํ;
ติวิธํ จิตฺตชฺเจว, อุตุชาหารชนฺติ จ.
จกฺขุสมฺผสฺสวตฺถูติ, จกฺขุธาตุ ปกิตฺติตา;
น วตฺถุ ตสฺส เสสํ ตุ, สตฺตวีสติวิธํ ภเว.
โสตสมฺผสฺสวตฺถาทิ-วสา จ ทุวิธา ตถา;
ติวิธา จ วิภาเวยฺย, ยถาสมฺภวโต กถํ.
สนิทสฺสนรูปฺจ, วณฺโณ สปฺปฏิฆมฺปิ จ;
อนิทสฺสนมฺํ ตุ, ถูลํ สปฺปฏิฆํ ภเว.
อนิทสฺสนรูปฺจ, เสสมปฺปฏิฆมฺปิ จ;
โสฬสาติ จ สพฺพมฺปิ, รูปํ ติวิธมุทฺทิเส.
อปตฺตคาหกํ นาม, จกฺขุโสตทฺวยํ ปน;
สมฺปตฺตคาหกํ นาม, ฆานาทิตฺตยมีริตํ.
อคาหกมโต ¶ เสสํ, เตวีสติวิธํ ภเว;
กิฺจิ สารมฺมณํ นาม, น คยฺหตีติ สพฺพถา.
อุปาทา อชฺฌตฺติกํ รูปํ, อุปาทา พาหิรํ ตถา;
โนปาทา พาหิรฺเจติ, เอวมฺปิ ติวิธํ ภเว.
อชฺฌตฺติกมุปาทินฺนํ, พาหิรฺจ ตถาปรํ;
อนุปาทินฺนกฺเจติ, เอวมาทิวสาปิ จ.
ทิฏฺํ รูปํ สุตํ สทฺโท, คนฺธาทิ ติวิธํ มุตํ;
วิฺาตมฺวิฺเยฺยํ, มนสาติ จตุพฺพิธํ.
รูปรูปํ ปริจฺเฉโท, วิกาโร ลกฺขณํ กมา;
อฏฺารเสกกํ ปฺจ, จตุกฺกนฺติ จ ตํ ตถา.
ทฺวารฺจ โหติ วตฺถุ จ, น วตฺถุ ทฺวารเมว ตุ;
น ทฺวารํ วตฺถุเมวาถ, โนภยนฺติ จ นิทฺทิเส.
อุปาทา ¶ อนุปาทินฺนํ, อนุปาทินฺนกํ ตถา;
โนปาทา ทุวิธฺเจติ, จตุทฺเธวมฺปิ เทสิตํ.
สปฺปฏิคฺฆมุปาทา จ, รูปมปฺปฏิฆํ ตถา;
โนปาทา ทุวิธฺเจติ, จตุทฺธา เอวมาทิโต.
เอกาทเสกชรูปํ, หทยินฺทฺริยนวกํ;
กมฺมชํ จิตฺตชฺเจว, ตถา วิฺตฺติกํ ทฺวยํ.
สทฺโท จิตฺโตตุโช ตสฺมา, รูปเมกํ ทฺวิชํ มตํ;
จิตฺโตตาหารสมฺภูตํ, ลหุตาทิตฺตยํ ติชํ.
นวากาสาวินิพฺโภคา, กมฺมาทิจตุสมฺภวา;
อถ ลกฺขณรูปนฺติ, รูปเมวํ ตุ ปฺจธา.
นวากาสาวินิพฺโภคา, นว วตฺถินฺทฺริยานิ จ;
อฏฺารสวิธํ รูปํ, กมฺมชํ โหติ ปิณฺฑิตํ.
สทฺทากาสาวินิพฺโภคา, วิฺตฺติลหุตาทโย;
ปฺจทสวิธํ รูปํ, จิตฺตสมฺภวมุทฺทิเส.
สทฺทากาสาวินิพฺโภคา ¶ , ลหุตาทิตฺตยนฺติ จ;
อุตุสมฺภวมีเรนฺติ, รูปํ เตรสธา ิตํ.
ปริจฺเฉทาวินิพฺโภคา, ลหุตาทิตฺตยมฺปิ จ;
เอวมาหารชํ นาม, รูปํ ทฺวาทสธา ิตํ.
ชาติ ชรา จ มรณํ, น กุโตจิปิ ชายติ;
เอวมฺปิ ปฺจธา โหติ, รูปชาติวิภาคโต.
ปฺจวีสติวิธํ กมฺมํ, กามรูปววตฺถิตํ;
ชเนติ กมฺมชํ รูปํ, กามรูปภวทฺวเย.
ปฺจวิฺาณมารุปฺป-วิปากา สพฺพสนฺธิโย;
จุติ ขีณาสวสฺเสติ, โสฬเสเต วิวชฺชเย.
ปฺจสตฺตติ ¶ เสสานิ, จิตฺตานิมานิ สมฺภวา;
ชเนนฺติ จิตฺตชํ รูปํ, ปฺจโวการภูมิยํ.
ชเนภิ อุตุชํ รูปํ, เตโชธาตุ ภวทฺวเย;
กามภูมิยโมชา ตุ, ชเนตาหารชํ ตถา.
กมฺมํ ชเนติ รูปานิ, อตฺตชานิ ขเณ ขเณ;
จิตฺตมุปฺปาทกาลมฺหิ, อุปฺปาทานนฺตรํ ปรํ.
อุตุสมฺภวมีเรนฺติ, รูปํ เตรสธา ิตํ;
ปริจฺเฉทาวินิพฺโภคา, ลหุตาทิตฺตยมฺปิ จ.
สนฺธิยมฺปิ กมฺมชํ ตุ, ปวตฺเตปิ จ สมฺภวา;
ชเนติ รูปํ เสสานิ, ปวตฺเต, น ตุ สนฺธิยํ.
อินฺทฺริยพทฺธสนฺตาเน, กมฺมาทิ ติวิธมฺปิ จ;
ชเนติ รูปํ มตเก, พาหิเร ตุ ยถารหํ.
อิติ กมฺมาทโย รูปํ, ชเนนฺติ จ ยถาสกํ;
เสสานมฺปิ จ รูปานํ, ปจฺจยา โหนฺติ สมฺภวา.
อิติ ¶ รูปวิภาคฺจ, ชาติเภทฺจ สมฺภวา;
ชนกาทิปฺปเภทฺจ, รูปานํ ตตฺถ ทีปเยติ.
อิติ รูปวิภาเค ปเภทกถา นิฏฺิตา.
เอกูนวีสติโม ปริจฺเฉโท.