📜
เอกวีสติโม ปริจฺเฉโท
๒๑. อุปฺปตฺติกถา
อฏฺวีสติ รูปานิ, กลาปา เจกวีสติ;
วุตฺตา เจตฺตาวตา เตสํ, อุปฺปาโท ทานิ นิยฺยเต.
อณฺฑชา ชลาพุชา จ, สํเสทโชปปาติกา;
อิจฺจุปฺปตฺติปเภเทน, จตสฺโส โยนิโย มตา.
ภุมฺมวชฺเชสุ เทเวสุ,
เปเต นิชฺฌามตณฺหิเก;
นิรเยสุ จ สมฺโภติ,
โยเนกาโวปปาติกา.
ภุมฺมเทเว มนุสฺเสสุ,
ติรจฺฉานาสุเร ตถา;
เปเตสุ จาวเสเสสุ,
จตสฺโสปิ จ โยนิโย.
ตตฺถณฺฑชา ชลาพุชา, คพฺภเสยฺยสมุคฺคโม;
สํเสทโชปปาติกา, โอปปาติกนามกา.
ตตฺถ ¶ สมฺปุณฺณายตโน, คพฺภเสยฺยสมุคฺคโม;
อภาโว ทฺเว สภาวา จ, อิตฺถิปุมฺภาวมิสฺสิตา.
ปริปุณฺณาปริปุณฺโณ, โอปปาติกนามโก;
อภาโว ทฺเว สภาวา จ, จตุราปายภูมิยํ.
สมฺปุณฺณายตโนเวโส ¶ ,
กาเม สุคติยํ ปน;
อาทิกปฺเป อภาโว จ,
ทฺเว สภาวา ตโต ปรํ.
อปริปุณฺณายตโน, อภาโว จ มหคฺคเต;
อิจฺเจวํ ทสธา โหนฺติ, สพฺพา สนฺธิสมุคฺคมา.
ตตฺเถว ทสธา ภินฺเน, อตฺตภาวสมุคฺคเม;
สนฺธิยฺจ ปวตฺเต จ, รูปุปฺปตฺตึ วิภาวเย.
ตตฺถาภาวกสตฺตานํ, คพฺภเสยฺยสมุคฺคเม;
กายวตฺถุวสา ทฺเวว, ทสกา โหนฺติ กมฺมชา.
รูปสนฺตติสีสานิ, ทฺเว จ รูปานิ วีสติ;
อคหีตคฺคหเณน, ตตฺเถกาทส นิทฺทิเส.
ตโต ปรํ ปวตฺติมฺหิ, วฑฺฒมานสฺส ชนฺตุโน;
จกฺขุทสกาทโย จ, จตฺตาโร โหนฺติ สมฺภวา.
อิจฺจาภาวกสตฺตานํ, ฉเฬวุตฺตมโกฏิยา;
เหฏฺิมโกฏิยา ทฺเวว, คพฺภเสยฺยสมุคฺคเม.
จกฺขุโสตฆานวสา, ตตฺถ ติทฺเวกหีนกา;
เอโก ตโย ตโย เจว, สิยุํติจตุปฺจกา.
โอปปาติกสงฺขาเต, อภาวกสมุคฺคเม;
ชิวฺหากายวตฺถุวสา, ตโย เหฏฺิมโกฏิยา.
อุตฺตมโกฏิยา ¶ โหนฺติ, ฉเฬโวภินฺนมนฺตเร;
จตุกฺกปฺจกา ตตฺถ, ทฺเวกหีนา ตโย ตโย.
ฉกฺกาทโย อภาวานํ,
อิจฺเจวํ ปฺจสงฺคหา;
เอโก ตโย ตโย เจโก,
เอโกติ จ ยถากฺกมํ.
สภาวกานํ ¶ ทฺวินฺนมฺปิ, ทุวิธา สตฺตกาทโย;
ภาวาทิกา ยถาวุตฺตา, นวธา นวธา สิยุํ.
สตฺเตวุตฺตมโต เหฏฺา, ติจตุกฺกา ตทนฺตเร;
จตุกฺกปฺจกจฺฉกฺกา, ปฺจฉกฺกาปิ จ ทฺวิธา.
ติณฺณนฺนมฺปิ วเสเนว, สตฺตกจฺฉกฺกปฺจกา;
จตุกฺกติกทุกฺกา จ, ฉ โกฏฺาสา ยถารหํ.
ทฺเว สตฺต จ นว ปฺจ, ตโย เจโก ยถากฺกมํ;
รูปสนฺตติสีสานํ, ราสโย สตฺตวีสติ.
กมฺมชาตา ยถาโยคํ, ปวตฺตนฺติ ขเณ ขเณ;
กามาวจรสตฺตานํ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํ.
ตตฺถ สนฺตติสีสานิ, รูปานิ จ ยถารหํ;
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, สพฺพตฺถาปิ วินิทฺทิเส.
สีตุณฺโหตุสมฺาตา,
เตโชธาตุ ิติกฺขเณ;
ภูตา สนฺธิกฺขเณ รูปํ,
ชเนติ อุตุชฏฺกํ.
ปฏิสนฺธิมติกฺกมฺม, จิตฺตํ จิตฺตชมฏฺกํ;
ภวงฺคาทิมุปาทาย, ชเนตุปฺปตฺติยํ ปน.
ภุตฺตาหาโร ¶ ิติปฺปตฺโต, มาตรา จ สยมฺปิ จ;
สรีรานุคโต หุตฺวา, ชเนตาหารชฏฺกํ.
อิติ สุทฺธฏฺกานิ จ, เตสมุฏฺานิกาปเร;
สทฺทวิฺตฺติลหุตา, สมฺภเว สมฺภวนฺติ จ.
อิตฺถํ จตุสมุฏฺานา, กลาปา กามภูมิยํ;
ยาวชีวํ ปวตฺตนฺติ, ทีปชาลาว สนฺตติ.
จกฺขุโสตวตฺถุวสา, ทสกา จ ตโย ปรํ;
ชีวิตนวกฺเจว, รูปาวจรภูมิยํ.
โหนฺติ ¶ สนฺธิปวตฺตีสุ, จตฺตาโร กมฺมชา สทา;
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, ปวตฺเต อุตุจิตฺตชา.
ชีวิตนวกฺเจกํ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํ;
ปวตฺเต อุตุชฺเจติ, ทฺเวธาสฺีนมุทฺทิเส.
อิจฺจุปฺปตฺติกมํ ตฺวา, วิภาเวยฺย ตโต ปรํ;
กลาปานฺจ รูปานํ, สมฺภวาสมฺภวมฺปิ จ.
อินฺทฺริยพทฺธสนฺตาเน, สพฺเพ สมฺโภนฺติ สมฺภวา;
กลาปา เจว รูปานิ, ตถา สนฺตติราสโย.
พหิทฺธา มตกาเย จ, โนปลพฺภนฺติ กมฺมชา;
จิตฺโตชชา กลาปา จ, อุตุชา ลหุตาทโย.
ตถา สุทฺธฏฺกสทฺท-นวกฺโจตุ สพฺพถา;
กลาปา ตตฺถ ลพฺภนฺติ, ทฺเว จ รูปานิ อุทฺทิเส.
เตสมุฏฺานิกา สพฺเพ, กลาปา นตฺถิ สนฺธิยํ;
อุปฺปาทกาเล สพฺพตฺถ, ชรตานิจฺจตาปิ จ.
กลาปา กมฺมชา สนฺติ, ชาติรูปฺจ สนฺธิยํ;
รูปานิ จ กลาปา จ, สพฺเพปิ จ ปวตฺติยํ.
สนฺติ ¶ สพฺพานิ รูปานิ, กาเมสุ จตุสมฺภวา;
ชีวิตนวกํ หิตฺวา, กลาปา โหนฺติ วีสติ.
ทสเกสฺเวว คหิตํ, วิสุํ กาเม น ลพฺภติ;
ชีวิตนวกํ นาม, รูปโลเก วิสุํ สิยา.
อาหารชกลาปา จ, ภาวา ทฺเว จาทิกปฺปิเก;
อาทิกาเล น ลพฺภนฺติ, ปจฺฉา ลพฺภนฺติ เกจิปิ.
ฆานชิวฺหากายภาว-ทสกา รูปภูมิยํ;
อาหารชกลาปา จ, น ลพฺภนฺเตว สพฺพถา.
จกฺขุโสตวตฺถุสทฺทา, กลาปา จิตฺตชาปิ จ;
อสฺิภูมิยํ ปุพฺเพ, วุตฺตาปิ จ น ลพฺภเร.
กลาปา ¶ สตฺต รูปานิ, ปฺจ รูเปสฺวสฺิสุ;
นตฺเถกาทส รูปานิ, กลาเปกูนวีสติ.
ตสฺมา เตวีส รูปานิ, กลาปา ปน จุทฺทส;
เตสมุฏฺานิกา สนฺติ, รูปาวจรภูมิยํ.
สตฺตรเสว รูปานิ, กลาปา ทฺเว ทฺวิสมฺภวา;
อสฺีนํ ตุ สมฺโภนฺติ, นตฺถารูเปสุ กิฺจิปิ.
อุปฺปตฺติกฺกมมิจฺเจวํ, สมฺภวาสมฺภวมฺปิ จ;
กลาปานฺจ รูปานํ, ยถาโยคํ วิภาวเยติ.
อิติ รูปวิภาเค อุปฺปตฺติกถา นิฏฺิตา.
เอกวีสติโม ปริจฺเฉโท.