📜
ทฺวาวีสติโม ปริจฺเฉโท
๒๒. ปกิณฺณกกถา
อิตฺถํ ¶ รูปานมุปฺปตฺตึ, ทีเปตฺวา ทานิ วุจฺจติ;
ปวตฺติโกสลฺลตฺถาย, ตตฺเถเวตํ ปกิณฺณกํ.
ทุวิธา สนฺธิโย ตตฺถ, มิสฺสามิสฺสวิภาคโต;
ติวิธาปิ เจกจตุ-ปฺจโวการเภทโต.
รูปมตฺตา อสฺีนํ, นามาภาวา อมิสฺสิตา;
นามมตฺตา อรูปีนํ, รูปาภาวาติ จ ทฺวิธา.
กามาวจริกา เจว, รูปาวจริกาติ จ;
ทุวิธา มิสฺสิตา เจติ, ภวนฺติ จ จตุพฺพิธา.
เอกจฺจตุโวการา จ, อมิสฺสา ปฺจ สนฺธิโย;
ฉพฺพีสติวิธา มิสฺสา, ปฺจโวการสนฺธิโย.
อิตฺถํ ภูมิปฺปเภเทน, เอกตึสวิธาปิ จ;
สนฺตติราสิเภเทน, สิยุํ ตึสวิธา กถํ.
รูปสนฺตติสีสานํ ¶ ,
ราสโย สตฺตวีสติ;
วุตฺตา กาเม วสา เตสํ,
สตฺตกา กามสนฺธิโย.
เวทนาสฺาสงฺขาร-วิฺาณกฺขนฺธสงฺคหา;
สพฺพตฺถาปิ จตสฺโสว, นามสนฺตติโย สิยุํ.
อิจฺจุภินฺนํ วสา โหนฺติ, ตตฺเถกาทสกาทโย;
สนฺตติราสโย ปุพฺเพ, วิภตฺตา สตฺตกาทโย.
เอกาทสกทสก-นวฏฺสตฺตกา ¶ สิยุํ;
ฉกฺเกน สทฺธึ วิฺเยฺยา, ตสฺมา ตตฺถ ฉ สงฺคหา.
อฏฺ สนฺตติโย โหนฺติ, รูปโลเกน มิสฺสิตา;
อฏฺโก ราสิ ตตฺเถโก, ตสฺมา สนฺตติ วุจฺจติ.
ชีวิตนวโก ตฺเวโก, อสฺี ปฏิสนฺธิยํ;
อรูปีนํ จตสฺโสปิ, นามสนฺตติโย สิยุํ.
อิจฺเจกกจตุกฺกานํ, วเสน ทฺเว อมิสฺสิตา;
อฏฺวีสฺจ มิสฺสาติ, ตึเสว โหนฺติ สนฺธิโย.
เอกุปฺปาทนิโรธา จ, อมิสฺสา ตตฺถ ราสโย;
มิสฺสิตานํ วิภาโคยํ, ยถาโยคํ กถียติ.
อุปฺปาทฏฺิติภงฺคานํ, วสา ตีณิ ขณานิปิ;
สมานาเนว นามานํ, เอกจิตฺตกฺขณํ มตํ.
ตุลฺยมุปฺปาทภงฺคานํ, รูปานมฺปิ ขณทฺวยํ;
เอกูนปฺาสมตฺตํ, ิติกฺขณมุทีริตํ.
นามรูปานมุปฺปาโท, ภงฺโคปิ หิ สโม มโต;
ทนฺธํ หิ วตฺติกํ รูปํ, นามํ ตุ ลหุวตฺติกํ.
ตถา หิ รูเป ติฏฺนฺเต, จิตฺตุปฺปาทา ตุ โสฬส;
อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตฺวา, ภิชฺชนฺติ จ ลหุํ ลหุํ.
ตสฺมา ¶ หิ เอกปฺาส-ขณรูปกฺขณํ ตถา;
สตฺตรสจิตฺตกฺขณํ, ติขณนฺติ จ วุจฺจติ.
จิตฺตกฺขณํ หิ ติณฺณนฺนํ, ตตฺถ วิฺตฺติกทฺวยํ;
ลกฺขณตฺตยรูปํ ตุ, สลกฺขณววตฺถิตํ.
ตสฺมา หิตฺวา ทฺวยฺเจตํ, พาวีสติวิธมฺปิ จ;
รูปํ นาม จตุกฺกฺจ, สลกฺขณนิยามิตํ.
เอกุปฺปาทนิโรธา ¶ จ, ตตฺถ ตุลฺยกฺขณา มตา;
อตุลฺยกฺขณธมฺมานํ, สิยา เภทํ ยถารหํ.
ปฏิสนฺธิกฺขเณ ชาตํ, ตสฺมา รูปํ ตโต ปรํ;
สตฺตรสมจิตฺตสฺส, ภงฺเคน สห ภิชฺชติ.
ตสฺส ิติกฺขเณ ชาตํ, รูปมฺปิ จ ตโต ปรํ;
อฏฺารสมจิตฺตสฺส, อุปฺปาเท ปน ภิชฺชติ.
ตสฺส ภงฺคกฺขเณ ชาตํ, รูปมฺปิ จ ตโต ปรํ;
อฏฺารสมจิตฺตสฺส, ิติกาเลสุ ภิชฺชติ.
ตถา ทุติยจิตฺตสฺส, อุปฺปาทมฺหิ สมุฏฺิตํ;
อฏฺารสมจิตฺตสฺส, ภงฺเคน สห ภิชฺชติ.
อิติ วุตฺตนิยาเมน, สชาติกฺขณโต ปรํ;
ตฺวา เอกูนปฺาส, ขณานิ ปุน ภิชฺชติ.
ตสฺมา เอกูนปฺาส, กลาปา สห วตฺตเร;
เอโก ชายติ เอโก จ, ภิชฺชตีติ จ สพฺพถา.
เอกสนฺตติสมฺพนฺธา, กลาปา สห กมฺมชา;
ยถานุปุพฺพฆฏิตา, เอกปฺาส ลพฺภเร.
สตฺตวีส ปนิจฺเจวํ, กาเม ทฺเว รูปภูมิยํ;
รูปสนฺตติสีสานํ, ราสโย สตฺตกาทโย.
เอกูนตึส สพฺเพปิ, กมฺมชาตา ยถารหํ;
เอกปฺาส ฆฏิกา, ปวตฺตนฺติ ขเณ ขเณ.
ตตฺถ ¶ สนฺธิกฺขเณ ชาตํ, สตฺตรสมเจตโส;
อุปฺปาเท ภิชฺชติจฺเจวํ, วุตฺโต อฏฺกถานโย.
ตํ นยํ ปฏิพาหิตฺวา, จิตฺเตน สห ภิชฺชติ;
จิตฺเตน สห ชาตนฺติ, วุตฺตมาจริเยน หิ.
อานาปานตกฺกจารา ¶ , เอกุปฺปาทนิโรธกา;
วุตฺตา หิ ยมเก กายวจีสงฺขารนามกา.
จิตฺตุปฺปาทกฺขเณ ชาตา, อุตุ ตสฺส ิติกฺขเณ;
รูปํ ชเนติ ตตฺถาปิ, อุตุ ภงฺคกฺขเณปิ จ.
อนุปุพฺพกฺกเมเนวํ, ชาตํ รูปํ ตถาปรํ;
อฏฺารสมอุปฺปาทฏฺิติอาทีสุ ภิชฺชติ.
อิตฺถํ กลาปา ฆฏิตา, อุตุชาหารชาปิ จ;
เอกสนฺตติสมฺพนฺธา, เอกปฺาส ลพฺภเร.
กลาปา จิตฺตชา ยสฺมา, อุปฺปาทกฺขณสมฺภูตา;
ฆฏิกา สห ลพฺภนฺติ, ตสฺมา สตฺตรเสว เต.
สพฺเพปิ รูปชนกา, จิตฺตุปฺปาเท ยถาสกํ;
ชเนนฺติ ิติภงฺเคสุ, น ชเนนฺตีติ เกจนา.
กุสลาพฺยากตาทีนํ, เอกุปฺปาทนิโรธตา;
ธมฺมานํ ยมเก วุตฺตา, อิติ ปาฬิ วทนฺติ จ.
กุสลาทิกสมฺพนฺธา, ตตฺถ ตตฺถ หิ เทสิตา;
อิติ วตฺวา ปุเร วุตฺตํ, อิจฺฉนฺตาจริยา นยํ.
อิจฺเจวํ จตุสมฺภูตา, รูปสนฺตติราสโย;
รูปานิ จ กลาปา จ, เอกาพทฺธา ยถารหํ.
สุตฺตปวตฺตมตฺตานํ, สมฺพุทฺธานมฺปิ ปาณินํ;
ยาว มรณกาลาปิ, ปวตฺตนฺติ นิรนฺตรํ.
อายุกฺขยา ¶ จ มรณํ, ตถา กมฺมกฺขยา สิยา;
อุภินฺนํ วา ขยา จาถ, อุปจฺเฉทกกมฺมุนา.
จตุธาปิ มรนฺตสฺส, ตสฺเสวํ ตุ ยถารหํ;
สตฺตรสจิตฺตกฺขณมตฺตเสสมฺหิ ชีวิเต.
อุปริจฺจุติจิตฺตสฺส ¶ , สตฺตรสมเจตโส;
ิติกาลมุปาทาย, น ตุ ชายติ กมฺมชํ.
ตสฺสุปฺปาทกฺขเณ ชาตํ,
รูปฺจ จุติยา สห;
ภิชฺชตีติ มโต นาม,
ตโต โหติ ส ปุคฺคโล.
จิตฺตชาหารชฺจาปิ, น ชายติ ตโต ปรํ;
อุตุสมฺภวรูปํ ตุ, อวสิสฺสติ วา น วา.
ตโต วุตฺตนเยเนว, มตสตฺโต ยถารหํ;
มิสฺสามิสฺสาหิ สนฺธีหิ, ปุนเทโวปปชฺชติ.
ตโต วุตฺตนเยเนว, เอกูนตึส กมฺมชา;
เตสมุฏฺานิกา ปฺจ, จตุตฺตึส สมิสฺสิตา.
กลาปา ราสโย โหนฺติ, สตฺตวีสติภูมิสุ;
อิติ สพฺพปกาเรน, รูปธมฺมา ปกาสิตาติ.
อิติ รูปวิภาเค ปกิณฺณกกถา นิฏฺิตา.
ทฺวาวีสติโม ปริจฺเฉโท.
นิฏฺิโต จ สพฺพถาปิ รูปวิภาโค.