📜
เตวีสติโม ปริจฺเฉโท
๔. นิพฺพานวิภาโค
๒๓. มูลวิสุทฺธิกถา
อิตฺถํ ¶ ¶ จิตฺตํ เจตสิกํ, รูปฺเจวาติ สงฺขตา;
วุตฺตา อสงฺขตํ ทานิ, นิพฺพานนฺติ ปวุจฺจติ.
สีลวิสุทฺธิ อาทิมฺหิ, ตโต จิตฺตวิสุทฺธิ จ;
ทิฏฺิวิสุทฺธินามา จ, กงฺขาวิตรณาปิ จ.
ตโต ปรํ มคฺคามคฺค-าณทสฺสนนามิกา;
ตถา ปฏิปทาาณ-ทสฺสนา าณทสฺสนํ.
อิจฺจานุกฺกมโต วุตฺตา, สตฺต โหนฺติ วิสุทฺธิโย;
สตฺตมานุตฺตรา ตตฺถ, ปุพฺพภาคา ฉ โลกิยา.
สํวโร ปาติโมกฺโข จ, ตเถวินฺทฺริยสํวโร;
อาชีวปาริสุทฺธิ จ, สีลํ ปจฺจยนิสฺสิตํ.
อิติ สีลวิสุทฺธีติ, สุทฺธเมตํ ปวุจฺจติ;
จตุปาริสุทฺธิสีลํ, ธุตงฺคปริวาริตํ.
กสิณานิ ทสาสุภา, ทสานุสฺสติโย ปน;
อปฺปมฺา จ สฺา จ, ววตฺถารุปฺปกาติ จ.
สมถกฺกมฺมฏฺานานิ, ตาลีสฏฺกถานเย;
ปาฬิยํ ตุ วิภตฺตานิ, อฏฺตึสาติ วณฺณิตํ.
ปถวาโป จ เตโช จ,
วาโย นีลฺจ ปีตกํ;
โลหิโตทาตมากาสํ ¶ ,
อาโลกกสิณนฺติ จ.
กสิณานิ ทเสตานิ, วุตฺตานฏฺกถานเย;
อฏฺเว ปาฬิยํ หิตฺวา, อนฺเต ตุ กสิณทฺวยํ.
อุทฺธุมาตํ วินีลฺจ, วิปุพฺพกํ วิขายิตํ;
วิจฺฉิทฺทกฺจ วิกฺขิตฺตํ, หตวิกฺขิตฺตโลหิตํ.
ปุฬวกํ ¶ อฏฺิกฺเจติ, อสุภา ทส เทสิตา;
รูปกายวิภาคาย, ทสกายวิปตฺติยา.
พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, สีเล จาเค จ อตฺตนา;
เทวโตปสมายฺจ, สตฺตานุสฺสติโย กมา.
มรณสฺสติ นาเมกา, ตถา กายคตาสติ;
อานาปานสฺสติจฺเจวํ, ทสานุสฺสติโย มตา.
เมตฺตา กรุณา มุทิตา, อุเปกฺขาติ จตุพฺพิธา;
วุตฺตา พฺรหฺมวิหารา จ, อปฺปมฺาติ ตาทินา.
เอกาหาเร ปฏิกฺกูล-สฺา นาเมกเมว ตุ;
จตุธาตุววตฺถานํ, จตุธาตุปริคฺคโห.
อากาสานฺจายตนํ, วิฺาณฺจมถาปรํ;
อากิฺจฺํ ตถา เนว-สฺานาสฺนามกํ.
อิจฺจานุกฺกมโต วุตฺตา, อรูปชฺฌานิกา ปน;
อรูปกมฺมฏฺานานิ, จตฺตาโรปิ ปกิตฺติตา.
กสิณาสุภโกฏฺาเส, อานาปาเน จ สพฺพถา;
ทิสฺวา สุตฺวา ผุสิตฺวา วา, ปริกมฺมํ ตุ กุพฺพโต.
อุคฺคโห นาม สมฺโภติ, นิมิตฺตํ ตตฺถ ยฺุชโต;
ปฏิภาโค ตมารพฺภ, ตตฺถ วตฺตติ อปฺปนา.
สาธุ ¶ สตฺตา สุขี โหนฺตุ, ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ ปาณิโน;
อโห สตฺตา สุขปฺปตฺตา, โหนฺตุ ยทิจฺฉกาติ จ.
อุทฺทิสฺส วา อโนทิสฺส, ยฺุชโต สตฺตโคจเร;
อปฺปมฺา ปนปฺเปนฺติ, อนุปุพฺเพน วตฺติกา.
กสิณุคฺฆาฏิมากาเส, ปมารุปฺปมานเส;
ตสฺเสว นตฺถิภาเว จ, ตติยารุปฺปเกติ จ.
ยฺุชนฺตสฺส ¶ ปเนเตสุ, โคจเรสุ จตูสุปิ;
อปฺเปนฺติ อนุปุพฺเพน, อารุปฺปาปิ จตุพฺพิธา.
อานาปานฺจ กสิณํ, ปฺจกชฺฌานิกํ ตหึ;
ปมชฺฌานิกา วุตฺตา, โกฏฺาสาสุภภาวนา.
สุขิตชฺฌานิกา ติสฺโส, อปฺปมฺา จ เหฏฺิมา;
อุเปกฺขารุปฺปกา ปฺจ, อุเปกฺขาฌานิกาติ จ.
เอกา ทเสกา ทส จ, ตโย ปฺเจติ สพฺพถา;
ปริกมฺมวสา ตึส, ฉ โกฏฺาสา ยถากฺกมํ.
ปฺจกาทิสุโขเปกฺขา, ฌานเภทา จตุพฺพิธา;
เอกจฺจตุปฺจฌาน-วเสน ติวิธา สิยุํ.
รูปารูปวสา ทฺเว จ, อปฺปนาโต ปุเนกธา;
อิจฺเจวมปฺปนา กมฺม-ฏฺานเภทา สมิสฺสิตา.
ทฺเว จ สฺาววตฺถานา, อฏฺานุสฺสติโยติ จ;
เสสา ทส ปวุจฺจนฺติ, อุปจารสมาธิกา.
ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุโต ปรํ;
ปฺจมํ วา จตุตฺถํ วา, ชวนํ โหติ อปฺปนา.
อปฺปนาชวนํ สพฺพํ, โลกุตฺตรมหคฺคตํ;
ติเหตุกปริตฺตานิ, ปุริมานิ ยถารหํ.
อาวชฺชนา ¶ จ วสิตา, ตํสมาปชฺชนา ตถา;
อธิฏฺานา จ วุฏฺานา, ปจฺจเวกฺขณ ปฺจมา.
วสิตาหิ วสีภูตา, อิติ กตฺวาน ปฺจหิ;
ภาเวนฺตสฺส ปนปฺเปนฺติ, อุปรูปริ อปฺปนา.
ยฺุชนฺตสฺส ตุ วุฏฺาย, กสิณชฺฌานปฺจมา;
ปฺจาภิฺา หิ อปฺเปนฺติ, รูปสทฺทาทิโคจเร.
โลกุตฺตรา ปนปฺเปนฺติ, สพฺเพ นิพฺพานโคจเร;
อนิจฺจทุกฺขานตฺตาติ, ภูมิธมฺเม วิปสฺสโต.
ตตฺถ ¶ จ ปาทกชฺฌานํ, สมฺมฏฺชฺฌานเมว วา;
อชฺฌาสโย จ วุฏฺาน-คามินี จ วิปสฺสนา.
มคฺคานํ ฌานเภทาย, ยถาโยคํ นิยามตา;
ยถาสกํ ผลานํ ตุ, มคฺคา โหนฺติ นิยามตา.
มคฺคานนฺตรเมวาถ, ภูมิธมฺเม วิปสฺสโต;
ผลสมาปตฺติยมฺปิ, อปฺเปติ ผลมานสํ.
อนุปุพฺพสมาปตฺตึ, สมาปชฺชิสฺส วุฏฺิโต;
ฌานธมฺเม วิปสฺสิตฺวา, ตตฺถ ตตฺเถว ปณฺฑิโต.
จตุตฺถารุปฺปมปฺเปตฺวา, เอกทฺวิชวนาปรํ;
นิโรธํ นาม ผุสติ, สมาปตฺติมจิตฺตกํ.
อรหา วา อนาคามี, ปฺจโวการภูมิยํ;
ยถาสกํ ผลุปฺปาโท, วุฏฺานนฺติ ตโต มโต.
อปฺปนาปริโยสาเน, สิยา สพฺพตฺถ สมฺภวา;
ภวงฺคปาโต ตํ เฉตฺวา, ชายเต ปจฺจเวกฺขณา.
อิติ วุตฺตานุสาเรน, อปฺปนานยสงฺคหํ;
ยถาโยคํ วิภาเวยฺย, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขโณ.
จิตฺตวิสุทฺธิ ¶ นามายํ, จิตฺตสํกฺเลสโสธโน;
อุปจารปฺปนาเภโท, สมโถ ปุพฺพภาคิโยติ.
อิติ นิพฺพานวิภาเค มูลวิสุทฺธิกถา นิฏฺิตา.
เตวีสติโม ปริจฺเฉโท.