📜
จตุวีสติโม ปริจฺเฉโท
๒๔. ปริคฺคหวิสุทฺธิกถา
สีลจิตฺตวิสุทฺธีหิ, ยถาวุตฺตาหิ มณฺฑิโต;
ปโยคาสยสมฺปนฺโน, นิพฺพานาภิรโต ตโต.
ขนฺธายตนธาตาทิปฺปเภเทหิ ¶ ยถารหํ;
ลกฺขณปจฺจุปฏฺาน-ปทฏฺานวิภาคโต.
ปริคฺคเหตฺวา สงฺขาเร, นามรูปํ ยถากถํ;
ววตฺถเปนฺโต ตตฺเถวมนุปสฺสติ ปฺวา.
นามรูปมิทํ สุทฺธํ, อตฺตภาโวติ วุจฺจติ;
นตฺเถตฺถ โกจิ อตฺตา วา, สตฺโต ชีโว จ ปุคฺคโล.
ยถาปิ องฺคสมฺภารา, โหติ สทฺโท รโถ อิติ;
เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ, โหติ สตฺโตติ สมฺมุติ.
ขนฺธายตนธาตูนํ, ยถาโยคมนุกฺกโม;
อพฺโพจฺฉินฺโน ปวตฺตนฺโต, สํสาโรติ ปวุจฺจติ.
อิติ นานปฺปกาเรน, เตภูมกปริคฺคโห;
ภูมิธมฺมววตฺถานํ, สุทฺธสงฺขารทสฺสนํ.
อตฺตทิฏฺิปหาเนน ¶ , ทิฏฺิสํกฺเลสโสธนํ;
ทิฏฺิวิสุทฺธิ นามาติ, าณเมตํ ปวุจฺจติ.
ปริคฺคหิตสงฺขาโร, นามรูปมปตฺถิยา;
ตโต ปรํ ยถาโยคํ, ปริคฺคณฺหติ ปจฺจเย.
ทุกฺขสมุทโย ตตฺถ, ตณฺหา สํสารนายิกา;
สโมธาเนติ สงฺขาเร, ตตฺถ ตตฺถุปปตฺติยา.
ตณฺหาสมฺภวเมเวตํ, ตสฺมา ทุกฺขํ ปวุจฺจติ;
ตทปฺปวตฺติ นิพฺพานํ, มคฺโค ตํปาปโกติ จ.
จตุสจฺจววตฺถาน-มุเขเนวมฺปิ ปจฺจเย;
ปริคฺคณฺหนฺติ เอกจฺเจ, สงฺขารานมถาปเร.
อาโลกากาสวายาปปถวิฺจุปนิสฺสยํ;
ภวงฺคปริณามฺจ, ลภิตฺวาว ยถารหํ.
ฉ วตฺถูนิ จ นิสฺสาย, ฉ ทฺวารารมฺมณานิ จ;
ปฏิจฺจ มนสิการํ, ปวตฺตนฺติ อรูปิโน.
ยถาสกสมุฏฺานํ ¶ , วิภาเคหิ จ รูปิโน;
ปวตฺตนฺติ เอกจฺเจติ, ปริคฺคณฺหนฺติ ปจฺจเย.
อวิชฺชาปจฺจยา โหนฺติ, สงฺขารา ตุ ตโต ตถา;
วิฺาณํ นามรูปฺจ, สฬายตนนามกํ.
ผสฺโส จ เวทนา ตณฺหา, อุปาทานํ ภโว ตโต;
ชาติ ชรา มรณฺจ, ปวตฺตติ ยถารหํ.
ตโต โสโก ปริเทโว, ทุกฺขฺเจว ตถาปรํ;
โทมนสฺสมุปายาโส, สมฺโภติ จ ยถารหํ.
เอตสฺส เกวลสฺเสวํ, ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมฺภโว;
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทว, นตฺถฺโ โกจิ การโก.
ตตฺถาวิชฺชาทโย ¶ ทฺเวปิ, อทฺธาตีโต อนาคโต;
ชาตาทโยปเร อฏฺ, ปจฺจุปฺปนฺโนติ วณฺณิโต.
ปฺุาปฺุาเนฺชวสา, สงฺขารา ติวิธา ตถา;
ภเวกเทโส กมฺมฺจ, กมฺมวฏฺฏนฺติ วุจฺจติ.
อวิชฺชาตณฺหุปาทานา, กฺเลสวฏฺฏมถาปเร;
วิปากวฏฺฏํ สตฺตาปิ, อุปปตฺติภโวปิ จ.
อวิชฺชาสงฺขารานํ ตุ, คหเณ คหิตาว เต;
ตณฺหุปาทานภวาติ, อตีเต ปฺจ เหตโว.
ตณฺหุปาทานภวานํ, คหเณ คหิตาว เต;
อวิชฺชา สงฺขารา เจติ, ปจฺจุปฺปนฺเนปิ ปฺจเก.
วิฺาณาทิสรูเปน, ทสฺสิตํ ผลปฺจกํ;
ตถา ตเทว ชาตาทิ-นาเมนานาคตนฺติ จ.
อตีเต เหตโว ปฺจ, อิทานิ ผลปฺจกํ;
อิทานิ เหตโว ปฺจ, อายตึ ผลปฺจกํ.
เหตุผลํ ผลเหตุ, ปุน เหตุผลานิ จ;
ติสนฺธิ จตุสงฺเขปํ, วีสตาการมพฺรวุํ.
อตฺถธมฺมปฏิเวธ-เทสนานํ ¶ ยถารหํ;
คมฺภีรตฺตา จตุนฺนมฺปิ, จตุคมฺภีรตา มตา.
เอกตฺตนานตฺตนยา, อพฺยาปารนโยปโร;
ตเถวํธมฺมตา เจติ, นยา วุตฺตา จตุพฺพิธา.
ชรามรณโสกาทิ-ปีฬิตานมภิณฺหโส;
อาสวานํ สมุปฺปาทา, อวิชฺชา จ ปวตฺตติ.
อวิชฺชาปจฺจยา โหนฺติ, สงฺขาราปิ ยถา ปุเร;
พทฺธาวิจฺเฉทมิจฺเจวํ, ภวจกฺกมนาทิกํ.
ตณฺหาวิชฺชานาภิกํ ¶ ตํ, ชรามรณเนมิกํ;
เสสาการาทิฆฏิกํ, ติภวารถโยชิตํ.
ติอทฺธฺจ ติวฏฺฏฺจ, ติสนฺธิฆฏิกํ ตถา;
จตุสงฺเขปคมฺภีรนยมณฺฑิตเทสนํ.
วีสตาการวิภาคํ, ทฺวาทสาการสงฺคหํ;
ธมฺมฏฺิตีติ ทีเปนฺติ, อิทปฺปจฺจยตํ พุธา.
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทยํ, ปจฺจยาการนามโต;
สงฺเขปโต จ วิตฺถารา, วิวิธาการเภทโต.
ชเนติ ปจฺจยุปฺปนฺเน, อวิชฺชาทิปวตฺติยา;
อวิชฺชาทินิโรเธน, นิโรเธติ จ สพฺพถา.
ปจฺจยปฺปจฺจยุปฺปนฺน-วเสเนว ปวตฺตติ;
สํสาโรยนฺติ เอกจฺเจ, ปริคฺคณฺหนฺติ ปจฺจเย.
สมนฺตปฏฺานมหาปกรณวิภาคโต;
เอกจฺเจ ปริคฺคณฺหนฺติ, จตุวีสติ ปจฺจเย.
อิติ นานปฺปกาเรน, ปจฺจยานํ ปริคฺคโห;
สปฺปจฺจยนามรูปํ, ววตฺถานนฺติ เวทิตํ.
อิทปฺปจฺจยตาาณํ, ปจฺจยาการทสฺสนํ;
ธมฺมฏฺิติ ยถาภูตาณทสฺสนนามกํ.
กาลตฺตยวิภาเคสุ ¶ , กงฺขาสํกฺเลสโสธนํ;
กงฺขาวิตรณา นาม, วิสุทฺธีติ ปวุจฺจตีติ.
อิติ นิพฺพานวิภาเค ปริคฺคหวิสุทฺธิกถา นิฏฺิตา.
จตุวีสติโม ปริจฺเฉโท.