📜
ปฺจวีสติโม ปริจฺเฉโท
๒๕. วิปสฺสนาวุทฺธิกถา
สีลจิตฺตทิฏฺิกงฺขาวิตรณวิสุทฺธิโย ¶ ;
ปตฺวา กลาปโต ตาว, สมฺมเสยฺย ตโต ปรํ.
กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;
ภงฺคาณํ ภยาณํ, ตถาทีนวนิพฺพิทา.
มุจฺจิตุกมฺยตาาณํ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา;
สงฺขารุเปกฺขานุโลมมิจฺจานุกฺกมโต ิตา.
วิปสฺสนาติ จกฺขาตา, ทสาณปรมฺปรา;
ลกฺขณตฺตยมาหจฺจ, สงฺขาเรสุ ปวตฺตติ.
ตสฺมา กลาปโต ตาว, สมฺมเสยฺย ติลกฺขณํ;
สมฺมสิตฺวา อตีตาทิขนฺธายตนธาตุโย.
อนิจฺจา เต ขยฏฺเน, ขนฺธา ทุกฺขา ภยฏฺโต;
อนตฺตา อสารกฏฺเน, อิจฺจาภิณฺหํ วิจินฺตยํ.
ตสฺเสวํ สมฺมสนฺตสฺส, อุปฏฺาติ ติลกฺขณํ;
สงฺขาเรสุ ตโต โยคี, ขณสนฺตติอทฺธโต.
ปจฺจุปฺปนฺนาน ธมฺมานํ, อุทยฺจ วยํ ตถา;
ปฺาสาการเภเทหิ, อนุปสฺสติ ตตฺถ หิ.
อวิชฺชาตณฺหากมฺมานํ, อุทยา จ นิโรธโต;
สมุทยา นิโรธา จ, ปฺจนฺนํ ทสฺสิตา ตถา.
รูปสฺสาหารโต ¶ ติณฺณํ, ผสฺสโต นามรูปโต;
วิฺาณสฺเสติ สพฺเพปิ, จตฺตาลีส สมิสฺสิตา.
นิพฺพตฺติลกฺขณํ ¶ ภงฺค-
ลกฺขณฺเจตฺถ ปสฺสโต;
ขณโตทยโต เจติ,
สมปฺาส โหนฺติ เต.
อิติ ขนฺธมุเขเนเต, วิภตฺตา อุทยพฺพยา;
อายตนฺนาทิเภเทหิ, โยเชตพฺพา ยถารหํ.
อุทยฺจ วยฺเจวํ, ปสฺสโต ตสฺส โยคิโน;
วิภูตา โหนฺติ สงฺขารา, สมุฏฺาติ ติลกฺขณํ.
โพธิปกฺขิยธมฺมา จ,
เต ปสฺสนฺติ วิเสสโต;
ตโต ชายนฺตุปกฺเลสา,
ทโสปกฺเลสวตฺถุกา.
โอภาโส ปีติ ปสฺสทฺธิ, อธิโมกฺโข จ ปคฺคโห;
สุขํ าณมุปฏฺานํ, อุเปกฺขา จ นิกนฺติ จ.
ตณฺหามานทิฏฺิคฺคาหวเสน ติวิเธปิ เต;
อสฺสาเทนฺโต อุนฺนมนฺโต, มมายนฺโต กิลิสฺสติ.
มคฺคํ ผลฺจ นิพฺพานํ, ปตฺโตสฺมีติ อโกวิโท;
เวกฺขพุชฺฌาติ มฺนฺโต, ปปฺโปติ อธิมานิโก.
มคฺคาทโย น โหนฺเตเต,
ตณฺหาคาหาทิวตฺถุโต;
ตณฺหามานทิฏฺิโย จุปกฺเลสา ปริปนฺถกา.
โปราณเมว ขนฺธานํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;
ติลกฺขณารมฺมณโต, มคฺโค นิพฺพานปจฺจโย.
อิติ ¶ มคฺคํ อมคฺคฺจ, วิโสเธนฺตสฺส สิชฺฌติ;
วิสุทฺธิ จ มคฺคามคฺคาณทสฺสนนามิกา.
ตถาปรา ¶ วิสุทฺธีนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;
อาทึ กตฺวา ปฏิปทาาณทสฺสนนามิกา.
ปจฺฉา สํกฺเลสวิกฺเขปวิสุทฺธนฺตํ ยถา ปุเร;
ปฏิปชฺชติ เมธาวี, อุทยพฺพยทสฺสนํ.
อิติ โขทยพฺพยานุปสฺสนาาณวีถิยํ;
สิกฺขนฺตสฺสาจิเรเนว, ปริปกฺกา วิปสฺสนา.
ปหาโยทยโวหารํ, วยเมวาธิมุจฺจโต;
อุปฺปาทาโภคโมหาย, ภงฺคเมวานุติฏฺติ.
ตโต นิชฺฌรธาราว, คงฺคาวาโรทกํ วิย;
ภิชฺชมานติณานิว, ปฏิปชฺชา สิขา วิย.
ปตนฺเต จ วยนฺเต จ, ภิชฺชนฺติจฺเจว สงฺขเต;
ปสฺสโต ตสฺส ภงฺคานุปสฺสนาาณมีริตํ.
ตโต ภยานุปสฺสนา, สภยาติ วิปสฺสโต;
อาทีนวานุปสฺสนา-าณํ อาทีนวาติ จ.
นิพฺพิทานุปสฺสนา จ, นิพฺพินฺทนฺตสฺส โยคิโน;
มุจฺจิตุกมฺยตาาณํ, ตโต มุจฺจิตุมิจฺฉโต.
นิจฺจา เจ น นิรุชฺเฌยฺย, น พาเธยฺย สุขา ยทิ;
วเส วตฺเตยฺย อตฺตา เจ, ตทภาวา น เต ตถา.
สุฏฺุ มุจฺจิตุมิจฺเจวํ, ปฏิปจฺจกฺขโต ตโต;
ปฏิสงฺขานุปสฺสนา-าณํ ชาตนฺติ วุจฺจติ.
สาธุกํ ปฏิสงฺขาย, สงฺขาเรสุ ติลกฺขณํ;
สุปริฺาตสงฺขาเร, ตเถว ปฏิปสฺสติ.
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตา จ, สงฺขาราว น จาปโร;
อตฺตา วา อตฺตนียํ วา, นาหํ น ตุ มมาติ จ.
ตโตว ¶ ¶ ตตฺถ มชฺฌตฺโต, นนฺทิราควินิสฺสโฏ;
อตฺตตฺตนิยภาเวน, สงฺขาเรสฺวชฺฌุเปกฺขติ.
สงฺขารุเปกฺขาสงฺขาตํ, าณํ ตสฺส อิตีริตํ;
ตโต วุฏฺานฆฏิตํ, อนุโลมนฺติ วุจฺจติ.
สุปริฺาตสงฺขาเร, สุสมฺมฏฺติลกฺขเณ;
อุเปกฺขนฺตสฺส ตสฺเสว, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา.
สงฺขารธมฺเม อารพฺภ, ตาว กาลํ ปวตฺตติ;
ตีรทสฺสีว สกุโณ, ยาว ปารํ น ปสฺสติ.
ยทา ปสฺสติ นิพฺพานํ, วุฏฺานคหิตา ตทา;
วุฏฺานคามินี นาม, สานุโลมา ปวุจฺจติ.
อิติ ทฺวีหิ วิสุทฺธีหิ, วิสุทฺธาย วิปสฺสโต;
วิปสฺสนาปฏิปทํ, ปูเรตีติ ปวุจฺจตีติ.
อิติ นิพฺพานวิภาเค วิปสฺสนาวุทฺธิกถา นิฏฺิตา.
ปฺจวีสติโม ปริจฺเฉโท.