📜
ฉพฺพิสติโม ปริจฺเฉโท
๒๖. วุฏฺานวิสุทฺธิกถา
ตสฺเสวํ ปฏิปนฺนสฺส, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา;
วุฏฺานคามินี นาม, ยทา โหติ ตทา ปน.
ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุโต ปรํ;
มคฺโค ตโต ผลํ โหติ, ภวงฺคา ปจฺจเวกฺขณา.
ปริกมฺโมปจารานุโลมสงฺขาตโคจรา ¶ ;
มคฺคสฺสาวชฺชนํ หุตฺวา, นิพฺพาเน โหติ โคตฺรภุ.
จตุตฺถํ ปฺจมํ วาถ, ฉฏฺํ วาปิ ยถารหํ;
อปฺเปติ มคฺคชวนํ, นิพฺพาเน สกิเมว ตํ.
ตโต ¶ ผลานิ ตีณิ ทฺเว, เอกํ วาถ ยถากฺกมํ;
มคฺคาวเสสนิโรธมคฺควุฏฺานวีถิยํ.
ตโต ภวงฺคปาโตว,
ตํ เฉตฺวา ปจฺจเวกฺขณา;
ติสฺโส ปฺจวิธา โหนฺติ,
ยถาโยคํ ตถา หิ จ.
มคฺคํ ผลฺจ นิพฺพานํ, อวสฺสํ ปจฺจเวกฺขติ;
หีเน กิเลเส เสเส จ, ปจฺจเวกฺขติ วา น วา.
ตโต จ ปุน สงฺขาเร, วิปสฺสนฺโต ยถา ปุเร;
อปฺเปติ อนุปุพฺเพน, เสสมคฺคผลานิ จ.
ตตฺถ วุจฺจนฺติ นิพฺพาน-ผลมคฺควิปสฺสนา;
สฺุตา จานิมิตฺตา จ, ตถาปณิหิตานิ จ.
สฺุตาวิปสฺสนาทินาเมน หิ วิปสฺสติ;
วิโมกฺขมุขภูตาติ, ติวิธา ภาชิตา ตถา.
สฺุตาทิกนาเมน, วิโมกฺขา ติวิธา มตา;
นิพฺพานผลมคฺคา จ, สมาปตฺติสมาธโย.
ตตฺเถว ปมภูมึ, ปตฺโต อริยปุคฺคโล;
สตฺตกฺขตฺตุปรโม โส, โสตาปนฺโนติ วุจฺจติ.
ปตฺโต ทุติยภูมิฺจ, สกทาคามินามโก;
สกิเมว อิมํ โลกํ, อาคนฺตฺวา โหติ มานุสํ.
ปตฺโต ¶ ตติยภูมิฺจ, อนาคามีติ วุจฺจติ;
พฺรหฺมโลกา อนาคนฺตฺวา, อิธกาโมปปตฺติยา.
ปตฺโต จตุตฺถภูมิฺจ, อรหา อคฺคปุคฺคโล;
ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขคฺคึ, นิพฺพาเปตีติ วุจฺจติ.
อิติ ¶ มคฺคผลฏฺานํ, วสา อริยปุคฺคลา;
ทฺวิธาปิ จตุธา ยุคฺคา, อฏฺ โหนฺติ วิภาคโต.
อุภโตภาควิมุตฺต-
วิภาคาทิวสา ปน;
วิภตฺตา โหนฺติ สตฺเตเต,
ยถาโยคํ ตถา หิ จ.
สทฺธาธุรสฺสานิจฺจโต, วุฏฺานํ ทุกฺขโตปิ จ;
ปฺาธุรสฺสานตฺตโต, อิติ ทีเปนฺติ ปณฺฑิตา.
สทฺธานุสาริ อาทิมฺหิ, มชฺเฌ สทฺธาวิมุตฺตโก;
อนฺเต ปฺาวิมุตฺโตว, ตสฺมา สทฺธาธุโร สิยา.
ธมฺมานุสาริ อาทิมฺหิ, ทิฏฺิปฺปตฺโต ตโตปริ;
อนฺเต ปฺาวิมุตฺโตว, โหติ ปฺาธุโรปิ จ.
สมถยานิกา เจว, รูปานุตฺตรปาทกา;
วิปสฺสนายานิกา จ, สพฺเพ สุกฺขวิปสฺสกา.
ธุรวุฏฺานเภเทน, โหนฺติ ปฺเจว สพฺพถา;
อารุปฺปปาทกา จาปิ, อาทิมฺหิ ทุวิธา ตถา.
ฉสุ าเนสุ มชฺฌเก, กายสกฺขีติ ภาชิตา;
อุภโตภาควิมุตฺโต, อรหตฺเต ปติฏฺิโต.
อิตฺถํ วุตฺตยานธุร-วุฏฺานานํ วิภาคโต;
มคฺคปฺผลภูมิโย จ, สตฺตฏฺาริยปุคฺคลา.
ตตฺถ ¶ จานุตฺตราณํ, สจฺจานํ ปฏิเวธกํ;
สมุจฺเฉทปฺปหาเนน, กฺเลสานุสยโสธนํ.
จตุมคฺควิภาเคน, วุฏฺานนฺติ ปกิตฺติตํ;
าณทสฺสนวิสุทฺธิ, นาม โหติ ตถาปิ จ.
มคฺโค จ ปริชานาติ, ทุกฺขํ เตภูมกํ ตถา;
ยถาโยคํ ปชหติ, ตณฺหาสมุทยมฺปิ จ.
นิโรธํ ¶ สจฺฉิกโรติ, มคฺคสจฺจมนุตฺตรํ;
ภาวนาวีถิโมติณฺโณ, ภาเวตีติ ปวุจฺจติ.
ทิฏฺิคฺคตวิจิกิจฺฉา-สีลพฺพตมเสสโต;
อปายคมนียฺจ, ราคโทสาทิกตฺตยํ.
ตเทกฏฺเ กิเลเส จ, สหชาตปฺปหานโต;
ปชหาติ โสตาปตฺติ-มคฺโค ปมภูมิโก.
ตเทกฏฺเ ปชหติ, ราคโทสาทิเกปิ จ;
ถูเล ตุ สกทาคามิ-มคฺโค ทุติยภูมิโก.
ปชหาติ อนาคามิ-มคฺโค นิรวเสสโต;
กามราคพฺยาปาเท จ, ตเทกฏฺเ จ สมฺภวา.
รูปารูปราคมานุ-ทฺธจฺจาวิชฺชาติ ปฺจกํ;
อคฺคมคฺโค ปชหติ, กฺเลเส เสเส จ สพฺพถา.
อิติ สจฺจปฏิเวธํ, กฺเลสกฺขยผลาวหํ;
มคฺคาณํ ปกาเสนฺติ, วิสุทฺธึ สตฺตมํ พุธา.
ฉพฺพิสุทฺธิกเมเนวํ, สพฺพถาย วิสุทฺธิยา;
สตฺตมายานุปตฺตพฺพํ, นิพฺพานนฺติ ปวุจฺจติ.
กฺเลสกฺขยกรํ ตาณํ, สํสาราติกฺกมํ ปรํ;
ปาริมํ ตีรมภยํ, สพฺพสงฺขารนิสฺสฏํ.
เตนมฺมทนิมฺมทนํ ¶ , ปิปาสวินยาทินา;
กฺเลสสํสารสงฺขาร-ปฏิปกฺขนิทสฺสิตํ.
อชรามรมจฺจนฺต-มนุปฺปาทมสงฺขตํ;
อนุตฺตรมสงฺขารํ, อนนฺตมตุลฺจ ตํ.
ปรมตฺถมโนปมฺมํ, สนฺติ อปฺปฏิมํ สุขํ;
นิโรธสจฺจ นิพฺพานํ, เอกนฺตํ อมตํ ปทํ.
โสปาทิเสสนิพฺพาน-ธาตุ ¶ เจว ตถาปรา;
อนุปาทิเสสา เจติ, ทุวิธา ปริยายโต.
สฺุตํ จานิมิตฺตฺจ, ตถาปณิหิตนฺติ จ;
อตฺตาทิคาหาภาเวน, ติวิธาปิ จ ภาชิตํ.
กฺเลสสํสารสงฺขาร-ปจฺจนีกวิภาคโต;
ภวกฺขยาทิเภเทหิ, พหุธาปิ ปวุจฺจติ.
ตเทวมจฺจุตํ ธมฺมํ, โลกุตฺตรมกาลิกํ;
วานาภาวา วานาตีโต, ‘‘นิพฺพาน’’นฺติ ปกิตฺติตํ.
อิติ นิพฺพานวิภาเค วุฏฺานวิสุทฺธิกถา นิฏฺิตา.
ฉพฺพีสติโม ปริจฺเฉโท.
นิฏฺิโต จ สพฺพถาปิ นิพฺพานวิภาโค.