📜
๑. ปโม ปริจฺเฉโท
รูปสงฺเขโป
สจฺจานิ ¶ ปรมตฺถฺจ, สมฺมุติฺจาติ ทฺเว ตหึ;
ถทฺธภาวาทินา เยฺยํ, สจฺจํ ตํ ปรมตฺถกํ.
สนฺนิเวสวิเสสาทิเยฺยํ สมฺมุติ ตํ ทฺวยํ;
ภาวสงฺเกตสิทฺธีนํ, ตถตฺตา สจฺจมีริตํ.
ปรมตฺโถ สนิพฺพานปฺจกฺขนฺเธตฺถ ราสิโต;
ขนฺธตฺโถ จ สมาเสตฺวา, วุตฺโตตีตาทิเภทนํ.
เวทนาทีสุเปกสฺมึ, ขนฺธสทฺโท ตุ รุฬฺหิยา;
สมุทฺทาเทกเทเส ตุ, สมุทฺทาทิรโว ยถา.
ตตฺถ สีตาทิรุปฺปตฺตา, รูปํ ภฺวาปานลานิลํ;
ภูตํ กถินทวตาปจนีรณภาวกํ.
จกฺขุ ¶ โสตฺจ ฆานฺจ, ชิวฺหา กาโย ปภา รโว;
คนฺโธ รโสชา อิตฺถี จ, ปุมา วตฺถุ จ ชีวิตํ.
ขํ ชาติ ชรตา ภงฺโค, รูปสฺส ลหุตา ตถา;
มุทุกมฺมฺตา กายวจีวิฺตฺติ ภูติกํ.
จกฺขาที ทฏฺุกามาทิเหตุกมฺมชภูติกา;
ปสาทา รูปสทฺทาที, จกฺขุาณาทิโคจรา.
โอชา หิ ยาปนา อิตฺถิปุมลิงฺคาทิเหตุกํ;
ภาวทฺวยํ ตุ กายํว, พฺยาปิ โน สหวุตฺติกํ.
นิสฺสยํ วตฺถุ ธาตูนํ, ทฺวินฺนํ กมฺมชปาลนํ;
ชีวิตํ อุปฺปลาทีนํ, อุทกํว ิติกฺขเณ.
ขํ ¶ รูปานํ ปริจฺเฉโท, ชาติอาทิตฺตยํ ปน;
รูปนิพฺพตฺติ ปาโก จ, เภโท เจว ยถากฺกมํ.
ลหุตาทิตฺตยํ ตํ หิ, รูปานํ กมโต สิยา;
อทนฺธถทฺธตา จาปิ, กายกมฺมานุกูลตา.
อภิกฺกมาทิชนกจิตฺตชสฺสานิลสฺส หิ;
วิกาโร กายวิฺตฺติ, รูปตฺถมฺภาทิการณํ.
วจีเภทกจิตฺเตน, ภูตภูมิวิการตา;
วจีวิฺตฺตุปาทินฺนฆฏฺฏนสฺเสว การณํ.
รูปมพฺยากตํ สพฺพํ, วิปฺปยุตฺตมเหตุกํ;
อนาลมฺพํ ปริตฺตาทิ, อิติ เอกวิธํ นเย.
อชฺฌตฺติกานิ จกฺขาที, ปฺเจเตว ปสาทกา;
วตฺถุนา วตฺถุ ตาเนว, ทฺวารา วิฺตฺติภี สห.
เสสํ พาวีสติ เจกวีส วีสติ พาหิรํ;
อปฺปสาทมวตฺถุํ จ, อทฺวารฺจ ยถากฺกมํ.
ปสาทา ปฺจ ภาวายุ, อินฺทฺริยนินฺทฺริเยตรํ;
วินาปํ อาทิโต ยาว, รสา ถูลํ น เจตรํ.
อฏฺกํ ¶ อวินิพฺโภคํ, วณฺณคนฺธรโสชกํ;
ภูตํ ตํ ตุ วินิพฺโภคมิตรนฺติ วินิทฺทิเส.
อฏฺารสาทิโต รูปา, นิปฺผนฺนํ ตุ น เจตรํ;
โผฏฺพฺพมาปวชฺชํ ตุ, ภูตํ กาเม น เจตรํ.
เสกฺขสปฺปฏิฆาเสกฺขปฏิฆํ ทฺวยวชฺชิตํ;
วณฺณํ ตทิตรํ ถูลํ, สุขุมฺเจติ ตํ ติธา.
กมฺมชากมฺมชํเนวกมฺมากมฺมชโต ติธา;
จิตฺโตชอุตุชาทีนํ, วเสนาปิ ติธา ตถา.
ทิฏฺํ ¶ สุตํ มุตฺจาปิ, วิฺาตํ วต เจตสา;
เอกเมกฺจ ปฺจาปิ, วีสติ จ กมา สิยุํ.
หทยํ วตฺถุ วิฺตฺติ, ทฺวารํ จกฺขาทิปฺจกํ;
วตฺถุ ทฺวารฺจ เสสานิ, วตฺถุ ทฺวารฺจ โน สิยา.
นิปฺผนฺนํ รูปรูปํ ขํ, ปริจฺเฉโทถ ลกฺขณํ;
ชาติอาทิตฺตยํ รูปํ, วิกาโร ลหุตาทิกํ.
ยถา สงฺขตธมฺมานํ, ลกฺขณํ สงฺขตํ ตถา;
ปริจฺเฉทาทิกํ รูปํ, ตชฺชาติมนติกฺกมา.
กมฺมจิตฺตานลาหารปจฺจยานํ วเสนิธ;
เยฺยา ปวตฺติ รูปสฺส, ปิณฺฑานฺจ วสา กถํ.
กมฺมชํ เสนฺทฺริยํ วตฺถุ, วิฺตฺติ จิตฺตชา รโว;
จิตฺตคฺคิโช ลหุตาทิตฺตยํ จิตฺตานลนฺนชํ.
อฏฺกํ ชาติ จากาโส, จตุชา ชรตา ขยํ;
กุโตจิ เนว ชาตํ ตปฺปากเภทํ หิ ตํ ทฺวยํ.
ชาติยาปิ น ชาตตฺตํ, กุโตจิฏฺกถานยา;
ลกฺขณาภาวโต ตสฺสา, สติ ตสฺมึ น นิฏฺิติ.
กมฺมจิตฺตานลนฺเนหิ, ปิณฺฑา นว จ สตฺต จ;
จตฺตาโร ทฺเว จ วิฺเยฺยา, สชีเว ทฺเว อชีวเก.
อฏฺกํ ¶ ชีวิเตนายุนวกํ ภาววตฺถุนา;
จกฺขาที ปฺจ ทสกา, กลาปา นว กมฺมชา.
สุทฺธฏฺวิฺตฺติยุตฺตนวโกปิ จ ทสโก;
สุทฺธสทฺเทน นวโก, ลหุตาทิทเสกโก.
วิฺตฺติลหุตาทีหิ, ปุน ทฺวาทส เตรส;
จิตฺตชา อิติ วิฺเยฺยา, กลาปา สตฺต วา ฉ วา.
สุทฺธฏฺํ ¶ สทฺทนวกํ, ลหุตาทิทเสกกํ;
สทฺเทนลหุตาทีหิ, จตุโรตุชกณฺณิกา.
สุทฺธฏฺลหุตาทีหิ, อนฺนชา ทฺเวติเม นว;
สตฺต จตฺตาริ ทฺเว เจติ, กลาปา วีสตี ทฺวิภิ.
ตยฏฺกา จ จตฺตาโร, นวกา ทสกา นว;
ตโย ทฺเวโก จ เอเกน, ทส ทฺวีหิ จ ตีหิ จ.
จตุนฺนมฺปิ จ ธาตูนํ, อธิกํสวเสนิธ;
รูปเภโทถ วิฺเยฺโย, กมฺมจิตฺตานลนฺนโช.
เกสาทิมตฺถลุงฺคนฺตา, ปถวํสาติ วีสติ;
ปิตฺตาทิมุตฺตกนฺตา เต, ชลํสา ทฺวาทสีริตา.
เยน สนฺตปฺปนํ เยน, ชีรณํ ทหนํ ตถา;
เยนสิตาทิปาโกติ, จตุรํสานลาธิกา.
อุทฺธาโธคมกุจฺฉิฏฺา, โกฏฺาเสยฺยงฺคสาริ จ;
อสฺสาโสติ จ วิฺเยฺยา, ฉฬํสา วายุนิสฺสิตา.
ปุพฺพมุตฺตกรีสฺจุทริยํ จตุโรตุชา;
กมฺมา ปาจคฺคิ จิตฺตมฺหา-สฺสาโสติ ฉปิ เอกชา.
เสทสิงฺฆานิกสฺสุ จ, เขโฬ จิตฺโตตุสมฺภวา;
ทฺวิชา ทฺวตฺตึส โกฏฺาสา, เสสา เอว จตุพฺภวา.
เอกเชสฺวาทิจตูสุ, อุตุชา จตุรฏฺกา;
ชีวีตนวโก ปาเจสฺสาเส จิตฺตภวฏฺโก.
ทฺวิเชสุ ¶ มนเตเชหิ, ทฺเว ทฺเว โหนฺติ ปนฏฺกา;
เสสเตชานิลํเสสุ, เอเกกมฺหิ ตโย ตโย.
อฏฺโกชมนคฺคีหิ, โหนฺติ อฏฺสุ กมฺมโต;
อฏฺายุนวกา เอวํ, อิเม อฏฺ จตุพฺภวา.
จตุวีเสสุ ¶ เสเสสุ, จตุเชสุฏฺกา ตโย;
เอเกกมฺหิ จ วิฺเยฺยา, ปิณฺฑา จิตฺตานลนฺนชา.
กมฺมชา กายภาววฺหา, ทสกาปิ สิยุํ ตหึ;
จตุวีเสสุ อํเสสุ, เอเกกมฺหิ ทุเว ทุเว.
ปฺจาปิ จกฺขุโสตาที, ปเทสทสกา ปุน;
นวกา สทฺทสงฺขาตา, ทฺเวติจฺเจวํ กลาปโต.
เตปฺาส ทเสกฺจ, นวุตฺตรสตานิ จ;
ทสกา นวกา เจว, อฏฺกา จ สิยุํ กมา.
เสกปฺจสตํ กาเย, สหสฺสํ ตํ ปวตฺตติ;
ปริปุณฺณินฺทฺริเย รูปํ, นิปฺผนฺนํ ธาตุเภทโต.
จิตฺตุปฺปาเท สิยุํ รูป-เหตู กมฺมาทโย ปน;
ิติ น ปาเ จิตฺตสฺส, น ภงฺเค รูปสมฺภโว.
‘‘อฺถตฺตํ ิตสฺสา’’ติ, วุตฺตตฺตาว ิติกฺขณํ;
อตฺถีติ เจ ปพนฺเธน, ิติ ตตฺถ ปวุจฺจติ.
อถ วา ติกฺขเณ กมฺมํ, จิตฺตมตฺตุทยกฺขเณ;
อุตุโอชาตฺตโน าเน, รูปเหตู ภวนฺติ หิ.
เสยฺยสฺสาทิกฺขเณ กาย-
ภาววตฺถุวสา ตโย;
ทสกา โหนฺติภาวิสฺส,
วินา ภาวํ ทุเว สิยุํ.
ตโต ¶ ปรฺจ กมฺมคฺคิจิตฺตชา เต จ ปิณฺฑิกา;
อฏฺกา จ ทุเว ปุพฺเพ, วุตฺตวุตฺตกฺขเณ วเท.
กาเลนาหารชํ โหติ, จกฺขาทิทสกานิ จ;
จตุปจฺจยโต รูปํ, สมฺปิณฺเฑวํ ปวตฺตติ.
ตํ ¶ สตฺตรสจิตฺตายุ, วินา วิฺตฺติลกฺขณํ;
สนฺตตามรณา รูปํ, ชราทิผลมาวหํ.
ภงฺคา สตฺตรสุปฺปาเท, ชายเต กมฺมชํ น ตํ;
ตทุทฺธํ ชายเต ตสฺมา, ตกฺขยา มรณํ ภเว.
อายุกมฺมุภเยสํ วา, ขเยน มรณํ ภเว;
อุปกฺกเมน วา เกสฺจุปจฺเฉทกกมฺมุนา.
โอปปาติกภาวิสฺส, ทสกา สตฺต กมฺมชา;
กาเม อาโท ภวนฺตคฺคิชาหิ ปุพฺเพว ภูยเต.
อาทิกปฺปนรานฺจ, อปาเย อนฺธกสฺส จ;
พธิรสฺสาปิ อาโท ฉ, ปุพฺเพเวตรชา สิยุํ.
ตตฺเถวนฺธพธิรสฺส, ปฺจ โหนฺติ อภาวิโน;
ยุตฺติยา อิธ วิฺเยฺยา, ปฺจ วา จตุโรปิ วา.
จกฺขาทิตฺตยหีนสฺส, จตุโรว ภวนฺติติ;
วุตฺตํ อุปปริกฺขิตฺวา, คเหตพฺพํ วิชานตา.
รูเป ชีวิตฉกฺกฺจ, จกฺขาทิสตฺตกตฺตยํ;
ปฺจ ฉ อุตุจิตฺเตหิ, ปฺจ ฉาสฺินํ ภเว.
ปฺจธาตฺวาทินิยมา, ปาเ คนฺธรโสชนํ;
นุปฺปตฺติ ตตฺถ ภูตานํ, อโผฏฺพฺพปวตฺตินํ.
ถทฺธุณฺหีรณภาโวว, นตฺถิ ธาตฺวาทิกิจฺจโต;
อฺํ คนฺธาทีนํ เตสํ, ตกฺกิจฺเจโนปลทฺธิโต.
รูเป สปฺปฏิฆตฺตาทิ, ตตฺถ รุปฺปนตา วิย;
ฆฏฺฏนฺจ รวุปฺปาทสฺสฺตฺถสฺเสว เหตุตา.
อิจฺฉิตพฺพมิเมกนฺตเมวํ ¶ ปาาวิโรธโต;
อถ วา เตหิ วิฺเยฺยํ, ทสกํ นวกฏฺกํ.
สพฺพํ ¶ กามภเว รูปํ, รูเป เอกูนวีสติ;
อสฺีนํ ทส คนฺธรโสชาหิ จ พฺรหฺมุนํ.
อิติ สจฺจสงฺเขเป รูปสงฺเขโป นาม
ปโม ปริจฺเฉโท.