📜
๓. ตติโย ปริจฺเฉโท
จิตฺตปวตฺติปริทีปโน
จิตฺตํ วิสยคฺคาหํ ตํ, ปากาปากทโต ทุธา;
กุสลากุสลํ ปุพฺพํ, ปรมพฺยากตํ มตํ.
กุสลํ ¶ ตตฺถ กามาทิภูมิโต จตุธา สิยา;
อฏฺ ปฺจ จตฺตาริ จ, จตฺตาริ กมโต กถํ.
โสมนสฺสมติยุตฺตมสงฺขารมนเมกํ;
สสงฺขารมนฺเจกํ, ตถา หีนมติทฺวยํ.
ตโถเปกฺขามติยุตฺตํ, มติหีนนฺติ อฏฺธา;
กามาวจรปฺุเตฺถ, ภิชฺชเต เวทนาทิโต.
ทานํ ¶ สีลฺจ ภาวนา, ปตฺติทานานุโมทนา;
เวยฺยาวจฺจาปจายฺจ, เทสนา สุติ ทิฏฺิชุ.
เอเตสฺเวกมยํ หุตฺวา, วตฺถุํ นิสฺสาย วา น วา;
ทฺวารหีนาทิโยนีนํ, คติยาทิปฺปเภทวา.
ติกาลิกปริตฺตาทิโคจเรสฺเวกมาทิย;
อุเทติ กาลมุตฺตํ วา, มติหีนํ วินามลํ.
ฉโคจเรสุ รูปาทิปฺจกํ ปฺจ โคจรา;
เสสํ รูปมรูปฺจ, ปฺตฺติ ฉฏฺโคจโร.
าณยุตฺตวรํ ตตฺถ, ทตฺวา สนฺธึ ติเหตุกํ;
ปจฺฉา ปจฺจติ ปากานํ, ปวตฺเต อฏฺเก ทุเว.
เตสุเยว นิหีนํ ตุ, ทตฺวา สนฺธึ ทุเหตุกํ;
เทติ ทฺวาทส ปาเก จ, ปวตฺเต ธียุตํ วินา.
เอวํ ธีหีนมุกฺกฏฺํ, สนฺธิยฺจ ปวตฺติยํ;
หีนํ ปนุภยตฺถาปิ, เหตุหีเนว ปจฺจติ.
กามสุคติยํเยว, ภวโภคททํ อิทํ;
รูปาปาเย ปวตฺเตว, ปจฺจเต อนุรูปโต.
วิตกฺกจารปีตีหิ, สุเขกคฺคยุตํ มนํ;
อาทิ จาราทิปีตาทิสุขาทีหิ ปรํ ตยํ.
อุเปกฺเขกคฺคตายนฺตมารุปฺปฺเจวมงฺคโต ¶ ;
ปฺจธา รูปปฺุํ ตุ, โหตารมฺมณโต ปน.
อาทิสฺสาสุภมนฺตสฺสุ-
เปกฺขา เมตฺตาทโย ตโย;
อาโท จตุนฺนํ ปฺจนฺนํ,
สสฺสาสกสิณานิ ตุ.
นภตมฺมนตสฺสฺุตจฺจิตฺตจตุโคจเร;
กเมนาติกฺกมารุปฺปปฺุํ โหติ จตุพฺพิธํ.
อมลํ ¶ สนฺติมารพฺภ, โหติ ตํ มคฺคโยคโต;
จตุธา ปาทกชฺฌานเภทโต ปุน วีสติ.
ทิฏฺิกงฺขานุทํ อาทิ, กามโทสตนูกรํ;
ปรํ ปรํ ตทุจฺเฉที, อนฺตํ เสสกนาสกํ.
เอวํ ภูมิตฺตยํ ปฺุํ, ภาวนามยเมตฺถ หิ;
ปมํ วตฺถุํ นิสฺสาย, ทุติยํ อุภเยนปิ.
ตติเย อาทิ นิสฺสาย,
เสสา นิสฺสาย วา น วา;
โหนฺติ อาทิทฺวยํ ตตฺถ,
สาเธติ สกภูภวํ.
สาเธตานุตฺตรํ สนฺตึ, อภิฺา ปนิเธว ตุ;
ฌานูทยผลตฺตา น, ผลทานาปิ สมฺภวา.
นาฺภูผลทํ กมฺมํ, รูปปากสฺส โคจโร;
สกมฺมโคจโรเยว, น จฺโยมสมฺภโว.
ปาปํ กามิกเมเวกํ, เหตุโต ตํ ทฺวิธา ปุน;
มูลโต ติวิธํ โลภ-โทสโมหวสา สิยา.
โสมนสฺสกุทิฏฺีหิ ¶ , ยุตฺตเมกมสงฺขรํ;
สสงฺขารมนฺเจกํ, หีนทิฏฺิทฺวยํ ตถา.
อุเปกฺขาทิฏฺิยุตฺตมฺปิ, ตถา ทิฏฺิวิยุตฺตกํ;
เวทนาทิฏฺิอาทีหิ, โลภมูเลวมฏฺธา.
สทุกฺขโทสาสงฺขารํ, อิตรํ โทสมูลกํ;
โมหมูลมฺปิ โสเปกฺขํ, กงฺขุทฺธจฺจยุตํ ทฺวิธา.
ตตฺถ โทสทฺวยํ วตฺถุํ, นิสฺสาเยวิตเร ปน;
นิสฺสาย วา น วา โหนฺติ, วธาทิสหิตา กถํ.
ผรุสฺสวธพฺยาปาทา, สโทเสน สโลภโต;
กุทิฏฺิเมถุนาภิชฺฌา, เสสา กมฺมปถา ทฺวิภิ.
สนฺธึ ¶ จตูสฺวปาเยสุ, เทติ สพฺพตฺถ วุตฺติยํ;
ปจฺจเต โคจรํ ตสฺส, สกลํ อมลํ วินา.
อพฺยากตํ ทฺวิธา ปาก-กฺริยา ตตฺถาทิ ภูมิโต;
จตุธา กามปาเกตฺถ, ปฺุปากาทิโต ทุธา.
ปฺุปากา ทฺวิธาเหตุ-สเหตูติ ทฺวิรฏฺกา;
อเหตู ปฺจ าณานิ, คหณํ ตีรณา อุโภ.
กายาณํ สุขี ตตฺถ, โสมนสฺสาทิ ตีรณํ;
โสเปกฺขานิ ฉ เสสานิ, สปฺุํว สเหตุกํ.
เกวลํ สนฺธิภวงฺค-ตทาลมฺพจุติพฺพสา;
ชายเต เสสเมตสฺส, ปุพฺเพ วุตฺตนยา นเย.
มนุสฺสวินิปาตีนํ, สนฺธาทิ อนฺตตีรณํ;
โหติ อฺเน กมฺเมน, สเหตุปิ อเหตุนํ.
ปาปชา ปฺุชาเหตุ-สมา ตีรํ วินาทิกํ;
สทุกฺขํ กายวิฺาณํ, อนิฏฺารมฺมณา อิเม.
เต ¶ สาตโคจรา เตสุ, ทฺวิฏฺานํ อาทิตีรณํ;
ปฺจฏฺานาปรา ทฺเว เต, ปริตฺตวิสยาขิลา.
สมฺปฏิจฺฉทฺวิปฺจนฺนํ, ปฺจ รูปาทโย ตหึ;
ปจฺจุปฺปนฺนาว เสสานํ, ปากานํ ฉ ติกาลิกา.
รูปารูปวิปากานํ, สพฺพโส สทิสํ วเท;
สกปฺุเน สนฺธาทิ-สกิจฺจตฺตยตํ วินา.
สมานุตฺตรปากาปิ, สกปฺุเน สพฺพโส;
หิตฺวา โมกฺขมุขํ ตํ หิ, ทฺวิธา มคฺเค ติธา ผเล.
กฺริยา ติธามลาภาวา,
ภูมิโต ตตฺถ กามิกา;
ทฺวิธา เหตุสเหตูติ,
ติธาเหตุ ตหึ กถํ.
อาวชฺชหสิตาวชฺชา ¶ , โสเปกฺขสุขุเปกฺขวา;
ปฺจฉกามาวจรา, สกลารมฺมณา จ เต.
สเหตุรูปรูปา จ, สกปฺํวารหโต;
วุตฺติยา น ผเล ปุปฺผํ, ยถา ฉินฺนลตา ผลํ.
อนาเสวนยาวชฺช-ทฺวยํ ปุถุชฺชนสฺส หิ;
น ผเล วตฺตมานมฺปิ, โมฆปุปฺผํ ผลํ ยถา.
ติสตฺต ทฺวิฉ ฉตฺตึส, จตุปฺจ ยถากฺกมํ;
ปฺุํ ปาปํ ผลํ กฺริยา, เอกูนนวุตีวิธํ.
สนฺธิ ภวงฺคมาวชฺชํ, ทสฺสนาทิกปฺจกํ;
คหตีรณโวฏฺพฺพ-ชวตคฺโคจรํ จุติ.
อิติ เอสํ ทฺวิสตฺตนฺนํ, กิจฺจวุตฺติวสาธุนา;
จิตฺตปฺปวตฺติ ฉทฺวาเร, สงฺเขปา วุจฺจเต กถํ.
กาเม ¶ สราคินํ กมฺม-นิมิตฺตาทิ จุติกฺขเณ;
ขายเต มนโสเยว, เสสานํ กมฺมโคจโร.
อุปฏฺิตํ ตมารพฺภ, ปฺจวารํ ชโว ภเว;
ตทาลมฺพํ ตโต ตมฺหา, จุติ โหติ ชเวหิ วา.
อวิชฺชาตณฺหาสงฺขาร-สหเชหิ อปายินํ;
วิสยาทีนวจฺฉาทิ-นมนกฺขิปเกหิ ตุ.
อปฺปหีเนหิ เสสานํ, ฉาทนํ นมนมฺปิ จ;
ขิปกา ปน สงฺขารา, กุสลาว ภวนฺติห.
กิจฺจตฺตเย กเต เอวํ, กมฺมทีปิตโคจเร;
ตชฺชํ วตฺถุํ สหุปฺปนฺนํ, นิสฺสาย วา น วา ตหึ.
ตชฺชา สนฺธิ สิยา หิตฺวา, อนฺตรตฺตํ ภวนฺตเร;
อนฺตรตฺตํ วินา ทูเร, ปฏิสนฺธิ กถํ ภเว.
อิเหว กมฺมตณฺหาทิ-เหตุโต ปุพฺพจิตฺตโต;
จิตฺตํ ทูเร สิยา ทีป-ปฏิโฆสาทิกํ ยถา.
นาสฺา ¶ จวมานสฺส, นิมิตฺตํ น จุตี จ ยํ;
อุทฺธํ สนฺธินิมิตฺตํ กึ, ปจฺจโยปิ กนนฺตโร.
ปุพฺพภเว จุติ ทานิ, กาเม ชายนสนฺธิยา;
อฺจิตฺตนฺตราภาวา, โหตานนฺตรการณํ.
ภวนฺตรกตํ กมฺมํ, ยโมกาสํ ลเภ ตโต;
โหติ สา สนฺธิ เตเนว, อุปฏฺาปิตโคจเร.
ยสฺมา จิตฺตวิราคตฺตํ, กาตุํ นาสกฺขิ สพฺพโส;
ตสฺมา สานุสยสฺเสว, ปุนุปฺปตฺติ สิยา ภเว.
ปฺจทฺวาเร สิยา สนฺธิ, วินา กมฺมํ ทฺวิโคจเร;
ภวสนฺธานโต สนฺธิ, ภวงฺคํ ตํ ตทงฺคโต.
ตเมวนฺเต ¶ จุติ ตสฺมึ, โคจเร จวเนน ตุ;
เอกสนฺตติยา เอวํ, อุปฺปตฺติฏฺิติเภทกา.
อถฺารมฺมณาปาถ-คเต จิตฺตนฺตรสฺส หิ;
เหตุสงฺขฺยํ ภวงฺคสฺส, ทฺวิกฺขตฺตุํ จลนํ ภเว.
ฆฏฺฏิเต อฺวตฺถุมฺหิ, อฺนิสฺสิตกมฺปนํ;
เอกาพทฺเธน โหตีติ, สกฺขโรปมยา วเท.
มโนธาตุกฺริยาวชฺชํ, ตโต โหติ สกึ ภเว;
ทสฺสนาทิ สกทฺวาร-โคจโร คหณํ ตโต.
สนฺตีรณํ ตโต ตมฺหา, โวฏฺพฺพฺจ สกึ ตโต;
สตฺตกฺขตฺตุํ ชโว กาเม, ตมฺหา ตทนุรูปโต.
ตทาลมฺพทฺวิกํ ตมฺหา, ภวงฺคํติมหนฺตริ;
ชวา มหนฺเต โวฏฺพฺพา, ปริตฺเต นิตเร มนํ.
โวฏฺพฺพสฺส ปริตฺเต ตุ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ ชโว วิย;
วทนฺติ วุตฺตึ ตํ ปาเ, อนาเสวนโต น หิ.
นิยโมปิธ จิตฺตสฺส, กมฺมาทินิยโม วิย;
เยฺโย อมฺโพปมาทีหิ, ทสฺเสตฺวา ตํ สุทีปเย.
มโนทฺวาเรตราวชฺชํ ¶ , ภวงฺคมฺหา สิยา ตโต;
ชโวกาเม วิภูเต ตุ, กามวฺเห วิสเย ตโต.
กามีนํ ตุ ตทาลมฺพํ, ภวงฺคํ ตุ ตโต สิยา;
อวิภูเต ปริตฺเต จ, ภวงฺคํ ชวโต ภเว.
อวิภูเต วิภูเต จ, ปริตฺเต อปริตฺตเก;
ชวาเยว ภวงฺคํ ตุ, พฺรหฺมานํ จตุโคจเร.
มหคฺคตํ ปนารพฺภ, ชวิเต โทสสํยุเต;
วิรุทฺธตฺตา ภวงฺคํ น, กึ สิยา สุขสนฺธิโน.
อุเปกฺขาตีรณํ ¶ โหติ, ปริตฺเตนาวชฺชํ กถํ.
นิยโม น วินาวชฺชํ, มคฺคโต ผลสมฺภวา.
มหคฺคตามลา สพฺเพ, ชวา โคตฺรภุโต สิยุํ;
นิโรธา จ ผลุปฺปตฺติ, ภวงฺคํ ชวนาทิโต.
สเหตุสาสวา ปากา, ตีรณา ทฺเว จุเปกฺขกา;
อิเม สนฺธิ ภวงฺคา จ, จุติ เจกูนวีสติ.
ทฺเว ทฺเว อาวชฺชนาทีนิ, คหณนฺตานิ ตีณิ ตุ;
สนฺตีรณานิ เอกํว, โวฏฺพฺพมิตินามกํ.
อฏฺ กามมหาปากา, ตีณิ สนฺตีรณานิ จ;
เอกาทส ภวนฺเตเต, ตทารมฺมณนามกา.
กุสลากุสลํ สพฺพํ, กฺริยา จาวชฺชวชฺชิตา;
ผลานิ ปฺจปฺาส, ชวนานิ ภวนฺติเม.
อิติ สจฺจสงฺเขเป จิตฺตปวตฺติปริทีปโน นาม
ตติโย ปริจฺเฉโท.