📜
๕. ปฺจโม ปริจฺเฉโท
นิพฺพานปฺตฺติปริทีปโน
ราคาทีนํ ¶ ขยํ วุตฺตํ, นิพฺพานํ สนฺติลกฺขณํ;
สํสารทุกฺขสนฺตาปตตฺตสฺสาลํ สเมตเว.
ขยมตฺตํ น นิพฺพานํ, สคมฺภีราทิวาจโต;
อภาวสฺส หิ กุมฺมานํ, โลมสฺเสว น วาจตา.
ขโยติ วุจฺจเต มคฺโค, ตปฺปาปตฺตา อิทํ ขยํ;
อรหตฺตํ วิยุปฺปาท-วยาภาวา ธุวฺจ ตํ.
สงฺขตํ สมฺมุติฺจาปิ, าณมาลมฺพ เนว หิ;
ฉินฺเท มเล ตโต วตฺถุ, อิจฺฉิตพฺพมสงฺขตํ.
ปตฺตุกาเมน ตํ สนฺตึ, ฉพฺพิสุทฺธึ สมาทิย;
าณทสฺสนสุทฺธี ตุ, สาเธตพฺพา หิตตฺถินา.
เจตนาทิวิธา สีล-สุทฺธิ ตตฺถ จตุพฺพิธา;
โสปจารสมาธี ตุ, จิตฺตสุทฺธีติ วุจฺจเต.
สมฺปาเทตฺวาทิทฺเวสุทฺธึ, นมนา นามํ ตุ รุปฺป-
โต รูปํ นตฺถิ อตฺตาทิวตฺถูติ จ ววตฺถเป.
มณินฺธนาตเป ¶ อคฺคิ, อสนฺโตปิ สมาคเม;
ยถา โหติ ตถา จิตฺตํ, วตฺถาลมฺพาทิสงฺคเม.
ปงฺคุลนฺธา ยถา คนฺตุํ, ปจฺเจกมสมตฺถกา;
ยนฺติ ยุตฺตา ยถา เอวํ, นามรูปวฺหยา กฺริยา.
น นามรูปโต อฺโ, อตฺตาทิ อิติ ทสฺสนํ;
โสธนตฺตา หิ ทุทฺทิฏฺึ, ทิฏฺิสุทฺธีติ วุจฺจติ.
อวิชฺชาตณฺหุปาทาน-กมฺเมนาทิมฺหิ ¶ ตํ ทฺวยํ;
รูปํ กมฺมาทิโต นามํ, วตฺถาทีหิ ปวตฺติยํ.
สทา สพฺพตฺถ สพฺเพสํ, สทิสํ น ยโต ตโต;
นาเหตุนาฺโ อตฺตาทินิจฺจเหตูติ ปสฺสติ.
เอวํ ตีรยเต กงฺขา, ยาย ปฺาย ปจฺจเย;
ทิฏฺตฺตา สุทฺธิ สา กงฺขาตรณํ อิติ วุจฺจติ.
ปตฺตฺาตปริฺโ โส, อตฺรฏฺโ ยตเตยติ;
ตีรณวฺหปริฺาย, วิสุทฺธตฺถํ สทาทโร.
ติกาลาทิวสา ขนฺเธ, สมาเสตฺวา กลาปโต;
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, อาโท เอวํ วิปสฺสติ.
ขนฺธานิจฺจา ขยฏฺเน, ภยฏฺเน ทุขาว เต;
อนตฺตาสารกฏฺเน, อิติ ปสฺเส ปุนปฺปุนํ.
อากาเรหิ อนิจฺจาทิจตฺตาลีเสหิ สมฺมเส;
ลกฺขณานํ วิภูตตฺถํ, ขนฺธานํ ปน สพฺพโส.
เอวฺจาปิ อสิชฺฌนฺเต, นวธา นิสิตินฺทฺริโย;
สตฺตกทฺวยโต สมฺมา, รูปารูเป วิปสฺสเย.
รูปมาทานนิกฺเขปา, วโยวุทฺธตฺตคามิโต;
สมฺมเสวนฺนชาทีหิ, ธมฺมตารูปโตปิ จ.
นามํ กลาปยมโต, ขณโต กมโตปิ จ;
ทิฏฺิมานนิกนฺตีนํ, ปสฺเส อุคฺฆาฏนาทิโต.
อวิชฺชาตณฺหากมฺมนฺน-เหตุโต ¶ รูปํ อุพฺภเว;
วินาหารํ สผสฺเสหิ, เวทนาทิตฺตยํ ภเว.
เตหิเยว วินา ผสฺสํ,
นามรูปาธิเกหิ ตุ;
จิตฺตํ ¶ เหตุกฺขยา โส โส,
เวติ เว ตสฺส ตสฺส ตุ.
เหตุโตทยนาเสวํ, ขโณทยวเยนปิ;
อิติ ปฺาสากาเรหิ, ปสฺเส ปุนูทยพฺพยํ.
โยคิสฺเสวํ สมารทฺธอุทยพฺพยทสฺสิโน;
ปาตุโภนฺติ อุปกฺเลสา, สภาวา เหตุโตปิ จ.
เต โอภาสมตุสฺสาหปสฺสทฺธิสุขุเปกฺขนา;
สติ ปีตาธิโมกฺโข จ, นิกนฺติ จ ทสีริตา.
ตณฺหาทิฏฺุนฺนติคฺคาหวตฺถุโต ตึสธา เต จ;
ตทุปฺปนฺเน จเล พาโล, อมคฺเค มคฺคทสฺสโก.
วิปสฺสนา ปโถกฺกนฺตา, ตทาสิ มติมาธุนา;
น มคฺโค คาหวตฺถุตฺตา, เตสํ อิติ วิปสฺสติ.
อุปกฺเลเส อนิจฺจาทิ-วสเค โสทยพฺพเย;
ปสฺสโต วีถิโนกฺกนฺตทสฺสนํ วุจฺจเต ปโถ.
มคฺคามคฺเค ววตฺเถตฺวา, ยา ปฺา เอวมุฏฺิตา;
มคฺคามคฺคิกฺขสงฺขาตา, สุทฺธิ สา ปฺจมี ภเว.
ปหานวฺหปริฺาย, อาทิโต สุทฺธิสิทฺธิยา;
ตีรณวฺหปริฺาย, อนฺตโค ยตเตธุนา.
ชายเต นวาณี สา, วิสุทฺธิ กมโตทย-
พฺพยาที ฆฏมานสฺส, นว โหนฺติ ปเนตฺถ หิ.
สนฺตตีริยโต เจว, ฆเนนาปิ จ ฉนฺนโต;
ลกฺขณานิ น ขายนฺเต, สํกิลิฏฺา วิปสฺสนา.
ตโตตฺร ¶ สมฺมเส ภิยฺโย, ปุนเทวุทยพฺพยํ;
เตนานิจฺจาทิสมฺปสฺสํ, ปฏุตํ ปรมํ วเช.
อาวฏฺเฏตฺวา ¶ ยทุปฺปาทฏฺิติอาทีหิ ปสฺสโต;
ภงฺเคว ติฏฺเต าณํ, ตทา ภงฺคมตี สิยา.
เอวํ ปสฺสยโต ภงฺคํ, ติภโว ขายเต ยทา;
สีหาทิว ภยํ หุตฺวา, สิยา ลทฺธา ภยิกฺขณา.
สาทีนวา ปติฏฺนฺเต, ขนฺธาทิตฺตฆรํ วิย;
ยทา ตทา สิยา ลทฺธา, อาทีนวานุปสฺสนา.
สงฺขาราทีนวํ ทิสฺวา, รมเต น ภวาทิสุ;
มติ ยทา ตทา ลทฺธา, สิยา นิพฺพิทปสฺสนา.
าณํ มุจฺจิตุกามํ เต, สพฺพภูสงฺขเต ยทา;
ชาลาทีหิ จ มจฺฉาที, ตทา ลทฺธา จชฺชมติ.
สงฺขาเร อสุภานิจฺจทุกฺขโตนตฺตโต มติ;
ปสฺสนฺตี จตฺตุมุสฺสุกฺกา, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา.
วุตฺตาตฺร ปฏุภาวาย, สพฺพาณปวตฺติยา;
มีนสฺาย สปฺปสฺส, คาหลุทฺทสโมปมา.
อตฺตตฺตนิยโต สฺุํ, ทฺวิธา ‘‘นาหํ กฺวจา’’ทินา;
จตุธา ฉพฺพิธา จาปิ, พหุธา ปสฺสโต ภุสํ.
อาวฏฺฏติคฺคิมาสชฺช,
นฺหารูว มติ สงฺขตํ;
จตฺตภริโย ยถา โทเส,
ตถา ตํ สมุเปกฺขเต.
ตาว สาทีนวานมฺปิ, ลกฺขเณ ติฏฺเต มติ;
น ปสฺเส ยาว สา ตีรํ, สามุทฺทสกุณี ยถา.
สงฺขารุเปกฺขาาณายํ, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา;
วุฏฺานคามินีติ จ, สานุโลมาติ วุจฺจติ.
ปตฺวา ¶ ¶ โมกฺขมุขํ สตฺต, สาเธติริยปุคฺคเล;
ฌานงฺคาทิปฺปเภเท จ, ปาทกาทิวเสน สา.
อนิจฺจโต หิ วุฏฺานํ, ยทิ ยสฺสาสิ โยคิโน;
โสธิโมกฺขสฺส พาหุลฺลา, ติกฺขสทฺธินฺทฺริโย ภเว.
ทุกฺขโตนตฺตโต ตฺเจ, สิยา โหนฺติ กเมน เต;
ปสฺสทฺธิเวทพาหุลฺลา, ติกฺเขกคฺคมตินฺทฺริยา.
ปฺาธุรตฺตมุทฺทิฏฺํ, วุฏฺานํ ยทินตฺตโต;
สทฺธาธุรตฺตํ เสเสหิ, ตํ วิยาภินิเวสโต.
ทฺเว ติกฺขสทฺธสมถา, สิยุํ สทฺธานุสาริโน;
อาโท มชฺเฌสุ าเนสุ, ฉสุ สทฺธาวิมุตฺตกา.
อิตโร ธมฺมานุสารีโท, ทิฏฺิปฺปตฺโต อนนฺตเก;
ปฺามุตฺโตภยตฺถนฺเต, อฌานิฌานิกา จ เต.
ติกฺขสทฺธสฺส จนฺเตปิ, สทฺธามุตฺตตฺตมีริตํ;
วิสุทฺธิมคฺเค มชฺฌสฺส, กายสกฺขิตฺตมฏฺสุ.
วุตฺตํ โมกฺขกถายํ ยํ, ติกฺขปฺารหสฺส ตุ;
ทิฏฺิปตฺตตฺตํ เหตฺจ, ตฺจ นตฺถาภิธมฺมิเก.
เต สพฺเพ อฏฺโมกฺขานํ, ลาภี เจ ฉสุ มชฺฌสุ;
กายสกฺขี สิยุํ อนฺเต, อุภโตภาคมุตฺตกา.
อนุโลมานิ จตฺตาริ, ตีณิ ทฺเว วา ภวนฺติ หิ;
มคฺคสฺส วีถิยํ มนฺทมชฺฌติกฺขมติพฺพสา.
วิสุทฺธิมคฺเค จตฺตาริ, ปฏิสิทฺธานิ สพฺพถา;
เอวมฏฺสาลินิยา, วุตฺตตฺตา เอวมีริตํ.
ภวงฺคาสนฺนโทโสปิ, นปฺปนาย ถิรตฺตโต;
สุทฺธึ ปฏิปทาาณทสฺสเนวํ ลเภ ยติ.
อาวชฺชํ ¶ ¶ วิย มคฺคสฺส, ฉฏฺสตฺตมสุทฺธินํ;
อนฺตรา สนฺติมารพฺภ, เตหิ โคตฺรภุ ชายเต.
สํโยชนตฺตยจฺเฉที, มคฺโค อุปฺปชฺชเต ตโต;
ผลานิ เอกํ ทฺเว ตีณิ, ตโต วุตฺตมติกฺกมา.
ตถา ภาวยโต โหติ, ราคโทสตนูกรํ;
ทุติโย ตปฺผลํ ตมฺหา, สกทาคามิ ตปฺผลี.
เอวํ ภาวยโต ราคโทสนาสกรุพฺภเว;
ตติโย ตปฺผลํ ตมฺหา, ตปฺผลฏฺโนาคามิโก.
เอวํ ภาวยโต เสสโทสนาสกรุพฺภเว;
จตุตฺโถ ตปฺผลํ ตมฺหา, อรหา ตปฺผลฏฺโก.
กตกิจฺโจ ภวจฺเฉโท, ทกฺขิเณยฺโยปธิกฺขยา;
นิพฺพุตึ ยาติ ทีโปว, สพฺพทุกฺขนฺตสฺิตํ.
เอวํ สิทฺธา สิยา สุทฺธิ, าณทสฺสนสฺิตา;
วุตฺตํ เอตฺตาวตา สจฺจํ, ปรมตฺถํ สมาสโต.
สจฺจํ สมฺมุติ สตฺตาทิอวตฺถุ วุจฺจเต ยโต;
น ลพฺภาลาตจกฺกํว, ตํ หิ รูปาทโย วินา.
เตน เตน ปกาเรน, รูปาทึ น วิหาย ตุ;
ตถา ตถาภิธานฺจ, คาหฺจ วตฺตเต ตโต.
ลพฺภเต ปริกปฺเปน, ยโต ตํ น มุสา ตโต;
อวุตฺตาลมฺพมิจฺจาหุ, ปริตฺตาทีสฺววาจโต.
ปาปกลฺยาณมิตฺโตยํ, สตฺโตติ ขนฺธสนฺตติ;
เอกตฺเตน คเหตฺวาน, โวหรนฺตีธ ปณฺฑิตา.
ปถวาทิ วิเยโกปิ, ปุคฺคโล น ยโต ตโต;
กุทิฏฺิวตฺถุภาเวน, ปุคฺคลคฺคหณํ ภเว.
เอตํ ¶ วิสยโต กตฺวา, สงฺขาทีหิ ปเทหิ ตุ;
อวิชฺชมานปฺตฺติ, อิติ ตฺูหิ ภาสิตา.
ปฺตฺติ ¶ วิชฺชมานสฺส, รูปาทิวิสยตฺตโต;
กายํ ปฺตฺติ เจ สุฏฺุ, วทโต สุณ สจฺจโต.
สวิฺตฺติวิกาโร หิ, สทฺโท สจฺจทฺวยสฺส ตุ;
ปฺาปนตฺตา ปฺตฺติ, อิติ ตฺูหิ ภาสิตา.
ปจฺจุปฺปนฺนาทิอาลมฺพํ, นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา-
าณสฺสาติ อิทฺเจวํ, สติ ยุชฺชติ นาฺถา.
สทฺทาภิเธยฺยสงฺขาทิ, อิติ เจ สพฺพวตฺถุนํ;
ปฺาเปตพฺพโต โหติ, ปฺตฺติปทสงฺคโห.
‘‘สพฺเพ ปฺตฺติธมฺมา’’ติ, เทเสตพฺพํ ตถา สติ;
อถ ปฺาปนสฺสาปิ, ปฺาเปตพฺพวตฺถุนํ.
วิภาคํ าปนตฺถํ หิ, ตถุทฺเทโส กโตติ เจ;
น กตฺตพฺพํ วิสุํ เตน, ปฺตฺติปถสงฺคหํ.
ปฺาปิยตฺตา จตูหิ, ปฺตฺตาทิปเทหิ สา;
ปเรหิ ปฺาปนตฺตา, อิติ อาจริยาพฺรวุํ.
รูปาทโย อุปาทาย, ปฺาเปตพฺพโต กิร;
อวิชฺชมาโนปาทายปฺตฺติ ปมา ตโต.
โสตวิฺาณสนฺตานานนฺตรํ ปตฺตชาตินา;
คหิตปุพฺพสงฺเกตมโนทฺวาริกเจตสา.
ปฺาเปนฺติ คหิตาย, ยาย สตฺตรถาทโย;
อิติ สา นามปฺตฺติ, ทุติยาติ จ กิตฺติตา.
สทฺทโต อฺนามาวโพเธนตฺถาวโพธนํ;
กิจฺฉสาธนโต ปุพฺพนโย เอว ปสํสิโย.
สา ¶ วิชฺชมานปฺตฺติ, ตถา อวิชฺชมานตา;
วิชฺชมาเนน จาวิชฺชมานา ตพฺพิปรีตกา.
อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานตพฺพิปรีตกา;
อิจฺเจตา ฉพฺพิธา ตาสุ, ปมา มติอาทิกา.
สตฺโต ¶ สทฺโธ นรุสฺสาโห,
เสนิโย มนเจตนา;
อิจฺเจวเมตา วิฺเยฺยา,
กมโต ทุติยาทิกา.
เอวํ ลกฺขณโต ตฺวา,
สจฺจทฺวยมสงฺกรํ;
กาตพฺโพ ปน โวหาโร,
วิฺูหิ น ยถา ตถาติ.
อิติ สจฺจสงฺเขเป นิพฺพานปฺตฺติปริทีปโน นาม
ปฺจโม ปริจฺเฉโท.
สจฺจสงฺเขโป นิฏฺิโต.