📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อภิธมฺมตฺถสงฺคโห
คนฺถารมฺภกถา
๑. สมฺมาสมฺพุทฺธมตุลํ ¶ ¶ , สสทฺธมฺมคณุตฺตมํ.
อภิวาทิย ภาสิสฺสํ, อภิธมฺมตฺถสงฺคหํ.
จตุปรมตฺถธมฺโม
๒. ตตฺถ วุตฺตาภิธมฺมตฺถา, จตุธา ปรมตฺถโต.
จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานมิติ สพฺพถา.
๑. จิตฺตปริจฺเฉโท
ภูมิเภทจิตฺตํ
๓. ตตฺถ ¶ จิตฺตํ ตาว จตุพฺพิธํ โหติ กามาวจรํ รูปาวจรํ อรูปาวจรํ โลกุตฺตรฺเจติ.
อกุสลจิตฺตํ
๔. ตตฺถ กตมํ กามาวจรํ? โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ ¶ , อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกนฺติ อิมานิ อฏฺปิ โลภสหคตจิตฺตานิ นาม.
๕. โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกนฺติ อิมานิ ทฺเวปิ ปฏิฆสมฺปยุตฺตจิตฺตานิ นาม.
๖. อุเปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตเมกนฺติ อิมานิ ทฺเวปิ โมมูหจิตฺตานิ นาม.
๗. อิจฺเจวํ สพฺพถาปิ ทฺวาทสากุสลจิตฺตานิ สมตฺตานิ.
๘. อฏฺธา โลภมูลานิ, โทสมูลานิ จ ทฺวิธา.
โมหมูลานิ จ ทฺเวติ, ทฺวาทสากุสลา สิยุํ.
อเหตุกจิตฺตํ
๙. อุเปกฺขาสหคตํ จกฺขุวิฺาณํ, ตถา โสตวิฺาณํ, ฆานวิฺาณํ, ชิวฺหาวิฺาณํ ¶ , ทุกฺขสหคตํ กายวิฺาณํ, อุเปกฺขาสหคตํ สมฺปฏิจฺฉนจิตฺตํ, อุเปกฺขาสหคตํ สนฺตีรณจิตฺตฺเจติ อิมานิ สตฺตปิ อกุสลวิปากจิตฺตานิ นาม.
๑๐. อุเปกฺขาสหคตํ กุสลวิปากํ จกฺขุวิฺาณํ, ตถา โสตวิฺาณํ, ฆานวิฺาณํ, ชิวฺหาวิฺาณํ, สุขสหคตํ กายวิฺาณํ, อุเปกฺขาสหคตํ สมฺปฏิจฺฉนจิตฺตํ, โสมนสฺสสหคตํ สนฺตีรณจิตฺตํ, อุเปกฺขาสหคตํ สนฺตีรณจิตฺตฺเจติ อิมานิ อฏฺปิ กุสลวิปากาเหตุกจิตฺตานิ นาม.
๑๑. อุเปกฺขาสหคตํ ¶ ปฺจทฺวาราวชฺชนจิตฺตํ, ตถา มโนทฺวาราวชฺชนจิตฺตํ, โสมนสฺสสหคตํ หสิตุปฺปาทจิตฺตฺเจติ อิมานิ ตีณิปิ อเหตุกกิริยจิตฺตานิ นาม.
๑๒. อิจฺเจว สพฺพถาปิ อฏฺารสาเหตุกจิตฺตานิ สมตฺตานิ.
๑๓. สตฺตากุสลปากานิ, ปฺุปากานิ อฏฺธา.
กฺริยจิตฺตานิ ตีณีติ, อฏฺารส อเหตุกา.
โสภนจิตฺตํ
๑๔. ปาปาเหตุกมุตฺตานิ, โสภนานีติ วุจฺจเร.
เอกูนสฏฺิ จิตฺตานิ, อเถกนวุตีปิ วา.
กามาวจรโสภนจิตฺตํ
๑๕. โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ. อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกนฺติ อิมานิ อฏฺปิ กามาวจรกุสลจิตฺตานิ นาม.
๑๖. โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, โสมนสฺสสหคตํ ¶ าณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกนฺติ อิมานิ อฏฺปิ สเหตุกกามาวจรวิปากจิตฺตานิ นาม.
๑๗. โสมสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ ¶ , สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกนฺติ อิมานิ อฏฺปิ สเหตุกกามาวจรกิริยจิตฺตานิ นาม.
๑๘. อิจฺเจวํ สพฺพถาปิ จตุวีสติ สเหตุกกามาวจรกุสลวิปากกิริยจิตฺตานิ สมตฺตานิ.
๑๙. เวทนาาณสงฺขารเภเทน จตุวีสติ.
สเหตุกามาวจรปฺุปากกฺริยา มตา.
๒๐. กาเม เตวีส ปากานิ, ปฺุาปฺุานิ วีสติ.
เอกาทส กฺริยา เจติ, จตุปฺาส สพฺพถา.
รูปาวจรจิตฺตํ
๒๑. วิตกฺกวิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ปมชฺฌานกุสลจิตฺตํ, วิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ทุติยชฺฌานกุสลจิตฺตํ, ปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ตติยชฺฌานกุสลจิตฺตํ, สุเขกคฺคตาสหิตํ จตุตฺถชฺฌานกุสลจิตฺตํ, อุเปกฺเขกคฺคตาสหิตํ ปฺจมชฺฌานกุสลจิตฺตฺเจติ อิมานิ ปฺจปิ รูปาวจรกุสลจิตฺตานิ นาม.
๒๒. วิตกฺกวิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ปมชฺฌานวิปากจิตฺตํ, วิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ทุติยชฺฌานวิปากจิตฺตํ, ปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ตติยชฺฌานวิปากจิตฺตํ, สุเขกคฺคตาสหิตํ ¶ จตุตฺถชฺฌานวิปากจิตฺตํ, อุเปกฺเขกคฺคตาสหิตํ ปฺจมชฺฌานวิปากจิตฺตฺเจติ อิมานิ ปฺจปิ รูปาวจรวิปากจิตฺตานิ นาม.
๒๓. วิตกฺกวิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ปมชฺฌานกิริยจิตฺตํ, วิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ทุติยชฺฌานกิริยจิตฺตํ, ปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ตติยชฺฌานกิริยจิตฺตํ ¶ , สุเขกคฺคตาสหิตํ จตุตฺถชฺฌานกิริยจิตฺตํ, อุเปกฺเขกคฺคตาสหิตํ ปฺจมชฺฌานกิริยจิตฺตฺเจติ อิมานิ ปฺจปิ รูปาวจรกิริยจิตฺตานิ นาม.
๒๔. อิจฺเจวํ สพฺพถาปิ ปนฺนรส รูปาวจรกุสลวิปากกิริยจิตฺตานิ สมตฺตานิ.
๒๕. ปฺจธา ฌานเภเทน, รูปาวจรมานสํ.
ปฺุปากกฺริยาเภทา, ตํ ปฺจทสธา ภเว.
อรูปาวจรจิตฺตํ
๒๖. อากาสานฺจายตนกุสลจิตฺตํ, วิฺาณฺจายตนกุสลจิตฺตํ, อากิฺจฺายตนกุสลจิตฺตํ, เนวสฺานาสฺายตนกุสลจิตฺตฺเจติ อิมานิ จตฺตาริปิ อรูปาวจรกุสลจิตฺตานิ นาม.
๒๗. อากาสานฺจายตนวิปากจิตฺตํ, วิฺาณฺจายตนวิปากจิตฺตํ, อากิฺจฺายตนวิปากจิตฺตํ, เนวสฺานาสฺายตนวิปากจิตฺตฺเจติ อิมานิ จตฺตาริปิ อรูปาวจรวิปากจิตฺตานิ นาม.
๒๘. อากาสานฺจายตนกิริยจิตฺตํ, วิฺาณฺจายตนกิริยจิตฺตํ, อากิฺจฺายตนกิริยจิตฺตํ, เนวสฺานาสฺายตนกิริยจิตฺตฺเจติ อิมานิ จตฺตาริปิ อรูปาวจรกิริยจิตฺตานิ นาม.
๒๙. อิจฺเจวํ สพฺพถาปิ ทฺวาทส อรูปาวจรกุสลวิปากกิริยจิตฺตานิ สมตฺตานิ.
๓๐. อาลมฺพณปฺปเภเทน ¶ , จตุธารุปฺปมานสํ.
ปฺุปากกฺริยาเภทา, ปุน ทฺวาทสธา ิตํ.
โลกุตฺตรจิตฺตํ
๓๑. โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ ¶ , สกทาคามิมคฺคจิตฺตํ, อนาคามิมคฺคจิตฺตํ, อรหตฺตมคฺคจิตฺตฺเจติ อิมานิ จตฺตาริปิ โลกุตฺตรกุสลจิตฺตานิ นาม.
๓๒. โสตาปตฺติผลจิตฺตํ, สกทาคามิผลจิตฺตํ, อนาคามิผลจิตฺตํ, อรหตฺตผลจิตฺตฺเจติ อิมานิ จตฺตาริปิ โลกุตฺตรวิปากจิตฺตานิ นาม.
๓๓. อิจฺเจวํ สพฺพถาปิ อฏฺ โลกุตฺตรกุสลวิปากจิตฺตานิ สมตฺตานิ.
๓๔. จตุมคฺคปฺปเภเทน, จตุธา กุสลํ ตถา.
ปากํ ตสฺส ผลตฺตาติ, อฏฺธานุตฺตรํ มตํ.
จิตฺตคณนสงฺคโห
๓๕. ทฺวาทสากุสลาเนวํ, กุสลาเนกวีสติ.
ฉตฺตึเสว วิปากานิ, กฺริยจิตฺตานิ วีสติ.
๓๖. จตุปฺาสธา กาเม, รูเป ปนฺนรสีรเย.
จิตฺตานิ ทฺวาทสารุปฺเป, อฏฺธานุตฺตเร ตถา.
๓๗. อิตฺถเมกูนนวุติปเภทํ ปน มานสํ.
เอกวีสสตํ วาถ, วิภชนฺติ วิจกฺขณา.
วิตฺถารคณนา
๓๘. กถเมกูนนวุติวิธํ ¶ จิตฺตํ เอกวีสสตํ โหติ? วิตกฺกวิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ปมชฺฌานโสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, วิจารปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ทุติยชฺฌานโสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, ปีติสุเขกคฺคตาสหิตํ ตติยชฺฌานโสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, สุเขกคฺคตาสหิตํ จตุตฺถชฺฌานโสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, อุเปกฺเขกคฺคตาสหิตํ ปฺจมชฺฌานโสตาปตฺติมคฺคจิตฺตฺเจติ อิมานิ ปฺจปิ โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตานิ นาม.
๓๙. ตถา ¶ สกทาคามิมคฺคอนาคามิมคฺคอรหตฺตมคฺคจิตฺตฺเจติ สมวีสติ มคฺคจิตฺตานิ.
๔๐. ตถา ผลจิตฺตานิ เจติ สมจตฺตาลีส โลกุตฺตรจิตฺตานิ ภวนฺตีติ.
๔๑. ฌานงฺคโยคเภเทน, กตฺเวเกกนฺตุ ปฺจธา.
วุจฺจตานุตฺตรํ จิตฺตํ, จตฺตาลีสวิธนฺติ จ.
๔๒. ยถา จ รูปาวจรํ, คยฺหตานุตฺตรํ ตถา.
ปมาทิฌานเภเท, อารุปฺปฺจาปิ ปฺจเม.
เอกาทสวิธํ ตสฺมา, ปมาทิกมีริตํ;
ฌานเมเกกมนฺเต ตุ, เตวีสติวิธํ ภเว.
๔๓. สตฺตตึสวิธํ ปฺุํ, ทฺวิปฺาสวิธํ ตถา.
ปากมิจฺจาหุ จิตฺตานิ, เอกวีสสตํ พุธา.
อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห จิตฺตสงฺคหวิภาโค นาม
ปโม ปริจฺเฉโท.