📜
๔. วีถิปริจฺเฉโท
๑. จิตฺตุปฺปาทานมิจฺเจวํ, กตฺวาสงฺคหมุตฺตรํ.
ภูมิปุคฺคลเภเทน, ปุพฺพาปรนิยามิตํ.
ปวตฺติสงฺคหํ นาม, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํ;
ปวกฺขามิ สมาเสน, ยถาสมฺภวโต กถํ.
๒.. วีถิมุตฺตานํ ปน กมฺมกมฺมนิมิตฺตคตินิมิตฺตวเสน ติวิธา โหติ วิสยปฺปวตฺติ.
๔. ตตฺถ วตฺถุทฺวารารมฺมณานิ ปุพฺเพ วุตฺตนยาเนว.
วิฺาณฉกฺกํ
๕. จกฺขุวิฺาณํ ¶ ¶ โสตวิฺาณํ ฆานวิฺาณํ ชิวฺหาวิฺาณํ กายวิฺาณํ มโนวิฺาณฺเจติ ฉ วิฺาณานิ.
วีถิฉกฺกํ
๖. ฉ วีถิโย ปน จกฺขุทฺวารวีถิ โสตทฺวารวีถิ ฆานทฺวารวีถิ ชิวฺหาทฺวารวีถิ กายทฺวารวีถิ มโนทฺวารวีถิ เจติ ทฺวารวเสน วา, จกฺขุวิฺาณวีถิ โสตวิฺาณวีถิ ฆานวิฺาณวีถิ ชิวฺหาวิฺาณวีถิ กายวิฺาณวีถิ มโนวิฺาณวีถิ เจติ วิฺาณวเสน วา ทฺวารปฺปวตฺตา จิตฺตปฺปวตฺติโย โยเชตพฺพา.
วีถิเภโท
๗. อติมหนฺตํ มหนฺตํ ปริตฺตํ อติปริตฺตฺเจติ ปฺจทฺวาเร มโนทฺวาเร ปน วิภูตมวิภูตฺเจติ ฉธา วิสยปฺปวตฺติ เวทิตพฺพา.
ปฺจทฺวารวีถิ
๘. กถํ? อุปฺปาทิติภงฺควเสน ขณตฺตยํ เอกจิตฺตกฺขณํ นาม.
๙. ตานิ ปน สตฺตรส จิตฺตกฺขณานิ รูปธมฺมานมายู.
๑๐. เอกจิตฺตกฺขณาตีตานิ วา พหุจิตฺตกฺขณาตีตานิ วา ิติปฺปตฺตาเนว ปฺจารมฺมณานิ ปฺจทฺวาเร อาปาถมาคจฺฉนฺติ. ตสฺมา ยทิ เอกจิตฺตกฺขณาตีตกํ รูปารมฺมณํ จกฺขุสฺส อาปาถมาคจฺฉติ, ตโต ทฺวิกฺขตฺตุํ ภวงฺเค จลิเต ภวงฺคโสตํ โวจฺฉินฺทิตฺวา ตเมว รูปารมฺมณํ อาวชฺชนฺตํ ปฺจทฺวาราวชฺชนจิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌติ, ตโต ตสฺสานนฺตรํ ตเมว ¶ รูปํ ปสฺสนฺตํ จกฺขุวิฺาณํ, สมฺปฏิจฺฉนฺตํ สมฺปฏิจฺฉนจิตฺตํ, สนฺตีรยมานํ สนฺตีรณจิตฺตํ, ววตฺถเปนฺตํ โวฏฺพฺพนจิตฺตฺเจติ ยถากฺกมํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, ตโต ปรํ เอกูนตึส ¶ กามาวจรชวเนสุ ยํกิฺจิ ลทฺธปจฺจยํ เยภุยฺเยน สตฺตกฺขตฺตุํ ชวติ, ชวนานุพนฺธานิ จ ทฺเว ตทารมฺมณปากานิ ยถารหํ ปวตฺตนฺติ, ตโต ปรํ ภวงฺคปาโต.
๑๑. เอตฺตาวตา จุทฺทส วีถิจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว ภวงฺคจลนานิ, ปุพฺเพวาตีตกเมกจิตฺตกฺขณนฺติ กตฺวา สตฺตรส จิตฺตกฺขณานิ ปริปูเรนฺติ, ตโต ปรํ นิรุชฺฌติ, อารมฺมณเมตํ อติมหนฺตํ นาม โคจรํ.
๑๒. ยาว ตทารมฺมณุปฺปาทา ปน อปฺปโหนฺตาตีตกมาปาถมาคตํ อารมฺมณํ มหนฺตํ นาม, ตตฺถ ชวนาวสาเน ภวงฺคปาโตว โหติ, นตฺถิ ตทารมฺมณุปฺปาโท.
๑๓. ยาว ชวนุปฺปาทาปิ อปฺปโหนฺตาตีตกมาปาถมาคตํ อารมฺมณํ ปริตฺตํ นาม, ตตฺถ ชวนมฺปิ อนุปฺปชฺชิตฺวา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โวฏฺพฺพนเมว ปวตฺตติ, ตโต ปรํ ภวงฺคปาโตว โหติ.
๑๔. ยาว โวฏฺพฺพนุปฺปาทา จ ปน อปฺปโหนฺตาตีตกมาปาถมาคตํ นิโรธาสนฺนมารมฺมณํ อติปริตฺตํ นาม, ตตฺถ ภวงฺคจลนเมว โหติ, นตฺถิ วีถิจิตฺตุปฺปาโท.
๑๕. อิจฺเจวํ จกฺขุทฺวาเร, ตถา โสตทฺวาราทีสุ เจติ สพฺพถาปิ ปฺจทฺวาเร ตทารมฺมณชวนโวฏฺพฺพนโมฆวารสงฺขาตานํ จตุนฺนํ วารานํ ยถากฺกมํ อารมฺมณภูตา วิสยปฺปวตฺติ จตุธา เวทิตพฺพา.
๑๖. วีถิจิตฺตานิ สตฺเตว, จิตฺตุปฺปาทา จตุทฺทส.
จตุปฺาส วิตฺถารา, ปฺจทฺวาเร ยถารหํ.
อยเมตฺถ ปฺจทฺวาเร วีถิจิตฺตปฺปวตฺตินโย.
มโนทฺวารวีถิ ปริตฺตชวนวาโร
๑๗. มโนทฺวาเร ¶ ¶ ปน ยทิ วิภูตมารมฺมณํ อาปาถมาคจฺฉติ, ตโต ปรํ ภวงฺคจลนมโนทฺวาราวชฺชนชวนาวสาเน ตทารมฺมณปากานิ ปวตฺตนฺติ, ตโต ปรํ ภวงฺคปาโต.
๑๘. อวิภูเต ปนารมฺมเณ ชวนาวสาเน ภวงฺคปาโตว โหติ, นตฺถิ ตทารมฺมณุปฺปาโทติ.
๑๙. วีถิจิตฺตานิ ตีเณว, จิตฺตุปฺปาทา ทเสริตา.
วิตฺถาเรน ปเนตฺเถก-จตฺตาลีส วิภาวเย;
อยเมตฺถ ปริตฺตชวนวาโร.
อปฺปนาชวนวาโร
๒๐. อปฺปนาชวนวาเร ปน วิภูตาวิภูตเภโท นตฺถิ, ตถา ตทารมฺมณุปฺปาโท จ.
๒๑. ตตฺถ หิ าณสมฺปยุตฺตกามาวจรชวนานมฏฺนฺนํ อฺตรสฺมึ ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุนาเมน จตุกฺขตฺตุํ ติกฺขตฺตุเมว วา ยถากฺกมํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธานนฺตรเมว ยถารหํ จตุตฺถํ, ปฺจมํ วา ฉพฺพีสติมหคฺคตโลกุตฺตรชวเนสุ ยถาภินีหารวเสน ยํ กิฺจิ ชวนํ อปฺปนาวีถิโมตรติ, ตโต ปรํ อปฺปนาวสาเน ภวงฺคปาโตว โหติ.
๒๒. ตตฺถ โสมนสฺสสหคตชวนานนฺตรํ อปฺปนาปิ โสมนสฺสสหคตาว ปาฏิกงฺขิตพฺพา, อุเปกฺขาสหคตชวนานนฺตรํ อุเปกฺขาสหคตาว, ตตฺถาปิ กุสลชวนานนฺตรํ กุสลชวนฺเจว เหฏฺิมฺจ ผลตฺตยมปฺเปติ, กิริยชวนานนฺตรํ กิริยชวนํ อรหตฺตผลฺจาติ.
๒๓. ทฺวตฺตึส ¶ สุขปฺุมฺหา, ทฺวาทโสเปกฺขกา ปรํ,
สุขิตกฺริยโต อฏฺ, ฉ สมฺโภนฺติ อุเปกฺขกา.
๒๔. ปุถุชฺชนาน ¶ เสกฺขานํ, กามปฺุติเหตุโต.
ติเหตุกามกฺริยโต, วีตราคานมปฺปนา.
อยเมตฺถ มโนทฺวาเร วีถิจิตฺตปฺปวตฺตินโย.
ตทารมฺมณนิยโม
๒๕. สพฺพตฺถาปิ ปเนตฺถ อนิฏฺเ อารมฺมเณ อกุสลวิปากาเนว ปฺจวิฺาณสมฺปฏิจฺฉนสนฺตีรณตทารมฺมณานิ.
๒๗. อติอิฏฺเ ปน โสมนสฺสสหคตาเนว สนฺตีรณตทารมฺมณานิ, ตตฺถาปิ โสมนสฺสสหคตกิริยชวนาวสาเน โสมนสฺสสหคตาเนว ตทารมฺมณานิ ภวนฺติ, อุเปกฺขาสหคตกิริยชวนาวสาเน จ อุเปกฺขาสหคตาเนว โหนฺติ.
๒๘. โทมนสฺสสหคตชวนาวสาเน จ ปน ตทารมฺมณานิเจว ภวงฺคานิ จ อุเปกฺขาสหคตาเนว ภวนฺติ, ตสฺมา ยทิ โสมนสฺสปฏิสนฺธิกสฺส โทมนสฺสสหคตชวนาวสาเน ตทารมฺมณสมฺภโว นตฺถิ, ตทา ยํ กิฺจิ ปริจิตปุพฺพํ ปริตฺตารมฺมณมารพฺภ อุเปกฺขาสหคตสนฺตีรณํ อุปฺปชฺชติ, ตมนนฺตริตฺวา ภวงฺคปาโตว โหตีติ วทนฺติ อาจริยา.
๒๙. ตถา กามาวจรชวนาวสาเน กามาวจรสตฺตานํ กามาวจรธมฺเมสฺเวว อารมฺมณภูเตสุ ตทารมฺมณํ อิจฺฉนฺตีติ.
๓๐. กาเม ชวนสตฺตาลมฺพณานํ นิยเม สติ.
วิภูเตติมหนฺเต จ, ตทารมฺมณมีริตํ.
อยเมตฺถ ตทารมฺมณนิยโม.
ชวนนิยโม
๓๑. ชวเนสุ ¶ ¶ จ ปริตฺตชวนวีถิยํ กามาวจรชวนานิ สตฺตกฺขตฺตุํ ฉกฺขตฺตุเมว วา ชวนฺติ.
๓๒. มนฺทปฺปวตฺติยํ ปน มรณกาลาทีสุ ปฺจวารเมว.
๓๓. ภควโต ปน ยมกปาฏิหาริยกาลาทีสุ ลหุกปฺปวตฺติยํ จตฺตาริปฺจ วา ปจฺจเวกฺขณจิตฺตานิ ภวนฺตีติปิ วทนฺติ.
๓๔. อาทิกมฺมิกสฺส ปน ปมกปฺปนายํ มหคฺคตชวนานิอภิฺาชวนานิ จ สพฺพทาปิ เอกวารเมว ชวนฺติ, ตโต ปรํ ภวงฺคปาโต.
๓๕. จตฺตาโร ปน มคฺคุปฺปาทา เอกจิตฺตกฺขณิกา, ตโต ปรํ ทฺเว ตีณิ ผลจิตฺตานิ ยถารหํ อุปฺปชฺชนฺติ, ตโต ปรํ ภวงฺคปาโต.
๓๖. นิโรธสมาปตฺติกาเล ทฺวิกฺขตฺตุํ จตุตฺถารุปฺปชวนํ ชวติ, ตโต ปรํ นิโรธํ ผุสติ.
๓๗. วุฏฺานกาเล จ อนาคามิผลํ วา อรหตฺตผลํ วา ยถารหเมกวารํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺเธ ภวงฺคปาโตว โหติ.
๓๘. สพฺพตฺถาปิ สมาปตฺติวีถิยํ ภวงฺคโสโต วิย วีถินิยโม นตฺถีติ กตฺวา พหูนิปิ ลพฺภนฺตีติ.
๓๙. สตฺตกฺขตฺตุํ ปริตฺตานิ, มคฺคาภิฺา สกึ มตา.
อวเสสานิ ลพฺภนฺติ, ชวนานิ พหูนิปิ.
อยเมตฺถ ชวนนิยโม.
ปุคฺคลเภโท
๔๐. ทุเหตุกานมเหตุกานฺจ ¶ ¶ ปเนตฺถ กิริยชวนานิ เจว อปฺปนาชวนานิ จ ลพฺภนฺติ.
๔๑. ตถา าณสมฺปยุตฺตวิปากานิ จ สุคติยํ.
๔๒. ทุคฺคติยํ ปน าณวิปฺปยุตฺตานิ จ มหาวิปากานิ น ลพฺภนฺติ.
๔๓. ติเหตุเกสุ จ ขีณาสวานํ กุสลากุสลชวนานิ น ลพฺภนฺติ.
๔๔. ตถา เสกฺขปุถุชฺชนานํ กิริยชวนานิ.
๔๕. ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตวิจิกิจฺฉาชวนานิ จ เสกฺขานํ.
๔๖. อนาคามิปุคฺคลานํ ปน ปฏิฆชวนานิ จ น ลพฺภนฺติ.
๔๗. โลกุตฺตรชวนานิ จ ยถารหํ อริยานเมว สมุปฺปชฺชนฺตีติ.
๔๘. อเสกฺขานํ จตุจตฺตาลีส เสกฺขานมุทฺทิเส.
ฉปฺปฺาสาวเสสานํ, จตุปฺาส สมฺภวา.
อยเมตฺถ ปุคฺคลเภโท.
ภูมิวิภาโค
๔๙. กามาวจรภูมิยํ ปเนตานิ สพฺพานิปิ วีถิจิตฺตานิ ยถารหมุปลพฺภนฺติ.
๕๐. รูปาวจรภูมิยํ ¶ ปฏิฆชวนตทารมฺมณวชฺชิตานิ.
๕๑. อรูปาวจรภูมิยํ ปมมคฺครูปาวจรหสนเหฏฺิมารุปฺปวชฺชิตานิ จ ลพฺภนฺติ.
๕๒. สพฺพตฺถาปิ ¶ จ ตํตํปสาทรหิตานํ ตํตํทฺวาริกวีถิจิตฺตานิ น ลพฺภนฺเตว.
๕๓. อสฺสตฺตานํ ปน สพฺพถาปิ จิตฺตปฺปวตฺติ นตฺเถวาติ.
๕๔. อสีติ วีถิจิตฺตานิ, กาเม รูเป ยถารหํ.
จตุสฏฺิ ตถารูเป, ทฺเวจตฺตาลีส ลพฺภเร.
อยเมตฺถ ภูมิวิภาโค.
๕๕. อิจฺเจวํ ฉทฺวาริกจิตฺตปฺปวตฺติ ยถาสมฺภวํ ภวงฺคนฺตริตา ยาวตายุกมพฺโพจฺฉินฺนา ปวตฺตติ.
อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห วีถิสงฺคหวิภาโค นาม
จตุตฺโถ ปริจฺเฉโท.