📜
๘. ปจฺจยปริจฺเฉโท
๑. เยสํ สงฺขตธมฺมานํ, เย ธมฺมา ปจฺจยา ยถา.
ตํ วิภาคมิเหทานิ, ปวกฺขามิ ยถารหํ.
๒. ปฏิจฺจสมุปฺปาทนโย ปฏฺานนโย เจติ ปจฺจยสงฺคโห ทุวิโธ เวทิตพฺโพ.
๓. ตตฺถ ตพฺภาวภาวีภาวาการมตฺโตปลกฺขิโต ปฏิจฺจสมุปฺปาทนโย, ปฏฺานนโย ปน อาหจฺจปจฺจยฏฺิติมารพฺภ ปวุจฺจติ, อุภยํ ปน โวมิสฺเสตฺวา ปปฺเจนฺติ อาจริยา.
ปฏิจฺจสมุปฺปาทนโย
๔. ตตฺถ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิฺาณํ, วิฺาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว ¶ , ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ¶ ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ. เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติ อยเมตฺถ ปฏิจฺจสมุปฺปาทนโย.
๕. ตตฺถ ตโย อทฺธา ทฺวาทสงฺคานิ วีสตาการา ติสนฺธิ จตุสงฺเขปา ตีณิ วฏฺฏานิ ทฺเว มูลานิ จ เวทิตพฺพานิ.
๖. กถํ? อวิชฺชาสงฺขารา อตีโต อทฺธา, ชาติชรามรณํ อนาคโต อทฺธา, มชฺเฌ อฏฺ ปจฺจุปฺปนฺโน อทฺธาติ ตโย อทฺธา.
๗. อวิชฺชา สงฺขารา วิฺาณํ นามรูปํ สฬายตนํ ผสฺโส เวทนา ตณฺหา อุปาทานํ ภโว ชาติ ชรามรณนฺติ ทฺวาทสงฺคานิ.
๘. โสกาทิวจนํ ปเนตฺถ นิสฺสนฺทผลนิทสฺสนํ.
๙. อวิชฺชาสงฺขารคฺคหเณน ปเนตฺถ ตณฺหุปาทานภวาปิ คหิตา ภวนฺติ, ตถา ตณฺหุปาทานภวคฺคหเณน จ อวิชฺชาสงฺขารา, ชาติชรามรณคฺคหเณน จ วิฺาณาทิผลปฺจกเมว คหิตนฺติ กตฺวา –
๑๐. อตีเต เหตโว ปฺจ, อิทานิ ผลปฺจกํ.
อิทานิ เหตโว ปฺจ, อายตึ ผลปฺจกนฺติ;
วีสตาการา ติสนฺธิ, จตุสงฺเขปา จ ภวนฺติ.
๑๑. อวิชฺชาตณฺหุปาทานา จ กิเลสวฏฺฏํ, กมฺมภวสงฺขาโต ภเวกเทโส สงฺขารา จ กมฺมวฏฺฏํ, อุปปตฺติภวสงฺขาโต ภเวกเทโส อวเสสา จ วิปากวฏฺฏนฺติ ตีณิ วฏฺฏานิ.
๑๒. อวิชฺชาตณฺหาวเสน ทฺเว มูลานิ จ เวทิตพฺพานิ.
๑๓. เตสเมว ¶ ¶ จ มูลานํ, นิโรเธน นิรุชฺฌติ.
ชรามรณมุจฺฉาย, ปีฬิตานมภิณฺหโส;
อาสวานํ สมุปฺปาทา, อวิชฺชา จ ปวตฺตติ.
วฏฺฏมาพนฺธมิจฺเจวํ, เตภูมกมนาทิกํ;
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, ปฏฺเปสิ มหามุนิ.
ปฏฺานนโย
๑๔. เหตุปจฺจโย อารมฺมณปจฺจโย อธิปติปจฺจโย อนนฺตรปจฺจโย สมนนฺตรปจฺจโย สหชาตปจฺจโย อฺมฺปจฺจโย นิสฺสยปจฺจโย อุปนิสฺสยปจฺจโย ปุเรชาตปจฺจโย ปจฺฉาชาตปจฺจโย อาเสวนปจฺจโย กมฺมปจฺจโย วิปากปจฺจโย อาหารปจฺจโย อินฺทฺริยปจฺจโย ฌานปจฺจโย มคฺคปจฺจโย สมฺปยุตฺตปจฺจโย วิปฺปยุตฺตปจฺจโย อตฺถิปจฺจโย นตฺถิปจฺจโย วิคตปจฺจโย อวิคตปจฺจโยติ อยเมตฺถ ปฏฺานนโย.
๑๕. ฉธา นามํ ตุ นามสฺส, ปฺจธา นามรูปินํ.
เอกธา ปุน รูปสฺส, รูปํ นามสฺส เจกธา.
ปฺตฺตินามรูปานิ, นามสฺส ทุวิธา ทฺวยํ;
ทฺวยสฺส นวธา เจติ, ฉพฺพิธา ปจฺจยา กถํ.
๑๖. อนนฺตรนิรุทฺธา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา ปฏุปฺปนฺนานํ จิตฺตเจตสิกานํ ธมฺมานํ อนนฺตรสมนนฺตรนตฺถิวิคตวเสน, ปุริมานิ ชวนานิ ปจฺฉิมานํ ชวนานํ อาเสวนวเสน, สหชาตา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อฺมฺํ สมฺปยุตฺตวเสเนติ จ ฉธา นามํ นามสฺส ปจฺจโย โหติ.
๑๗. เหตุฌานงฺคมคฺคงฺคานิ สหชาตานํ นามรูปานํ เหตาทิวเสน, สหชาตา เจตนา สหชาตานํ นามรูปานํ, นานากฺขณิกา เจตนา กมฺมาภินิพฺพตฺตานํ นามรูปานํ กมฺมวเสน, วิปากกฺขนฺธา ¶ อฺมฺํ สหชาตานํ รูปานํ วิปากวเสเนติ ¶ จ ปฺจธา นามํ นามรูปานํ ปจฺจโย โหติ.
๑๘. ปจฺฉาชาตา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา ปุเรชาตสฺส อิมสฺส กายสฺส ปจฺฉาชาตวเสเนติ เอกธาว นามํ รูปสฺส ปจฺจโย โหติ.
๑๙. ฉ วตฺถูนิ ปวตฺติยํ สตฺตนฺนํ วิฺาณธาตูนํ ปฺจารมฺมณานิ จ ปฺจวิฺาณวีถิยา ปุเรชาตวเสเนติ เอกธาว รูปํ นามสฺส ปจฺจโย โหติ.
๒๐. อารมฺมณวเสน อุปนิสฺสยวเสเนติ จ ทุวิธา ปฺตฺตินามรูปานิ นามสฺเสว ปจฺจยา โหนฺติ.
๒๑. ตตฺถ รูปาทิวเสน ฉพฺพิธํ โหติ อารมฺมณํ.
๒๒. อุปนิสฺสโย ปน ติวิโธ โหติ – อารมฺมณูปนิสฺสโย อนนฺตรูปนิสฺสโย ปกตูปนิสฺสโย เจติ.
๒๓. ตตฺถ อารมฺมณเมว ครุกตํ อารมฺมณูปนิสฺสโย.
๒๔. อนนฺตรนิรุทฺธา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อนนฺตรูปนิสฺสโย.
๒๕. ราคาทโย ปน ธมฺมา สทฺธาทโย จ สุขํ ทุกฺขํ ปุคฺคโล โภชนํ อุตุเสนาสนฺจ ยถารหํ อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ กุสลาทิธมฺมานํ, กมฺมํ วิปากานนฺติ จ พหุธา โหติ ปกตูปนิสฺสโย.
๒๖. อธิปติสหชาตอฺมฺนิสฺสยอาหารอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสเนติ ยถารหํ นวธา นามรูปานิ นามรูปานํ ปจฺจยา ภวนฺติ.
๒๗. ตตฺถ ¶ ครุกตมารมฺมณํ อารมฺมณาธิปติวเสน นามานํ, สหชาตาธิปติ จตุพฺพิโธปิ สหชาตวเสน สหชาตานํ นามรูปานนฺติ จ ทุวิโธ โหติ อธิปติปจฺจโย.
๒๘. จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา ¶ อฺมฺํ สหชาตรูปานฺจ, มหาภูตา อฺมฺํ อุปาทารูปานฺจ, ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุวิปากา อฺมฺนฺติ จ ติวิโธ โหติ สหชาตปจฺจโย.
๒๙. จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อฺมฺํ, มหาภูตา อฺมฺํ, ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุวิปากา อฺมฺนฺติ จ ติวิโธ โหติ อฺมฺปจฺจโย.
๓๐. จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อฺมฺํ สหชาตรูปานฺจ, มหาภูตา อฺมฺํ อุปาทารูปานฺจ, ฉ วตฺถูนิ สตฺตนฺนํ วิฺาณธาตูนนฺติ จ ติวิโธ โหติ นิสฺสยปจฺจโย.
๓๑. กพฬีกาโร อาหาโร อิมสฺส กายสฺส, อรูปิโน อาหารา สหชาตานํ นามรูปานนฺติ จ ทุวิโธ โหติ อาหารปจฺจโย.
๓๒. ปฺจ ปสาทา ปฺจนฺนํ วิฺาณานํ, รูปชีวิตินฺทฺริยํ อุปาทินฺนรูปานํ, อรูปิโน อินฺทฺริยา สหชาตานํ นามรูปานนฺติ จ ติวิโธ โหติ อินฺทฺริยปจฺจโย.
๓๓. โอกฺกนฺติกฺขเณ วตฺถุ วิปากานํ, จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สหชาตรูปานํ สหชาตวเสน, ปจฺฉาชาตา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา ปุเรชาตสฺส อิมสฺส กายสฺส ปจฺฉาชาตวเสน ฉ วตฺถูนิ ปวตฺติยํ สตฺตนฺนํ วิฺาณธาตูนํ ปุเรชาตวเสเนติ จ ติวิโธ โหติ วิปฺปยุตฺตปจฺจโย.
๓๔. สหชาตํ ปุเรชาตํ, ปจฺฉาชาตฺจ สพฺพถา.
กพฬีกาโร อาหาโร, รูปชีวิตมิจฺจยนฺติ. –
ปฺจวิโธ โหติ อตฺถิปจฺจโย อวิคตปจฺจโย จ.
๓๕. อารมฺมณูปนิสฺสยกมฺมตฺถิปจฺจเยสุ ¶ จ สพฺเพปิ ปจฺจยา สโมธานํ คจฺฉนฺติ.
๓๖. สหชาตรูปนฺติ ¶ ปเนตฺถ สพฺพตฺถาปิ ปวตฺเต จิตฺตสมุฏฺานานํ, ปฏิสนฺธิยํ กฏตฺตารูปานฺจ วเสน ทุวิธํ โหตีติ เวทิตพฺพํ.
๓๗. อิติ เตกาลิกา ธมฺมา, กาลมุตฺตา จ สมฺภวา.
อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, สงฺขตาสงฺขตา ตถา;
ปฺตฺตินามรูปานํ, วเสน ติวิธา ิตา;
ปจฺจยา นาม ปฏฺาเน, จตุวีสติ สพฺพถา.
๓๘. ตตฺถ รูปธมฺมา รูปกฺขนฺโธว, จิตฺตเจตสิกสงฺขาตา จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธา, นิพฺพานฺเจติ ปฺจวิธมฺปิ อรูปนฺติ จ นามนฺติ จ ปวุจฺจติ.
ปฺตฺติเภโท
๓๙. ตโต อวเสสา ปฺตฺติ ปน ปฺาปิยตฺตา ปฺตฺติ, ปฺาปนโต ปฺตฺตีติ จ ทุวิธา โหติ.
๔๐. กถํ? ตํตํภูตวิปริณามาการมุปาทาย ตถา ตถา ปฺตฺตา ภูมิปพฺพตาทิกา, สมฺภารสนฺนิเวสาการมุปาทาย เคหรถสกฏาทิกา, ขนฺธปฺจกมุปาทาย ปุริสปุคฺคลาทิกา, จนฺทาวฏฺฏนาทิกมุปาทาย ทิสากาลาทิกา, อสมฺผุฏฺาการมุปาทาย กูปคุหาทิกา, ตํตํภูตนิมิตฺตํ ภาวนาวิเสสฺจ อุปาทาย กสิณนิมิตฺตาทิกา เจติ เอวมาทิปฺปเภทา ปน ปรมตฺถโต อวิชฺชมานาปิ อตฺถจฺฉายากาเรน จิตฺตุปฺปาทานมารมฺมณภูตา ตํ ตํ อุปาทาย อุปนิธาย การณํ กตฺวา ตถา ตถา ปริกปฺปิยมานา สงฺขายติ สมฺายติ โวหรียติ ปฺาปียตีติ ปฺตฺตีติ ปวุจฺจติ. อยํ ปฺตฺติ ปฺาปิยตฺตา ปฺตฺติ นาม.
๔๑. ปฺาปนโต ปฺตฺติ ปน นามนามกมฺมาทินาเมน ปริทีปิตา, สา วิชฺชมานปฺตฺติ อวิชฺชมานปฺตฺติ, วิชฺชมาเนน ¶ อวิชฺชมานปฺตฺติ, อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานปฺตฺติ ¶ , วิชฺชมาเนน วิชฺชมานปฺตฺติ, อวิชฺชมาเนน อวิชฺชมานปฺตฺติ เจติ ฉพฺพิธา โหติ.
๔๒. ตตฺถ ยทา ปน ปรมตฺถโต วิชฺชมานํ รูปเวทนาทึ เอตาย ปฺาเปนฺติ, ตทายํ วิชฺชมานปฺตฺติ. ยทา ปน ปรมตฺถโต อวิชฺชมานํ ภูมิปพฺพตาทึ เอตาย ปฺาเปนฺติ, ตทายํ อวิชฺชมานปฺตฺตีติ ปวุจฺจติ. อุภินฺนํ ปน โวมิสฺสกวเสน เสสา ยถากฺกมํ ฉฬภิฺโ, อิตฺถิสทฺโท, จกฺขุวิฺาณํ, ราชปุตฺโตติ จ เวทิตพฺพา.
๔๓. วจีโฆสานุสาเรน, โสตวิฺาณวีถิยา.
ปวตฺถานนฺตรุปฺปนฺน-มโนทฺวารสฺส โคจรา.
อตฺถา ยสฺสานุสาเรน, วิฺายนฺติ ตโต ปรํ;
สายํ ปฺตฺติ วิฺเยฺยา, โลกสงฺเกตนิมฺมิตา.
อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห ปจฺจยสงฺคหวิภาโค นาม
อฏฺโม ปริจฺเฉโท.